رەسەيدىڭ رەسمي بيلىگى قازاقستانعا ازۋ كورسەتە باستادى. بۇرىنعى جيرينوۆسكي، نيكونوۆ جانە تاعى باسقا «شۆال» شاۋىلدەكتەردىڭ ساندىراق ءسوزىن ءپۋتيننىڭ جاقىن توڭىرەگى جالعاستىرىپ اكەتتى. وعان دالەل – رەسەي قاۋىپسىزدىك كەڭىسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى دميتري مەدۆەدەۆتىڭ ينتەرنەت يىرىمىنە تاراعان جازباسى.

ەسكە سالساق، ورىستىڭ ەكس-پرەزيدەنتى «قازاقستان جاساندى مەملەكەت جانە بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالار جۋىق بولاشاقتا رەسەيدىڭ باسقارۋىنا ەنەدى» دەگەن تانتىق تەكست «ۆ-كونتاكت» جەلىسىندە جاريالاعان سوڭ، الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ قازاقستاندىق سەگمەنتىندە ۆيرتۋالدى شاتاق شىققان ەدى. وسىعان وراي «Kz پۋلس» ارناسىنىڭ «تالداۋ» جوباسىن جۇرگىزۋشى جورنالشى قايىرجان سماعۇلوۆ بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، جازۋشى-پۋبليتسيست سەيداحمەت قۇتتىقاداممەن سۇحباتتاسقان ەكەن. وسى جانە ەلدەگى باسقا دا ساياسي تاقىرىپتار توڭىرەگىندە وي وربىتكەن ساياساتكەر اعامىزدىڭ پىكىرى قازاقستاندىق قوعامداعى پىكىردىڭ التىن قازىعى بولار دەگەن ويمەن، سەيداعاڭ بەرگەن سۇحباتتىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلعان نۇسقاسىن ىقشامداپ جاريالاپ وتىرمىز.

– بۇل تاقىرىپ تىپ-تىنىش كۇندە اياقاستى پايدا بولعاندىقتان، وسى جازباعا قاتىستى پىكىرىڭىز قانداي؟

– قازىر مەدۆەدەۆ پەن ونىڭ كومانداسى بۇدان جالتارىپ: «ءبىز ەمەس، پاراقشامىزدى بىرەۋ بۇزىپ جازدى» دەپ اقتالۋدا. ول شىندىققا جاناسپايدى. وسىنىڭ الدىنداعى سيمونيان، كەوسايان، نيكونوۆتاردىڭ انىق ناسيحاتتارىن بىلەمىز. بۇل سول سحەماعا جاناسىپ تۇر، سول يدەيالار قايتالانۋدا. ۇيلەسىمدى بولماسا دا، ماقساتتى تۇردە ايتىلعان نارسە. قالاي بولعاندا دا، بۇل قازىرگى رەسەي باسشىلىعىنىڭ ىسكە اسپاي جاتقان يدەياسى.

ارينە، پۋتين مەدۆەدەۆتى پايدالانىپ وتىر، ءتىپتى «گيگيەنالىق قۇرال» رەتىندە دەپ ايتار ەدىم. ەستەرىڭىزدە بولسا، ول ءتورت جىل پرەزيدەنت بولعان ۋاقىتىندا، دۇرىسىندا – پرەزيدەنتتىڭ كرەسلوسىن پۋتين ءۇشىن كۇزەتكەن ءتورت جىلدىڭ ىشىندە كەلەسى پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىلىگىن، ياعني ءپۋتيننىڭ وكىلەتتىلىگىن 5 جىلعا ۇزارتىپ بەردى. سوندىقتان قازىر مەدۆەدەۆتىڭ اۆتوريتەتى قالمادى. ونى /پۋتين/ كەز-كەلگەن جەرگە قىستىرا بەرەدى. مىسالى، بۇكىل باتىسقا «كۋزكيننىڭ شەشەسىن» (كۋزكينا مات) كورسەتپەكشى بولعان. ونىڭ فاميلياسى مەدۆەدەۆ ەمەس، پسەۆدونيم ەكەنى بارىنە دە بەلگىلى. ول ءوزىن ورىستىڭ ايۋى رەتىنە ەلەستەتىپ العان، بىراق بۇل ءساتسىز بالاما، ورىستىڭ ايۋى مۇلدە باسقاشا بولادى. سول سەبەپتى بۇل وتە جاعىمسىز اكتسيا، ونىڭ ۇستىنە ساياسي باسشىلىققا كىرەتىن بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان شىعىپ وتىر. بۇل ەندى مەدۆەدەۆتىڭ وزىنە دە، ونى پايدالانىپ وتىرعاندارعا دا جاراسىمسىز.

