بۇگiندە الەمنiڭ ءتورت كوزi جاڭاوزەنگە تiگiلگەن شاق. ول جەردەگi باسشىنىڭ دا، مۇنايشىنىڭ دا ءار قادامى قوعام باقىلاۋىنا iلiنگەن. «جاس الاشتىڭ» نازارى ءاردايىم وسى جاقتا. بۇل جولى «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءوندiرۋ» اكتسيونەرلiك قوعامىنىڭ باس ديرەكتورى اليك ايدارباەۆتى اشىق اڭگiمەگە شاقىردىق. باس تارتقان جوق. كەرiسiنشە، «جاسىراتىن ەشتەڭەم جوق، بالكiم، ءوندiرiستi بiرگە ارالارمىز» دەگەن ۇسىنىس بiلدiردi. ءبارiن كوزبەن كوردiك. ەرەۋiل باسىلدى دەگەنمەن، كوڭiلدەرi ورنىققان مۇنايشى كورiنبەيدi. بiلiكتi باسشى ونى دا جاسىرمادى.

قاراجانباستا

ساپاردى قاراجانباس كەنiشiنەن باستاعاندى ءجون كوردiك. ونىڭ سە­بەبi دە جوق ەمەس ەدi. جالاقىلارىنا ريزا بولماي، ونى كوتەرۋدi ءاۋ باستا تالاپ ەتكەن دە وسى كە­نiشتiڭ مۇنايشىلارى-تۇعىن. كەيiن ولارعا بەيiلدەستiك تانىتقان «وزەنمۇنايگاز» بەن «قاراجانباس» كومپانياسىنىڭ ەرەۋiلدەگەن مۇنايشىلارى جۇمىستارىنا كiرiسكەنiمەن، وسى كەنiشتiڭ ونداعان ادامى ءالi دە تالاپتارىنان باس تارتقان جوق. ونى دا بiلگiمiز كەلگەن.

بۇگiندە الەمنiڭ ءتورت كوزi جاڭاوزەنگە تiگiلگەن شاق. ول جەردەگi باسشىنىڭ دا، مۇنايشىنىڭ دا ءار قادامى قوعام باقىلاۋىنا iلiنگەن. «جاس الاشتىڭ» نازارى ءاردايىم وسى جاقتا. بۇل جولى «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءوندiرۋ» اكتسيونەرلiك قوعامىنىڭ باس ديرەكتورى اليك ايدارباەۆتى اشىق اڭگiمەگە شاقىردىق. باس تارتقان جوق. كەرiسiنشە، «جاسىراتىن ەشتەڭەم جوق، بالكiم، ءوندiرiستi بiرگە ارالارمىز» دەگەن ۇسىنىس بiلدiردi. ءبارiن كوزبەن كوردiك. ەرەۋiل باسىلدى دەگەنمەن، كوڭiلدەرi ورنىققان مۇنايشى كورiنبەيدi. بiلiكتi باسشى ونى دا جاسىرمادى.

قاراجانباستا

ساپاردى قاراجانباس كەنiشiنەن باستاعاندى ءجون كوردiك. ونىڭ سە­بەبi دە جوق ەمەس ەدi. جالاقىلارىنا ريزا بولماي، ونى كوتەرۋدi ءاۋ باستا تالاپ ەتكەن دە وسى كە­نiشتiڭ مۇنايشىلارى-تۇعىن. كەيiن ولارعا بەيiلدەستiك تانىتقان «وزەنمۇنايگاز» بەن «قاراجانباس» كومپانياسىنىڭ ەرەۋiلدەگەن مۇنايشىلارى جۇمىستارىنا كiرiسكەنiمەن، وسى كەنiشتiڭ ونداعان ادامى ءالi دە تالاپتارىنان باس تارتقان جوق. ونى دا بiلگiمiز كەلگەن.

قارجانباسقا كەلگەندە قاس قا­راي­دى. جاڭادان سالىنعان ۆاحتالىق كەشەندەردiڭ بiرiنە جايعاستىق. ەسكە سالا كەتسەك، بۇعان دەيiن مىڭنان اسا ادامدى جۇمىسپەن قامتيتىن كولiكتەردi جوندەيتiن سوڭعى ۇلگiدەگi تەحنيكامەن جابدىقتالعان كاسiپورىننان وزگە قاراجانباستا 400 ورىندىق جانە قالامقاس كەنiشiندە 200 ورىندىق ۆاحتالىق قالاشىقتىڭ تۇرعىزىلاتىنى تۋرالى ايدارباەۆتىڭ ءوزi تالاي استىن سىزا ايتقان ەدi. ورىندالىپتى. جانعا جايلى بولمەلەر مەن تازا جۋىناتىن ورىندارى زامانۋي جابدىقتارمەن جابدىقتالىپتى.

