وڭتۇستىكتەگى وڭدى ىستەر
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرىلعانىنا - 80 جىل
قازاقتىڭ ۇشى-قيىرسىز، كەڭ-بايتاق دالاسىنا وسىندايدا تاعى ءبىر كۋا بولاسىڭ. كۇندەگى قالانىڭ بيىك عيماراتتارى قاۋمالاعان تار كوشەلەرمەن شەكتەلگەن تار كەڭىستىك بۇگىن ءبىر اشىق الەمگە اينالعانداي. «بايتاق دالا! بۇل - مەنىڭ دالام، مەنىڭ ەلىم، قازاعىمنىڭ جەرى!» - ىشكى تۇيسىك وسىلاي دەيدى ماساتتانىپ.
كوكجيەككە دەيىن كوسىلگەن قازاق دالاسى، شىنىمەن-اق، شەتسىز، شەكسىزدەي. جۇيتكىگەن پويىز قانشا جەردى ارتقا تاستاپ، زىمىراسا دا جەتكىزەر ەمەس. ءبىر قالادان كەلەسى ءبىر قالاعا جەتۋدىڭ وزىنە تۋرا ءبىر تاۋلىك قاجەت.
بۇل ورتالىقتان وقشاۋلاۋ وڭتۇستىككە قاراي جول تارتقان بەتىم. ماقساتىم - قازاقى قايماعى بۇزىلماعان تاريحي ولكە وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسىپ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جوبالاردىڭ جۇمىسىن كورىپ قايتۋ.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرىلعانىنا - 80 جىل
قازاقتىڭ ۇشى-قيىرسىز، كەڭ-بايتاق دالاسىنا وسىندايدا تاعى ءبىر كۋا بولاسىڭ. كۇندەگى قالانىڭ بيىك عيماراتتارى قاۋمالاعان تار كوشەلەرمەن شەكتەلگەن تار كەڭىستىك بۇگىن ءبىر اشىق الەمگە اينالعانداي. «بايتاق دالا! بۇل - مەنىڭ دالام، مەنىڭ ەلىم، قازاعىمنىڭ جەرى!» - ىشكى تۇيسىك وسىلاي دەيدى ماساتتانىپ.
كوكجيەككە دەيىن كوسىلگەن قازاق دالاسى، شىنىمەن-اق، شەتسىز، شەكسىزدەي. جۇيتكىگەن پويىز قانشا جەردى ارتقا تاستاپ، زىمىراسا دا جەتكىزەر ەمەس. ءبىر قالادان كەلەسى ءبىر قالاعا جەتۋدىڭ وزىنە تۋرا ءبىر تاۋلىك قاجەت.
بۇل ورتالىقتان وقشاۋلاۋ وڭتۇستىككە قاراي جول تارتقان بەتىم. ماقساتىم - قازاقى قايماعى بۇزىلماعان تاريحي ولكە وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسىپ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جوبالاردىڭ جۇمىسىن كورىپ قايتۋ.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل 80 جىل تولىپ وتىر. ءارينە، ادامزاتقا ەرتە زاماننان قونىس بولعان قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى تامىرى تەرەڭ تاريحي ولكە. ىقىلىم زاماندى بىلاي قويعاندا، بەرىسىندە ۇلى جىبەك جولى قيىپ وتەتىن بۇل ءوڭىر ەكونوميكانىڭ دا، مادەنيەتتىڭ دە مايەگىنە ەرتە اۋىز سالعان، قاشاندا تىرشىلىك قازانى قايناپ جاتاتىن، تابيعاتى دا تارتىمدى، جەر كولەمى كەڭ، سوعان ساي حالقى دا وتە تىعىز ورنالاسقان، قاي جاعىنان بولماسىن دامۋدىڭ سونى سوقپاعىنا تۇسكەن ءوڭىر. بۇل ايماقتا 1932 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى قۇرىلعان بولاتىن. سول جىلى قازاقستان اۋماعىندا قۇرىلعان 6 وبلىستىڭ ءبىرى وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ونەركاسىپ سالاسىنداعى نەگىزگى باعىتى - ءتۇستى مەتاللۋرگيا، حيميا، تاس كومىر ءوندىرۋ، مۇناي وڭدەۋ جانە قۇرىلىس ماتەريالدارى، سونىمەن قاتار جەرگىلىكتى شيكىزات رەسۋرستارىن وڭدەۋ ونەركاسىبىن جەدەل دامىتۋ ەدى. سول كەزدەردىڭ وزىندە مەجەلى مىندەتتەردى ءمىنسىز ورىنداعان وبلىس قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز جىلدارىندا دا كوشباسشىلىق قالپىنان تايعان ەمەس.