– مۇمكىن ساياسي ماڭىزدى تۇلعا رەتىندە مەدۆەدەۆتىڭ وزىنە نازار اۋدارتۋ ءۇشىن جاساعان ارەكەتى بولار؟

– جوق، ەشقانداي دا ماڭىزدى تۇلعا ەمەس، ول تۇلعادان تۇك تە قالعان جوق. ونى /پۋتين/ «گيگيەنالىق قۇرال» رەتىندە كەز كەلگەن جەرگە لاقتىرىپ كەتە بەرەدى، ويتكەنى باسقاسىن اياسا دا، مەدۆەدەۆتى ايامايدى. ول بىلعانىپ بىتكەن ادام، جوعالتاتىن ەشتەڭەسى قالمادى. ودان قالدى، بارىمىزگە بەلگىلى، ىشىمدىككە اۋەستىگى بار، سوندىقتان ونى قالاي قولدانسا دا بولا بەرەدى. دميتري مەدۆەدەۆتىڭ ءرولى وتە جاعىمسىز.

– ونىڭ الەۋمەتتىك پاراقشاسى بۇزىلدى دەلىك، بىراق قانشا دەگەنمەن، بىلدەي ءبىر مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى – ماڭىزدى تۇلعا عوي. قاۋىپسىزدىك قىزمەتتەرى، سونىڭ ىشىندە كيبەر-قاۋىپسىزدىك ونى باقىلاۋىندا ۇستاۋ كەرەك ەمەس پە؟ وسى جاعىنان العاندا دا، پاراقشا بۇزىلدى دەگەندەرى سىن كوتەرمەيدى.

– ءيا، ارينە. بارلىق مەملەكەتتەردە، اسىرەسە دامىعان ەلدەردە سەرۆەرلەردىڭ، پاراقشالاردىڭ بۇزىلماۋى قاتاڭ قاداعالانادى. «ۆيكيليكسكە» قاتىستى بولعان جانجال ەستەرىڭىزدە بولار. سودان بەرى قاۋىپسىزدىك شارالارى كۇشەيتىلدى. ونىڭ ۇستىنە «فسب» مەدۆەدەۆكە دە باعىنادى. سوندىقتان دا ونىڭ پاراقشاسى مۇقيات قورعالادى. بۇل جەردە كەزدەيسوقتىق بولۋى نەمەسە «باسقا بىرەۋ ينتەرنەتكە شىعاردى، ونىڭ ويى ەمەس» دەگەندەرى – ساندىراق. شىن مانىندە ونى پايدالانعىلارى كەلدى.

– ياعني، وسى ارقىلى رەسەي باسشىلارى قازاقستانعا قانداي دا ءبىر بەلگى /سيگنال/ بەرگەنى مە؟

– ءيا، سولاي. پەتەربۋرگ فورۋمىندا توقاەۆ ءبىزدىڭ پوزيتسيامىزدى ناقتى كورسەتتى، ساياساتىمىزدىڭ دەربەس ەكەنىن ايتتى، «لدنر» سياقتى كۆازيقۇرىلىمداردى مويىندامايتىنىمىزدى جەتكىزدى. سودان كەيىن ولار رەنىشتەرىن بۇعىپ قالعان ەدى. ەندى، مىنە، رەۆانش العىلارى كەلدى. بىراق كەك الۋ جۇزەگە اسپادى.

– قازاقستان باسشىلارى ازىرشە جاۋاپ بەرمەدى جانە تۇسىنگەنىمدەي، ەشقانداي رەاكتسيا بولمايدى دا. كەشە رەسمي ساياساتتانۋشىلاردىڭ بىرىنەن وسىعان تۇسىندىرمە الۋعا تىرىستىم. ول ەشقانداي كوممەنتاري بولمايتىنىن، جاعدايدىڭ ءبىر قالىپتى ەمەس ەكەندىگىن ايتتى. سوندا قازاقستان وكىمەتى قالاي جاۋاپ بەرەتىندەرىن بىلمەي مە، الدە تۇك بولماعانداي وتىرا بەرمەك پە؟