اليك سەرiكۇلى بiزبەن بiرگە كەش­كi اس iشiپ، جۇمىسشىلار اۋقاتىنىڭ ساپاسىمەن تانىستى. كوز الا بەردi ارەكەتi بولار دەپ ويلاعام iشتەي. ءوزiنiڭ قاراپايىمدىلىعىن كورسەت­كiسi كەلگەن شىعار. «جوق، - دەستi مۇنايشىلار، - وتكەن جەلتوقساننان سوڭ با، باسشىمىز بiزگە جيi كەلە­دi. ونىسىن بiز دە ءتاۋiر كورەمiز. سولاي بولۋى تيiس تە عوي. ول كەلگەن سايىن پروبلەمالارىمىزدى ايتامىز، ولار شەشiلiپ تە جاتىر». كەشكi اسقا جينالعان مۇنايشى قاۋىمى اس ساپاسىنا نارازىلىق بiلدiردi. جادىنا تۇيگەن باسشى بiردەن تيiستi ادامدارعا تاپسىرما بەرiپ جاتتى.

ەرتەڭگi كۇن ءوندiرiستi ارالاپ، مۇنايشىلارمەن كەزدەسۋدەن باستالدى. رەنiشi تارقاماعان مۇنايشىلار ءتۇسiنۋi تيiس ماسەلەلەر دە بارشىلىق. سونىڭ بiرi جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان كولiك جوندەۋ مەكەمەسi قۇرىلىسىنا ءوزiنiڭ بولاشاق جۇمىس ورىنى رەتiندە بارىنشا قولعابىس جاساۋ، iرگەتاسىن بiرگە قالاسۋ. سودان سوڭ جاڭا ەۋ­رو­پالىق تالاپتارعا ساي جابدىقتالعان جايلى جۇمىس ورنىندا سۋ جاڭا تەحنيكامەن بەيمارال جۇمىس باستاۋ. بiتكەن iسكە سىنشى كوپ. ال جاڭادان iسكە اسىرىلا باستاعان دۇنيەگە مiن تاعۋشىلاردىڭ iلەگi ودان دا اسىپ تۇسەتiنi بەلگiلi. ەتەكتەن تارتاتىن تاعى بiر ماسەلە - ءتۇرلi دەڭگەيدەگi باسشىلار مەن مۇنايشىلاردىڭ ارا قاتىناسى. ياعني، تسەح باستىعى، ماستەر دەگەندەر دە باس باسىنا بي بولۋدى ءالi كۇنگە دەيiن ءجون سانايتىن كورiنەدi. وعان شيرىعۋى باسىلماعان ەڭبەكشi تاپ كونەر ەمەس. وسىنداي بiر كيكiلجiڭنiڭ كۋاسi بولدىق. مۇنايشى دەگەن ماماندىعىن قاسيەتتەگەن قاراجانباستىقتار كەز كەلگەن قارا جۇمىستى iستەۋدەن باس تارتقان. «بiز قارا جۇمىسشى ەمەسپiز. جەر قازاتىن تراكتور تۇرىپ، بiزدi قولمەن ترانشەيا قازدىرماق. جاسامادىق» دەستi ولار. باس ديرەكتور قازىلىعىن ايتتى. جۇمىسشى تالابى ورىندى دەدi. جىلعا جۋىق ۋاقىت جۇمىسسىز جۇرسە دە تالاپتارىن ايتۋدان جالىقپاعان قاراجانباستىقتاردىڭ تاعى بiر ءوتiنiشi - ۇيىعان ۇجىمدى بiر-بiرiنەن بولمەۋ. ول تالاپتى دا ەسكەرۋگە ۋادە بەرiلدi. ياعني، جاڭا ءوندiرiس iسكە قوسىلعاندا ولار دا جاڭا ماماندىققا يە بولادى. قايتا دايارلاۋ، وقىتۋدان وتەدi. ال مۇنايشى بولىپ قالا بەر­گiسi كەلەتiندەرi قالاعان كە­نiشتەرiنەن ورىن تابادى. ايتىلعان ءسوز - اتىلعان وق. ونىڭ ورىندا­لۋىن بiز دە قاداعالايتىن بولامىز.

بوياماسىز اڭگIمە

كەش باتا ۆاحتالىق پوسەلكەگە ورالدىق.

- شارشامايدى ەكەن­سiز...

- جۇمىستىڭ كوپتiگiن ءوزiڭiز دە كوردiڭiز. «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءوندiرۋدiڭ» الدىنداعى مiندەت­تەر­دi جۇزەگە اسىرۋ ءۇشiن، جاعدايدى وڭالتۋ ءۇشiن اتقارىلاتىن iستەر قايدا ءالi. ەڭ باستىسى، ءوزiڭنiڭ كۇمانiڭ مەن كۇدi­گiڭدi, شارشاعانىڭدى ءوزiڭنiڭ قاراۋىڭداعىلارعا، تiپتi ورىنباسارلارىڭا دا كورسەتپەۋ كەرەك. ويتكەنi ولار باسشى رەتiندە ساعان قارايدى، ۇلگi الادى. باقىلاۋ­شىلار دا جەتكiلiكتi: اراسىندا نيەتتەستەر دە، iلiك iزدەۋ­شiلەر دە بار. سوندىقتان ىلعي دا سەرگەك بولۋعا تۋرا كەلەدi. قانداي جاعدايدا دا دەر كەزiندە ۇيىقتاۋدى جانە تاڭ­ەرتەڭ­گiلiك جاتتىعۋدى قۇر جi­بەرمەۋگە تىرىسامىن. سول ءۇشiن كوپ رەتتە كەيبiر ماڭىزدى، قىزىقتى دۇنيەلەردەن باس تارتۋعا تۋرا كەلەدi.