وڭتۇستىك قازاقستان - رەسپۋبليكانىڭ ەڭ ءىرى ايماقتارىنىڭ ءبىرى، جەر كولەمى - 117,3 مىڭ شارشى شاقىرىمدى قۇرايدى. ال حالقىنىڭ سانى شامامەن 2,5 ميلليوننان اسادى. وبلىس ورتالىعى - بارىمىزگە بەلگىلى شىرايلى شىمكەنت قالاسى.
شىرايلى دەسە، دەگەندەي-اق ەكەن. ءاسىرەسە، جىلىلىعى جانعا جاعىمدى. كۇزدىڭ ەكىنشى ايىنا اياق باسسا دا، ءبىز بارعاندا ول جاقتىڭ اۋا رايى ءالى جازعى رەڭىن جوعالتپاپتى. تاس توبەدەن شاقىرايعان كۇن ارقادان ارتىنىپ-تارتىنىپ، قالىڭ كيىممەن كەلگەن ءبىزدى ءبىراز «اۋرەلەدى». كونە شاھاردىڭ كوركى دە كوز تويدىرادى ەكەن، بىرنەشە عاسىرلىق تاريحى بار ەسكى بولسا دا قالانىڭ ءوڭى جارقىن، كوشەلەر بەزەندىرىلىپ، الاڭدار جاڭارتىلعانى بايقالىپ تۇر. جالپى، شىمكەنتكە العاشقى بارۋىم، سوندىقتان دا بولار، قالانىڭ قازىرگى كەيپىن بۇرىنعىسىمەن سالىستىرا المادىم. دەگەنمەن، قالانى تانىستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، نەگىزىندە سوڭعى جىلدارى كورىكتەندىرۋ جۇمىستارىنا ايرىقشا باسىمدىق بەرىلىپ، قىرۋار جۇمىستار اتقارىلىپتى. ونىڭ ءبىراز بولىگى بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى اياسىندا جۇزەگە اسقان. شىمكەنتتىڭ شىرايىنىڭ ارتۋى وڭتۇستىكقازاقستاندىق كاسىپكەرلەردىڭ الەۋەتىنىڭ ارتقاندىعىنىڭ، ەلدىڭ قۋاتىنىڭ كۇشەيگەنىنىڭ ايعاعى دەيدى جەرگىلىكتى تۇرعىندار.
اكىم اپپاراتىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنەن العان اقپاراتتارعا سۇيەنسەك، سوڭعى ون جىلدىقتا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ زور قارقىن العانى بايقالادى. ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ كولەمى وسى ون جىلدا 2,6 ەسەگە، ونىڭ ىشىندە وڭدەۋ سالاسىندا 1,9 ەسەگە ارتقان. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جالپى ءونىم كولەمى 2,9 ەسە ءوسىپ، 162,5 ملرد. تەڭگەنى نەمەسە جالپى رەسپۋبليكادا كورسەتكىشىنىڭ 11,3%-ىن قۇراعان.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا بارعانداعى باستى ماقساتىمىزدى دا وسى ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا كوز جەتكىزىپ، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جۇزەگە اسىپ جاتقان يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق جانە باسقا دا باعدارلامالاردىڭ باسىم باعىتتارى جانە جەتىستىكتەرىمەن تانىسۋ بولاتىن. تانىسۋ ساپارىمىزدىڭ بەتاشارىن سايرام اۋدانىنداعى مەديتسينالىق قۇرالدار شىعاراتىن «ەكو-فارم ينتەرنەيشنل» جشس-نەن باستادىق.
سايرام اۋدانىنىڭ تاسساي ەلدى مەكەنىندە ورنالاسقان كاسىپورىن وبلىستىڭ يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى اياسىندا سالىنىپتى. «اتالمىش كاسىپورىن كوپتەگەن ءىزدەنىستەردىڭ ناتيجەسىندە مەديتسينادا ۆاكۋمدى جۇيەنى قولداۋ ءتاجىريبەسىن ەنگىزىپ وتىر. مۇندا ۆاكۋمدى پروبيركانىڭ 57 ءتۇرi شىعارىلادى. بۇل جۇيە تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە العاش رەت ءبىزدىڭ ەلدە اشىلدى. قازىر الەمدەگى ەمدەۋ مەكەمەلەرىنىڭ 65 پايىزى ۆاكۋمدىق جۇيەنى ءتيىمدى قولدانادى. بۇل اشىق جۇيەگە قاراعاندا ەشقانداي قوسىمشا دارىگەرلىك تەكسەرىلۋدى تالاپ ەتپەيتىن، حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جاڭا تەحنولوگيا بولىپ تابىلادى. ەڭ باستىسى، ول قاننان جۇعاتىن ءتۇرلى ينفەكتسيالاردان قورعايدى، ياعني اۋرۋ ادام مەن ەمدەۋشىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاسالعان زات»، دەيدى ءبىزدى كاسىپورىننىڭ جۇمىسىمەن تانىستىرعان «ەكو-فارم ينتەرنەيشنل» جشس-نىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى گۇليا جۇزەنوۆا.