– ءدال وسى جاعدايدا، ارينە، ەشقانداي جاۋاپ بەرمەگەندەرى ءجون. ونىڭ ۇستىنە رەسەي بيلىگى كەشىرىم سۇراپ، كەزدەيسوقتىق بولدى دەپ اقتالۋدا. بىراق باسقا جاعدايلاردا قازاقستان بيلىگى ءجيى كەشىگىپ جۇرەدى. كەيدە بىردەن ناقتى، انىق، كولەمدى جاۋاپ بەرۋ كەرەك. سوندىقتان جوعارىداعىلار كەز كەلگەن سوققىعا لەزدە جاۋاپ بەرەتىن كوماندا قالىپتاستىرۋلارى ءتيىس. ويتكەنى ءبىزدىڭ /ساياسي/ ۋاقىتىمىز تەز وتەدى. باق ۇلكەن ءرول اتقاراتىن زاماندا اقپارات الاڭىندا ءومىر سۇرەتىن كەز كەلگەن حابار 6 ساعاتتىڭ ىشىندە اكسيوماعا اينالادى، سودان سوڭ ونىمەن كۇرەسۋ قيىنعا سوعادى.

– ەگەر سول شۋلى جازبانىڭ ماعىناسىن ساندىراق رەتىندە قاراستىرساق تا، بۇرىنعى كەڭەستىك مەملەكەتتەر رەسەيدىڭ «دانا» باسقارۋىنا ەنەدى دەگەن ويى جۇزەگە اسا ما؟

– بۇل ءپۋتيننىڭ جابىسقاق ويى. ول باياعىدان رەسەي يمپەرياسىن قايتا قۇرۋ ساندىراعىمەن اۋىرىپ ءجۇر. سوندىقتان دا 2008 جىلى گرۋزياعا شابۋىل جاساپ، ءبىراز جەرىن باسىپ الدى. 2014 جىلى ۋكرايناعا شابۋىلداپ، قىرىمعا كىردى، ەكى كۆازيقۇرىلىم پايدا بولدى. سول سەبەپتى بيىل ۋكرايناعا باسقىنشىلىق جاسادى. ول تاريحتا الدەبىر «ەكىنشى ۇلى پەتر» رەتىندە قالعىسى كەلەدى.

بىراق ءبىر وكىنىشتىسى – ول قيىن جاعدايعا كيلىگىپ وتىر. اسىرەسە ۋكراينادان سوڭ. قازىر رەسەيگە باسقا ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى بۇزۋدىڭ كەرەگى جوق. قاراساڭىز، بالتىق ەلدەرى – شاعىن مەملەكەتتەردىڭ ءوزى دە رەسەيدى تەرروريزمنىڭ دەمەۋشىسى دەپ وتىر. ەندى رەسەيدەن ەشكىم قورىقپايدى. مولدوۆانىڭ ءوزى بۇرىنعىداي قايمىقپايدى. ويتكەنى ۋكرايناداعى جاعداي «الەمدەگى ەكىنشى ارميانىڭ» ساياسي الاڭداعى السىزدىگىن كورسەتتى.

– ۋكرايناداعى جاعداي پوزيتسيالىق سوعىسقا كوشكەن سياقتى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل قاقتىعىس ەكى جاقتىڭ كەلىسسوزگە وتىرىپ، رەسەي ۇكىمەتى اقىلعا كەلىپ، اسكەرلەرىن شىعارۋىمەن اياقتالۋى مۇمكىن بە؟ الدە بۇل ەندى مۇمكىن ەمەس پە؟

– كەز كەلگەن سوعىس بىتىممەن اياقتالادى. بۇل – اكسيوما. وسى جولى قالاي اياقتالاتىنىن ايتۋ وتە قيىن. 2014 جىلى باتىستىڭ رەسەيگە سالعىرتتىق تانىتۋى، قىرىمداعى «جاسىل ادامدار»، ودان سوڭ وزدەرىنە قوسىپ العان ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى ەكى مەملەكەت، تاعى باسقا دا جاعدايلار ۇلكەن سوعىسقا الىپ كەلدى. مۇنىڭ بارىنە دۇنيە ءجۇزى كوز جۇمىپ قارادى. سودان سوڭ پۋتين ويىنا كەلگەنىن جاساي باستادى... دەگەنمەن الەمنىڭ باسىم كوپشىلىگى، ەۋروپا دا ۋكرايناعا تىلەۋلەس. ۋكراينا وتە اۋىر، قيىن كۇرەستى باسىنىن وتكىزۋدە. رەسەيلىكتەردىڭ كۇشى ءتورت ەسە باسىم بولسا دا، ۋكرايندىقتار سوعان قاراماستان قاتاڭ سوققى بەرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ قازاقستاندىقتاردىڭ دا كوڭىلى ۋكراينادا. قازىر سول ۋكراينادا ەۋروپانىڭ دا، ءىشىنارا الەمنىڭ دە بولاشاق تاعدىرى شەشىلۋدە.

