سەنبى, 23 قاراشا 2024
بىلگەنگە مارجان 5030 3 پىكىر 22 شىلدە, 2022 ساعات 12:49

قانى-گۇلدەگى ۇلى قۇرىلتاي…

(كۋرىلتاي - ۆسەگدا رەشال ۆوپروسى كوچەۆىح نارودوۆ)
ۆ 1403 گودۋ يۋنىي مينسكي ناسلەدنيك نەبەسنوي يمپەري (قىتاي) بىل رازبيت سۆويم ديادەي، كوتورىي زاحۆاتيل ستوليتسۋ نانكين ي پروۆوزگلاسيل سەبيا يمپەراتوروم يۋن – لو. كيتايسكي پوسول ان ي ەگو گرۋپپا ۆسە ەششە نە ۆوزۆراششاليس يز ماۆەرانناحرا. نوۆىي مينسكي يمپەراتور وتپراۆيل درۋگوگو پوسلا ك تيمۋرۋ، ترەبۋيا وسۆوبوجدەنيا انا، ۆىپلاتى تراديتسيوننوي «داني ي درۋگيح مەر پريزنانيا». نوۆىي يمپەراتور كيتايا پوترەبوۆال داني، ي ساحيب كيران (ساقىپ قىران) دولجەن پرينەستي ەە سام! ۆ وتۆەت، پوسلى ي وگرومنىە كاراۆانى، كوتورىە نەداۆنو پريبىلي يز كيتايا، بىلي زادەرجانى. تاك جە، تيمۋر پريكازال سوزدات موششنىي كۋرۋلتاي (قۇرىلتاي) ، كوتورىي بلاگوسلوۆيل بى وپەراتسيۋ ي پوكازال بى ازي ي ەۆروپە رەشيموست تيمۋرا ۆەليچايشەگو يز ۆسەح پريزوۆ سۆوەي جيزني – دوبىچي يز كيتايا، كوتورايا پرەۆزوشلا بى ۆسە، چتو بىلو دابىتو ۆ پرەجنيح پوحوداح.

وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي، قىتايدىڭ جاڭا يمپەراتورى تاققا وتىرا سالىسىمەن، ازيا قۇرلىعىنداعى كۇندەي كۇركىرەپ تۇرعان، باستى جاۋى جانە باسەكەلەسىنە سانالاتىن ءامىر تەمىرگە، وزىنە كەرەگىنشە سىي - سىياپات جىبەرۋگە جانە ونى ءوز اياعىمەن اكەلىپ تاپسىرۋدى تالاپ ەتەدى. ارينە، مۇنداي داڭعويلىق پەن ۇستەمشىلدىكتى ۇناتپايتىن ءامىر تەمىر، ىشىنە كەك ءتۇيىپ قالادى. «ەندىگى جاۋىم سەن بولارسىڭ»، - دەپ ويلادى ساقىپ قىران قاھارىنا ءمىنىپ. (ساقىپ قىران - ءامىر تەمىردىڭ بالا كەزگى اتى، قاسىنداعى ۇزەڭگىلەس دوستارى ونى كوبىنە وسى اتىمەن اتايتىن.)