ال «ەكو-فارم ينتەرنەيشنل» ءونiمدەرىن ساتۋمەن «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى اينالىسادى. بۇگiنگi تاڭدا 16 ميلليون دانا تاۋارعا سۇرانىس بار دەيدى ماماندار. كاسىپورىن نەگىزىنەن وڭتۇستىك كورەيا، گەرمانيا جانە اۆستريا ەلدەرىنەن اكەلىنگەن جوعارى ساپالى مەديتسينالىق قۇرالدارمەن جابدىقتالىپتى. قازىرگى تاڭدا مۇندا 85 ادام جۇمىس ىستەپ جاتىر ەكەن. ال 2013 جىلعا دەيىن بۇل جەردە جاسالاتىن ۆاكۋمدىق جۇيەنى جىلىنا 20 ميلليون داناعا جەتكىزۋ كوزدەلىپ وتىر. گۇليا جۇزەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، 2014 جىلى جوبانىڭ جالپى قۇنى 1 ميلليارد 130 ميلليون تەڭگەنى قۇراپ، 180 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلماق جانە شىعارىلعان ونىمدەر قازاقستان رىنوگىنىڭ سۇرانىسىن 100 پايىز قامتاماسىز ەتەدى دەپ كۇتىلۋدە.
بۇدان ءارى ءبىز وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ يندۋستريالىق ايماعىنا اتتاندىق. وعان ءبىزدى يندۋستريالىق ايماق ديرەكتسياسىنىڭ ديرەكتورى مىرزاحمەت سىناباەۆ ەرتىپ باردى.
بۇل ايماق 2010 جىلى شىمكەنت قالاسىنىڭ بۇرىنعى فوسفور زاۋىتىنىڭ اۋماعىندا قۇرىلعان بولاتىن. «وڭتۇستىك» يندۋستريالىق ايماعىنا جالپى قۇنى 33,6 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 42 ينۆەستيتسيالىق جوبا ەنگىزىلگەن. ال ول جوبالاردىڭ ءبارى تولىقتاي ىسكە قوسىلسا ايماقتاعى 5 مىڭعا جۋىق ادامدى جۇمىسپەن قامتيدى. بيىلعى جىلدىڭ وزىندە جالپى قۇنى 2 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 10 ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە قوسىلىپ، 700-دەن اسا جۇمىس ورنىن اشۋ كوزدەلىپ وتىر ەكەن. ال 2013 جىلى جالپى قۇنى 28,9 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 26 ينۆەستيتسيالىق جوبانى ىسكە قوسىپ، 4000-عا جۋىق جۇمىس ورنىن اشۋ جوسپارلانۋدا. قازىرگى تاڭدا مۇندا بارلىعى 37 جوبا قولعا الىنىپ وتىر، دەيدى م.سىناباەۆ.
اۋماعى 337 گەكتاردى قۇرايتىن اتالمىش ايماق - وڭتۇستىك وڭىردەگى ازىرگە جالعىز يندۋستريالىق ايماق. بولاشاقتا تاعى بىرنەشە اۋداندا، اتاپ ايتار بولساق، ءتۇركىستان، كەنتاۋ جانە شاردارا اۋداندارىندا دا وسىنداي ايماقتار اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. مۇنداي ايماقتاردىڭ كاسىپكەرلەر ءۇشىن تيىمدىلىگى الدىمەن ينفراقۇرىلىمداردىڭ دايىن ءارى قولجەتىمدى بولۋىندا دەيدى ديرەكتسيا ديرەكتورى. سول سەبەپتى دە ايماققا كاسىپكەرلەردىڭ قىزىعۋشىلىعى زور بولىپ وتىر ەكەن.