– كەيبىر قازاقستاندىق ازاماتتار رەسەيدىڭ جاعىندا ەكەنىن بايقاپ ءجۇرمىن. ولاردىڭ كوپشىلىگى سكابەەۆانىڭ ۇگىت-ناسيحات ماتىندەرىن قايتالاپ ايتادى. ياعني، رەسەيدىڭ ناسيحات ماشيناسى جۇزەگە اسىپ تۇر عوي؟

– بىزدە ەتنيكالىق، ءدىني، الەۋمەتتىك قوعامداستىقتار وتە قيىن. سوندىقتان كەيبىرەۋلەرى رەسەيدىڭ ناعىز جاقتاستارى. ولار ورىستار عانا ەمەس، ىشىندە قازاقتار دا جەتكىلىكتى. سىيلاس گەنەرال دوسىمنىڭ رەسەيدى قولدايتىنىن ەستىپ، قاتتى تاڭ قالدىم. مەن بۇنى كىمنىڭ، رەسەيمەن قالاي قاتىناسى بولسا، سونىمەن بايلانىستى دەپ ويلايمىن. ەگەر اسكەريلەر بولسا، اكادەميانى رەسەيدە بىتىرگەندەر جانە موسقال جاستاعى ادامدار.

ەكىنشى ايتارلىقتاي ماڭىزدى نارسە – كىمنىڭ نەگە تاۋەلدى بولىپ قالعانى. كەيبىرەۋلەر تەك رەسەي تەلەارنالارىن كورەدى، ارينە، ميلارى ۋلانىپ بىتكەن. ەگەر الەۋمەتتىك جەلىلەردى ءوشىرىپ، تەك رەسەي تەلەارنالارىن كورسەتسە، ەكى ايدان سوڭ كەز كەلگەن ادام «رەسەي جاساسىن!» دەپ شىعا كەلەدى. بىراق الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتىراتىندار، اسىرەسە جاستار – ۋكراينا جاعىندا. ۇشتەن ءبىر بولىگى رەسەيدى جاقتاسا، ۇشتەن ەكى بولىگى ۋكراينا جاعىندا دەپ ويلايمىن. قازاقتاردىڭ كوپشىلىگى ۋكراينانى قولدايدى.

– بۇل سوعىستان «ەكونوميكالىق شارشاۋ» دەگەن فاكتور دا بار عوي، ويتكەنى ەۋروپادا ءومىر ءسۇرۋ قىمباتتاپ بارادى. قاراپايىم رەسەيلىككە اۋىرتپالىقپەن ءومىر ءسۇرۋ ۇيرەنشىكتى بولسا، ەۋروپالىقتارعا بۇل سىناق بولىپ تۇر. ازىرشە ۋكراينانى قولداعاندارىمەن، بۇل قانشالىقتى ۇزاققا جەتەدى دەپ ويلايسىز؟ ونىڭ ۇستىنە قىس تا كەلىپ قالدى، گاز قاجەت بولادى...