كۋرۋلتاي تاكجە، دولجەن بىل پوكازات ساميم كوچەۆنيكام، چتو موشش تيمۋرا دوستاتوچنا دليا ۆىپولنەنيا زاداچي، كوتورۋيۋ وني دولجنى بىلي پرەدپرينيات. سوبىتيە دولجنو بىت وتمەچەنا بولەە پىشنىمي پرازدنەستۆامي.
كۋرۋلتاي كوچەۆنيكوۆ پروۆوديلسيا نا راۆنينە كاني – گيل، نەدالەكو وت ساماركاندا. ەتا دولينا بىلا مەستوم، گدە «ۆوزدۋح بىل اروماتنەي، چەم مۋسكۋس، ۆودا سلاششە ساحارا، كاك بۋدتو ونا بىلا چاستيۋ رايا، ي ۆسە زدەس لوميلوس يزوبيليەم ي پرەلەستيۋ ناسلاجدەني»، نو كلاۆيحو سچيتال مەستو چەرەزۆىچاينو پىلنىم، يز – زا وگرومنوگو سكوپلەنيا نارودا. ۆ تەچەنيە ترەح يلي چەتىرەح دنەي كلاۆيحو ۆيدەل پوچتي دۆادتسات تىسياچ يۋرت، راسپولوجەننىح پو پراۆيلنىم ۋليتسام، وكرۋجاۆشيم كورولەۆسكيە يۋرتى; ەجەدنەۆنو پريبىۆالي ۆسە نوۆىە پلەمەنا ي رودى يز ستەپنىح رايونوۆ.
كلاۆيحو ۆ كونەچنوم سچەتە ناسچيتال، چتو وردا، وكرۋجاۆشايا يمپەرسكي لاگەر، سوستاۆليالا وكولو 50 تىسياچ يۋرت، ا كرومە توگو، زا گرانيتسەي وردى، دالشە نا لۋگاح، بىلو منوگو درۋگيح يۋرت، س فرۋكتوۆىمي سادامي، حوروشو سنابجەننىمي ۆودوي يز زارافشانا.

گوستي ۆوسسەدالي ۆ پاۆيلوناح سووتۆەتستۆەننو پروتوكولۋ (بۇل كورىنىس، سول زاماننىڭ وزىندە- اق، ءتارتىپ پەن شارتتىڭ قانداي جوعارى بولعاندىعىن كورسەتەدى!). پرينتسەسسى، تاكجە كاك ي پرينتسى، داۆالي بانكەتى.
پوسلە ۆىپيۆكي ناچالسيا پير. نا وگرومنىح كوجانىح بليۋداح پرينەسلي پيراميدى جارەنوگو كونسكوگو مياسا ي بارانينى: وني بىلي تاكجە تياجەلى، چتو يح س ترۋدوم ۆولوچيلي پو زەملە. زاتەم بولشوە چيسلو فرۋكتوۆ، دىن، پەرسيكي ي درۋگيە، ك كوتورومۋ پوداۆالسيا كۋمىس – ۆەليكولەپنىي ناپيتوك، پو منەنيۋ كلاۆيحو، كوگدا ون پوترەبليالسيا ۆ لەتني سەزون. (بۇل ناعىز قازاق داستارحانى عوي.)

پوسلە پيرشەستۆا پرەدستاۆلياليس پوداركي ۆ كاجدوم نابورە پو سەم، ينوگدا پو دەۆيات شتۋك يمپەراتورۋ يلي حوزياينۋ. يمپەراتور ء(امىر تەمىر ) نە پرينيمال پوداركي، پوكا تششاتەلنو نە پروۆەريالي يح، پريچەم تششاتەلنو سوبليۋدال ديپلوماتيچەسكي پروتوكول.

