كەشە كۇللى الەمنىڭ نازارى وڭتۇستىك-شىعىس ازيادا بولدى. اقش-تىڭ بەلدى ساياساتكەرى، سپيكەر نەنسي پەلوسي تايۋانعا كەلىپ قوندى. ونىڭ ۇشاعىن ونلاين رەجيمدە 600 مىڭعا جۋىق ادام باقىلاپ وتىردى. بۇل تايۋان جانە قىتاي حالقىنىڭ بىردەي قان قىسىمىن كوتەردى. تايۋان حالقى پەلوسي ۇشاعى تايبەيگە قوباي، جاپونياعا باعىت الا ما دەپ سەسكەنسە، قىتاي حالقى تايۋانعا قونا ما دەپ قورىقتى.

نەگە تايۋانعا اقش ساياساتكەرىنىڭ كەلۋى سونشالىقتى ماڭىزدى؟ سەبەبى قىتاي بيلىگى ء"بىر قىتاي" كونتسەپتسياسىن بەكىتكەن. ول بويىنشا تايۋان قىتايعا تيەسىلى جانە بەيجىڭمەن رەسمي قاتىناس جاسايتىن كەز كەلگەن ەل تايۋاندى قىتاي قۇرامىندا دەپ مويىنداۋعا مىندەتتەلەدى. الايدا تاريحي تۇرعىدان تارتىس تا جوق ەمەس.

رەسمي قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى مەن قىتاي رەسپۋبليكاسى (تايۋان) بار. ەكەۋىنىڭ قالىپتاسۋى تاريحقا نازار اۋدارساق ەكىنشى جاھان سوعىسىنا دەيىن باستالىپ، ەكىنشى جاھان سوعىسىنان كەيىن اياقتالدى. ماو باستاعان كوممۋنيستەر مەن چان كايشي باستاعان گومينداندىقتار اراسىنداعى سوعىس رەسمي 1927-1949 جىلدار اراسىندا ءوتتى. 1932 جىلى جاپونيانىڭ قىتايعا باسىپ كىرىپ، مانچجوۋ-گو اتتى ەل قۇرىپ، وعان بۇرىنعى يمپەراتور پۋ ءيدى وتىرعىزۋى سوعىسۋشى ەكى تاراپتى ۋاقىتشا كەلىسىم جاساۋعا يتەرمەلەدى. ال 1945 جىلى جاپونيا جەڭىلىس تاپقان سوڭ، تاراپتار قايدا قولعا قارۋ الدى، ءسويتىپ 1946-1949 جىلدارى قىتايدا ازامات سوعىسى قاندى شايقاستارمەن جالعاستى. 1949 جىلى چان كايشي باستاعان اسكەر تايۋان ارالىنا قاشتى، ال ماتەريكتىك قىتايدى ماو جاساقتارى تولىق باسىپ الدى. ماو اسكەرى و باستا تايۋانعا شابۋىل جاساۋدى ويلاعان، الايدا اقش بيلىگى تايۋاندى قولدادى. ءبىر جاعىنان كارىس تۇبەگىندە باستالعان سوعىس ماونىڭ ول ارەكەتتەن باس تارتۋىنا سەبەپكەر بولدى. وسىلايشا تايۋاندا قىتايعا باعىنبايتىن بيلىك ورنادى.

قىتاي بيلىگى مەن تايۋان رەجيمى اراسىندا 80-جىلدارى ساياسي جىلىمىق ورناپ، ءوزارا بىرنەشە كەلىسسوزدەر ءجۇردى. بەيرەسمي كەلىسىم بويىنشا تاراپتار ءبىر-ءبىرىنىڭ ساياسي رەجيمىنە تيىسپەيدى، الايدا ءبىر قىتاي ءپرينتسيپىن ساقتايدى. اقش-تا رەسمي تۇردە تايۋاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن قولدامايمىز دەيدى.