– ارينە، بۇل فاكتور دا بار. ساياسي ۇستانىم ءوز الدىنا. قاراپايىم ادامدارعا جىلۋ، نان، جايلى جاعداي ءبىرىنشى كەزەكتە قاجەت. بىراق ەۋروپانىڭ باسىنداعى قيىندىق پەن رەسەيدىڭ قيىندىقتارىن سالىستىرۋعا كەلمەيدى جانە رەسەيدىڭ «قاۋىپسىزدىك كوپشىگى» الدەقايدا جۇقا. رەسەيدىڭ قازىرگى جاعدايى وتە اۋىر، شەگىنە جەتىپ قالدى. ال ەۋروپالىقتار وسى قىستان امان وتسە، شەشىمى تابىلىپ قالار. ءبىر-ءبىرجارىم ايدىڭ ىشىندە ۋكراينا مەن رەسەيدىڭ تاعدىرى حەرسوندا شەشىلەدى. قازىر سوندا وتە ۇلكەن شايقاس بولايىن دەپ تۇر. ۋكرايندىقتار اسەرلىلەنگىش حالىق، حەرسوندى ستالينگراد شايقاسىمەن سالىستىرىپ وتىر، ولاردى تۇسىنۋگە بولادى. ەگەر حەرسوندا رەسەيلىك توپتاردى قورشاپ السا، ۋكرايندىقتار سەۆاستوپولدى كەرەمەت نىسانا رەتىندە پايدالانا الادى. سەۆاستوپول شىعاناعىندا تۇرعان بارلىق كەمەلەردى اتقىلاسا، قىرىم كوپىرىن جارىپ جىبەرسە، بۇل رەسەيگە ۇلكەن پسيحولوگيالىق اسەر ەتەر ەدى. سوندىقتان ءدال قازىر ۋكراينانىڭ تاعدىرى شەشىلەتىن كەزەڭ.

ۋكراينانىڭ جەڭىسىن قاتتى قالايمىن، الايدا رەسەيگە قارسى قاسارىسىپ تۇرعان ەشتەڭەم جوق. رەسەي ءبىزدىڭ كورشىمىز، ءىرى مەملەكەت، بىراق ءدال وسى جاعدايدا ول قاتەلەسىپ وتىر. ەگەر ۋكراينا جەڭسە، بىتىمگەرشىلىكتىڭ شارتتارى مۇلدە باسقاشا بولماق. ويتكەنى رەسەي قازىر بىتىمگە كەلگىسى كەلىپ وتىر.

– اقپارات الاڭىندا ۇلكەن سەرپىلىس تۋدىرعان تاعى ءبىر جايت – اقش كونگرەسىنىڭ سپيكەرى نەنسي پەلوسيدىڭ تايۆانعا ساپارى. بۇل ساپاردى قادالاعان ادامداردىڭ سانى وتە كوپ بولدى. جەر شارىنداعى وركەنيەتتىڭ بولاشاعى شەشىلەتىن تاعى دا ءبىر نۇكتە – وسى. بۇل تۋرالى نە دەيسىز؟

– ءبىز قازىر تەك دەكوراتسيالىق كورىنىستى تاماشالادىق. ال شىن مانىندە وتە اۋىر سۇراق. قازىر بىزدە كوپپوليارلى الەم بولسا دا، سونىڭ ىشىندە ەكى «تەنتەك» مەملەكەت قاتتى كوزگە تۇسەدى. اقش پەن قىتاي الەمدىك ساحنادا بىرىنشىلىككە تالاسۋدا. ەكى جاقتا قالىپتاسقان وسىنداي ساياسي احۋال بولماعاندا، بۇل ساپارعا سونشالىقتى ءمان بەرىلمەس ەدى. تايۆاننىڭ ءوزى وتە اۋىر تاقىرىپ بولىپ تۇر، كوپتەن بەرى شيەلەنىسىپ، كەلىسىمگە كەلە الماي وتىر.

كونيۋنكتۋرا نەدە دەسەڭىز؟ قىتايدا پرەزيدەنت سي ءتسزينپيننىڭ ءۇشىنشى پرەزيدەنتتىك مەرزىمىنە بايلانىستى تاعدىرى شەشىلەتىن پارتيانىڭ 20 سەزى وتپەك. ايتپاقشى، دەن ءسياوپيننىڭ وسيەتىنە قايشى بولسا دا، ول ءۇشىنشى مەرزىمگە قالۋعا جانتالاسىپ ءجۇر.

ءدال وسىعان ۇقساس جاعداي امەريكادا دا ورىن الىپ وتىر. ارالىق سايلاۋلاردا رەسپۋبليكاندىقتاردىڭ داۋىسى دەموكراتتارعا قاراعاندا باسىمداۋ. كونگرەسس پالاتاسىنداعى ءبىراز وكىلدەرىن جوعالتىپ الۋلارى مۇمكىن. ەندى سول ەكى جاق تا وزدەرىنىڭ مىقتى ەكەندەرىن دالەلدەۋ ءۇشىن، ياعني بىرەۋى – ءۇشىنشى مەرزىمگە قالۋدى، ەكىنشىسى – دەموكراتتاردىڭ ارالىق سايلاۋدا جەڭىسكە جەتۋىن كوزدەيدى.

