ەسەنعازى قۋاندىق. عىلىمداعى جەمقورلىق
قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى
ب.جۇماعۇلوۆ مىرزاعا
كوشىرمەسى:
قر باس پروكۋرورىنا
تاۋەلسىز اقپارات قۇرالدارىنا
قر ازاماتى
قۋاندىق ەسەنعازى سلامعازىۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ
دوكتورى، پروفەسسور.
مينيستر مىرزا!
بۇگىندە قر پرەزيدەنتى جۇرگىزىپ وتىرعان ساليقالى ساياساتقا بوگەت جاساپ، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتوندىرىپ وتىرعان، ءوز زالالىن كۇننەن - كۇنگە كۇشەيتىپ كەلە جاتقان زاۋال «سىبايلاس جەمقورلىققا» قارسى تۇرۋ ءار ازاماتتىڭ مىندەتى دەپ ساناپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بولاشاعىنا زياندى مىنا قىلمىس تۋرالى حابارلاپ وتىرمىن. تاراز ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دەكانى بەردىباەۆا سۆەتا قىدىربەكقىزى قوعامعا زياندى عىلىمعا ەشقانداي جاڭالىق اكەلمەگەن «عىلىمي ەڭبەك، دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا» جازىپ، سىبايلاستىقپەن عىلىم دوكتورى اتانىپ التى جىل بويى مەملەكەتتىڭ قارجىسىن «دوكتورلىعى» ءۇشىن ادىلەتسىز الىپ كەلەدى.
قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى
ب.جۇماعۇلوۆ مىرزاعا
كوشىرمەسى:
قر باس پروكۋرورىنا
تاۋەلسىز اقپارات قۇرالدارىنا
قر ازاماتى
قۋاندىق ەسەنعازى سلامعازىۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ
دوكتورى، پروفەسسور.
مينيستر مىرزا!
بۇگىندە قر پرەزيدەنتى جۇرگىزىپ وتىرعان ساليقالى ساياساتقا بوگەت جاساپ، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتوندىرىپ وتىرعان، ءوز زالالىن كۇننەن - كۇنگە كۇشەيتىپ كەلە جاتقان زاۋال «سىبايلاس جەمقورلىققا» قارسى تۇرۋ ءار ازاماتتىڭ مىندەتى دەپ ساناپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بولاشاعىنا زياندى مىنا قىلمىس تۋرالى حابارلاپ وتىرمىن. تاراز ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دەكانى بەردىباەۆا سۆەتا قىدىربەكقىزى قوعامعا زياندى عىلىمعا ەشقانداي جاڭالىق اكەلمەگەن «عىلىمي ەڭبەك، دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا» جازىپ، سىبايلاستىقپەن عىلىم دوكتورى اتانىپ التى جىل بويى مەملەكەتتىڭ قارجىسىن «دوكتورلىعى» ءۇشىن ادىلەتسىز الىپ كەلەدى.
ديسسەرتاتسيا قورعايتىن ادامدارعا قويىلاتىن ەرەجەنى ورەسكەل بۇزعانى ءۇشىن «دوكتوردىڭ عىلىمي ەڭبەگى» ساراپتامادان وتكىزىلىپ ونى قورعاتقان كەڭەس، عىلىمي جەتەكشىسى، ونى بەكىتكەن مينيسترلىكتىڭ جانىنداعى جاك-تىڭ باسشىسى جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. بۇل سوراقى وقيعانى جاسىرىپ اقتاۋعا تىرىسۋشىلىق ول سىبايلاستىققا جول بەرىپ قولداۋشىلىق بولىپ سانالادى.
ديسسەرتاتسيانىڭ تاقىرىبى: ادامنىڭ تۆورچەستۆولىق ءىس-ارەكەتىنىڭ ەتنوپسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى (تۆورچەستۆولىق ءسوز جارىسى مىسالىندا)
19.00.01. جالپى پسيحولوگيا، جەكە ادام پسيحولوگياسى، پسيحولوگيا تاريحى، ەتنوپسيحولوگيا.
پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى عىلىمي دارەجەسىن الۋ ءۇشىن دايىندالعان ديسسەرتاتسياسى
عىلىمي كەڭەسشى پسيحولوگيا-عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور س.م.جاقىپوۆ
الماتى 2005 جىل.
ديسسەرتاتسيا 350 بەتتەن تۇرادى.
ديسسەرتاتسيا جازۋ بارىسىندا پايدالانعان 254-ادەبيەتتىڭ تەك 12 -ءسى عانا قازاق تىلىندە، 24-ءى اعىشلىن تىلىندە. زەرتتەۋ نىساناسى رەتىندە الىنعان ءسوز جارىسى، ياعني ايتىس تۋرالى ماتەريالدار تالاپقا ساي زەرتتەلمەگەن. اۆتور ءبىردى-ەكىلى اقىنداردىڭ ايتىسىن عانا پايدالانىپ «ەپتىلىك» جاساپ عىلىمعا قيانات جاساعاندىعى انىقتالىپ وتىر. كەيىنگى كەزەڭدەگى ايتىسكەرلەردىڭ ايتىس تاقىرىبى، ءسوز ساپتاۋ شەبەرلىكتەرى قوعامنىڭ، ۋاقىت تالابىنا ساي وزگەرىسى ەسكەرىلىپ، ونداعى پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەر ونىڭ قازاق ەتنوسىنا، قوعامعا تيگىزەر پايداسى مۇلدە قاراستىرىلماعان.
اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ فيزيكا فاكۋلتەتىنىڭ قازاق ءبولىمىن بىتىرگەن بەردىباەۆا حانىم اعىلشىنشا مۇلدەم بىلمەيدى. پسيحولوگيا ماماندىعى بويىنشا ىرگەلى ءبىلىم الماعان عىلىمنىڭ بۇل سالاسىنا جولشىباي «جولدان» قوسىلعان «مامان».
ديسسەرتاتسيا جاڭالىقتارى 10 حالىقارالىق، 9 رەسپۋبليكالىق، كونفەرەنتسيالاردا باياندالدى دەپ كورسەتىلگەن. 13 عىلىمي ماقالا رەتىندە (ىزدەنىس، قاۇۋ-حابارشىسى، قاينار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حابارشىسى) جۋرنالدارىندا جاريالانعانىن كورسەتكەن. جاريالاعان ەڭبەكتەر تىزىمىندە اۆتورەفەراتتا 31 ماقالا كورسەتىلسە ديسسەرتاتسيادا ول 32 - گە كوبەيگەن.
ال شىعارعان «عىلىمي» ەڭبەكتەرىنىڭ 7-ءۋى عانا تىكەلەي ايتىس ماسەلەسىنە، وندا دا تىكەلەي ەمەس جالپى فولكلور تاقىرىبىنا ارنالعان. ال نەگىزگى قورعالۋعا شىعارىلعان تاقىرىپ ايتىس تۋرالى ماتەريالدار وتە از. ديسسەرتانت ايتىس ماتەريالدارى نەگىزىندە جازىلدى دەپ جالعاندىققا بارعان. پايدالانعان ادەبيەتتەر تىزىمىندە ايتىس تۋرالى 4-اق كىتاپ بەرىلگەن.
اۆتورەفەراتتا كورسەتىلگەن 31- ەڭبەكتىڭ 8-ءى باسقا 2 اۆتورمەن بىرلەسىپ جازىلعان، ول جۋرنالدىڭ ءبىر عانا سانىندا 2-3 ماقالا بولىپ بىراق باسىلعان. بۇلاي ەتۋ جاك ەرەجەسىنە قايشى. ديسسەرتانت كوبىنەسە وزىمەن بىرلەسىپ جازعان ماقالا سواۆتورىن اتىن الىپ تاستاپ، تەك ءوز اتىنان كورسەتۋمەن اۋەستەنگەن.
اۆتورەفەراتتىڭ 39-بەتىندە «تۇلعانىڭ كرەاتيۆتىلىك رەفلەكسيا ماسەلەلەرى» // قازۇۋ حابارشىسى. پسيحولوگيا جانە سوتسيولوگيا سەرياسى -2004ج. № 2 (13) 52-56 بب. باسىلعان ماقالا تەك وزىنىكى رەتىندە بەرىلىپ بەردىباەۆانىڭ عانا فاميلياسى كورسەتىلگەن. سواۆتور س.م. جاقىپوۆتىڭ فاميلياسىن الىپ تاستاعان. ال جۋرنالدا جاقىپوۆتىڭ اتى-ءجونى بەرىلگەن. بۇل عالىمعا ابىروي اپەرمەيتىن ۇيات قىلىقتى ديسسەرتانت قالاي تۇسىندىرەدى؟
قازۇۋ حابارشىسى. پسيحولوگيا جانە سوتسيولوگيا سەرياسى -2004ج. № 2-ءنىڭ 22-26 بەتتەرىندەگى «جەتكىنشەكتەردى ەتنومادەني قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ»-دەگەن ماقالانىڭ اۆتورلارى ءۇش ادام بەردىباەۆا س.، ەلۋباەۆا، جاقىپوۆ س.م. ال اۆتورەفەراتتا تاعى دا س.م. جاقىپوۆتىڭ فاميلياسى سانالى تۇردە اتالماعان. ءسويتىپ جۋرنالدىڭ ءبىر سانىندا ءۇش ماقالا بەرىلگەن، بۇل دەگەنىڭىز جاك -تىڭ ەرەجەسىندەگى تالاپقا ساي ەمەس، قايشى.
اۆتورەفەراتتا كورسەتىلگەن «مىڭگەسىپ» جازىلعان ماقالالاردى اۆتوردىڭ تىكەلەي ءوز ەڭبەگى دەۋگە نەگىز جوق. عىلىمي جەتەكشىسى س.جاقىپوۆتىڭ ورىس تىلىندە جارىق كورگەن ماقالالارىن قازاقشاعا اۋدارىپ «جيەندىك» جاسالعاندىعى بايقالادى.
قازۇۋ حابارشىسى. پسيحولوگيا جانە سوتسيولوگيا سەرياسى -2003ج. № 1-ءنىڭ 23-29 بەتتەرىندە «پسيحولوگياداعى كاسىبي وزىندىك سانا مەن كاسىبي رەفلەكسيا ماسەلەلەرى» دەگەن ماقالا ەكى ادام م.بوكەنشينا، س.بەردىباەۆا بىرىگىپ جازعان. ال ديسسەرتانت ءوزىنىڭ اۆتورەفەراتىندا ماقالانى ءوزى جالعىز يەمدەنىپ م.بوكەنشينانىڭ فاميلياسىن مۇلدە كورسەتپەگەن.
قاينار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حابارشىسى. 2004 №2 سانىندا جاريالانعان ماقالاسى جۋرنالدىڭ 51-55 بەتتەرىندە باسىلعان بولسا، اۆتورەفەراتتا ول ماقالا 52-56 بەتتەر دەپ كورسەتىلگەن. ەكىنشى ماقالا جۋرنالدا 70-74 بەتتەردە باسىلسا، اۆتورەفەراتتا ول 71-75 بەتتەردە دەپ كورسەتىلگەن.
قازۇۋ حابارشىسى. پسيحولوگيا جانە سوتسيولوگيا سەرياسى -2003ج. № 2\11 سانىندا بەردىباەۆانىڭ «ادامنىڭ ەتنومادەني دامۋ ماسەلەلەرى» اتتى ماقالاسى 23-28 بەتتەردە باسىلعان. ال اۆتورەفەراتتا 23-29 بەتتەردى كورسەتىپ 29 بەتتى ارتىق قوسىپ جازىپ عىلىمي ادەپسىزدىككە بارعان.
بۇل ديسسەرتاتسيانى قورعاتقان عىلىمي كەڭەس «سىبايلاستىق ارەكەتكە» جول بەرگەندىگى ديسسەرتاتسيانىڭ ماتىنىنەن كورىنەدى. ديسسەرتاتسياداعى شەت ەلدەر تىلىندە بەرىلگەن تەرمين سوزدەردى قولدانۋ ءتارتىبى ورەسكەل بۇزىلعان. ديسسەرتاتسيا قاي تىلدە جازىلعانى بەلگىسىز، ءارى ساۋاتسىز جازىلعان. ال ەرەجەدە ءاربىر تەرمينگە قولدانعان سوڭ انىقتاما بەرۋ تالابى مۇلدە ورىندالماعان. سويتىپ ءماتىن ادام تۇسىنبەيتىن قويىرتپاققا اينالعان، بۇل دەگەنىڭىز عىلىمدى قورلاۋ بولىپ تابىلادى.
1. ترانساكتىلىك
2. كوگنيتيۆتى
3. ميكروسكوپيالىق بولشەك
4. اففەكتيۆتى
5. سۋكتسەسسيۆتى
6. ينتەراكتسيويزمدە
7. ينۆاريانتتىق
8. كونسترۋكتيۆتى ۆاليدتىلىعى
9. پروەكتسياسى
10. موتيۆاتسيالىق ينديۆيد
11. ونتوگەنەزدە
12. ەكستراۆەرسيا ينتروۆەرسيا
13. سەنسورلىق موتورلىق
14. منەميكالىق
15. ينتەريوريزاتسيا
16. ديۆەرگەنتتى
17. ورەلياتيۆتى پسيحففيزولوگيا
18. ونتوگەنەتيكالىق
19. كوررەلياتسيالانبايدى
20. انتروپومورفيزم
21. ەسحاتولوگيالى
22. نەوكانتيانستۆالىق
23. اففەكتيۆتى ينتەنتسيا
24. پاتەگرەفيالىق
25. دادايزمنىڭ
26. فەنومەنولوگيا
27. ءاسسوتسياتيۆتى
28. ليبيدو
29. ەروس ەنەرگياسى
30. ەديپ كومپلەكستىڭ
31. ەۆريولوگيا
32. ەكستاز
33. پراكسيولگيا
34. ەۆريستيكا
35. فيلوگەنەزگە
36. اپپەرتسەپتيۆتى
37. سينكرەتيزمنەن
38. سيمۋلتاندىلىقپەن بايلانىسى
39. اپپەرتسەپيانىڭ ءرولى
40. پەرتسەپتسيانىڭ ەرەكشەلىگى
41. ينتروۆەرسيالانعان
42. تۆورچەستۆونى كونفورمدىلىققا (68)
43. ديۆەرگەنتتى ويلاۋ
44. سۋبليماتسيا كۇيى
45. فاسيليتاتسيا
46. كريمانالدى اسپەكتىدە
47. ديۆەرگەنتتى
48. ينتۋيتيۆتىلىكتىڭ بازاسى
49. دياحرونيكالىق قۇرىلۋ
50. ينتەرپرەتاتسيالاناتىنى
51. يمپليتسيپتى تەورياسىنداعى
52. پسيحومەتريكالىق پروتسەدۋرامەن
53. مەتاكوگنيتيۆيزمدە رەفلەكسيا ماسەلەسى
54. ەمپاتيا
55. رەلەۆانتتى-يررەلەۆانتتىلىق
56. يۆەرسيا
57. كوگنيتيۆيزمدەگى ينتروسپەكتسياعا
58. ديادى
59. ەكستەريوريزاتسيا
60. ەمپيريكا
61. دوسەگرەگاتسيالى
62. يزومورفيزم (110)
63. الەۋمەتتىك پەرتسەپتسيا
64. كونتينۋمىندا
65. انيميستىك بەينە
66. ولەڭدەر راكوۆيناسى
67. گيپەرتروفياسىمەن
68. ينتوپتار
69. اتتيۋمدار
70. ستەروتيپتەردىڭ ادەكۆاتتىلىعى
71. رانگىلەۋ
72. اتتيتيۋدتار
73. پافوسقا
74. سينتەزيا
75. ينۆەريانتتاردى
76. ەموتسيالاردىڭ حاوسىنداعى ءينتۋيتيۆتى (140ب)
77. سپونتاندىلىق (140ب) قازاقتا وسىنداي ءسوز بار ما؟
78. پرودۋكتيۆتى ينتۋيتسيانى
79. سوزدىڭ ينتەرپرەتەتسيالانۋى
80. رەلەۆانتتى
81. ارگۋمەنتاتسيا ءتاسىلى
82. گوليفونيزمى
83. پاتارسيس
84. پاروديالايتىن
85. دراماتيكالىق اندەرمەن
86. ينديۆيدتىڭ ينتەريوريزاتسياسىمەن
87. رەپرودۋكتيۆتى
88. سەمانتيكاسى بارلىق كونتەكستە
89. رەلەۆانتتى
90. ينۆەرسيانى تۋعىزادى.
91. ينتەريوريزاتسيالاۋ پروتسەسى
92. پارادوكستەردى ىزدەۋ
93. اپاتتەرندەرىن
94. انتروپوتسەنتىرلىك سيپات
95. «پوليلوگتار»
96. ەتنوديففەرەنتسيالدانعان
97. ماندەردى وپەراتسيالاۋ
98. سمۆويكالىق جوسپار
99. ەتنوكۋلتۋرولوگيا
100. سيگنيفيكاتيۆتى جۇيە
وسىنداي شەتەلدەردىڭ تىلىندە بەرىلگەن تەرميندەر بەردىباەۆاشا «قازاقشالانىپ» قازاق پسيحولوگيا عىلىمىنا قوسىلعان «قوماقتى عىلىمي جاڭالىق» بولىپتى. مۇنداي سوزدەردەن ديسسەرتاتسيانى وقۋ بارىسىندا ءسۇرىنىپ-جىعىلاسىڭ. ءبىز تەك ونىڭ باستاپقى تاراۋىنداعى كەزدەسكەن 100 ءسوزىن عانا دالەل رەتىندە كەلتىرىپ وتىرمىز. ال ديسسەرتاتسيانىڭ ءون بويىنداعىسى 500 گە جۋىق.
ديسسەرتاتسيانىڭ 46-بەتىندە بەرىلگەن 56 سىلتەمە-سنوسكا ج.التاي، ا.قاسابەك، ق. مۇحامەتالىنىڭ «فيلوسوفيا تاريحى» اتتى «جەتىجارعى» باسپاسىنان 1999 جىلى شىققان كىتابىنان الىندى دەپ (56) سىلتەمە جاساپ ەڭبەكتىڭ الىنعان بەتىن كورسەتپەگەن. ال ول كىتاپتا 56 سنوسكامەن كورسەتىلگەن تسيتاتالار ول كىتاپتا بولماي شىقتى. ديسسەرتاتسيانىڭ 46-بەتتىندە «مىسالى اتاقتى قازاق اقىنى، فيلوسوف اسان قايعىنىڭ تۆورچەستۆوسى اعارتۋشىلىق سارىندا بولدى. سونداي-اق، ماسەلەن، تەرمە كۇي، جىر ونەرلەرى-حالقىمىزدىڭ ويلاۋ ءتاسىلىنىڭ ەرەكشەلىگىن كورسەتەتىن فەنومەن (56) دەپ جازىلعان». وسى سويلەمدەردى وقىساڭىز ءبىر-بىرىمەن قابىسپاي ايتىلۋعا ءتيىس ويلار جان-جاققا شاشىرىپ كەتكەن.
ديسسەرتاتسيانىڭ 47-بەتىندەگى 57 سنوسكا پايدالانعان ادەبيەتتەر تىزىمىندەگى رەتتىك سانى-57-ءشى ع.ەسىموۆتىڭ «اناحارسيس»//قر ۇعا حابارلارى، قوعامدىق عىلىمدار سەرياسى - 1993ج. №3 سانىنىڭ 30-31 بەتتەرىنە سىلتەمە جاسالعان بۇل دەرەك-فاكتىنى بەردىباەۆا «فيلوسوفيا تاريحى» اتتى وقۋلىقتىڭ اۆتورلارى ج.التاي، ا.قاسابەك، ق. مۇحامەتالىنىڭ الماتى، «جەتىجارعى» باسپاسىنان 1999 جىلى جارىق كورگەن وقۋلىعىنىڭ 207-بەتىنەن كوشىرىپ العان.
پايدالانعان ادەبيەتتەر تىزىمىندەگى 48 ەڭبەك «يستوريا كيتايسكوي فيلوسوفي» م.، پروگرەسس.-1989 جىلى شىققان كىتاپتىڭ 422-بەتى كورسەتىلگەن الايدا ديسسەرتاتسيانىڭ 39-40 بەتتەرىندەگى ءتورت سىلتەمە بەرىلگەن ويلار تسيتاتالار، فاكتىلار اتالعان كىتاپتىڭ 422-بەتىندە دە، جالپى ول كىتاپتا مۇلدەم بولماي شىقتى. سىلتەمە جاسالعان بۇل كىتاپتىڭ اتاۋى تولىق جازىلماعان. مىنا دەرەكتەر كورسەتىلمەگەن، «وبششايا رەداكتسيا ي پوسلەسلوۆيە دوكتورا فيلوسوفسكيح ناۋك م.ل.تيتارەنكو» س.552.
ديسسەرتاتسيانىڭ 309-بەتىندەگى پايدالانعان ادەبيەتتەر تىزىمىندەگى رەتتىك سانى 199-دا كورسەتىلگەن ەڭبەك ق.جارىقباەۆتىڭ «ەتنوپسيحولوگيا-ۇلتتىق تاربيەنىڭ وزەگى» -الماتى، 2004. 215-بەت. دەپ كورسەتىلگەن. الايدا بەرىلگەن بۇل ەڭبەك باسقاشا اتالادى جانە باسپادان شىققان جىلى 2005; ياعني بەردىباەۆا ديسسەرتاتسياسىن جازىپ بىتىرگەن سوڭ باسىلىپ شىققان. ونىڭ دۇرىس اتاۋى بىلاي: ق.جارىقباەۆ «ەتنوپسيحولوگيا-ۇلت تاربيەسىنىڭ وزەگى»-الماتى «ءبىلىم» 2005ج-144بەت. (ISBN 9965-09-292-37. \ ببك 88.4.ج 32) دەگەن اقپارات كوزدەرى دادەل. بۇل كىتاپ بەردىباەۆا كورسەتكەندەي 215-بەتتەن تۇرمايدى بارلىق بەتتەر سانى-144بەت. ال ديسسەرتانت ەڭبەگىنىڭ 134-135 بەتتەرىندە وسى اتالعان كىتاپقا سىلتەمە جاسالعان. الايدا ول سىلتەمەلەر كىتاپتىڭ كورسەتكەن بەتتەرىندە بولماي شىقتى. ديسسەرتانت بۇل جەردە عىلىمي ادەپسىزدىككە جول بەرگەن.
سىلتەمەلەر تىزىمىندەگى 49 سنوسكا اۆتورلار ج.مولدابەكوۆ، ا قاسابەكتىڭ.، شىعىس فيلوسوفياسى -الماتى: قازاق ۋنيۆەرسيتەتى. 2001 -306 بەت. اتتى كىتابىنا بەرىلگەن. ال ديسسەرتاتسيانىڭ 40-بەتىندە وسى اتالعان كىتاپقا سىلتەمە جاسالعان (تىزىمدەگى 49-سىلتەمە) ديسسەرتاتسياداعى مىنا ءماتىن «ەجەلگى قىتايدا فيلوسوفيالىق سانانىڭ تۆورچەستۆولىق اسپەكتىلەرىنىڭ دامۋىندا جاعىمدى، ەرەكشە ءرول اتقارعان انيميزم مەن انترومورفيزم قۇبىلىسى بولدى»... ارى قاراي جالعاسقان 6 جول اتالعان اۆتورلاردىڭ جوعارىداعى كىتابىندا بولماي شىقتى. ديسسەرتاتسيادا سىلتەمە جاسالعان بەتتەرى دە كورسەتىلمەگەن. مۇنداي تارتىپسىزدىككە جول بەرۋ عىلىمداعى ورتاق تالاپقا قايشى كەلەتىنىن ەسكەرتەمىز.
ديسسەرتاتسيانىڭ 61-بەتىندە (3 ابزاتس) «تۆورچەستۆو پسيحولوگياسىندا پسيحولوگيزمنىڭ كورنىستەرى ەكپىن جاسادى، رۋح جايلى عالىمدار پسيحولوگيالىق دەپ جاريالادى» - دەگەن سويلەمنەن نە ۇعۋعا بولادى. مۇنداي سويلەمدەر عىلىمي جاڭالىق اشۋعا قانشالىقتى قابىلەتى دەپ ويلايسىزدار. ارى قاراي 63-بەتتە، «ال ەندى اقىنعا جاقىن كەلەتىن جازۋشىلار تۆورچەستۆونى باسقاداي ۇعىنادى. ونىڭ سەبەبى مىنادا: جازۋشى تۆورچەستۆانىڭ ءپانى-بەينە نە مازمۇن (سيۋجەت) تىلىمەن سيپاتتالادى، شابىتتانۋعا قاراعاندا تەحنيكانى تالاپ ەتەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە پروزايكتىڭ جۇمىسىندا ءماندى ورىندى تۇپكى ويدى تاراتۋ الادى». وسى سويلەمدەردەن عىلىمي جاڭالىقتاردىڭ نىشانى بىلىنە مە؟ اقىن دا جازۋشى، جازۋشى كەرىسىنشە اقىن بولۋى مۇمكىن عوي، ونى دارالاپ ءبولۋدىڭ سەبەبىن ديسسەرتانت تالداپ كورسەتە الماعان. ياعني ءوزى نە جازىپ وتىرعانىن بىلمەيتىن كۇيدى كورسەتكەن.
وسى 63-بەتتىڭ 4 ابزاتسىندا «پوەزيادا تۆورچەستۆو پروتسەسى ويدى سوزبەن بايلانىستىرۋدا وتەدى، ناتيجەسىندە ويلاردى تەحنيكالىق سيپاتتاۋ قاتىسپايدى» دەۋى.
64-بەتتىڭ 6 ابزاتسىنداعى «ا.پۋانكارەنىڭ تاجىريبەلەرىن قازىرگى تىلمەن سويلەتسەك، باسقا ۇعىمداردى پايدالانامىز. ۇزاق مەرزىمدى ەس قۇرىلىمدارى ءوزارا ارەكەتتى ادامنىڭ «ورتالىق پروتسەسسوردان» بولەك سانا ورىسىندە جوعالتۋعا بولادى».
65-بەتتە، ديسسەرتانت «سونىمەن پسيحولوگيا تاريحىنداعى تۆورچەستۆو ماسەلەسىن تەوريالىق تالداۋ نەگىزىندە جاساعان ويلار تومەندەگىدەي» دەپ جازىپ ءوزىنىڭ زەرتتەۋ ناتيجەسىن ەمەس وزگە عالىمداردىڭ ويلارىن ءتىزىپ جازۋمەن اۋەستەنگەن. مىسالى، «ءاسسوتسياتيۆتى پسيحولوگيا سانا مەن پسيحيكانى ۇقساستىرىپ، اسسوتسياتسيالار زاڭىن نەگىزدەدى». ەكىنشى مىسال، «گەشتالتپسيحولوگيا پرودۋكتيۆتى ويلاۋ نەمەسە تۆورچەستۆولىق ويلاۋ مەحانيزمدەرىن جۇيەلى زەرتتەۋدىڭ نەگىزىن قالادى» دەپ وزگە عالىمداردىڭ ويلارىن تالداۋسىز قايتالاۋمەن شەكتەلىپ وتىرعان.
71-بەتتەگى «ينديۆيدۋالدى كرەاتيۆتىلىكتى دەتەرميناتسيالايتىن ينتەللەكتتىك ەمەس تۇلعالىق ساپالار تۋرالى زەرتتەلدى» (ل.حادسون)
74-بەتتە 3 ابزاتس: «ۇزاق مەرزىمدى باقىلاۋ تۆورچەستۆولىق ماسەلەنى شەشۋگە كومەكتەسكەن كەزدەيسوقتىققا اكەپ سوقتىرادى، تۆورچەستۆولىق ماسەلەنى كەزدەيسوق شەشۋگە يتەرمەلەۋى مۇمكىن. ۇزاق مەرزىمدى شعىرلانۋ شابىتتانۋدى تۋدىرادى». وسى سويلەمدەر تىركەستەرىنەن نە تۇسىنۋگە بولادى؟ ال عىلىم دوكتورى دارەجەسىن الۋعا ۇمتىلعان عالىمنىڭ جازعانى تۇسىنىكتى قوعامعا پايداسى بار جاڭالىقا تولى بولۋى مىندەت. ال بەردىباەۆا بۇل مىندەت بيىگىنە شىعا الماعان كەرىسىنشە عالىم دەگەن اتقا ءسوز كەلتىرىپ لايىقسىز بىلىمسىزدىك تانىتقان.
ديسسەرتاتسيانىڭ 76-شى بەتىندە س.ل. رۋبينشتەيننىڭ 1986 جىلى «ۆوپروسى پسيحولوگي» جۋرنالىنىڭ №4 سانىنىڭ 101-108 بەتتەرىندە جاريالانعان «پرينتسيپ تۆورچەسكوي سامودەياتەلنوي (ك فيلوسوفسكيم وسنوۆام سوۆرەمەننوي پەداگوگيكي) دەگەن ماقالاسىنا» 2-رەت، 77-بەتتە 1-رەت سىلتەمە جاسالعان جالپى 75-78 بەتتەر تولىعىمەن وسى رۋبينشتەيننىڭ جازعاندارىن ءسوز ەتەدى. ال پايدالانعان ادەبيەتتەر تىزىمىندەگى 11 سنوسكادا كورسەتىلگەن دەرەكتەر جوعارىدا اتالعان ماقالا ماتىنىندە جوق. ءسويتىپ جاسالعان سىلتەمە جالعان بولىپ شىقتى. ول ماقالادا باسقا مازمۇنداعى ماسەلەلەر قاراستىرىلعان.
81-بەتتە 2 ابزاتس: «پسيحوگەنەتيكا نەيروكيبەرنەتيكا، پسيحولينگۆيستيكا جانە باسقا دا عىلىمداردىڭ قىزۋ ءوسۋى ينتەللەكتىنىڭ قۇرىلىمى، دەتەرميناتسياسى، ءىس-ارەكەت مەحانيزمدەرى جايلى جاڭا سۇراقتاردى تۋعىزا بەرەدى» دەگەن سويلەمنەن عىلىمي تۇسىنىك الۋ مۇمكىن بە؟ بۇل جەردە «قىزۋ ءوسۋى» دەگەن ءسوز ورىنسىز ءارى ساۋاتسىز قولدانىلعان.
88-بەتتە، 6 ابزاتس: «ويلاۋ پسيحولوگياسى پاراديگماسىنان الىنىپ، كونسترۋكتيۆتى ەمەس، فرونتالدى سيپاتقا يە بولعانى كەڭەس پسيحولوگياسىنداعى زەرتتەۋلەرگە اسەر ەتتى» (122, 123, 124 سىلتەمەلەر بەرىلگەن) قولدانىلعان سوزدەر نە ورىسشا، نە قازاقشا ەمەس، بىراق ولارعا قازاقشا جالعاۋلار قوسىپ وزىنشە قازاقشالاعان بولىپتى. مۇنداي قويىرتپاقتان عىلىمي جاڭالىق جاسالىنا ما ەكەن؟
100-بەتكە دەيىن ديسسەرتاتسيادا تاقىرىپتىڭ نەگىزگى ماسەلەسى بولىپ سانالاتىن ايتىس جونىندە ەشتەڭە ايتىلمايى.
100-بەتتىڭ 7 ازاتسىنداعى، «پسيحولوگيالىق قۇبىلىستاردى، ديالوگتى ينتەرپرتەاتسيالاۋ ءۇشىن ۇعىنىلعان جانە ۇعىنىلماعان بەلسەندىلىكتەردى، بارلىق پسيحيكالىق وبلىستاردى ءماندى قاراستىرۋ كەرەك». بۇل سويلەم دە ەشقانداي عىلىمي جاڭالىق جاساپ تۇرعان جوق. ورىس تىلىنەن شالا تۇسىنىكسىز اۋدارىلىپ ءوزىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى -شاماسى جەتكەنشە عانا جازعان.
101-بەتتە 2 ابزاتستا «حالىق تۆورچەستۆوسىنداعى حالىق پوەزياسىنىڭ ءسوزىن ديالوگ دەپ الۋعا بولادى»
101-بەتتەگى 5 ابزاتستاعى «حالىق تۆورچەستۆوسىن ونىڭ ىشىندە اقىندىق پوەتيكالىق تۆورچەستۆوسىنىڭ پسيحولوگياسىن ديالوگتى پاراديگمادا زەرتتەۋ سۇراقتارى وسىنداي پرينتسيپتەردى باسشىلىققا الادى».
.... «ليريكالىق ولەڭدەر-ىشكى ديالوگقا قۇرىلىپ، اقىن وزگەشە ورەلى ءوز تىڭداۋشىسىن ىزدەپ شارق ۇرعاننان تۋىندايتىن قۇبىلىس. ناعىز پسيحولوگيالىق ليريكا اقىننىڭ ومىردەن كورگەن-تۇيگەندەرىنەن تۋعان تەرەڭ پسيحولوگيالىق تولعانىستارى مەن تەربەنىستەرى»
ديسسەرتاتسيانىڭ 102-بەتىندە مىناداي قورىتىندى جاسالعان:
ىشكى ديالوگتى بىرلەسكەن ديالوگتى تانىمدىق ءىس-ارەكەتتى (س.م.جاقىپوۆ) تاراتۋ بارىسىندا اقىن ساناسى مەن وعان باسقانىڭ ءماندى ساناسى (سىرتقى) اراسىنداعى ءوزارا ارەكەت پەن اقىننىڭ وزىندىك ساناسىنىڭ ديالوگتى قۇرىلىمدارىنىڭ دامۋىمەن شارتتاناتىن رەتتەۋشى كۇردەلى جۇيە دەپ قاراستىرۋعا بولادى.
104-بەت. 3 ابزاتس: «تۆورچەستۆولىق مىندەتتەردى ءساتتى شەشۋدە زاتتىق-وپەراتسيالىق جوسپاردى جانامالاپ تۇسىندىرەتىن رەفلەكسيۆتى جوسپاردىڭ ءرولى وتە زور».