ءبىز يندۋستريالىق ايماقتاعى ءوندiرiسi قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان ءتورت كاسiپورىننىڭ جۇمىسىمەن تانىستىق. الدىمەن باس سۇققانىمىز - سۋسىن قاقپاقتارىن وندiرەتىن «Spirit Kazahstan» جشس. كاسىپورىننىڭ ءوندiرiس قۋاتى ايىنا بiر ميلليون دانا ءونiمدi قۇرايدى. كادىمگى سپيرت ءونىمدەرى شولمەكتەرىنىڭ تىعىنىن، قاقپاعىن دايىندايتىن كاسىپورىن بۇگىندە قىتاي، رەسەي سياقتى ەلدەرگە ونىمدەرىن ەكسپورتتاپ وتىر. مۇنداعى تەحنيكا نەگىزىنەن يتاليادان ساتىپ الىنىپتى. تەحنيكا ءتىلى مەيلىنشە اۆتوماتتاندىرىلعان بولسا دا، بۇگىندە بۇل كاسىپورىن 32 ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر. جشس جەتەكشىسى بولاشاقتا ءونىم كولەمىن ارتتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن ءالى دە بىلىكتى مامانداردىڭ جەتىسپەي وتىرعانىن دا ءسوز اراسىندا ايتىپ ءوتتى. بىراق سوڭعى كەزدەگى تەحنيكالىق ماماندىقتارعا دەگەن جاستاردىڭ زور ىنتاسى بۇل ماسەلەنى دە ۇزاتپاي شەشەر دەگەن ۇمىتتەمىز.
ءبىز اتباسىن بۇرعان ەكىنشى كاسىپورىن پلاستيكالىق قۇبىرلار، ياعني گاز جانە سۋ قۇبىرلارىن شىعاراتىن «يۋگ پلاست» جشس بولدى. مۇندا بۇگiنگە دەيiن 150 مىڭ مەتر پوليپروپيلەن قۇبىر جاسالىپتى. نەگىزىنەن بۇل كاسىپورىندا ەكى تەحنولوگيالىق جەلىدە ءتۇرلى ديامەترلىك پلاستماسسا قۇبىرلار دايىندالادى. وندىرىستىك قۋاتى جىلىنا 6 مىڭ توننا ءونىم شىعارۋعا باعىتتالعان. بۇرىن مۇنداي قۇبىرلار بىزگە الماتى، اقتوبە، ورالدان جەتكىزىلسە، ەندى قاجەتتى ءونىم شىمكەنتتىڭ وزىندە جاسالىنىپ جاتىر دەيدى ماماندار. شيكىزات كوزىن كەلىسىم نەگىزىندە وڭتۇستىك كورەيادان الدىرادى ەكەن.
مۇنداعى نەمىس قوندىرعىلارى اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەمەن جۇمىس ىستەيدى. ال بۇل تەحنيكانى يگەرۋدى جەرگىلىكتى ماماندارعا گەرمانيادان ارنايى كەلگەن ماماندار ۇيرەتىپتى. ۇجىمدا بۇگىندە 30 ادام جۇمىس iستەپ جاتىر.
«وڭتۇستىك» يندۋستريالىق ايماعىمەن تانىسۋ ساپارىمىز بۇدان ءارى «Hill Corporation» جشس-دا جالعاستى. جۇمىسىن 2010 جىلى باستاعان اتالمىش كاسىپورىن جوعارى ساپالى موتور مايلارىن شىعارۋمەن اينالىسادى. بۇگىننىڭ وزىندە جىلدىق قۋاتى 70 مىڭ توننا ءونىمدى قۇراپ وتىر، دەيدى «Hill Corporation» جشس اتقارۋشى ديرەكتورى جاندوس كەنجەتاەۆ. قازىرگى تاڭدا مۇندا 120 ادام جۇمىس ىستەۋدە. ال نەگىزىنەن زاۋىت تولىقتاي ىسكە قوسىلعاندا 230-دان استام ادامدى جۇمىسپەن قامتۋعا مۇمكىندىگى بار.
شىنىمەن دە، «Hill»، «Pastroil» دەگەن اتاۋمەن شىعىپ جۇرگەن موتور مايلارى قازىرگى كۇنى جەرگiلiكتi رىنوكتا ءبىرشاما تانىمال بولىپ قالعان. ءتىپتى وسى ەكى جىلدىڭ ىشىندە كاسىپورىن بىرنەشە حالىقارالىق بايقاۋلاردىڭ جۇلدەگەرى اتانىپ تا ۇلگەرىپتى. ال اتالعان اۆتوموبيلدiك جانە تەحنيكالىق ماي ونiمدەرiنiڭ شيكiزاتىن «ەكسون موبيل»، «شەل»، «ينفينيۋم» سەكiلدi الدىڭعى قاتارلى موتور مايلارىن شىعاراتىن ەۋروپالىق كومپانيالاردان تiكەلەي الدىرادى ەكەن. ول جاقتان اكەلىنگەن شيكىزات وسى زاۋىتتا ارنايى تەحنولوگيالىق ۇدەرىستەردەن ءوتiپ، جاڭا قۇتىعا قۇيىلادى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، زاۋىت بۇل كۇنى قۇتىلاردى دا وزدەرى جاساپ شىعارادى. دايىن ءونىم رەسەي، قىتاي، قىرعىزستان، ءوزبەكستان سياقتى شەتەلدەرگە ەكسپورتتالۋدا.
