(ديدار امانتايدىڭ شىعارماشىلىعى حاقىندا)

(ديدار امانتايدىڭ شىعارماشىلىعى حاقىندا)

قازاق اتاۋلىنىڭ جيىرماسىنشى عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىندا وتارشىلداردىڭ ايلاسى ايار، ءامىرى ادۋىن قاتەرلى ساياساتىنىڭ تەگەۋرىنىنە شىداماي، باس ساۋعالاپ قاشقانى قاشىپ، قاشپاعاندارىنىڭ كوبىسى اشتىقتان قىرىلعانى; ال ەل ۇلتانىندا ءتىرى قالعاندارىنىڭ ۋاقىت وتە كەلە كۇنكورىس قامىنىڭ ىعىنا جىعىلىپ، ورىسقا مۇلدە ءسىڭىپ كەتۋگە جانتالاسقانى، ءسويتىپ، تاۋەلسىزدىككە جەتكەنگە دەيىنگى تۇتاستىعى مۇلدە ءبۇلىنىپ بىتۋگە تاقاعانى بەلگىلى. بالكي سوندىقتان دا شىعار قازىرگى قازاقتى سوناۋ باعزى زامانداردان باستاپ، بەرىرەكتەگى سەگىزىنشى عاسىردىڭ العاشقى شيرەگىنە دەيىن اسپان استى، جەر ۇستىندەگى تىزەلىنى بۇكتىرگەن، باستىنى ەڭكەيتكەن وزىندىك ەرەكشە مادەنيەتتى وركەندەتە العان - ساق، كەتە، عۇن، تۇرىك، وعىز قاعاناتتارىنىڭ جۇراعاتى ەكەنىن ەستەن شىعارىپ العانداي ەدىك. دەگەنمەن، وسى سوڭعى كەزدە بۇگىنگى جاس ۇرپاق اراسىنان: «سوناۋ زاماندارداعى ۇلى قاعاناتتىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرى كۇيرەپ، اتا-بابا جاساعان قۇندىلىقتاردىڭ سونشالىقتى قۇلدىراۋىنىڭ سىرى نەدە؟» دەپ ويلانا باستاۋى ازىرشە كوڭىلگە جۇبانىش اكەلەتىن، ال بولاشاقتا جاڭالىق سىيلايتىن ىزدەنىستىڭ نىشانى ەكەنى داۋسىز. وعان وسى كۇنگە دەيىن ەشكىمنىڭ ءتىسى باتپاي كەلە جاتقان، ۇلتىمىز ءۇشىن ماڭىزى وراسان زور تاقىرىپتى شىعارماسىنا ارقاۋ ەتىپ العان ديدار امانتايدىڭ «گۇلدەر مەن كىتاپتار» رومانىن جاتقىزۋعا ابدەن بولادى. روماننىڭ باس كەيىپكەرى الىشەر ءبىر كەزدەردەگى داڭقتى، قازىرگى شاقتاعى جىگەرى جاسىعان حالقىنىڭ وتكەنىن سارالاپ، بولاشاعىنا بولجاۋ جاساپ، باسىن تاۋ مەن تاسقا سوققان جان. بىراق ول قانشا ارپالىسقانمەن جانىن جەگىدەي جەگەن سۇراقتارىنا ءجوندى جاۋاپ تاپپاي قينالادى. ويتكەنى الىشەر باسىنان باعى تايىپ وزگە ۇلتتىڭ تەپەرىشىن كورگەن ۇلت وكىلى. سوندىقتان دا ول تولارساقتان قان كەشىپ ءجۇرىپ تابان ىلىكتىرگەن ەل تاۋەلسىزدىگى قايتكەندە باياندى بولماق دەپ ۋايىمدايدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلىنداعى ەكونوميكالىق قيىندىقتاردى رەتكە كەلتىرگەن وتانىنىڭ ەندىگى كەزەكتە - ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن تاريحتىڭ جازىلۋىن كوكسەيدى. جانە ونى فيلوسوفيا كاتەگورياسى نەگىزىندە جۇيەلەي وتىرىپ، ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋدى ارماندايدى. ويتكەنى الىشەر كۇندەلىكتى ومىردە ۇشىراسىپ جاتاتىن تۇرمىستىڭ قۇيتۇرقىسىنا باسى اينالعان جارقىن، توقتار، ماديار، ورىنباي، ساپۋرا، مارفۋعالاردان مۇلدە بولەك، ولاردىