كەيبىر تەلەارنالاردا كەشقۇرىم، ياعني ەلدىڭ ەكران الدىنا جينالار ۋاقىتىندا (پرايم-تايم) قوعامعا بەلگىسىز ءبىر ادامدار وتىرىپ الىپ، تۇككە تۇرمايتىن تاقىرىپتا تۇككە تۇرمايتىن اڭگىمە ايتىپ، ادامنىڭ جىنىن كەلتىرەتىنىن قايتەرسىڭ! حابار سوڭىندا «اقپارات مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ازىرلەندى» دەپ ايقايلاتا جازىپ قويادى. وكىنىشكە وراي، قازاق تىلىندە وسىنداي باعدارلامالار كوبەيىپ كەتتى. وبلىستىق تەلەديدارلاردا دا وسىنداي سوراقىلىقتاردى كورىپ قالامىن ەلگە بارعاندا. مەنىڭشە، وسى مەملەكەتتىك تاپسىرىستاردىڭ ءبولىنۋى مەن ورىندالۋى تۋرالى ناعىز شىعارماشىلىق... اۋديت كەرەك! ويتكەنى مينيسترلىك وسى حابارلاردىڭ دايىندالۋىنا بيۋدجەت قارجىسىن، ياعني ءسىز بەن ءبىزدىڭ سالىعىمىزدى جۇمساپ وتىر عوي!

***

«مير» تەلەارناسىنان «ماسكەۋ ءۇشىن شايقاس» اتتى ءفيلمدى كورسەتىپ جاتقانىن كوزىم شالدى. وسىعان وراي ءبىر وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ كەتكەنى.

كەيبىر تەلەارنالاردا كەشقۇرىم، ياعني ەلدىڭ ەكران الدىنا جينالار ۋاقىتىندا (پرايم-تايم) قوعامعا بەلگىسىز ءبىر ادامدار وتىرىپ الىپ، تۇككە تۇرمايتىن تاقىرىپتا تۇككە تۇرمايتىن اڭگىمە ايتىپ، ادامنىڭ جىنىن كەلتىرەتىنىن قايتەرسىڭ! حابار سوڭىندا «اقپارات مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ازىرلەندى» دەپ ايقايلاتا جازىپ قويادى. وكىنىشكە وراي، قازاق تىلىندە وسىنداي باعدارلامالار كوبەيىپ كەتتى. وبلىستىق تەلەديدارلاردا دا وسىنداي سوراقىلىقتاردى كورىپ قالامىن ەلگە بارعاندا. مەنىڭشە، وسى مەملەكەتتىك تاپسىرىستاردىڭ ءبولىنۋى مەن ورىندالۋى تۋرالى ناعىز شىعارماشىلىق... اۋديت كەرەك! ويتكەنى مينيسترلىك وسى حابارلاردىڭ دايىندالۋىنا بيۋدجەت قارجىسىن، ياعني ءسىز بەن ءبىزدىڭ سالىعىمىزدى جۇمساپ وتىر عوي!