«Hill Corporation» جشس اتقارۋشى ديرەكتورى جاندوس كەنجەتاەۆ بىزگە بەرگەن سۇحباتىندا بولاشاقتا موتور مايى شيكiزاتىن شىعاراتىن زاۋىت سالىناتىنىن دا ايتىپ ءوتتى. ونىڭ اۋماعى شامامەن 70 گەكتار دەپ جوسپارلانىپ وتىر، دەيدى ول. زاۋىت قۇرىلىسى 2017 جىلى اياقتالاتىن بولسا، تاعى قانشاما، ءتىپتى مىڭداعان ادامدى جۇمىسپەن قامتىماق.
يندۋستريالىق ايماقتا تانىسقان ءتورتىنشى نىسان سۇيىق شىنى شىعاراتىن «Ferrum-Vtor» زاۋىتى بولدى. مۇندا جوبا بويىنشا جىلىنا 3 مىڭ سيليكات ءۇيىندىسى جانە 6 مىڭ توننا سۇيىق شىنى شىعارىلادى ەكەن. ونىمدەر مەتاللۋرگيا، حيميا ونەركاسىبى مەن قۇرىلىس، ەنەرگەتيكا سالالارىندا قولدانىلادى. بۇگىننىڭ وزىندە دايىن ونىمدەر رەسپۋبليكا ايماعىمەن قوسا، رەسەي فەدەراتسياسى جانە تۇركىمەنستان رىنوكتارىنا شىعارىلۋدا. كادىمگى ءوزىمىزدىڭ ارالدىڭ اق قۇمىنان وندىرىلەتىن سۇيىق شىنى وسىلايشا وزىمىزدە عانا ەمەس، شەتەلدەردە دە ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر. مۇندا وندىرىلەتىن سۇيىق شىنى كiر جۋ ۇنتاعىنا دا پايدالانىلادى. ول اق قۇمدى كالتسيلەنگەن اق ۇنتاقپەن بالقىتۋدان تۇزiلگەن سيليكات ناتريدەن الىنادى. جوبادا كورسەتىلگەن قۋاتتىلىقتى ورىنداۋ ءۇشىن مۇنداعى تسەحتى قايتا جاراقتاپ، رەسەيدەن بالقىتۋ پەشiن الدىرماقشىمىز، دەيدى بىزگە جۇمىستىڭ بارىسىن تاپتىشتەپ تۇسىندىرگەن وسى زاۋىتتىڭ باس تەحنولوگى قادىربەك ابدىكارىموۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، قازىر كاسiپورىندا 50 ادام ەڭبەك ەتەدi.
«Ferrum Vtor» جشس سيليكات ءۇيىندىسى مەن سۇيىق شىنى جاساۋدان باسقا اۋىل شارۋاشىلىعىنا وتە قاجەتتى كالتسي سەليتراسى تىڭايتقىشىن دا وندىرەدى. سۇيىق كالتسي سەليتراسى كوبىنەسە جىلىجايدا وسىرىلەتىن كوكونىستەردى كۇتىپ-باپتاۋدا تاپتىرمايتىن تىڭايتقىش ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ءوندىرىستىڭ وڭتۇستىكقازاقستاندىقتار ءۇشىن وتە-موتە پايدالى ەكەندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
«وڭتۇستىك» يندۋستريالىق ايماعىن ارالاپ بولعان سوڭ جۋرناليستەر مىنگەن شاعىن اۆتوبۋس «وڭتۇستىك» ارنايى ەكونوميوكالىق ايماعىنا قاراي باعىت الدى. بۇل ەكونوميكالىق ايماقتا 2010-2011 جىلدارى جالپى سوماسى 9,9 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 3 جوبا ىسكە قوسىلىپ، 400-گە جۋىق جاڭا جۇمىس ورنى اشىلىپتى. ال 2012 جىلى قۇنى 251 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن «اگف» گرۋپپ» وك» جشس-ءنىڭ «كونۆەيەرلى اعىندى تىگىن فابريكاسى جانە قولدانبالى ماتەريالدار ءوندىرىسى بويىنشا تسەح» ينۆەستيتسيالىق جوباسىن ءىسكە اسىرىپ، وندا 300 جۇمىس ورنىن اشۋ جوسپارلانعان.