- دەگەنمەن، مىناداي تىعىز كەستەمەن ونى ساقتاۋ دا مۇمكiن ەمەس ءتارiزدi عوي...

- شىنىمدى ايتسام، مەن ءوزiمدi اسا بiر ەڭبەكقور جانمىن دەپ ايتا المايمىن. ءوزiم دە، قاراۋىمداعىلار دا باسقا مي­نيسترلiك قىزمەتكەرلەرiندەي تۇنگi ساعات توعىزعا دەيiن كەڭسەدە وتىرمايدى. مەنiڭ بiر باستى ۇستانىمىم بار. ول - كۇندi ۇتىمدى جوسپارلاۋ. اسا ماڭىزدى ماسەلەنi عانا بۇگiنگi كۇننiڭ شەشiمiنە قالدىرۋ جانە ونى ورىنداۋ. بiرسىپىرا كەزدەسۋلەردەن باس تارتۋعا تۋرا كەلەدi. وعان رەنجيتiندەر دە بار. بiراق جاعداي سولاي. كوپ نارسەگە ۇلگەرۋ ءۇشiن وسىلايشا كەيدە ءوزiڭدi شەكتەيسiڭ.

- سiز قازiر استانادان گورi اقتاۋ­دا، وزەن مەن قاراجانباستا كوبiرەك ۋا­قىت وتكiزەتiن سياقتىسىز. بiر جاعىنان ۇلت­تىق كومپا­نيا­نىڭ توپ مە­نەدجەر­لە­رiنiڭ ەڭبەك­شi تاپقا تەك جەلتوقسان وقيعاسىنان سوڭ كوڭiل بولە باستاعانى وكi­نiشتi-اق، ارينە...

- راسىندا، مەن مۇندا ۋاقى­تىمنىڭ 70 پايىزىن وتكiزەمiن. قال­عانى استانانىڭ ۇلەسiندە. استانادا اسا ماڭىزدى ماسەلەلەر شەشiلەتiنi راس. وندا بiر كەزدەرi 400 ادامنان تۇراتىن قوماقتى شتات بار ەدi. ونى 25 پايىزعا قىسقارتتىق، 300 ادام قالدى. ونىڭ ءوزiن تاعى 50-60 ادامعا قىسقارتۋ جوسپاردا بار. بiزدiڭ استانالىق كەڭسەمiز جىلجىمالى بولۋى كەرەك. سولاي بولدى دا. ۇجىمدى باسقارۋ ساياساتى تۇبiرiنەن وزگەردi. مەنiڭ ورىنباسارلارىم - ابات نۇر­سەيiت­وۆ، پەن باقىتجان وتە­عاليەۆ، اكتيۆتەردi باسقارۋ ءجو­نiن­دەگi ديرەكتور داۋلەتجان حاسانوۆ، قىزمەتكەرلەردi دامىتۋ جانە باسقارۋ ءجونiن­دەگi باسقارۋشى ديرەكتور بوتاگوز ءاشiر­بەكو­ۆا، الەۋ­مەتتiك سايا­سات دەپار­تا­مەنتiنiڭ ديرەكتورى باقىت يمانعاليەۆ ۇنەمi وسىندا. كاسiپورىن­دارداعى جاعدايدى تۇراقتى تۇردە مونيتورينگتەن وتكiزەدi. پروبلەما بولدى ما، دەرەۋ شەشەدi, قولدارىنان كەلمەسە بiزدiڭ الدىمىزعا قويادى. مۇن­دا ماعان 20-30 ادام كومەك­تەسەدi. قۇرىلىمدا كوپ نارسە وزگەردi. قازاننان باستاپ ومگ مەن ەمگ قايتا بولەك اكتسيو­نەرلiك قو­عام اتاندى. ونىڭ ءوزi وڭايعا تۇسكەن جوق. ويتكەنi ولاردىڭ جەكە اكتسيونەرلiك قوعام بولۋىنا كەلiسپەيتiندەر دە جەت­كiلiكتi ەدi. بiز بiر ورتالىقتان باس­قارۋدى باستان وتكەردiك. نە وزگەردi? ەڭ باستىسى، ول نەگە الىپ كەلدi? قىز­مەت بابىن اسىرا پايدالانۋشىلىق پەن شەكتەن شىعۋدىڭ ناتيجەسi كوز الدارىڭىزدا. ارينە، «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءون­دiرۋ» باس اكتسيونەر رەتiندە باقىلاۋدى ۋىستان شىعارمايدى. ونسىز تاعى بولمايدى. سەبەبi ءبۇ­گiندە كوپ پروبلەمانى دەرەۋ سابىرلىلىقپەن ءارi دۇرىس شەشە الاتىن باسشىلار جوقتىڭ قاسى، ولاردى قايتا ءتار­بيەلەۋگە تۋرا كەلەدi. ماسە­لەنiڭ تاعى بiر ۇشى - ساتىپ الۋلاردا. كوپ رەتتە تەندەر ماسە­لەسi وندiرiستەن دە ماڭىزدى سانالىپ كەلگەنiن جوققا شىعارا المايمىن. ال فيليالدار بۇل پروتسەس­­تەردiڭ بiرiنە دە قاتىسپادى، وعان قۇقى دا بولعان جوق.