قازىر بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى ساياساتتا رۋزۆەلت، چەرچيلل، شارل دە گولل سياقتى مىقتى ازاماتتار جوقتىڭ قاسى. امەريكا ساياساتىندا ەكى مىقتى جىگىت بار. ءبىرى رەسپۋبليكاندىق – دونالد ترامپ، ەكىنشىسى – ەگدە جاستاعى اجارلى حانىم نەنسي پەلوسي ودان دا مىقتىراق «جىگىت» بولىپ شىقتى. شىن مانىندە دەموكراتتار ەلىندەگى وتە مىقتى «جىگىت». ءدال سول حانىم دجو بايدەننىڭ جەڭىسىنە شەشۋشى ىقپال ەتتى. سوندىقتان امەريكادا ولارمەن قاتتى ساناسادى.

پەلوسي تايۆانعا باراتىنىن مالىمدەگەندە، ونىڭ قاۋىپ-قاتەرىن ءبارى دە ءتۇسىنىپ وتىردى. دجو بايدەن جول جۇرۋدەن اينىتپاقشى بولسا دا، قارسىلىق كورسەتە المادى. ەكى جاق تا وتە بيىك مولشەرلەمە (ستاۆكا) قويدى: قايسىسى جەڭسە، سول ءبىرىنشى دەپ. نەنسي پەلوسي ايتقانىنان قايتپايتىن مىقتى حانىم ەكەنى بەلگىلى. قىتاي اتىپ تۇسىرەمىز دەپ قورقىتسا دا، ەشتەڭە جاساي المادى. ويتكەنى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالاتىنى ايدان انىق. سوندىقتان نەنسي پەلوسي بۇل تارتىستا جەڭىسكە جەتىپ، امەريكاندىقتاردىڭ مىقتىلىعىن الەمگە دالەلدەدى.

– بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ «الەم ءدال قازىر يادرولىق سوعىس قاۋپى الدىندا تۇر» دەگەنى ۇرەي تۋدىرادى. نە دەيسىز، قورقىنىش بار ما؟

– شىن مانىندە الەمدەگى احۋال وتە قيىن، اسا قاۋىپتى جاعداي، الەم ۋشىعىپ تۇر. ساۋدا سوعىسى، اقپاراتتىق سوعىستار، جالىندى سوعىستار، كەۋدەمسوقتىق، مەنمەنشىلدىك جەتكىلىكتى. ۇلكەن سوعىس بولماعانىنا ءبىراز بولدى، ونى كورمەگەن جاس بۋىن بۇلشىق ەتتەرىن ويناتىپ، «كورسەتەمىز» دەپ ەلىرىپ وتىر. ودان قالدى ەكولوگيالىق، الەۋمەتتىك، دەموگرافيالىق قيىندىقتار دا جەتىپ جاتقانىن ۇمىتپايىق.

ەندى، مىنە، الەمدەگى كەيبىر ءىرى ساياساتكەرلەر تىعىرىقتان شىعۋدىڭ تەكسەرىلگەن جولى – ۇلكەن سوعىس دەپ جاتىر. شىن مانىندە ۇلكەن سوعىس كەيبىر قيىندىقتاردان شىعۋعا، قايتادان جاڭعىرۋعا كومەكتەسەدى. بىراق قازىرگى ۇلكەن سوعىستىڭ زاردابى تىم اۋىر بولماق. ءبىزدىڭ وركەنيەتىمىزدەگى سوڭعى سوعىس بولۋى ابدەن مۇمكىن. ەگەر رەسەي جەڭىلىپ قالسا، يادرولىق شوقپاردى جۇلىپ الۋ قاۋپى بار. قىتاي دا كەك ساقتاپ قالدى. ولار ەندى ءوش الۋدىڭ جولىن ىزدەيدى. تايۆان بۇرىنعىدان دا قاۋىپتى ايماققا اينالماق.