ءبىز بۇل ايماقتاعى «حلوپكوپروم-تسەلليۋلوزا» جشس فابريكاسىنىڭ ماقتا-تسەلليۋلوزا ءوندىرىسىمەن تانىستىق. «حلوپكوپروم-تسەلليۋلوزا» جشس وڭتۇستiكتە ماقتا كلاستەرiن دامىتۋ ماقساتىندا 2010 جىلى اشىلعان بولاتىن. ونىڭ ونiمدەرi بۇگىندە رەسەي، قىتاي، ۋكراينا، پولشا، گوللاندياعا ەكسپورتتالۋدا.
جوبا قۇنى 3850 ملن. تەڭگەنى قۇرايدى. فابريكانىڭ جوبالىق قۋاتتىلىعى بويىنشا جىلىنا 2,5 مىڭ توننا ىلعال جۇتقىش ماقتا، 3,5 مىڭ توننا ماقتا تسەلليۋلوزا، 7,2 مىڭ توننا كاربوكسيلمەتيلتسەلليۋلوزا ءوندىرۋ كوزدەلگەن. جوبانىڭ ماقساتى جەرگىلىكتى شيكىزات پەن ماقتالىق شيكىزاتتان دايىن ءونىم وندىرىسىنە نەگىزدەلگەن جاڭا الەمدىك تەحنولوگيانى ەنگىزۋ، يمپورتتى الماستىرۋ تاۋارلارىن ارتتىرۋ جانە الەمدىك رىنوكقا شىعۋ بولىپ تابىلادى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ءوندىرىلەتىن ماقتا شيكىزاتىنا نەگىزدەلگەن ءوندىرىس قازاقستانداعى ماقتا كلاستەرىن دامىتۋدى قوسىمشا ىنتالاندىرۋ بولىپ وتىر. ەكسپورتتىق الەۋەتى وندىرىلگەن ءونىمنىڭ 70 پايىزىن قۇرايدى. ءوندىرىس جوعارى تەحنولوگيالى زاماناۋي جابدىقتارمەن جاراقتاندىرىلعان.
«حلوپكوپروم-تسەلليۋلوزا» فابريكاسىندا ماقتا قالدىعى وندىرىستەن وتەدى. ال بۇعان دەيىن بىزدە مۇنداي زاۋىت بولماعاندىقتان ماقتا قالدىعى شيكىزاتىن شەتەلگە ارزان باعامەن ساتىپ كەلگەن ەدىك.
«وڭتۇستiك» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىندا ورنالاسقان تاعى ءبىر كاسىپورىن «قاعاز شاھارى» جشس-نىڭ جۇمىسىمەن دە تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. مۇندا جىلىنا 4 مىڭ توننا وفسەتتىك، 1500 توننا جىلتىر، 5500 توننا كەڭسە ءۇشىن قاجەتتى قاعاز، سونداي-اق، 4 مىڭ توننا جىلتىر كارتون ءوندىرىلەدى ەكەن.
«ازىرگە قاعازدى ورامىمەن فينليانديادان الىپ كەلىپ، كەسىپ دايىنداپ جاتىرمىز. بىراق كوپ ۇزاماي ساپالى قاعازدى وزىمىزدە شىعارۋ ويدا بار»، دەيدى كاسىپورىننىڭ باس ديرەكتورى ماكسيم سەرگەەۆيچ. قازىرشە كاسىپورىندا 50 ادام جۇمىس ىستەپ جاتىر. قۇرىلىس الداعى جىلدىڭ قاراشا ايىندا تولىق اياقتالادى دەپ جوسپارلانۋدا. سىرتقى قورابىندا «بايتەرەك» دەگەن اتاۋى بار كەڭسەلىك اق قاعازدار ەندى ءبىراز جىلداردان سوڭ قازاقستاننىڭ ىشكى سۇرانىسىن تولىق قامتاماسىز ەتەرىنە سەنىم زور.
