«كىتاپتان باسقانىڭ ءبارى دارمەنسىز». مۇنى ايتقان ا.پ. چەحوۆ ەكەن. ەندەشە، كىتاپتىڭ ورنىن تەلەديداردىڭ تارتىپ العانى قالاي؟ ءبىرجولا تارتىپ الدى ما؟ كانە، ۇيىڭىزدە تەلەديدار جوق دەپ ەلەستەتىپ كورىڭىزشى. جىلاننىڭ ارباۋىنان قۇتىلعان تورعايداي، جان-جاعىڭىزعا كوز سالا باستايسىز. سورەدەگى كىتاپتارعا (ەگەر ۇيدە كىتاپ بار بولسا) كوزىڭىز تۇسەدى. بارلىق دانىشپاندارعا ءتان قاسيەتپەن ولار دا ەش رەنىشىن بايقاتپاي، «ءبىزدى ۇمىتىپ كەتتىڭ-اۋ، امال نە» دەگەندەي ءۇنسىز تۇنجىرايدى. ءىشىڭىز پىسقان سوڭ، قولىڭىزعا سول كىتاپتاردىڭ ءبىرىن الىپ، پاراقتاي باستايسىز، ياعني كىتاپ وقۋعا كوشەسىز. دەمەك، كىتاپتىڭ باستى جاۋى تەلەديدار بولىپ شىقتى عوي. تاعى دا ءبىر ۇلى جازۋشىنىڭ سوزىنە جۇگىنەيىك. «كىتاپ اتاۋلىنى دوس ەتە باستاعان شاقتان بىلاي عانا ءاربىر جان ءوزىن ينتەلليگەنت (زيالى) بولا باستادىم دەپ ساناۋىنا بولادى» دەپتى م.اۋەزوۆ. تەلەديدار ولاي ەمەس، ايتپەسە، اۋىلداعى تەلەديداردىڭ الدىندا وتىرىپ، الىستاعى دا، عارىشتاعى دا ارنالاردى ءتۇر-تۇرىمەن كورەتىن، سەريالدىڭ بىردە-بىرەۋىن جىبەرمەيتىن اتا-اجە، اعا-جەڭگەلەردىڭ دوكتورلىق قورعايتىن ۋاقىتى بولدى ەمەس پە؟ كىتاپ پەن تەلەديداردىڭ ايىرماشىلىعى وسىندا جاتسا كەرەك. تەلەديداردان جاڭالىقتى، قىزىقتىنى بىلۋگە بولار، شىنايى ءبىلىم الۋعا بولادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. بىراق، كىتاپتىڭ دا ءتۇر-ءتۇرى بولادى.