***

«مير» تەلەارناسىنان «ماسكەۋ ءۇشىن شايقاس» اتتى ءفيلمدى كورسەتىپ جاتقانىن كوزىم شالدى. وسىعان وراي ءبىر وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ كەتكەنى.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ىسساپارمەن ماسكەۋگە بارعانمىن. اۋەجايداعى شەكارالىق باقىلاۋدان ءوتىپ جاتىرمىز. مەنىڭ تولقۇجاتىمدى العان رەسەيلىك شەكاراشى جاس جىگىت ماعان بىلاي دەمەسى بار ما: «نۋ ي كاك ۆام، كازاحام، پوسلە سسسر جيۆەتسيا تام ۆ كازاحستانە بەز ناس، رۋسسكيح؟»، - دەپ. جان-جاعىما قارادىم، ءبىر-ەكى قازاق اعايىن، قالعاندارى باسقا ۇلت وكىلدەرى. ءبارى ماعان قاراپ تۇر، نە دەپ جاۋاپ بەرەدى ەكەن دەپ. مەنىڭ جاۋابىم بىلاي بولدى: «وچەن حوروشو جيۆەتسيا بەز تاكيح نەۆوسپيتاننىح رۋسسكيح، كاك تى! ك سچاستيۋ، ەست درۋگيە رۋسسكيە، كوتورىە بولەە ۆوسپيتانى، چەم، تى! تى، ناۆەرنوە، نە زناەش، ەسلي بى نە بىلو 28-مي گەروەۆ يز الماتى، كوتورىە زاششيتيلي موسكۆۋ، تى سەيچاس رازگوۆاريۆال بى پو-نەمەتسكي! پوسلە رابوتى سەزدي ك رازەزدۋ دۋبوسەكوۆو ي پوكلونيس مويم زەملياكام!». ءبىر مينۋت پاۋزا - ۇنسىزدىك. سودان كەيىن اينالامداعىلار مەنى قولداعان بولىپ، قول سوعىپ جىبەردى. وسى وقيعا ءالى دە ەسىمنەن كەتپەيدى...

***

ماسساعان! باس پروكۋروردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بىلاي دەپتى: «قازاقستاندىق تەرروريست - جۇمىسسىز، جوعارعى ءبىلىمى جوق، بولاشاعى جوق جاس جىگىت». ولاي بولسا، ەلدىڭ جارتىسى تەرروريست قوي!

***

EXPO-2017 تۋرالى. ارينە، ەلىمىز جۇزدەن جۇيرىك بوپ، وسىناۋ بەدەلدى بايگەدەن وزىپ شىققانىنا قۋانۋىمىز كەرەك. قۋانايىق! بىراق وسى قۋانىشتى سەزىمگە كادۋىلگى كۇدىكتىڭ قوسىلاتىنى دا قۇپيا ەمەس. ول كۇمان مىناداي سۇراقتارعا سايادى.

بىرىنشىدەن، كەز كەلگەن كورمەدە ەلدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، عىلىمي-تەحنيكالىق سالاسىنىڭ الەم نازارىنا ىلىگۋگە لايىق وزىق ۇلگىلەرى كورسەتىلۋى ءتيىس قوي. ءبىز نەمىزدى كورسەتەمىز؟ مۇناي مۇنارالارى مەن تۇربالاردى ما؟ الدە اليۋميني «چۋشكالارىن» با؟ الدە كەشەگى زاۋىت پەن فابريكالار عيماراتتارىنىڭ ورنىن باسقان ساۋدا ورتالىقتارىن با؟ دۇنيە جۇزىنە: «مىناۋ قازاقستاندىق برەند!» - دەپ ماقتانا كورسەتەتىن قانداي يننوۆاتسيالىق جاڭالىعىمىز بار؟

ەكىنشىدەن، ەكسپو-نى... وبسە-گە اينالدىرىپ، ەكىنشى رەت قاتەلەسۋدىڭ كەرەگى جوق. كەيبىر شەنەۋنىكتەر ايتىپ جاتقانداي، «بۇل بۇكىل الەمنىڭ قازاقستاننىڭ قوعامدىق-ساياسي دامۋىنىڭ جولىن قولداۋى!» - دەپ تازا ينفراقۇرىلىمدىق ماسەلەنى ورىنسىز ساياسيلاندىرۋ دۇرىس ەمەس! ەكسپو سەكىلدى دۇنيە ەلدىڭ دەموكراتيالىق دامۋى مەن ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ ورىندالۋ جاعدايىنا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى.