بۇرىن-سوڭدى ەل اراسىنان «نە شىقسا دا شىمكەنتتەن شىعادى» دەگەندى ءجيى ەستۋشى ەدىك. مەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا بارعان ساپارىمنان سوڭ، بۇل شىنىمەن راس ەكەن دەدىم. تۇسىنگەن ادامعا بۇل ءسوز شىنىمەنەن جاماننان گورى جاقسى ىستەرگە لايىق ايتىلعان-اۋ دەيتىندەي. سەبەبى، قازاقستاندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان، ءوندىرىلمەگەن ءوندىرىستىڭ ءبىرازى قازىرگى تاڭدا شىمكەنتتە جاسالىپ، ءبىزدىڭ ەلدە ءومىرى بولماعان ونىمدەر شىمكەنتتەن شىعىپ جاتقاندىعىنا قۋانباسقا لاجىڭ جوق. يندۋستريالىق ايماقتاردى ارالاپ ءجۇرگەندە بايقاعانىمىزداي، بۇرىن قازاقتىڭ ءتىسى باتا بەرمەيتىن قيىن تەحنولوگيانى، تەحنيكانى ءوزىمىزدىڭ قارا دومالاق قازاق بالالارى شەمىشكەشە شاعىپ، جۇمىستى ءبىر كىسىدەي ءۇيىرىپ ءجۇر. ەندەشە، بۇدان بىلاي شىمكەنتتەن شىققان ءونىم وتاندىق تاۋاردىڭ كولەمىن كەڭەيتىپ، «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن تاۋارعا قارىق قىلارىنا سەنىمىز مول ەكەندىگىن جاسىرمايمىز.
پرەسس-تۋرىمىز يندۋستريالىق ايماقتى اياقتاعان سوڭ، «زەردە لوگيستيك» جشس لوگيستيكالىق ورتالىعىندا جالعاستى. شىمكەنت قالاسىنداعى تەمىرلان تاس جولىنىڭ بويىنا ورنالاسقان بۇل كاسىپورىن مەديتسينالىق ءدارى-دارمەك جانە قۇرال-جابدىقتار ساتۋ جانە ساقتاۋمەن اينالىسادى. جالپى قۇنى 1 ملرد. 500 ملن. تەڭگەنى قۇرايتىن جوبانىڭ قۇرىلىسى 2010 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا باستالىپ، 2012 جىلدىڭ ماۋسىمىندا پايدالانۋعا بەرىلگەن ەكەن. زاماناۋي ديزاينمەن جاسالعان كەڭسە، جاڭا تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان قويمانىڭ قۇرىلىسى، ىشكى-سىرتقى بەزەندىرىلۋى ءسوزسىز ادەمى. حالىقارالىق تالاپتارعا ساي قويمادا ءدارى-دارمەك ساقتاۋدىڭ بارلىق جاعدايى جاسالعان. قازىر لوگيستيكالىق ورتالىقتا جالپى سانى 232 ادام جۇمىس ءىستەۋدە.
بۇدان ءارى ءبىز الكوگولسىز سۋسىندار، شىرىندار جانە ءسۇت كوكتەيلدەرىن شىعاراتىن «راۋان» جشس-عا دا باس سۇقتىق. وتكەن جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا باستالعان زاۋىت قۇرىلىسى بيىل ماۋسىمدا پايدالانۋعا بەرىلىپتى. ءبىز بارعاندا قىزۋ جۇمىس ءجۇرىپ جاتتى. تارس-تۇرس زاۋىتتىڭ شۋىلىنا ابدەن ءۇيرەنگەن جۇمىسشىلار سىرتتان كەلگەن ءبىزدەرگە دە الاڭدار ەمەس. اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەلەردەن كەزەكپەن ءتىزىلىپ سىرعىعان دايىن سۋسىندار كوزدىڭ جاۋىن الىپ، سامساپ تۇر. مۇنداعى جابدىقتاردىڭ بارلىعى شەتەلدىڭ ۇلگىلى كومپانيالارىنان ساتىپ الىنىپتى. ونى باسقارۋ ءۇشىن 100 ادام جۇمىس ىستەۋدە.
پرەسس-تۋردىڭ ەكىنشى كۇنىندە شىمكەنت قالاسىنداعى الەۋمەتتىك-مادەني نىسانداردى ارالادىق. الدىمەن «ءنۇرسات» شاعىن اۋدانىنداعى وبلىستىق بالالار اۋرۋحاناسىنا ايالدادىق.
«بۇل - قازاقستانداعى ەڭ ۇلكەن بالالار اۋرۋحاناسى. 2011 جىلى 5 ناۋرىزدا ەلباسى ءوزى كەلگەندە وسى ەمحانانى اشىپ كەتكەن بولاتىن. سودان بەرى ءبىز حالىققا قىزمەت جاساپ جاتىرمىز. جالپى، اۋرۋحانا 10 گەكتار جەرگە ورنالاسقان. سوڭعى سەگىز ايدا بالالارعا 141 وپەراتسيا جاسالدى. جالپى، ءبىز تەك وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قىزىلوردا مەن جامبىل وبلىستارىنا دا وڭىرلىك قىزمەت كورسەتەمىز»، دەيدى وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ انا مەن بالا دەنساۋلىعى ءجونىندەگى ورىنباسارى سالتانات جاباعيەۆا.
بۇگىندە بالالار اۋرۋحاناسىندا 900-دەن استام قىزمەتكەر بار ەكەن. ونىڭ 154-ءى دارىگەر، 301-ءى ورتا بۋىن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى.
سوڭعى جىلدارى وبلىستا بالالاردىڭ دەنساۋلىق جاعدايىن جاقسارتۋ بويىنشا كەشەندى شارالار قابىلدانىپ جاتىر دەيدى جەرگىلىكتى ماماندار. ناتيجەسىندە 2012 جىلدىڭ 8 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا نارەستەلەر ءولىمى 4,9 پايىزعا، بالالار ءولىمى 8,4 پايىزعا تومەندەگەن.
بۇدان ءارى جۋرناليستەر «اسار» شاعىن اۋدانىندا بيىل جاڭادان اشىلعان №89 ورتا مەكتەپتە بولدى. ول مەكتەپتە ءبىزدى قالالىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى جانات تاجيەۆا كۇتىپ الىپ، مەكتەپتى تولىقتاي تانىستىرىپ ءوتتى. №89 جالپى ورتا مەكتەپ 1200 ورىنعا ارنالىپ سالىنعان ەكەن. ءبۇگىندە بۇل مەكتەپتە 2 اۋىسىمدا 1157 وقۋشى ءبىلىم الۋدا. ءبىلىم قازاق تىلىندە بەرىلەدى ءجانە 85 مۇعالىم ەڭبەك ەتىپ جاتىر. مەكتەپتىڭ 48 وقۋ سىنىبى بار. ونىڭ 8-ءى - لينگافوندى، 3-ءى - كومپيۋتەرلىك، 4-ءى - حيميا-لابوراتوريالىق، 4-ءى فيزيكالىق سىنىپتار. مەكتەپ ىشىندە 384 ورىندىق اسحانا مەن سپورت زالى جانە 410 ورىندىق ءماجىلىس زالى ورنالاسقان. مەكتەپتە بوكس، كۇرەس ۇيىرمەلەرى جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇل مەكتەپتىڭ جالپى جاعدايى، ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتىلۋى بۇگىنگى تالاپتارعا ساي، دەدى ج.تاجيەۆا.
«اسار» اۋدانىنان ورالعان سوڭ ءبىز قالاداعى قاجىمۇقان اتىنداعى ورتالىق ستاديون ماڭىنان بوي كوتەرگەن ورتالىق سۋ-سپورت كەشەنىن كورىپ، ودان ءارى سپورتشىلار اللەياسىن ارالادىق. «ءتاۋەلسىزدىك» ساياباعى، «مەملەكەتتىك رامىزدەر» الاڭى، ورداباسى الاڭىنداعى «وتان-انا» ءتاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى، «وڭتۇستىك تسيرك»، وبلىستىق ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ مۇراجايى، داڭق مەموريالى، اباي مۇراجايى، «ءشامشى الەمى» گۇلزارى، دەندروساياباق سىندى شىمكەنتتىڭ شىرايلى ورىندارىن ارالاۋدىڭ دا وسى ساپاردا ءساتى ءتۇستى. بۇل مادەني دەمالىس ورىندارىنان العان اسەردىڭ ءوزى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ەڭ باستىسى، قاي جەردە بولماسىن وڭتۇستىكتىڭ وڭ وزگەرىسىن اڭعاردىق. اتقارىلعان جۇمىستىڭ جارقىن جەتىستىكتەرىن كوردىك. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى 80 جىلدىق مەرەيتويىن زور جەتىستىكتەرمەن قارسى العالى وتىرعاندىعىنا كۋا بولدىق. لايىم، ەلىمىزدىڭ قاي تۇكپىرىندە دە وسىنداي قۋانىشتار بولا بەرگەي. بۇل تەك وڭتۇستىكتىڭ عانا ەمەس، جالپى قازاقستاننىڭ ورتاق جەمىسى، ورتاق جەتىستىگى، ورتاق تويى. ەندەشە، تابىس قازانى ورتايماسىن دەيىك!
"اباي-اقپارات"