- ساتىپ الۋلار دەمەك­شi, ءوندiرiستi ارالاۋ بارىسىندا ميلليونداعان قاراجاتقا ساتىپ الىنعان جابدىقتاردىڭ قويمادا پايداسىز جاتقانىن كوزبەن كوردiك. ماسەلەن، قۇنى 33 ملن. تەڭگە تۇراتىن كوللەكتور ورنىنا الىنعان ءال­دە­بiر مەحانيزمنiڭ ءوزi نەگە تۇ­رادى؟ نەمەسە 72 مىڭ دوللارعا كورەيادان الىنعان يiلگiش تۇربالار. ال جالا­قىعا كەلگەندە قا­راجات جوق.

- قويمادا ارتىق بولشەكتەر، بۇراندالار جاتقانىن دا كور­دiڭiز. بۇل جاقسى. Iسiنە مىعىم قوجايىننىڭ قورى بولۋى كەرەك. ال مىنا ايتىپ وتىرعان كەرەكسiز زاتتاردىڭ قوماقتى سوماعا الىنىپ، قويمادا جاتۋى­نىڭ سەبەبi كەزiندەگi دۇرىس جاسالماعان بيزنەس پروتسە­س­تەردiڭ سالدارى. كومپانياداعى تۇتاس ساتىپ الۋعا، تەندەرگە قاتىستى كەتكەن قاتەلiك­تەر. ونى «قاراجانباس» اق ساتىپ الۋ دەپارتامەنتiنiڭ جا­ڭا باسشىسى داستان جارقىنبەكوۆ رەتتەيتiن بولادى.

- جالاقى تالابى وزگە­رiس­سiز قالعان سىڭايلى. جۇ­مىس­شىلار ونى كوتەرۋدi ءالi تالاپ ەتiپ وتىر. ولاي بولسا، ماسەلەنi شە­شiلدi دەپ قالاي ايتۋعا بولادى؟

- جاڭادان اشىلعان ءون­دiرiس­تەگi جالاقى دەڭگەيi «قا­را­جانباس» كومپانياسىمەن بiردەي. ولار ەندi جالاقىلارىن «وزەنمۇنايگازبەن» دەڭ­گەي­لەستiرۋدi تالاپ ەتiپ وتىر. جالپى جالاقىنى ءوسiرۋ تۋرالى تالاپ زاڭدى ەستiلەدi تىڭداعان قۇلاققا. سوندىقتان دا ولار اۋداندىق كوەففيتسيەنت، ايماقتىق كوەففيتسيەنت ءتارiز­دi بۇگiندە جەكە ءمانi جوق، بiراق ەڭبەك كودەكسiنە ساي جالاقى iشiنە ەسەپتەلiپ كەتكەن ساۋالداردى كوتەرەدi. ونى تالاپ قويۋشىلاردىڭ وزدەرi دە جاقسى تۇسiنەدi. تۇپتەپ كەلگەندە، اڭگiمە كوەففيتسەنت ەمەس، جالاقىنى كوتەرۋ تۋرالى. قازiر ولار «وزەنمۇنايگازبەن» سالىستىرعاندا شامامەن 15% كەم الادى. ونى تەڭەستiرۋ دە ۋاقىت ەنشiسiندە. دەگەنمەن، مىنانى ەسكەرۋiمiز كەرەك. جالاقى دەڭگەيi كوتەرi­لۋiنە ءوندiرۋ كولەمi, كاسiپورىن ەكونوميكاسى دەڭگەيi دە ايتارلىقتاي اسەر ەتەدi. ولار الاتىن جالاقىلارىن از سانايدى. بiر جاعىنان تۇسiنiكتi دە. ويتكەنi جالاقى ەشۋاقىتتا كوپتiك ەتپەگەن. بiراق كەز كەلگەن مەكەمە جۇمىسشىسى تەك جالاقى تۋرالى ويلايتىن بولسا، وندا ءوندiرiس­تiڭ وركەندەۋi تۋرالى اڭگiمە دالادا قالماي ما؟ راسىن ايتقاندا ول ءوز مۇددەسiن كاسiپورىن مۇددەسiنە قارسى قويادى. بiر جاعىنان العاندا، بۇل - تۇتاس بiر باسشىلىقتىڭ كiناسi. ونى كاسiپورىن مۇددەسiن بiرلەسiپ ويلاۋعا ەشكiم تارتقان جوق. بۇگiنگi ورتاق تاقىرىبىمىز وسىعان تiرەلەدi. تۋعان كاسiپ­ورىن، ۇرپاق ساباقتاستىعى دەگەن يدەولوگيا بۇرىننان بار. ونى ەشكiم الىپ تاستاعان ەمەس. وكiنiشتiسi سول، وعان ەشكiم دەر كەزiندە ءتۇبiرلi ماسەلە رە­تiندە ءمان بەرمەگەن. بۇل جايدى باتىس ەكونوميكاسى الدەقاشان باسىنان كەشiر­دi. بiز ەندi كەلە جاتىرمىز ەڭبەك پەن كاپيتال داۋىنا.