ءۇشىنشى ماسەلە - ءبىزدىڭ جەمقورلىق جايلاعان ەلگە وتە-موتە كوكەيكەستى: رەسمي دەرەكتەر بويىنشا ەكسپو-نى وتكىزۋگە 1,5 ميلليارد دوللارداي قارجى قاجەت ەكەن. ول قارجى قايدان كەلەدى؟ تاعى دا مەملەكەتتىڭ ونسىز دا ازايىپ بارا جاتقان قارجىسىن جۇمساپ، زەينەتكەرلەر مەن بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىن تاعى دا الالايمىز با؟ بيزنەس كومەكتەسسە، ول قانداي شارتتار نەگىزىندە ءوز قالتاسىنان اقشا شىعارماق؟ ەڭ باستىسى - سول قىرۋار قارجىنىڭ جۇمسالۋىن كىم، قالاي قاداعالايدى؟ تاعى دا تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتە مە؟ قازىرگى «وتكات» مولشەرى 30 پايىز ەكەنىن ەسكەرسەك، ول جارتى ميلليارد دوللار عوي!

تورتىنشىدەن، وسى كورمە بىزگە، قازاقستان ەكونوميكاسىنا ناقتى نە بەرەدى؟ 1,5 ميلليارد جۇمساساق، تابار ناقتى پايدامىز قانداي؟

ازىرشە ءبىر نارسە ايقىن كورىنىپ وتىر: ەكسپو وتكىزۋ مۇمكىندىگىن ءبىزدىڭ بيلىك ءوزىنىڭ ساياسي پيارى رەتىندە پايدالانا باستادى. بارلىق رەسمي باق-تار جەر استىنان ەكسپو-نى ەمەس، جەتى قويان تاپقانداي، بورىگىن اسپانعا لاقتىرىپ، وسىنىڭ ءبارىن ەلدە قالىپتاسقان قوعامدىق-ساياسي جۇيەنى اقتاۋ ماقساتىندا ناسيحات جۇرگىزە باستادى. جانە دە وسى ناۋقان 2017 جىلعا دەيىن سوزىلاتىن سىڭايى بار.

ەكسپو-2017-ءنى بيلىك «حالىقارالىق دەڭگەيدەگى وراسان جەتىستىك»، «ەلدىڭ سىرتقى ارەنداعى تانىمالدىعىنىڭ سيمۆولى» دەپ الاقايلاپ جاتىر. مەن ءبىر عانا سۇراق قويامىن، اعايىن: «وتكەن جىلدارى ەكسپو قاي ەلدە وتكەنىن جانە كەلەسى جىلى قايدا وتەتىنىن سىزدەر بىلەسىزدەر مە؟»

***

جەلىدەگى ءبىر اڭگىمەدەگى جاۋابىم: مەن سەنىڭ رۋىڭدى بىلمەيمىن، ماعان رۋحىڭ بار ما، جوق پا، سول ماڭىزدى! توزار قازاق - رۋشىل، وزار قازاق - رۋحشىل بولادى!

***

اقوردانىڭ ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىنىڭ رەسمي وكىلى ەل الدىنا شىعا باستاپتى. ءبىز كەزىندە ۇكىمەت ءباسپاسوزى قىزمەتىندە جۇرگەندە اپتا سايىن، ءاربىر سارسەنبىدە بارلىق (!) باق وكىلدەرىن شاقىرىپ، ولاردا جاريالانعان ءاربىر سىن ماقالاعا جاۋاپ بەرۋگە تىرىساتىن ەدىك. ۇكىمەتتىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ جۇرگەن ەڭ سىنشىل باق-تارعا ەسىگىمىز اشىق بولاتىن. ال مىنا جىگىت «پرەزيدەنت جاڭا جىلدىق شىرشانىڭ شامىن جاعادى» دەپ قىسقا قايىرىپ جاتىر. تەك باق قانا ەمەس، بارشا ەلدى مازالاپ جۇرگەن ساۋالدارعا جاۋاپ جوق. شىرشانى ەمەس، حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىنىڭ شامىن كىم جاعادى سوندا؟

(«فەيسبۋكتاعى» جازبالار)

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 45 (173) وت 06 دەكابريا 2012 گ.