كەز كەلگەن سوعىس ۇساق-تۇيەكتەن باستالانىنىن بىلەسىز. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا ساراەۆودا ەرتسگەرتسوگتىڭ كەزدەيسوق ءولىمى سەبەپ بولسا، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ فورمالدى سەبەبى – فرانتسياداعى ەلشىلىك قىزمەتكەرىنىڭ ەۆرەيدىڭ قولىنان قازا تابۋى. قازىر بۇكىل الەمدە احۋال شيەلەنىسىپ كەتتى. بۇل جەردە باق-تىڭ قورقىنىشتى ودان ءارى قوزدىرىپ وتىرعانى دا از ەمەس. باق-تى تىڭداۋ وتە قاۋىپتى. اقپارات قۇرالدارى ريتوريكاسىن وزگەرتۋى ءتيىس.

جاعداي وتە كۇردەلى. لاپ ەتىپ جانۋ قاۋپى بار. ەگەر ءبىر جەردە تۇتانسا، بۇكىل الەم قۇردىمعا كەتپەك. اتموسفەرا تىم قىزىپ كەتتى.

– تىعىرىقتان شىعۋدىڭ قانداي جولى بار؟ مەنىڭ ويىمشا، بۇۇ-نىڭ كۇشى سارقىلعان سياقتى. نە ىستەۋىمىز كەرەك؟

– بىرجاقتى كەڭەس بەرۋ وتە قيىن. الەمدەگى بارلىق مەملەكەتتەر شىڭىراۋدىڭ شەتىنە جەتكەنىن ءتۇسىنىپ وتىر. ەگەر جارىلىس بولسا، ەشكىم دە امان قالمايدى. «جەر – كوسموستاعى، دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتاعى قيۋى قاشقان كىشكەنتاي قايىق» دەگەن مىقتى مەتافورا بار. ەگەر باتسا، ءبارىمىز دە سۋ تۇبىنە كەتەمىز. مۇمكىن، بۇۇ-نىڭ ءرولىن ارتتىرۋ كەرەك شىعار؟

قانشالىقتى وعاش بولسا دا، ول قازىر سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ۇلكەن وشاعىنا اينالدى. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ بەس مۇشەسى ءبىر-ءبىرىنىڭ جولىن كەسىپ، جاۋىپ وتىر. بالكىم، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مۇشەلەرىنىڭ سانىن ارتتىرۋ كەرەك بولار. تىيىم سالۋ قۇقىعى رەتىندە ەكى نەمەسە ءۇش مەملەكەتتىڭ داۋىسى قاجەت بولسا، بۇۇ-داعى جاعداي وزگەرەر مە ەدى؟ ال قازىر بىرەۋى قارسى شىقسا – بولدى، كەز كەلگەن شەشىم اياقسىز قالادى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن جەڭىسكە جەتكەن بەس مەملەكەت ءبارىن وزدەرىنە ىڭعايلاندىرىپ قويعان. ودان بەرى الەم وزگەردى، وتە قاۋىپتى بولىپ كەتتى. ەگەر تەجەۋىش، قارسى ەكى نەمەسە ءۇش مەملەكەت پايدا بولىپ، بۇل شەشىمدى الىپ وتسە، كوپتەگەن ءىرى مەملەكەتتەر تابەتىن تەجەر ەدى. قازىر كىم نە دەسە دە – ءبارىبىر. سوندىقتان بۇۇ-ن قايتا رەتتەسە، قارىم-قاتىناستارىمىزدى رەتتەسەك، الەمدىك ۇلكەن مادەني شارالاردى ويلاستىرسا دەيمىن.

مادەنيەتتى ءبارىمىز ۇمىتتىق. سوعىسقا جۇمسالىپ جاتقان قىرۋار قارجىنىڭ بەس پايىزى عانا مادەنيەتكە بولىنەتىن شىعار، ودان دا از بولۋى مۇمكىن. اۋعانستاندا سوعىس بولدى. قانشاما بومبا، راكەتا لاقتىردى. ونىڭ ورنىنا نان جاۋدىرسا، كومەك كورسەتىلسە، بار ماسەلە شەشىلەر ەدى. سوعىسقا جۇمسالعان قارجىنى الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەرگە، مادەنيەتكە جۇمساۋ كەرەك. تەك مادەنيەت الەمدى قۇتقارادى. بۇل – ەجەلگى اقيقات.

– اقيقات ەجەلگى بولسا دا، ول ەشقاشان ەسكىرمەيدى. سۇحباتىڭىزعا كوپ راقمەت!

سۇحباتتى قازاقشاعا اۋدارعان –

تاناكوز قايىرگەلدى.

«DAT» گازەتى

Abai.kz