- قاراجانباستا تۇنەدi­ڭiز، جۇمىسشىلار اسحاناسىندا تاماقتاندىڭىز. مۇ­نى «جا­ڭا­وزەن­نiڭ ساباعى» نەمەسە باسشى رە­تiن­دەگi كرەدوڭىز دەپ تۇسiنگە­نiمiز ءجون بە؟

- مەن قاراپايىم جۇمىسشى وتباسىندا تۋىپ ءوستiم. اكە ءتار­بيەسiن كورمەگەندiكتەن اسا كوپ ارتىقشىلىقتارعا قولىم جەتە قويعان جوق. الدەبiر باس­تىقتىڭ، اكiمنiڭ نەمەسە تانىمال مۇنايشىنىڭ بالاسى بولماعان سوڭ دا، جىلى-جۇم­ساقتىڭ اۋىلى مەنەن الىس ەدi. بۇعان دەيiن قىزىلوردادا تۇردىم، ۆاحتالىق ادiسپەن جۇمىس iستەدiم. قاي كەزدە بولماسىن جۇمىسشىلارمەن بiرگە اسحانادا تاماقتاندىم. سەبەبi مەن ولاردىڭ جان ءدۇ­نيەسiن تەرەڭ تۇسiنەمiن. ءوزiمدi ۇجىمنان بولگiم كەلمەيدi. سوندىقتان كرەدو دەپ ءتۇسiن­گەنiڭiز ابزال.

- مۇنايشىلاردىڭ سەنi­مiنە يە بولامىن دەپ ەدiڭiز. نە ورىندالدى؟ نە وزگەرiسسiز قالدى؟ قاراجانباستاعى جاعداي مۇنايشىلاردىڭ كۇمانi­نەن حابار بەرگەندەي...

- سەنiم بiلدiرۋ ارتىپ كە­لەدi دەپ نىق ايتا الامىن. ارينە، ايتىلعان ۋادەلەردiڭ ورىندالاتىنىنا كۇمانمەن قارايتىنداردىڭ بارلىعىن جوققا شىعارمايمىن. دەگەنمەن، قازiر «ەمبi­مۇنايگاز» بەن «وزەنمۇنايگاز» كەۋدەسiن كەرە ءتۇستi. ونداعى باسشىلار جۇ­مىس­تارىنىڭ جاندانىپ كەلە جاتقانىن كورiپ وتىر. بۇل ولار­عا كۇش بەرەدi. جۇزەگە اسىپ جات­قان زاتتارعا قاتىستى قولداۋدى ەستiپ تە، كورiپ تە كە­لەمiن. بيىل بiز ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا ەكi مەكەمەنi قۇرۋعا 20 ملرد. تەڭگەدەن استام قاراجات بولدiك. ماڭعىستاۋداعى قاراقياق اۋدانى مەن جاڭاوزەن قالاسىنىڭ الەۋ­مەتتiك ينفراقۇرىلىمدارىن دامىتۋ ءۇشiن 900 ملن. تەڭگە ءبولiندi, 200 ملن. تەڭگە جاڭا­وزەندەگi كوممۋنالدىق مەكەمەلەردە الەۋمەتتiك جۇ­مىس ورىندارىن اشۋعا جۇم­سال­دى. اتىراۋ وبلىسىنا الەۋمەتتiك ينفراقۇرىلىمدار ءۇشiن 6,6 ملرد. تەڭگە ءبولiندi. تۇسiنبەۋ­شiلiك تە بار. بiراق بiرەۋگە ار­تار وكپەم جوق. ءوزiڭiز كوردiڭiز عوي، تسەح باستىعى جۇمىسشىلار جۇمىس iستەگiسi كەلمەيدi دەپ شاعىم ءتۇ­سiردi. ال جiلiكتەپ كەلگەندە، مۇنايشىلار تەحنيكا اتقاراتىن ءمانسiز iستi قولمەن جاساعىسى كەلمەگەن. بۇل، ارينە، سول جەر­­دەگi باسشىنىڭ بiلiك­سiز­دiگi. ءالi كۇنگi ەسكi تۇسiنiك جو­يىلماي كەلەدi. قولىنا ءسال بيلiك تيگەنi ءوز بەتiنشە ادامدارعا بۇيىرعىسى، ىقپال ەتكiسi كەلەدi. ال مۇ­نايشىلار بiز ودان جوعارى جۇمىسقا لايىق­تىمىز دەپ تالاپ قويعان. مەن ولارمەن كەلiسەمiن. ولارمەن جۇمىس iستەۋگە بولادى، تۇسiنiسۋگە دە بولادى. ول قولدان كەلەدi. مەنiڭ دە ءوندiرiس­تەگi تاجiريبەم جەتكiلiكتi. ارينە، قازiر جاعداي ءسال شاشىراڭقى. جۇمىس بارىسىندا كiم كiمگە باعىنىشتى ەكەنi بەلگiسiزدەۋ. بiراق ەرتەڭ جاڭا كاسiپورىن iسكە كiرiسiپ، اركiم­نiڭ مiندەتi ايقىن­دال­عاندا، اڭگiمە باسقاشا بولادى. ونى مۇنايشىلاردىڭ وزدەرi دە تۇسiنەدi.

