شىعىس قازاقستاندا وسىمەن ءۇشىنشى رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان شاراعا فرانتسياداعى «اپيمونديا» ارا وسىرۋشىلەر قاۋىمداستىعى حالىقارالىق فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى جيل راتيا باستاعان   الەمنىڭ 16 ەلىنىڭ 60-تان استام ومارتاشىلارى  مەن ارا شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ عالىمدارى، ماماندارى جينالدى.
فەستيۆالدىڭ  العاشقى كۇنى يزرايل، ۋكراينا، قىتاي، يتاليا، كورەيا، گرەتسيا، پولشا، رەسەي، رۋمىنيا،  وزگە دە الىس-جاقىن شەتەلدەردەن كەلگەن قوناقتار مەن وبلىستىڭ ارا وسىرۋشىلەرى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ماماندارى «شىعىس قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى» جشس-دە ۇيىمداستىرىلعان ومارتاشىلىقتىڭ شەبەرلىك كلاسىنا قاتىسىپ، التايدىڭ بالى، ونىڭ ءتۇرى، ەمدىك قاسيەتى، ءوندىرىلۋ جولدارىمەن  جاقىنىراق تانىستى. ودان سوڭ ۇلان اۋدانىنىڭ دونسكوە اۋىلىنداعى «نازارەنكو» شارۋا قوجالىعىنداعى ومارتا شارۋاشىلىعى يەسىنىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ، تاجىريبە الماستى.
حالىقارالىق فەستيۆال كەلەسى كۇنى وسكەمەندەگى «التاي» تەحنولوگيالىق پاركىندە وتكەن «ارا شارۋاشىلىعىنا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيانى ەنگىزۋ، ارالاردىڭ گەنوفوندىن ساقتاۋ» دەگەن تاقىرىپتاعى دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسىمەن، وسى عيماراتتىڭ زالىندا ۇيىمداستىرىلعان «شىعىس قازاقستانداعى ومارتا شارۋاشىلىعى: تاريحى، قازىرگى جاعدايى، بولاشاعى» اتتى كورمەمەن جالعاستى.
القالى جيىندى اشقان وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ:

شىعىس قازاقستاندا وسىمەن ءۇشىنشى رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان شاراعا فرانتسياداعى «اپيمونديا» ارا وسىرۋشىلەر قاۋىمداستىعى حالىقارالىق فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى جيل راتيا باستاعان   الەمنىڭ 16 ەلىنىڭ 60-تان استام ومارتاشىلارى  مەن ارا شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ عالىمدارى، ماماندارى جينالدى.
فەستيۆالدىڭ  العاشقى كۇنى يزرايل، ۋكراينا، قىتاي، يتاليا، كورەيا، گرەتسيا، پولشا، رەسەي، رۋمىنيا،  وزگە دە الىس-جاقىن شەتەلدەردەن كەلگەن قوناقتار مەن وبلىستىڭ ارا وسىرۋشىلەرى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ماماندارى «شىعىس قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى» جشس-دە ۇيىمداستىرىلعان ومارتاشىلىقتىڭ شەبەرلىك كلاسىنا قاتىسىپ، التايدىڭ بالى، ونىڭ ءتۇرى، ەمدىك قاسيەتى، ءوندىرىلۋ جولدارىمەن  جاقىنىراق تانىستى. ودان سوڭ ۇلان اۋدانىنىڭ دونسكوە اۋىلىنداعى «نازارەنكو» شارۋا قوجالىعىنداعى ومارتا شارۋاشىلىعى يەسىنىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ، تاجىريبە الماستى.
حالىقارالىق فەستيۆال كەلەسى كۇنى وسكەمەندەگى «التاي» تەحنولوگيالىق پاركىندە وتكەن «ارا شارۋاشىلىعىنا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيانى ەنگىزۋ، ارالاردىڭ گەنوفوندىن ساقتاۋ» دەگەن تاقىرىپتاعى دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسىمەن، وسى عيماراتتىڭ زالىندا ۇيىمداستىرىلعان «شىعىس قازاقستانداعى ومارتا شارۋاشىلىعى: تاريحى، قازىرگى جاعدايى، بولاشاعى» اتتى كورمەمەن جالعاستى.