تايۋان قىتايدان 160 شاقىرىم جەردە جاتىر جانە ازاماتتىق قوعامى دامىعان، دەموكراتيا وركەندەگەن، ادام قۇقىعى ساقتالاتىن ەل. ءادىل سايلاۋ مەن رەفەرەندۋم وتكىزۋ دە ۇيرەنشىكتى ىسكە اينالعان. قىتاي ونداي جەتىستىكتەرىمەن ماقتانا المايدى جانە سوڭعى جىلدارى جەكەلەگەن ۇلتتارعا كورسەتكەن قىسىمى مەن ادام قۇقىعىن تاپتاۋ بويىنشا الەمدە جاعىمسىز ءيميدجى پايدا بولدى. تايۋان ءوز دەموكراتياسىن ماتەريكتىك قىتايعا ەكسپورتتاۋعا مۇددەلى ەمەس، دەي-تۇرا قىتاي بيلىگى تايۋاندى قولدايتىنداردىڭ سانى ارتۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىكتى جوققا شىعارمايدى.

1979 جىلى اقش قىتايدى مويىنداعان بولاتىن، الايدا تايۋانمەن ديپلوماتيالىق قاتىناستى ۇزبەدى. تايۋان ەلىمەن 13 مەملەكەت ديپلوماتيالىق قاتىناستا. الەمدىك ەكونوميكادا ەلەۋلى ءرول وينايتىن تايۋان اقش ءۇشىن ماڭىزدى سانالادى. ول الەمدەگى ءچيپتىڭ 65 پايىزىن وندىرەتىن ەلەكتروندى سالاداعى الپاۋىت. سونىمەن قاتار جارتىلاي وتكىزگىشتەر بويىنشا دا كوشباسشى ەلدىڭ ءبىرى. دەمەك، اسكەري تەحنولوگيانىڭ دامۋىنا دا ۇلەسى بار دەگەن ءسوز.

تايۋانعا اقش-تاعى ءۇشىنشى تۇلعا سانالاتىن پەلوسيدىڭ ساپارمەن بارۋى جانە "تايۋان الدىنداعى ۋادەسىن اقش ورىندايدى" دەپ مالىمدەمە جاساۋى ەڭ الدىمەن قىتاي بيلىگىنە، اسكەرىنە جانە توراعا سيگە جاساعان سوققى بولدى. سي كۇزدەگى پارتيا وتىرىسىندا ۇپاي جوعالتپاۋى ءۇشىن، باتىل قادامدارعا بارۋى ءتيىس. سول ماقساتتا ول تايۋان ماڭىندا ەڭ اۋقىمدى جاتتىعۋدى باستادى، بىرقاتار ايماقتا اۋە كەڭىستىگىن جاپتى. الايدا بۇل قىتايدىڭ ىشكى اۋديتورياسىن تولىق قاناعاتتاندىراتىن ارەكەتتەر ەمەس. بەيجىڭ 4-7 تامىز ارالىعىندا تايۋان ماڭىندا ۇلكەن جاتتىعۋ باستايتىنىن مالىمدەدى. ساراپشىلار تەك جاتتىعۋمەن شەكتەلۋ حالىق الدىندا قىتاي بيلىگىنە دەگەن سەنىمدى ازايتاتىنىن ايتادى. دەي-تۇرا باتىل قادامدارعا بارۋ سوعىس قاۋپىنە اكەلەتىنىن دە بەيجىڭ جاقسى تۇسىنەدى. بىلاي تارتسا اربا سىنىپ، بىلاي تارتسا وگىز ولەدىنىڭ الدىندا تۇرعان قىتاي بيلىگى، تاڭداۋ جاساۋدا قينالۋدا...

نەنسي پەلوسيدىڭ تايۋانعا ساپارى وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى جاعدايدى ۋشىقتىرىپ، ميليترايزم ساياساتىن كۇشەيتەدى. اقش تايۋانعا بارۋ ارقىلى الەمدىك ويىن ەرەجەلەرىن ءوزى قالىپتاستىراتىنىن تاعى ءبىر مارتە كورسەتتى.

كا مىرزا

Abai.kz