- ەڭبەك داۋىنىڭ بiر ۇشى كاسiپوداقتاردىڭ جۇ­مىسىنىڭ، ناقتىراق ايتساق، ەركiن­دi­گiنiڭ جوقتىعىنىڭ سالدارى دەسەك قارسىلىق تانىتپاسسىز. بۇگiنگi كاسiپ­وداقتار نە تىندىرىپ جاتىر؟ ولارعا بوستاندىق بە­رiلگەن بە، جوق ءال­­دە مۇ­نايشىلار قۇقىن سiز­دەرمەن «اقىلداسىپ» قورعاي ما؟

- ومگ مەن قاراجانباستاعى بارلىق مەكەمەلەر كاسiپوداق باسشىلارىن ءوز قالاۋلارىنشا سايلادى. ماسەلەن، جاڭادان قۇرىلعان تەحنولوگيالىق كولiك جانە ۇڭعىما­لار­عا قىزمەت كورسەتۋ جشس كاسiپوداعى ۇيىمى جەتەكشiسi بولىپ سۇلتانعالي ەسباي سايلاندى. بiز بiرiگiپ جۇمىس iستەپ جاتىرمىز.

- قاراجانباسمۇنايدىڭ قويعان تالاپتارىنان باس تارتپاعان بiرسىپىرا مۇ­نايشىلارى ءالi كۇنگە دەيiن نارازىلىق تانىتىپ، كومپانيا مە­كە­مەسiنiڭ الدىندا تۇر. ول ءما­سەلە قالاي رەتتەلمەك؟

- جىل باسىندا بۇرىن جۇمىستان شىعارىلعان ادامداردى قايتا جۇمىسقا قابىلداۋ پروتسەسi مەيiلiنشە اشىق جۇرگiزiلدi. جاڭادان قۇرىلعان مەكەمەگە مىڭنان اسا جۇمىسشىنى قايتا قابىلدادىق. كەيبiر ونداعان ادام بiزدiڭ كەرi شاقىرۋىمىزدى تىڭدامادى. جالاقى تولەنەتiنiن، جاڭا كاسiپورىن جۇمىسى باستالعاندا جۇمىسقا شىعاتىندارىن ايتتىق. كەلiس­پەدi. سوندا ءما­سە­لە نەدە؟ «ادiلدiككە قول جەت­كiزۋ ءۇشiن تۇرا بەرەمiز» دەدi. بiز ولارعا «ەگەر ءوزiڭiزدi زاڭسىز جۇمىستان شىعارىلدىم دەپ ساناساڭىز، اپەللياتسيا­لىق شاعىم ءتۇسiرiڭiز، بiز قولدايىق» دەدiك. بiراق ولار «جوق، سوڭىنا دەيiن تۇرامىز» دەپ، رايىنان قايتار ەمەس. ەگەر ولار كەزدەسۋگە نيەتتەنسە، مەن ەرiنبەيمiن، اڭگiمەلەسۋگە دايىنمىن. جۇمىسقا سۇرانسا، قابىلداۋدان باس تارتپايمىز. باسقا ۋادە بەرە المايمىن.

- قىزمەتكەرلەردi باس­قارۋ مەن الەۋمەتتiك ساياساتتاعى وزگەرiستەردi دە شولىپ وتسەك...

