«ۇرپاعىڭا مەدەت بەر، ۇلى بابام!» م.ماقاتاەۆ
رايىمبەك باتىردىڭ تاريحتاعى ورنى بولەك. قازاقتىڭ بۇگىنگىدەي تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزىپ، ىرگەلى مەملەكەت بولۋىنىڭ بەرىك نەگىزى باتىرلىعى جاۋدا سىنالعان رايىمبەكتەي ەرلەردىڭ ارقاسىندا قالاندى. قازاق دەگەن ەلدىڭ مۇلدە جويىلىپ كەتۋ قاۋپى تونگەن قيساپسىز شايقاستارعا تۇسپا-تۇس ءومىر سۇرگەن ۇلى تۇلعانىڭ باتىرلىعى دا ارعى باباسىنا تارتتى. «باسىپ الام جەرىڭدى، سىندىرامىن بەلىڭدى، شاۋىپ الام ەلىڭدى، جەتىم ەتىپ بالاڭدى، كورسەتەمىن كورىڭدى. قالىڭ شەرىك ارتىمدا، جاساعىم بار سەنىمدى»، - دەپ استامسي وكىرەكتەگەن قالماقتىڭ قۇبا باتىرىنا: «جەر يەسىز دەدىڭ بە؟ مال يەسىز دەدىڭ بە؟ جان يەسىز دەدىڭ بە؟ تىنىش جاتقان ەلىمنىڭ، تىنىشىن بۇزعان كىم ەدىڭ؟ قاعىنعان قالماق، ءجونىڭدى ايت، اتتان ءتۇسىپ باس ءيىپ، ايىبىڭدى تولەپ، جونىڭە قايت! كونبەيتىن بولساڭ ايتقانعا، تۇرىساتىن جەرىڭدى ايت! قاھارىما تيىسسەڭ، قاندى باسىڭ بەرى تارت!» - دەپ اتويلاپ بارىپ، سول قالماقتىڭ باسىن العان ايگىلى حانگەلدى باتىردىڭ نەمەرەسى وسى رايىمبەك بولاتىن. ەل باسىنا كۇن تۋىپ، قازاق دەگەن ۇلتتىڭ تاريحتا قالۋ-قالماۋى سىن تەزىنە ءتۇسىپ تۇرعان تۇستا «قارابەت بولىپ قاشقاننان، قايرات كورسەتىپ ولگەن ارتىق» ۇستانىمىمەن ءومىرىن ەلى مەن جەرىنىڭ اماندىعى ءۇشىن قۇرباندىققا بايلاعان رايىمبەك سەكىلدى جاۋجۇرەك ۇلداردىڭ ەڭبەگى مەن ەسىمى بۇگىنگى ۇرپاق جادىنان وشۋگە ءتيىس ەمەس.
رايىمبەك باتىردىڭ تاريحتاعى ورنى بولەك. قازاقتىڭ بۇگىنگىدەي تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزىپ، ىرگەلى مەملەكەت بولۋىنىڭ بەرىك نەگىزى باتىرلىعى جاۋدا سىنالعان رايىمبەكتەي ەرلەردىڭ ارقاسىندا قالاندى. قازاق دەگەن ەلدىڭ مۇلدە جويىلىپ كەتۋ قاۋپى تونگەن قيساپسىز شايقاستارعا تۇسپا-تۇس ءومىر سۇرگەن ۇلى تۇلعانىڭ باتىرلىعى دا ارعى باباسىنا تارتتى. «باسىپ الام جەرىڭدى، سىندىرامىن بەلىڭدى، شاۋىپ الام ەلىڭدى، جەتىم ەتىپ بالاڭدى، كورسەتەمىن كورىڭدى. قالىڭ شەرىك ارتىمدا، جاساعىم بار سەنىمدى»، - دەپ استامسي وكىرەكتەگەن قالماقتىڭ قۇبا باتىرىنا: «جەر يەسىز دەدىڭ بە؟ مال يەسىز دەدىڭ بە؟ جان يەسىز دەدىڭ بە؟ تىنىش جاتقان ەلىمنىڭ، تىنىشىن بۇزعان كىم ەدىڭ؟ قاعىنعان قالماق، ءجونىڭدى ايت، اتتان ءتۇسىپ باس ءيىپ، ايىبىڭدى تولەپ، جونىڭە قايت! كونبەيتىن بولساڭ ايتقانعا، تۇرىساتىن جەرىڭدى ايت! قاھارىما تيىسسەڭ، قاندى باسىڭ بەرى تارت!» - دەپ اتويلاپ بارىپ، سول قالماقتىڭ باسىن العان ايگىلى حانگەلدى باتىردىڭ نەمەرەسى وسى رايىمبەك بولاتىن. ەل باسىنا كۇن تۋىپ، قازاق دەگەن ۇلتتىڭ تاريحتا قالۋ-قالماۋى سىن تەزىنە ءتۇسىپ تۇرعان تۇستا «قارابەت بولىپ قاشقاننان، قايرات كورسەتىپ ولگەن ارتىق» ۇستانىمىمەن ءومىرىن ەلى مەن جەرىنىڭ اماندىعى ءۇشىن قۇرباندىققا بايلاعان رايىمبەك سەكىلدى جاۋجۇرەك ۇلداردىڭ ەڭبەگى مەن ەسىمى بۇگىنگى ۇرپاق جادىنان وشۋگە ءتيىس ەمەس.
ءبىز رايىمبەك بابامىزدىڭ باتىرلىعى مەن اۋليەلىگى، كورەگەندىگى جايلى ايتىلاتىن ادەمى اڭىزدارعا تامسانىپ وستىك. الايدا كەڭەس تاريحى ەلىن، جەرىن امان ساقتاپ، ۇرپاعىنا امانات ەتۋدى ومىرلىك مۇراتى ساناعان مۇنداي ۇلى تۇلعالارىمىزدى ءوز دارەجەسىندە ۇلىقتادى، تاريح ءپانىنىڭ وقۋلىقتارىنا تولىقتاي ادال، شىنايى كوزقاراسپەن مالىمەت ەنگىزدى دەي المايمىز.
ءبىز ءۇشىن رايىمبەك بابامىزدىڭ بولمىسى ءالى بۋالدىر. ەل اۋزىنداعى اڭگىمەدە رايىمبەك باتىر توڭىرەگىندە تارتىس كوپ. تۋعان جىلى مەن ءارتۇرلى ۇرىستارى، ءتىپتى تۋعان جەرى جايلى ايتىلاتىن، ۇسىنىلاتىن دەرەكتەردە ءبىر-بىرىنە سايكەس كەلمەيتىن تۇستار دا كەزدەسەدى. مۇنداي تالاستى دۇنيە تەك رايىمبەك باتىرىمىزدىڭ ءتوڭىرەگىندە عانا ەمەس، كەز كەلگەن قازاق ءۇشىن قادىرلى ازاماتتارىنىڭ توڭىرەگىندە دە تۋىنداپ جاتادى. بۇنىڭ ءبارى، ارينە، تاۋەلدى تاريحتىڭ «تارتۋى». تاۋەلسىزدىك العالى بەرى تاريح سالاسى جاڭاشا كوزقاراستا قايتا زەردەلەنىپ، جاس ۇرپاق تالىمىنە شىنايى سيپاتىمەن ۇسىنىلۋدا، دەسەك تە تازا تاريحقا جۇك بولارلىق تالاي تومدىق اقيقاتتار ءالى ايتىلماي جاتىر. تۇلعالار ءتوڭىرەگىندەگى اڭگىمەنىڭ اڭىزى قايسى، اقيقاتى قايسى ەكەنىن اجىراتۋ قيىن. رايىمبەك باتىر توڭىرەگىندە ايتىلاتىن اڭىز كوپ. ونىڭ باتىر، ەرجۇرەكتىگىنەن بولەك، اۋليە-كورىپكەل، ارقالى ادام بولعانى جايلى دا از ايتىلمايدى. ءتىپتى «رايىمبەك كوزگە كورىنبەيدى ەكەن. ءوزى دە، اتى دا ۇشىپ جۇرەدى ەكەن. باتىر، اۋليە كەلە جاتقاندا قارا سۋ قاق ايىرىلادى ەكەن» سەكىلدى ادەمى اڭىزدار جەلدەي ەسەدى. ۇلتىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ، كەلەشەك ۇرپاعىن بىرەۋگە كۇڭ، بىرەۋگە قۇل بولۋدان امان الىپ قالعان ەرلەر جايلى اقيقاتقا بەرگىسىز مۇنداي اڭىزداردىڭ ايتىلۋى زاڭدى دا. ەڭ باستىسى، ول - قازاقتىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ ءبىرى. ال ونىڭ وزىنە، ءومىر تاريحىنا قاتىستى مۇنداي تالاس-تارتىستار ونىڭ حالىق جۇرەگىنە ۇيالاعان باتىرلىق بولمىسىنا ەشقانداي نۇقسان كەلتىرە المايدى.