106-بەتتەگى 3.1 پاراگرافتىڭ اتاۋى قاتە قۇرىلعان. «تۆورچەستۆونىڭ دامۋىنا ەتنومادەني داستۇرلەر مەن قۇندىلىقتاردىڭ اسەرىن زەرتتەۋ» ەندى وسى سويلەمنەن نە ۇعۋعا بولادى. قانداي ماسەلەنى زەرتتەيتىندىگى انىقتالماعان.
- «جاڭا كەزەڭدەگى ەتنوستىق پارادوكس، 1960-1970 جىلدادا حالىقتار وزدەرىنىڭ تۇرمىستىق مادەنيەت ەرەكشەلىگىن، ەتنوستىق يدەنتيفيكاتسياسىن ساقتاۋعا ۇمتىلدى».
107-بەتتەگى 3 ابزاتستا: «يدەنتيفيكاتسيا پرەتسەسە دەپ ديناميكالىق اسپەكتىدە قاراستىرىلدى، ال سايكەستىك سول پروتسەسستەر سەرياسىنىڭ ناتيجەسى دەلىندى، بىراقتا ول يدەنتيفيكاتسيانىڭ قاراپايىم قوسىندىلارى ەمەس، كەرىسىنشە «ەسكى جانە جاڭا يدەنتيفيكاتسيالىق فراگمەنتتەردىڭ» جاڭا كومبيناتسيالارى» (143).
107- بەتتە «ەتنوقۇرۋشى فاكتورلاردىڭ بىرتىندەپ كۇردەلى ءوتىپ جاتقان ترانسفورماتسياسىنا قاراماستان، ءداستۇرلى مادەنيەت ۇلتتىق سالت داستۇرلەردە مەيرامداردا جۇزەگە اسىپ ساقتالىپ كەلەدى» ەتنوقۇرۋشى ءسوزى دۇرىس جازىلماعان. ەتنو ەمەس ەتنوس.
141-بەتتەگى 3 ابزاتس: «بارلىق تۆورچەستۆو تۇپكى نيەت پەن ورىنداۋ اسەرلەنۋ مەن ايتۋ، راتسيونالدى مەن ينتۋيتيۆلىكتىڭ ءبىر-بىرىنە ۇلاسۋىن بەرەدى. يمپروۆيزاتسيا ءساتى-وسى پروتسەستىڭ دامۋىنداعى بىرتىندەۋدىڭ ءۇزىلىسى، سەكىرىسى»، - دەپ ايتقان ستانيسلاۆكيدى پىكىرىن يەمدەنۋگە تالپىنعان، ونىڭ ءوزىن دۇرىس اۋدارماي نەگىزگى ويدى شاشىراتىپ جىبەرگەن.
142-بەتتەگى 3 ابزاتستاعى سويلەمنەن نە ۇعۋعا بولادى. «ينتەللەكتىنى پرودۋكتيۆتى ينتۋيتسيا رەتىندە ءتۇسىنۋ، وسىعان دەيىن ويلاۋدىڭ وپەراتسيالىق جاعى بولعان ينتەللەكت، ەندى پرودۋكتيۆءتى ينتۋيتسيادا ورنىقتىلىق سيپاتتى الادى. سوندىقتاندا ايتىسكەر اقىننىڭ (جۇمباق ايتىس) بولجامدارى (ينتەللەكتىسى) «ءوڭىن وزگەرتىپ ينتۋيتسيا وبلىسىنا وتەدى...» وسى ما عىلىمعا قوسىلعان جاڭالىق.
147-بەتتەگى 4 ابزاتستا: «ءتۇسىنۋ-ينسايت اۋەلدەن-اق ءوزىنىڭ تۋىنداۋىندا ەسكى سحەمالاردى ساقتاۋشى رەتىندە، وتكەن تاجىريبەگە سۇيەنۋگە نەگىزدەلگەن جاڭا سيتۋاتسيانى تانۋعا قارسى قويىلدى». سويلەم قاتە قۇرىلعان بەرىلۋگە ءتىستى وي وقۋشىلاردىڭ قابىلداۋلارىنا قيىندىق تۋعىزىپ وتىر بۇل جەردە.
148-بەتەگى 3 ابزاتستا «پاتسيەنتتىڭ ماسەلەلەرى مەن باسىنان وتكەندەرى ارقىلى ءتۇسىنۋدى تالداۋ ولارعا كوگنيتيۆتى جانە سەزىمدىك قۇرىلۋلارعا سايكەس كەلەتىن تۆورچەستۆولىق تۇتاستاي ءتۇسىنۋ جاسالادى. مۇنداي ءتۇسىنۋ پسيحواناليتيكتىڭ جاڭا ينتەرپرەتاتسياعا ينتەگرالدى وزىندىك تانىمعا اكەلدى». اۆتور وسى سويلەمدەرمەن نە جاڭالىق اشپاق بولدى ەكەن.
152-بەتتەگى 1 ابزاتستا «ءتۇسىنۋدى زەرتتەۋدىڭ ەتنوپسيحولوگيالىق اسپەكتىسىن ا.م. كيم جاسادى. ابايدىڭ پسيحولوگيالىق يدەيالارىن تالداعان ول (كيم) «ۋشينسكي مەن ابايدىڭ ويىنشا ادام قالاي ويلاعانىنا قاراي ەمەس، قايتا ءوزىن قالاي سەزىنەدى سوعان قاراي ول ادام رەتىندە ءوزىن سەزەدى. قازىرگى جاڭا تىلمەن ايتساق ءتۇسىنۋ ءۇشىن سوزدىك ويلاۋ ماڭىزدى ەمەس قايتا قۇندىلىقتى-ماعىنالىق پوزيتسياسى ماڭىزدىراق بولىپ تابىلادى» - دەيدى . (22) ال وسى ويعا پىكىرگە سىلتەمە جاساعان اۆتور كيمدىكى ەمەس ەكەنىن وقىپ تۇرىپ اداسقان. ال كيم بىلاي جازادى: «كاك ۋكازىۆاەت ت.ت.تاجيباەۆ، اباي چيتال سوكراتا، اريستوتەليا، سپەنسەرا، ميلليا، ۋشينسكوگو ي پولنوستيۋ رازدەليال سەنسۋاليزم پوسلەدنەگو...» سوندا بۇل تۇجىرىم ەشقانداي كيمدىكى ەمەس ونى ءوزى جوعارىدا مويىنداپ جازعان. سولاي بولا تۇرا بەردىباەۆا حانىم نەگە تاجيباەۆتىڭ ەڭبەگىن باسقا اۆتور -كيمگە تەلىپ باسقانىڭ ويىن پىكىرىن ءوزى يەمدەنگىسى كەلگەن.