قىزمەتكەرلەردi وقىتۋعا كوپ كوڭiل بولەمiز. ونسىز ەشنارسە ونبەيدi. ماماندارىمىز فرانتسياعا وقۋعا بارىپ كەلدi, باكۋگە كەتتi. وزiمiزدە ۇلكەن ترەنينگتiك ورتالىقتار سالۋ جوسپارىمىزدا بار. مۇنايشىلاردى، بارلىق دەڭ­گەيدەگi جەتەكشiلەردi ۇنەمi وقىتپاي، ءبارi بوس اۋرەشiلiك بولماق. ودان اقشا اياۋدىڭ قا­جەتi جوق. بۇرىن دا مۇنداي وقۋلار بولعان، ارينە. وكiنiش­كە قاراي، فورمالدى تۇردە عانا. قازiر وزەندە باسشىلار، ماستەرلەر، تسەح باستىقتارى اراسىندا تيمبيلدينگتەر وتە باستادى. ول ادامداردى جاقىنداستىرادى. ولار باسشىلىقتىڭ وزدەرiنە كوڭiل اۋدارعانىن، وزدەرiمەن جۇمىس iستەۋگە ىنتالى ەكەنiن كورiپ وتىر. كوپتەگەن مۇنايشىلار رەابيليتاتسيادان ءوتتi. ءسويت­سە دە، «مۇنىڭ ءبارi كوزبوياۋشىلىق، ەرتەڭ ايدارباەۆ كەتەدi» دەگەندi ايتاتىندار دا بار. مەنiڭ ماقساتىم - ءار كiسiنiڭ وزiنە جۇكتەلەگەن مiندەتتi اتقارۋىنا قول جەتكiزۋ. ۇسىنىسىم دا قاراپايىم: «جiگiتتەر، كەلiڭدەر، بiرiگiپ جۇمىس iس­تەيiك ەلiمiز ءۇشiن، مەملەكەتi­مiزدiڭ بولاشاعى ءۇشiن مۇناي ءوندiرۋدi ۇلعايتايىق». الەۋ­مەتتiك ساياسات تا جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەك جاعدايىن جاقسارتۋمەن تiكەلەي بايلانىستى. جالپى، بiزدiڭ سالىپ جاتقان كاسiپورىندارىمىز قانداي! الىپ جاتقان قوندىرعىلارىمىزدىڭ قازاقستاندا تەڭدەسi جوق. وسىنشاما قىسقا مەرزiم iشiندە زاماناۋي سەرۆيستiك كاسiپورىن قۇرۋ بۇرىن-سوڭدى بولماعان. كەۋدەمدi بوسقا سوق­قانىم ەمەس، راسى وسى. سالىنىپ بiتكەندە، ول ءالi ءبا­رiنە ۇلگi بولادى. جۋىردا ادە­يi قمگ ءبو ديرەكتورلار كەڭەسiنiڭ كەزەكتi وتىرىسىن وزەندە وتكiزدiك. بارلىق قمگ توپ مە­نەدجەرلەرi, تاۋەلسiز شەتەل­دiك ديرەكتورلار تاڭ­عالدى. شىنىمدى ايتسام، ارمانىم - بۋلدوزەرمەن ەسكiنiڭ ءبارiن كۇرەپ تاستاپ، ونىڭ ورنىنا وسىنداي زاماناۋي مەكەمەلەر تۇرعىزۋ. ونى ورىندايتىنىمىزعا شەك كەلتiر­مەيمiن.

- اقشانى قايدان الماقسىز؟

- كومپانيانى دامىتامىز، اك­تيۆتەر ساتىپ الامىز دەگەن قاراجاتتىڭ ءبارiن وسىندا جۇم­سايمىز. وسىدان 1,5 اي شاماسىندا بiزدiڭ رىنوكتاعى 40% اكتسيامىزدىڭ يەگەر­لە­رiن، شەتەلدiك ينۆەستورلاردى شاقىردىق وزەنگە. باتىس كومپانياسى دەگەن اتپەن iس جۇزiندە قانداي ارتتا قالعان كەڭەستiك كەزەڭنiڭ قالدىقتارىمەن جۇمىس iستەپ جاتقانىن كورسەتۋ بولاتىن ماقساتىمىز. ويتكەنi ولار اكتسيونەر بول­عان سوڭ نەگە ءونiم ءوندiرۋ كولەمi ارتپايدى دەپ ساۋالدى جيi قويادى. ولار باستارىن ۇستاپ، بiزدi قانشاما جىل الداپ كەلگەن دەستi. بiز ولارعا جاسالىپ جاتقان جۇمىستار، ميللياردتاعان شىعىندار تۋرالى ايتتىق.

- قالاي سوندا، شەتەل­دiك­­تەر الدىندا «قۇپيانى» اشقانىڭىز ءۇشiن سiزدi ەش­كiم ماڭدايدان سيپاماعان بولار؟