پودوبنىە پيرشەستۆا س وبيلنىم ۋگوششەنيەم ي ۆىپيۆكامي كۋمىسا موگلي يمەت مەستو ي نا وبىچنوم پرازدنەستۆا. ودناكو ۆ كاني – گيلە بىلي پودگوتوۆلەنى وسوبىە پرەدستاۆلەنيا دليا دۆورا ي پۋبليكي. پاۆيلونى بىلي وتكرىتى دليا نارودنىح ۋۆەسەلەني، س مۋزىكوي، بوربوي ي كاناتوحودتسامي.
بۇل، ۇلى تويعا ازيا قۇرلىعىنىڭ (پرينتسى ي پوسلى سو ۆسەي ازي ي درۋگيح كونتينەنتوۆ – يز كيتايا، يندي; يز موسكوۆي، ا تاكجە ۆەليكيح كيپچاكسكيح ستەپەي، سيريي ي ەگيپتا، يز يسپاني، رۋما ي ۆيزانتي، يز كابۋلا، ي مازاندارانا، حوراسانا، فارسا ي باگدادا.) بارلىق تۇكپىرىنەن شاقىرىلعان قوناقتار كەلدى دەۋگە بولادى. ولار وزدەرىمەن بىرگە، يمپەراتوردىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا، ۇزىن – سونار كەرۋەنگە تايلاپ ارتقان، سىي – سىياپاتتارىن الا كەلدى.
بىلي ۆىزۆانى ۆەليكيە حانى ي ەميرى رازنىح كورولەۆستۆ، ۆمەستە س كوماندۋيۋششيمي تۋمەنوۆ ي تىسياچ ي ۆسە ستارەيشينى پلەمەني نايمانوۆ، (ونىڭ شىققان ءتۇبى) ۆ كاكوم بى كاچەستۆە وني ني سلۋجيلي. (يسپان جىلناماشىسى كلاۆيحونىڭ جازعاندارى مەن حيلدا حۋكحەمنىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىندە، كوڭىل ءبولىپ، نازار اۋداراتىن نارسە، قازىرگى قازاق تايپالارىنىڭ كوپشىلىگى، مىسالعا ايتقاندا: ارعىن، جالايىر، نايمان، كەرەي، قوڭىرات، مەركىت، تاعى باسقالارى، تاتار تايپالارى دەپ الىنعان. بۇل ارادا «تاتار» ءسوزى، جالپىلاما ماعىنادا اتالىپ وتىرعانىن ساۋاتى جوعارى، ساڭىلاۋى تەرەڭ وقىرماندارىمىز انىق ءتۇسىنۋى كەرەك. جىلناماشى جانە عىلىمي جۇمىستى جازعان اۆتور ، وزگە قۇرلىقتىڭ (ەۋروپا) جانە وزگە ۇلتتىڭ ادامى بولعاندىقتان، كەزىندە ولار ورتالىق ازيا حالىقتارىنا «تاتارلار» ، نەمەسە «موڭعولدار»،- دەپ ۇجىمدىق اتاۋ بەرە سالعان. ايتپەسە، بۇلاردىڭ تۇگەلى قازىرگى قازاق ەلىنىڭ قۇرامىنداعى رۋ، تايپالار.)

سونىمەن، كوشپەلى ەلدىڭ شاقىرىلعان ۇلى قۇرىلتايى، ءامىر تەمىرگە الداعى كۇندەرى، اسپان استى ەلىن (قىتايدى) جاۋلاۋعا ، سونداي – اق، وسى جورىققا قالىڭ اسكەر ءبولىپ، اتتاندىرۋعا ءبىر اۋىزدان كەلىسىپ، رۇقساتىن بەردى. شىنىن ايتقاندا، تاكتيكاسى مەن قايسارلىعى جاعىنان، وزىمەن تەڭدەسى جوق ۇلى يمپەراتور ءامىر تەمىرگە، ازيا مەن ەۋروپا قۇرلىعىندا قارسى تۋرالاتىن جالعىز جاۋى قىتايدىڭ عانا مۇمكىندىگى بار ەدى. دەگەنمەن، تەمىرلان، سوناۋ ءبىر شىڭعىس حان باباسى سەكىلدى ءشۇرشىت ەلىن الداعى كەزەڭدە تۇگەلىمەن وزىنە قاراتاتىنىنا، بيلىگىنە الاتىنىنا سەنگەن بولاتىن.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz

3 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

سىني-ەسسە

«تالاسبەك سىيلىعى»: تالقاندالعان تالعام...

اباي ماۋقاراۇلى 1468
بىلگەنگە مارجان

«شىعىس تۇركىستان مەملەكەتى بەيبىت تۇردە جوعالدى»

ءالىمجان ءاشىمۇلى 3244
ءبىرتۋار

شوقاننىڭ ءازىل-سىقاقتارى

باعدات اقىلبەكوۆ 5397