153-بەتتەگى 1 ابزاتستا: «ديالوگ-ەتنوس وكىلىنىڭ ءوز مادەنيەتىن تۆورچەستۆوسىن، ءداستۇرىن ۇعىنۋ پروتسەسى.» بۇل قالاي سوندا ەگەر ديالوگقا تۇسكەن ادامدار باسقا ۇلت وكىلدەرى بولسا بۇل پىكىر قايدا قالادى.
154-بەتتەگى 2 ابزاتس: «ەتنوستىق سانا سەزىمدەر ينديۆيدۋالدى قاسيەتتەردىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى يەرارحيالىق بايلانىسىن دەتەرميناتسيالايدى جانە ينتەگراتسيالانعان ينديۆيدۋالدىلىقتىڭ دامۋىنىڭ جۇيەلى ۇيىمداستىرۋشىسى فۋنكتسيالارى ورىندايدى، ءارى رەتتەيدى.» وسى قويىرتپاق سويلەم دە عىلىمي جاڭالىق بولىپ سانالا ما؟
162-بەتتەگى 7 ابزاتستا: «ترانساكتسيا بىرەۋگە كوممۋنيكاتسيانىڭ قانداي-دا» ءبىر ءتۇرىن (قارىم-قاتىناستا) ۇسىنعاندا ول ادام سىزگە دە كوممۋنيكاتسيا ۇسىنادى، جاۋاپ بەرەدى. كوممۋنيكاتسيانىڭ باستالۋى-ستيمۋل، ال جاۋاپ-رەاكتسيا بولىپ سانالادى. سوندىقتاندا ترانساكتسيانى، ترانساكتسيالى ستيمۋل قوسۋ ترانساكتسيالى رەاكتسيا دەپ اتاۋعا بولادى»
169-بەتتىڭ 9 ابزاتسىنداعى «...مۇندا «مەنىڭ» ءتورت كۇيدەن استامى ارەكەت ەتەدى سەبەبى جاسىرىن ترانساكتسيا بۇركەلەدى. مىسال: ستۋدەنت ساباقتان ادەيلەپ مۇعالىمدى اشۋلاندىرۋ ءۇشىن كەشىكسە، ءبىز جاسىرىن ترانساكيانى كورەمىز. تاقىرىپقا قانداي قاتىسى بار.
2 سۋرەتتەن كورىپ وتىرعانىمىزداي پاراللەل ترانساكتسيالاردى ياعني كونفليكتسىز قارىم-قاتىناس جاساۋشى تۇلعالاردىڭ پوزيتسيالارىن انىقتاۋعا بولادى. ال 2 سۋرەتتە دەپ وتىرعانى كەلەسى 170 بەتتەگى تۇتاس ءبىر بەت جىپىرلاعان ارىپتەردەن قۇرالعان سحەمالار. بۇل جەردە ەشقانداي سۋرەت جوق، اۆتور سحەمالاردى سۋرەت دەپ شاتاسقان. ول «2 سۋرەتتەن كورىپ وتىرعانىمىز دەۋى» دۇرىس ەمەس «سۋرەت» قاي بەتتە ورنالاسقانى كورسەتىلمەگەن. ارى قاراي 3, 4 «سۋرەتتەرگە» سىلتەمە دە جاسالماعان، اداسىپ قالعان كەرەكسىز سحەمالار «سۋرەتتەر».
ديسسەرتاتسيا ءماتىنى 300 بەتتەن تۇرادى, ال پايدالانعان ادەبيەتتەر سانى - 255. ونىڭ تىزىمدەگى - 222-ءسى ديسسەرتاتسيانىڭ 166-ءشى بەتىنە دەيىن بەرىلگەن دە، قالعان ءماتىننىڭ 134 بەتىندە سنوسكا جوقتىڭ قاسى. سوندا قالاي بۇل پاراقتاردى جازۋدا عىلىمي ەڭبەكتەر قولدانىلماعان با؟ سونداي دا بولادى ەكەن-اۋ.
ديسسەرتاتسيانىڭ 176-شى بەتىنەن 177-ءشى بەتىنە دەيىن س.م. جاقىپوۆتان كوشىرگەن. وسى 2-بەتتە عىلىمي جەتەكشىسى س.جاقىپوۆتىڭ فاميلياسى 8 رەت اتالىپ جازىلعان. سنوسكا جوق. جاي فاميلياسى كورسەتىلگەن. جاك تىڭ ەرەجەسىندە جوق قولدانىستار.
«بولجال ويلاۋ» دەگەن قازاق تىلىندە مۇلدە جوق سوزدەردى قولدانۋ عىلىم دوكتورىنا مۇلدە جاراسپايدى.
ديسسەرتاتسياداعى بۇدان دا سوراقى كەمشىلىكتەر ادەيى كورسەتىلمەدى. ەگەر جاك پەن اۆتور كورسەتىلگەن قاتەلىكتەردى مويىنداماعان جاعدايدا قوسىمشا بەرىلىپ، ىسكە قوسىلادى.
02. مارت 2011 جىل
ە.قۋاندىق