القالى جيىندى اشقان وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ:
-  شىعىس قازاقستان ەجەلدەن بەرى ورتالىق ازيا مەن سىبىردەگى ومارتا شارۋاشىلىعىنىڭ وتانى بولىپ كەلەدى.  ال بالدىڭ قادىرى مەن قاسيەتى بارىمىزگە  دە بەلگىلى. سوندىقتان ءبىز الدىمىزعا وبلىستا بال ءوندىرۋدى بۇرىنعى دەڭگەيىنە دەيىن جەتكىزۋدى ماقسات ەتىپ قويىپ وتىرمىز. ول ءۇشىن وڭىردە مۇمكىندىك مول. «شىعىس قازاقستاندا ومارتاشىلىقتى وركەندەتۋ» اتتى ارنايى باعدارلاما قابىلدانعان. ءۇش جىلدان بەرى جىل سايىن ارا وسىرۋشىلەرگە وبلىستىق بيۋدجەتتەن سۋبسيديا ءبولىپ، قارجىلاي قولداۋ كورسەتىپ وتىرمىز. وسىدان ەكى جىل بۇرىن ايماقتا 40 مىڭ ارا ۇياسى بولسا، قازىر ول 55 مىڭنان استى. بۇرىن 700 توننا بال جينالىپ جۇرسە، قازىر جىل سايىن ءتورت مىڭ توننا بال الىنىپ كەلەدى. سونداي-اق، بال جارمەڭكەلەرى وتكىزىلىپ، ومارتاشىلارعا اقپاراتتىق، جارنامالىق قولداۋ دا كورسەتىلىپ جاتىر. بالدى اسا كوپ پايدالانىپ، جاپپاي تۇتىنىپ كەلە جاتقان جاپونيا ەلىنىڭ تاجىريبەسىن بىلەمىز. ءبىزدىڭ وبلىستا مەكتەپ وقۋشىلارىنا  كۇن سايىن 10-20 گرامم بال بەرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىلىپ، ول جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. جەرگىلىكتى جەردەگى شارۋا قوجالىقتارى، شارۋاشىلىق باسشىلارىمەن كەلىسە وتىرىپ، مەكتەپ وقۋشىلارىنا  بالمەن قوسا ءبىر ستاقان ءسۇت بەرۋ شارالارى دا قولعا الىندى. وبلىستاعى  كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن ورتا وقۋ ورىندارىندا ومارتاشى ماماندىقتارى اشىلدى. شىعىس قازاقستان عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ىشىنەن ومارتا شارۋاشىلىعى ءبولىمىن اشتىق. 2010 جىلى وسىندا وتكەن ءى حالىقارالىق فەستيۆالعا 4 ەل قاتىسسا،  وتكەن جىلى - 8, بيىل 16 ەلدى قامتىپ وتىر. بۇگىنگى ءىىى حالىقارالىق بال فەستيۆالىن تەكتەن-تەككە وتكىزىپ وتىرعان جوقپىز، وبلىستىڭ، ەلىمىزدىڭ ارا وسىرۋشىلەرى ومارتا شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى الەمدىك باي تاجىريبەگە، زەرتتەۋلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، ايماقتا، قازاقستاندا مۇمكىندىك بولا تۇرا، كەنجە قالعان قاجەتتى شارۋاشىلىقتىڭ العا باسىپ، دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزىپ، جاعداي جاسايدى دەگەن ويدامىن. ومارتا شارۋاشىلىعى سالاسىنا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ، ونىڭ وركەندەۋىنە سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىم ارتامىن، - دەپ فەستيۆالعا قاتىسۋشىلاردىڭ جۇمىستارىنا ساتتىلىك پەن جەتىستىك تىلەدى.  
فرانتسياداعى «اپيمونديا» ارا وسىرۋشىلەر قاۋىمداستىعى حالىقارالىق فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى جيل راتيا قۇرىلعانىنا 120 جىل بولعان فەدەراتسيا بۇكىل الەمدەگى ومارتا شارۋاشىلىعىنىڭ پروبلەمالارىن زەرتتەپ، جەتىستىكتەرىن باعالاۋ باعىتىندا ءار ەلدىڭ ارا وسىرۋشىلەر قاۋىمداستىقتارىمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقاندىعىن جەتكىزىپ، ومارتا شارۋاشىلىعىندا ورىن الىپ وتىرعان ارالاردىڭ گەندىك موديفيكاتسيالانعان وسىمدىكتەردەن ءنار جيناۋى، ولاردىڭ كەزدەيسوق اۋرۋلارعا ۇشىراپ جاتۋىنىڭ جيىلەپ كەتۋى، ارا بالى ساپاسىنىڭ تومەندەپ بارا جاتۋى، ارا تۇقىمدارىنىڭ ازايۋى سەبەپتەرى جايىندا  قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەردى كوتەرىپ، ولاردى شەشۋ جولىندا بىرلەسە قيمىلداۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى. فەدەراتسيادا جەتى عىلىمي-ساراپتامالىق كوميسسيا  الەمدىك، وڭىرلىك دەڭگەيدەگى پروبلەمالاردى قاۋزاپ، كوتەرەتىن 10 ارنايى جۇمىس توبى بار كورىنەدى.  حالىقارالىق فەدەراتسيانىڭ كونگرەسى كەلەر جىلى ۋكراينادا وتپەك. قازاقستان ومارتاشىلارىنىڭ دا بۇل جيىندا ورتاعا سالۋعا ازىرلەپ وتىرعان ۇسىنىس، جوبالارى   بار.
بىلتىرعى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ قازاقستان  وسى «اپيمونديا» ارا وسىرۋشىلەر قاۋىمداستىعى حالىقارالىق فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا ەنگەن بولاتىن. بۇل ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن تاعى ءبىر اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن قارقىندى دامىتۋعا جول اشىپ، ومارتاشىلىقتى وركەندەتۋگە ىقپال ەتەتىن يگى قادام  بولدى. فەدەراتسياعا ەنۋىمىز پروبلەمالاردى شەشۋگە عانا ەمەس، بالدى شەتەلگە ەكسپورتتاۋعا دا ۇلكەن جول اشپاق. الەمدىك نارىقتاعى بۇل ءونىمدى شىعارۋعا قويىلىپ وتىرعان تالاپتاردى ءبىلىپ، باعدارلاۋعا سەپتىگى بولماق.
-  قازاقستاندا ومارتا شارۋاشىلىعىن دامىتۋدا، بال ونىمدەرىن مولايتۋدا شىعىس قازاقستاننىڭ  ۇلەسى عانا ەمەس، اتقارىپ وتىرعان شارۋاسى دا كوپ. شىعىس قازاقستاننان كەيىن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، الماتى، ەندى استانا قالالارى دا مەكتەپ وقۋشىلارىنا بال بەرۋدى قولعا الىپ جاتىر. وبلىستاعى تىرەك اۋىلدارىندا ومارتا شارۋاشىلىقتارىن قۇرۋ دا قۇپتارلىق شارا. بۇل سالانى وركەندەتۋ جۇمىسسىزدىقتى جويۋ، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قالاعا قونىس اۋدارۋىن قىسقارتۋ، كەدەيشىلىكپەن كۇرەس، تۇرعىندار دەنساۋلىعىن ساقتاۋ سياقتى بىرنەشە ماسەلەنى شەشۋ دەگەن ءسوز، - دەدى جيىندا ەلىمىزدەگى ومارتا شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ دامۋىنا تالداۋ جاساپ، بولاشاعىن باعامداعان قازاقستانداعى «بال ارا» ومارتاشىلاردىڭ ۇلتتىق قاۋىمداستىعى پرەزيدەنتىنىڭ ورىنباسارى عابيت ءنۇرادىل.
ۋكراينا ەلىنىڭ ومارتا شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ءبولىم باستىعى ۆ.گايدار، تۇركياداعى ومارتا شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ف.كوناك،رەسەي ومارتاشىلار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى ا. مانافوۆ، تاعى دا باسقالار ارا تۇقىمىن كوبەيتۋ، ومارتا شارۋاشىلىعى سالاسىنا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، ارا اۋرۋلارىمەن كۇرەس، وزگە دە تاقىرىپتاردا بايانداما جاساپ، ءوز تاجىريبەلەرىمەن ءبولىستى.
جيىن سوڭىندا فەستيۆالعا قاتىسۋشىلار مەملەكەت باسشىلارىنا، بۇكىلالەمدىك قاۋىمداستىقتاعى ومارتاشىلارعا ارناپ بال اراسىنىڭ تۇقىمدارىن ساقتاۋعا، ارانىڭ ازىعىن قامتاماسىز ەتەتىن وسىمدىك،  ،گۇلدەردى ەگە وتىرىپ، ولاردىڭ ساپالى ءونىم بەرۋىن قامتاماسىز ەتۋگە، ومارتاشى ماماندارىن دايارلاپ، شارۋاشىلىقتى دامىتۋعا، كەدەيشىلىكپەن كۇرەستىڭ باستى بۋىنى رەتىندە ومارتا شارۋاشىلىعىن قولداۋعا شاقىرعان ۇندەۋ قابىلدادى.
ودان سوڭ  قازاقستانداعى « بال ارا» ومارتاشىلاردىڭ ۇلتتىق قاۋىمداستىعى، «اپيمونديا»  ارا وسىرۋشىلەر قاۋىمداستىعى حالىقارالىق فەدەراتسياسى جانە وبلىس اكىمدىگى ءوزارا سەرىكتەستىك جونىندەگى مەموراندۋمدارعا قول قويدى.
ءىىى حالىقارىلىق بال فەستيۆالى بۇگىن وسكەمەندەگى رەسپۋبليكا الاڭىندا بال جارمەڭكەسىمەن جالعاسپاق.

ءوز ءتىلشىمىز

"اباي-اقپارات"