«كىتاپتان باسقانىڭ ءبارى دارمەنسىز». مۇنى ايتقان ا.پ. چەحوۆ ەكەن. ەندەشە، كىتاپتىڭ ورنىن تەلەديداردىڭ تارتىپ العانى قالاي؟ ءبىرجولا تارتىپ الدى ما؟ كانە، ۇيىڭىزدە تەلەديدار جوق دەپ ەلەستەتىپ كورىڭىزشى. جىلاننىڭ ارباۋىنان قۇتىلعان تورعايداي، جان-جاعىڭىزعا كوز سالا باستايسىز. سورەدەگى كىتاپتارعا (ەگەر ۇيدە كىتاپ بار بولسا) كوزىڭىز تۇسەدى. بارلىق دانىشپاندارعا ءتان قاسيەتپەن ولار دا ەش رەنىشىن بايقاتپاي، «ءبىزدى ۇمىتىپ كەتتىڭ-اۋ، امال نە» دەگەندەي ءۇنسىز تۇنجىرايدى. ءىشىڭىز پىسقان سوڭ، قولىڭىزعا سول كىتاپتاردىڭ ءبىرىن الىپ، پاراقتاي باستايسىز، ياعني كىتاپ وقۋعا كوشەسىز. دەمەك، كىتاپتىڭ باستى جاۋى تەلەديدار بولىپ شىقتى عوي. تاعى دا ءبىر ۇلى جازۋشىنىڭ سوزىنە جۇگىنەيىك. «كىتاپ اتاۋلىنى دوس ەتە باستاعان شاقتان بىلاي عانا ءاربىر جان ءوزىن ينتەلليگەنت (زيالى) بولا باستادىم دەپ ساناۋىنا بولادى» دەپتى م.اۋەزوۆ. تەلەديدار ولاي ەمەس، ايتپەسە، اۋىلداعى تەلەديداردىڭ الدىندا وتىرىپ، الىستاعى دا، عارىشتاعى دا ارنالاردى ءتۇر-تۇرىمەن كورەتىن، سەريالدىڭ بىردە-بىرەۋىن جىبەرمەيتىن اتا-اجە، اعا-جەڭگەلەردىڭ دوكتورلىق قورعايتىن ۋاقىتى بولدى ەمەس پە؟ كىتاپ پەن تەلەديداردىڭ ايىرماشىلىعى وسىندا جاتسا كەرەك. تەلەديداردان جاڭالىقتى، قىزىقتىنى بىلۋگە بولار، شىنايى ءبىلىم الۋعا بولادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. بىراق، كىتاپتىڭ دا ءتۇر-ءتۇرى بولادى. ايتالىق، ۇيىڭىزدەگى كىتاپ سورەڭىزدى تۇرىكتىڭ، كارىستىڭ، برازيليانىڭ، امەريكانىڭ بەيمالىم جازۋشىلارىنىڭ كىرپىشتەي-كىرپىشتەي كوپ تومدىقتارى باسىپ كەتتى دەلىك، بارلىعى دەرلىك ورىس تىلىندە. قازاق جازۋشىلارىنىڭ، الەمدىك كلاسسيكانىڭ اسىل تۋىندىلارى ەمگە جوق. سوندا نە ىستەيسىز؟ الگىلەردى وقىعان ءسىز، ءسىزدىڭ بالاڭىز قازاق بولىپ شىعا ما، باسقا بولا ما؟ قازىرگى تەلەديداردىڭ جاي-كۇيى دە وسىنداي بولىپ تۇر. ءتىپتى، وسىدان ون بەس جىل بۇرىن جازۋشى ش.مۇرتازا «كامالعا حاتىندا»: «جاس ءسابيدىڭ بويىنا ۇلتتىق قاسيەت اناسىنىڭ سۇتىمەن، تىلىمەن كىرەدى. ال، ونىڭ كۇندىز-ءتۇنى كورگەنى باتىستىڭ باياعىدا جەرىگەن تاستاندىسى» دەپ جازعان بولاتىن. جاعدايدىڭ سودان بەرى وزگەرگەنى شامالى. سول ون بەس جىلدا، باياۋ جارىلاتىن رۋحاني بومبانىڭ قاۋىپ-قاتەرى ۇلعايا ءتۇستى. رۋحاني بومبا دەگەنىمىز، جاس ۇرپاققا تەلەديدار ارقىلى سىرتتان تاڭىلعان جات مادەنيەت، كورگەنسىز قىلىقتار، ويسىزدىققا، ۇلتسىزدىققا جەتەلەيتىن ارزان حابارلار. كەشەگى كەڭەس وداعى كاپيتاليستىك دۇنيەنىڭ ساياساتىن ەلگە جەتكىزبەۋ ءۇشىن راديو-ەفيرگە قالاي باقىلاۋ ورناتقانىن، قارجىنى اياماي جۇمساعانىن ەستۋشى ەدىك. ءدال سونداي تاس قامال ورناتپاساق تا، جاقسى مەن جاماندى اجىراتاتىن شاققا جەتتى ەمەس پە ەلىمىز. اقپاراتتىق سوعىستا وق اتىلماعانىمەن، ءبارى دە مايدانداعىداي. جاۋ ساعان ءجۇز مىڭ اسكەرمەن كەلە جاتسا، ءجۇز ەلۋ مىڭدى قارسى قوي. سان جەتپەسە، ساپانى كۇشەيت. سول سياقتى، شەتەلدىڭ سەريالىنا ۇلتتىق سەريالمەن، حابارىنا ۇلتتىق حابارمەن جاۋاپ بەرىپ، تارازى باسىن وزىمىزگە قيسايتۋدان تانباساق جاقسى بولار ەدى. سەندەردە شرەك بولسا، بىزدە كولتاۋىسار، سەندەردە ورمەكشى-ادام بولسا، بىزدە جەلاياق، اۆاتار، نارۋتو بولسا، بىزدە تازشا بالا بار دەپ، سابيلەردى ۇلتتىق سيپاتتاعى جاڭا فيلمدەرمەن، مۋلتفيلمدەرمەن قۋانتۋدان جالىقپايىق. تاياۋدا اشىلعان «بالاپان» ارناسى وسى مىندەتتى اتقارا السا، نۇر ۇستىنە نۇر. تاعى دا شەتەلدىڭ «تاستاندىلارىن» اۋدارۋدان كوز اشپاي، الاۋلايعا باسسا، وكىنىشتى بولماق.

قازاق تىلىندەگى حابارلار رەيتينگى تومەن دەگەن ءبىر جەلەۋ بار. اقتامايدى دەگەنى بولار. ءجۇز پايىز زياندى ەكەنى بەلگىلى بولسا دا، اقشا جاقسى تۇسەدى دەپ اراق پەن تەمەكىنى ساتۋ تىيىلماي تۇرعانى سياقتى، اقتايدى ەكەن دەپ زياندى حابارلارمەن ۇرپاق ساناسىن ۋلاۋ دا تىيىلماي تۇر. اقتاسا، اقشا تۇسسە، ول جەكە مەنشىك يەسىنىڭ عانا مۇددەسى. تارازىنىڭ ەكىنشى باسىندا ۇلت، مەملەكەت مۇددەسى تۇر عوي. قازاق تىلىندەگى حابارلاردىڭ ءوزىنىڭ ساپاسى جەكە ءبىر اڭگىمەگە ارقاۋ بولارلىقتاي. تەلەديداردان كورسەتىلەتىن ءازىل-سىقاق قويىلىمدارىندا ارتىستەر نەگە ورىسشا-قازاقشانى ارالاستىرىپ سويلەيدى؟ بەلگىلى ءبىر ءسوزدىڭ قازاقشا بالاماسىن ايتسام، كورەرمەن تۇسىنبەي قالادى، كۇلمەي قويادى دەپ ويلايدى. كوشەدە دە سولاي. بۇل ءوز الدىنا ءبىر فوبياعا اينالىپ كەتكەن. ال ەگەر الدەبىر حاباردا «جۇلدىزبەن» سۇحبات بولا قالسا، كوبى وزدەرىنىڭ كىتاپ وقىمايتىنىن، مەكتەپتە بۇزىق بولعانىن ماقتان ەتىپ ايتادى. ءتىلدى دە بۇزىپ سويلەيدى. سوندايلاردى شىن «جۇلدىز» دەپ قابىلدايتىن جاس بالالار قانداي ونەگە الماق؟

«Abai.kz»