اڭىزعا نەگىز اقيقات قايدان شىقتى؟
بەكسۇلتان نۇرجەكەۇلى جوعارىدا ايتىلعان سوزدەردىڭ توركىنىنە بىلايشا تۇجىرىم جاسايدى:
«...قالماق حاندارى قورىن دا، سەكەر دە، اعاناس پەن ارىس تا جانە ولاردىڭ باتىرلارى مەن جاۋىنگەرلەرى دە - ەشقايسىسى بۇرىن-سوڭدى رايىمبەكتى بەتپە-بەت كورمەگەن.تەك ول جايىنداعى بىرىنەن-ءبىرى وتكەن ۇرەيلى اڭگىمەلەردى عانا ەستىگەن. شاپقاندا قازاقتىڭ ءبارى «رايىمبەك!» دەپ شابادى، ال ونىڭ قايسىسى رايىمبەك ەكەنىن ەشكىم ءبىلمەيدى. بۇكىل قازاق تۇگەلدەي رايىمبەك بولىپ كەتكەن سياقتانادى. ەشكىم بىلمەگەن، ەشكىم كورمەگەن قازاق باتىرى تۋرالى سان ءتۇرلى اڭگىمە تۋىپ، سونىڭ ءبارى رايىمبەكتىڭ وزىنەن بۇرىن قالماق اراسىنا تاراپ كەتەدى. ال ونداي اڭگىمە قايدان تۋادى؟ رايىمبەك وتە جۇرەكتى ادام بولعان. ويتكەنى ول ۇنەمى جاۋدىڭ ورتاسىنا كۇنى بۇرىن كىرىپ الىپ، سولارمەن ارالاسىپ ءجۇرىپ سوعىسادى. قاسىنا ءبىر توپ قالماقشا بىلەتىن باتىردى ىرىكتەپ الادى ەكەن دە، ءبارىن قالماقشا كيىندىرىپ، قالماقشا قارۋ-جاراق اسىندىرىپ، ءوزى دە قالماقشا كيىنىپ، جاۋىنىڭ ورتاسىنا قالماق بوپ كىرىپ كەتەدى ەكەن. ال نەگىزگى قولىن جاقىن ماڭايعا جاسىرىپ قويىپ، ىشتەن ءوزى سوعىس اشقان كەزدە ولار دا سىرتتان «رايىمبەكتەپ» لاپ قويادى ەكەن. ءىشى دە، سىرتى دا - ءبارى رايىمبەكشىلەپ كەتكەن كەزدە، قاي جاقتان ساقتانارىن دا، قازاقتاردىڭ قاي جاقتان شىعا كەلگەنىن دە بىلمەي، قالماقتار قاتتى ساسادى ەكەن. ساسقان قالماق، ءسوز جوق، باس ساۋعالاپ قاشادى. ال قازاقتار قۋا ءجۇرىپ، قىرادى. وسىدان بارىپ: «ويباي، رايىمبەك دەگەن كوزگە كورىنبەيدى ەكەن، ونىڭ قايدان شىعا كەلگەنىن ەشكىم كورمەيدى دە، بىلمەيدى دە. اتى دا كورىنبەيدى، ۇشادى ەكەن. اياق استىنان شىعا كەلەدى ەكەن» دەگەندى بىرىنەن-ءبىرى ەستىگەن قالماقتار «رايىمبەك!» دەگەن ۇران ەستىلگەننەن-اق زارەلەرى ۇشا باستايتىن بولعان. ءتىپتى ولار «رايىمبەك!» دەپ ايقايلاعان ادام ولمەي قالادى ەكەن دەگەنگە سەنىپ، قازاقتار لاپ قويعاندا، وزدەرى دە «رايىمبەك!» دەپ ۇرانداپ قويا بەرەتىن بولعان. اقىرىندا «رايىمبەك!» دەپ ۇرانداپ جۇرگەندەردىڭ قايسىسى قازاق، قايسىسى قالماق ەكەنىن اجىراتا دا المايتىن زارەزاپ حالگە جەتەدى. بۇل - ەرتەگى دە، اڭىز دا ەمەس، تاريحي شىندىق. جۇرەكتى جاۋىنگەرلەردىڭ باتىرلىعى مەن ايلاسىنان تۋىنداعان تاڭعاجايىپ جاعداي. «رايىمبەك اۋليە ەكەن» دەپ تاراعان ءسوزدىڭ توركىنى وسى جاعدايدى جوندەپ تۇسىنە الماۋدا جاتىر. الايدا رايىمبەك اتامىزدىڭ كورىپكەلدىگى، بولاشاقتى بولجاعىشتىعى بولعان، ول ەرەكشەلىك اتاسىنان دارىعان بولار دەپ ويلايمىن. ويتكەنى حانگەلدى باتىردىڭ جاۋىرىنعا قاراپ اينالاداعى جاعدايدى بولجايتىنىن قازىبەك بەك جازعان عوي. ازداعان بولجاعىشتىق قاسيەت ۇرپاعى مۇقاعاليدان دا بايقالاتىن. رايىمبەكتىڭ تاعى ءبىر جۇرتتى وزىنە تابىندىرعان قاسيەتى - ءادىلدىگىندە، دۇنيەگە قىزىقپايتىن تازالىعىندا بولعان. سول كەزدىڭ ءداستۇرى بويىنشا، جاۋدى جەڭگەننەن كەيىن ودان تۇسكەن ولجانى ءبولىسۋ كەرەك-ءتى. سوندايدا رايىمبەك باتىر ءوزى ەشتەڭە الماي، وزىنە تيەسى ۇلەستى كەمباعالدارعا تۇگەلدەي ءبولىپ بەرىپ وتىرعان. ول قالماقتارمەن تەك سوعىسىپ قانا قويماي، سان رەت كەلىسىم جاساپ، قازاق مۇددەسىن ۇنەمى ۇستەم ەتىپ وتىرعان. كورەگەن مامىلەگەر، ءوز زامانىنا ساي ساياساتكەر بولعانى ەرلىگى مەن ىستەرىنەن ءاردايىم كورىنىپ تۇرادى.
«...رايىمبەك باتىر كەلدى دە، الماداي ءۇزدى مويىندى»
جازۋشىنىڭ بۇنداي نانىمدى ءۋاجىن تاريحشى مامبەت قويگەلدىنىڭ ءسوزى دە تولىقتىرىپ، بابامىزعا قاتىستى اقيقاتقا جەتەلەي تۇسەدى: «15 جاستان اسقانشا، ساداق تارتۋ، قىلىش شابۋ، كۇرەسۋ سەكىلدى ساربازعا لايىق دايارلىقتان ءوتىپ بىتكەن رايىمبەك جوڭعارلارعا قارسى جورىقتارعا قاتىسا باستايدى. جولبارىس جۇرەكتى جاس جىگىتتىڭ تاپقىرلىعىن قارۋلاستارى بىردەن بايقاعان. ونىڭ نەگىزگى ۇستانىمى از شىعىنمەن جەڭىسكە جەتۋ ەكەن. بۇل ماقساتى العاش ىلە بويىنداعى شايقاستا جۇزەگە اسادى. سودان سوڭ جاس باتىر تۇرگەندى جاۋدان ازات ەتەدى. قالماق قولىنداعى تۇتقىندار بوساتىلادى. كەرىسىنشە، جاۋدىڭ كوپ ساربازى تۇتقىنعا تۇسەدى. وسىدان سوڭ رايىمبەك جوڭعاردان سوگەتى مەن ءويرانتوبەنى جانە جالاعاشتى بوساتادى. الدى-ارتىنا قاراماي قاشقان قالماقتاردىڭ «ويرانتوبە ويىلدى، سەكەر، باراق جويىلدى. رايىمبەك كەلدى دە، الماداي ءۇزدى مويىندى» دەپ زارلايتىنى، مىنە، وسى تۇس ەدى. باتىردىڭ بۇدان كەيىنگى جورىعى ءجىڭىشكەنى، تاۋشىلىكتى، قارابۇلاقتى، ءۇش مەركىنى، كەڭسۋدى، قارقارانى ازات ەتۋگە ارنالدى. رايىمبەك باتىردىڭ تاعى ءبىر ۇلكەن جورىعى رەتىندە ورتا ءجۇز ەلىنە كومەككە بارۋىن اتايمىز. قابانباي باتىردان ورالعان شاپقىنشى تارباعاتاي مەن شاۋەشەك اراسىن جاۋىپ، جاۋدى ءوزارا قاتىناسۋعا مۇمكىندىك بەرمەۋ تۋرالى ۇسىنىسىن اكەلگەننەن كەيىن رايىمبەك باتىر بىردەن اتقا مىنەدى. سارىتاۋ، ۇيگەنتاستى ازات ەتۋگە اتسالىسىپ، ىلەنى بويلاعان كۇيى قورعاسپەن بەرى قايتادى. ءدال وسى دەرەك شىڭجاڭداعى زەينوللا سانىك زەرتتەۋىندە دە بار».
تاپقىرلىقتىڭ باستاۋى
ناۋرىزباي باتىر باستاعان قازاقتىڭ قولى جەتىسۋدىڭ وڭتۇستىگىندە قالماقتارعا سوڭعى سوققىسىن بەرگەن شايقاستا رايىمبەكتىڭ اتاسى، حانگەلدى باتىر باستاعان كوپتەگەن البان باتىرلارى قاتىسادى. وسى جەڭىستەن كەيىن اتاسىنىڭ ءوزىن ەرتپەي كەتىپ قالعانىن ءبىلىپ، سوڭىنان قۋىپ، ىلەنىڭ بويىنا جەتەدى. قاراسا، ءبىر توپ اسكەر وزەننەن وتە الماي وتىر ەكەن. رايىمبەك بالا كەزىنەن تابيعاتپەن جاقىن وسكەن. استىنداعى كوكمويناق اتىمەن اسكەري ويىنداردى جەتىك مەڭگەرىپ، جەتىسۋدىڭ تالاي جەرىن ارالاپ، ەر جەتەدى. اتاسىنىڭ تاربيەسىندە وسكەن بالا باتىر بولۋعا دايىندالادى. الگى جەردە، باتىرلاردى وزەننىڭ ارعى جاعالاۋىنا ىلەدەگى سەڭ وتكىزبەي جاتىر ەكەن. كەسەك-كەسەك مۇز جۇرە باستاعان كەزدە، ادامنىڭ اتپەن بىرگە باتىپ كەتۋ قاۋپى وراسان زور. ويتكەنى سەڭ ادامدى دا، اتتى دا سوعىپ، جۇزۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى. سول كەزدە رايىمبەك: «رۇقسات بولسا، سىزدەردى مىنا جەردەن وتكىزىپ بەرەيىن...» - دەيدى. جينالعانداردىڭ ءبارى تاڭعالسا كەرەك. رايىمبەك قىرىق جىگىت، قامىس وراتىن وراق، ۇزىن قىل ارقان سۇرايدى. جاس بالانىڭ سۇراعان كەرەك-جاراعىن ولار بەرەدى. ءسويتىپ، جىگىتتەرگە قامىستى شاپقىزىپ، ونى ۇزىننان-ۇزىن بۋىپ، قامىس بەلدەۋ جاسايدى. ارقاننىڭ ءبىر ۇشىن قولىنا الىپ، كوكمويناعىنا ءمىنىپ: «مەن ارقاندى ءارى قاراي الىپ وتكەندە، سىزدەر قامىستى جىلجىتا يتەرىپ وتىرىڭىزدار»،- دەيدى. رايىمبەك قامىستى تارتىپ وتىرسا، ولار جەر جاعىنان يتەرە وتىرىپ، ىلەنىڭ ارعى بەتىنە شىعادى. وزەننىڭ جاعاسىنداعى جۋان اعاشقا اپارىپ، قامىس بەلدەۋدىڭ ۇشىن مىقتاپ بايلايدى. قايتادان ءوتىپ، مىنا شەتىن بايلايدى. ءسويتىپ، قامىس بەلدەۋ ىلەنىڭ بەتىندە كولدەنەڭ جاتادى. ونى «كۇزەر» دەپ اتايدى. قامىس بەلدەۋگە كەلىپ تىرەلگەن سەڭ مۇزدار ءبىر-بىرىمەن جابىسىپ، قابىسىپ، تۇتاس مۇز قۇراي باستايدى. تۇنگى سۋىقتان قاتقان مۇز، ەرتەسىنە دايار وتكەل بولىپ شىعادى. حانگەلدى باستاعان باتىرلار ىلەنىڭ ارعى بەتىنە سول مۇزبەن ءوتىپ كەتەدى.
رايىمبەكتىڭ، رايىمبەك جاساعىنىڭ جاساعان ەرلىگى قازاق تاريحىنداعى بىردە-ءبىر باتىردىڭ ەرلىگىنە ۇقسامايتىنى تاريحشىلار تاراپىنان كوپ ايتىلادى. «ول قازاقتىڭ روبين گۋدى سياقتى. جاساعىن ءوزى قۇرادى، ءوزى باسقارادى، تۋعان جەرىن جاۋدان ازات ەتەدى. وعان حان دا، باسقا دا بيلىك بەرمەيدى، ءوزىنىڭ ەرلىگىمەن جاۋ قولىندا قالعان باۋىرلارىمدى ازات ەتەمىن دەگەن ازاماتتىق نامىسىمەن ەرلىك جاسايدى» دەيدى تاعى ءبىر دەرەگىندە جازۋشى بەكسۇلتان نۇرجەكەۇلى.
جۇرەگىندە وتى بار، ۇلتىن سۇيەتىن ۇرپاق ءۇشىن بابالار مۇراتى - تاربيە باستاۋى. ۇلتتىق يدەولوگيانى ىزدەپ الاسۇرىپ، بىرەۋدىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق قىلا باستاعان قوعام ءۇشىن اتالار اماناتىن سەزىنۋ - پارىز. ول ءۇشىن ۇلكەن كۇشتىڭ قاجەتى دە جوق، تەك وسىنداي اياۋلى ەرلەردىڭ ايتۋلى ءومىر تاريحىنا ءۇڭىلۋدىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر.
حانگەلدى ءابجانوۆ، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
- رايىمبەك باتىر - قازاق تاريحىندا وزىندىك ورنى بار ەرەكشە تۇلعا. باتىردىڭ اسكەري سوعىس ونەرى، دۇشپانعا (جوڭعارلارعا) قارسى سوعىستا كورسەتكەن ەرلىكتەرى، شىققان تەگى حالىق اۋىز ادەبيەتىندە، حالىقتىڭ تاريحي ساناسىندا ناق ساقتالعان كەرەمەت قۇبىلىس. ارينە، ازىرگە رايىمبەك باتىر تۋرالى مۇراعات دەرەكتەرى تابىلا قويعان جوق، دەگەنمەن حالىقتىڭ ساناسىندا كەزدەيسوق تۇلعاعا ورىن بولمايتىنى اقيقات. ال رايىمبەك باتىرعا دەگەن قۇرمەت پەن حالىقتىق ماحابباتتىڭ ۇزىلمەي، عاسىردان-عاسىرعا جەتكەنى بۇل تۇلعانى ۇلىقتاۋىمىزدىڭ جوعارى دارەجەدە بولۋىن تالاپ ەتەدى. رايىمبەك باتىرعا زەرتتەۋلەر دە جازىلدى، كەزىندە مۇقاعالي دا باتىر بەينەسىن سومداعانى ايان. ياعني رايىمبەك باتىر - حVIII عاسىرداعى ازاتتىعىمىزدى قورعاۋدا، قازاقتىڭ جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتپەۋىن قامتاماسىز ەتۋدە زور قايرات قىلعان جانە سونىسىمەن ءوزىنىڭ اتىن ماڭگىگە قالدىرعان ۇلى ادام.
رايىمبەك باتىر تۇعىرىنا قوندى
كەشە، 7 جەلتوقسان - قاسيەتتى جۇما كۇنى، الماتى قالاسىندا حالقىمىزدىڭ داڭقتى قولباسشىلارىنىڭ ءبىرى، اتى اڭىزعا اينالىپ، ەسىمى ەلگە ۇران بولعان، ەرلىك جورىقتارى قازاق حالقىنا كەڭ تاراعان ۇلى بابامىز رايىمبەك باتىرعا ارنالعان ەسكەرتكىشتىڭ سالتاناتتى اشىلۋ ءراسىمى ءوتتى.
جاڭا بوي كوتەرگەن اسقاق ەسكەرتكىش قالانىڭ رايىمبەك داڭعىلى مەن پۋشكين كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان. بۇل جەردە وسى ۋاقىتقا دەيىن كەڭەس وكىمەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان قازان توڭكەرىسى قاھارماندارى - قىزىل رەۆوليۋتسيونەرلەرگە ارنالعان كومپوزيتسيالىق مۇسىندەر جيىنتىعى تۇرعان بولاتىن. مورالدىق تۇرعىدا ەسكىرگەن مۇنداي ەسكەرتكىشتەردى قازىرگى زامان تالابىنا ساي مازمۇندى دا تاربيەلىك-تاعىلىمدىق سيپاتى مول جاڭا دۇنيەلەرمەن الماستىرۋ - الەمدىك ءتاجىريبەدە بار قۇبىلىس. ەندەشە، رايىمبەك سىندى اۋليەلىك دەڭگەيگە كوتەرىلگەن تاريحي تۇلعامىزدىڭ ەرلىكپەن اسپەتتەلگەن ەسىمىن ۇلىقتاۋ - بۇگىنگى تاۋەلسىز ۇرپاقتىڭ اتقارىپ جاتقان ساۋاپتى ىستەرىنىڭ ءبىرى دەسەك، ارتىق ايتپاعاندىعىمىز.
17 جاسىندا-اق جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەستە ەرلىك كورسەتىپ، باتىر اتانعان، ءوز ەسىمىن ءوزى ۇرانداپ، ەل رۋحىن كوتەرگەن رايىمبەك باتىر قالماقتىڭ بادام، قورىن، اعاناس، سەكەر سىندى حان، نويان، باتىرلارىن جەكپە-جەكتە جەڭىپ، قاراتاۋ ءوڭىرى مەن جەتىسۋدى جاۋدان ازات ەتۋ جولىندا جانىن پيدا ەتكەن. باتىرلىعىمەن عانا ەمەس، كورەگەندىگىمەن، دانالىعىمەن حالقىنىڭ ەسىندە قالعان وسى ءبىر تاريحي تۇلعانىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى دە ەل ىشىندە اڭىزعا اينالىپ كەتكەن. بۇگىندە سول تاعدىر تالايى اڭىزبەن كومكەرىلگەن دارا باتىردىڭ تۇلعاسى اقيقاتقا اينالىپ، اينىماس سەرىگى كوكمويناققا ءمىنىپ، اق نايزاسى مەن سەمسەر، قالقانىن ۇستاپ، ءزاۋلىم تۇعىرىنا قوندى.
باتىر باباعا ارنالعان ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اڭسار مۇساحانوۆ، الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى سەرىك ۇمبەتوۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ توراعاسى نۇرلان ورازالين سىندى قايراتكەرلەر ءسوز الىپ، بەلگىلى قالامگەر سەيدالىم تانەكەەۆ جينالعان جۇرتقا اق باتاسىن بەردى. سالتاناتتى جيىنعا سونداي-اق الماتى وبلىسىنىڭ بىرقاتار اۋداندارىنان كەلگەن ارنايى دەلەگاتسيا مۇشەلەرى، بەلگىلى اقىن-جازۋشىلار، تاريحشى عالىمدار جانە تانىمال مادەنيەت پەن ونەر تارلاندارى قاتىستى. شارا سوڭىنان قالاداعى ۇلكەن مەيرامحانالاردىڭ بىرىندە باتىر بابا رۋحىنا ارنالىپ ۇلكەن اس بەرىلىپ، قۇران باعىشتالدى.
Cەرىك ۇمبەتوۆ، قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
- مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن، ەلىنە ادال قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ جۇمىلۋىمەن داڭقتى قولباسشىنىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشى ءوزىنىڭ ەسىمىمەن اتالاتىن الماتىداعى رايىمبەك داڭعىلىندا بوي كوتەرۋى جاس ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە رەتىندە جاسالعان ۇلكەن مۇرا بولىپ تابىلادى. بۇل رەتتە حالقىمىزدىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ، رۋحىن اسقاقتاتاتىن وسىنداي يگى شارۋالاردى ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ ارقاسى جانە ەلباسى باستامالارىنىڭ جەمىستى ناتيجەلەرى دەپ باعالاعانىمىز ءجون. قازاق جەرىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن حالقىمىزدىڭ قاھارمان ۇلدارىنىڭ ەسكەرتكىشىن تۇرعىزساق، كەلەشەك ۇرپاققا ۇلكەن ءبىر جاقسى ءداستۇر قالدىرامىز. ءبىزدىڭ تاريحي مۇرامىز بۇل ەڭ الدىمەن ۇلتتى تاربيەلەۋ ءۇشىن قاجەت قۇندىلىق بولىپ سانالادى.
اڭسار مۇساحانوۆ، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى:
- بۇعان دەيىن رايىمبەك بابا ەسكەرتكىشى الماتى وبلىسىنىڭ كەگەن وڭىرىندە بوي كوتەرىپ، ۇرپاعى ءتاۋ ەتەر كيەلى ورىنعا اينالعان. ال بۇگىن باتىردىڭ تاس ءمۇسىنى الماتىدا رۋحاني قالانىڭ كوركىنە كورىك، اجارىنا اجار قوسىپ تۇر. ەسكەرتكىشتەر تەك اسەمدىك ءۇشىن عانا ەمەس، ول ەلدىگىمىزدى ايعاقتاۋ ءۇشىن دە اسا قاجەت.
وسى ەڭسەلى ەسكەرتكىشتىڭ بوي كوتەرۋىنە مۇرىندىق بولعان «رايىمبەك» قوعامدىق قورى مەن وسى يگى ءىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ازاماتتار تاعىلىمى مول شارا اتقارىپ وتىر. ەندىگى رەتتە «ۇراندى ەلدىڭ ۇرپاعى قايسار كەلەدى» دەگەندەي، قازاقتىڭ وجەتتىگى مەن جاسامپازدىعىن پاش ەتىپ تۇراتىن بۇل تۋىندىنىڭ بولاشاق ۇرپاقتى ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋدەگى ۇلەسى زور بولماق. ول - ەرلىك پەن ورلىكتىڭ سيمۆولى، اسىلدى ارداقتاۋدىڭ، باتىردى باعالاۋدىڭ ۇلگىسى، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنىڭ جارقىن كورىنىسى. ەل تۇتاستىعى جولىندا جانىن پيدا ەتكەن بابالارعا تاعزىم ەتۋ - ازاماتتىق بورىش.
المات ءيسادىل
"الاش ايناسى" گازەتى