- پارادوكس، سەنەسiز بە، بiز كەرi­سiنشە ولاردان قۇپتاۋ ەستi­دiك. سەبەبi ولار - ادال ينۆەستورلار. ولار ءۇشiن بiز­دەگiدەي قانداي جولمەن بولسىن اقشا تابۋ ماقسات ەمەس. ولار ءۇشiن ەڭبەك جانە قورشاعان ورتا قاۋiپسiزدiگiن ساقتاي وتىرىپ، تازا تابىس تابۋ پايدادان دا جوعارى ورىندا. شەتەلدiك ينۆەستورلار «دۇ­رىس، قالاي iستەسەڭiز دە، لا­يىقتى كاسiپورىن قۇرىڭىز» دەدi. سول سەبەپتi قازiر كۇر­دەلi شىعىندار كولەمi ارتىپ وتىر. ماسەلەن، «ەمبiمۇ­ناي­گاز» اق پرورۆا كەنiشiنەن شىعاتىن iلەسپە گازدى كۇكiرت­تەن تازارتىپ، كونتەينەرلەرمەن تاسىمالداۋعا مۇمكiندiك بە­رەتiن يننوۆاتسيالىق باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى. پروۆا-تەڭiز مۇنايقۇبىرى ءجون­دەۋ­دەن ءوتتi. اقكiن­گەن-اققۇدىق-قيسىمباي كە­نiش­تەرiندە ۇزىندىعى 61 شاقىرىمدىق جوعارى قىسىمدى گاز قۇبىرى سالىندى. اتىراۋ-استراحان تاس جولى بويىنداعى كەنiش­تەر اراسىنداعى جولدار جوندەۋدەن ءوتiپ جاتىر. «وزەنمۇنايگاز» اق ەكi ۋچاسكە­سiندەگi سالىنىپ جاتقان كا­سiپورىن­دار، ۇڭعىمالاردى جاباتىن سۇيىق دا­يىنداۋ، جەر­استى جابدىقتارىن، مۇناي جابدىقتارىن ءجون­دەۋ تسەحتارى - 1000 شاقتى كولiكتi بiر مەزەتتە ءجون­دەي­تiن تسەحتار - بۇل جوبالاردىڭ بارلىعىنا 100 ملرد. تەڭگەدەن استام قاراجات جۇمسالادى دەپ جوسپارلاندى. ونىڭ 20,6 ملرد. تەڭ­گەسi يگەرiلiپ تە جاتىر. مۇنىڭ بارiنە ماعان كiم رۇقسات ەتiپ وتىر دەيسiز عوي. بiزدiڭ ءۇس­تiمiزدەن دە قارايتىن «قاز­مۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانيا­سى مەن «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى بار.

- مiنە، مiنە مەن دە سونى سۇراعىم كەلگەن.

- مەنiڭ قولىمدا كوزiرiم بار. قانداي ەكەنiن بiلگiڭiز كەلە مە؟ «ەگەر بۇل بيۋدجەتپەن كەلiسكiلە­رiڭiز كەلمەسە، «بارلاۋ ءوندiرۋدi» ءوز قولدارىڭىزعا الىڭىزدار. مۇنايشىلارعا بارىپ بۇلاي ەتۋ كەرەك ەمەس دەپ تۇسiندiرiڭiزدەر» دەيمiن. ويتكەنi مەن مۇنايشىلارعا ءسوز بەردiم، ونى ورىنداۋعا تيiستiمiن. قولىمنان كەلمەسە، ورنىمدى بوساتۋىم كەرەك قوي. وسى جەردە مەن «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسشىسى ءلاززات قيىنوۆ­تىڭ ۇلكەن قولداۋىن باسا ايتقىم كەلەدi. ءوزi مۇنايشى بولعان قيىنوۆ مىرزاعا مۇنى تەرەڭ ءتۇسiندiرۋدiڭ مۇلدە قاجەتi جوق. بۇل بiز ءۇشiن ەرەكشە دەمەۋ.

- «ەمبiمۇنايگازدىڭ» سار­قىلعان كەنiشi - بايشوناستاعى حالىقتى كوشiرۋگە قار­جى بولiنەتi­نiن ايتقان ەدiڭiز. بiراق ولاردىڭ بيىل تاعى قىستايتىن ءتۇرi بار.

- قارجى ءبولۋ تۋرالى ۋادە­مiز­دi 100 پايىز ورىندادىق. اتىراۋ وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكiمi باسىندا قاراجاتتىڭ الدىمەن جارتىسىن عانا ءبولۋدi سۇراعان، سونى يگەرگەن سوڭ، قالعانىن بولەرسiزدەر دەگەن. جاڭا اكiم اقشانى تولىق ءبولۋدi سۇرادى. بiز قوسىمشا كەلiسiمشارت جاساسىپ، بارلىق 5,4 ملرد. تەڭگەنi شوتقا سالدىق. ەندi اتىراۋ وبلىستىق اكiمدiگi تۇرعىن ءۇي قورىن تەكسەرۋ تۋرالى اڭگiمەنi كولدەنەڭ تارتىپ وتىر. سۋدىڭ دا سۇ­راۋى بار، اقشا بولدiك دەپ سىرت قالمايمىز. قاراجاتتىڭ يگەرiلۋi مەن مەرزiمi باقىلاۋدا بولادى. سە­بەبi بiزگە ءدۇ­يiم ەل قاراپ وتىر. بايشوناس ماعان جات مەكەن ەمەس. بiر كەزدەرi سول اۋىلدا ءوندi­رiستiك تاجiريبەدەن وتكەنمiن. سوندىقتان بايشوناس تاعدىرىنا بەيجاي قاراي المايمىن. ول - بiزدiڭ مۇنايشىلارىمىزدىڭ اۋىلى. ولاردى ەلەۋسiز قالدىرادى دەگەن وي تۋماسىن.

- اڭگiمەڭiزگە راقمەت!

اڭگiمەلەسكەن -

ءسانيا تويكەن.

اتىراۋ - اقتاۋ -

قاراجانباس - اقتاۋ.

"جاس الاش" گازەتى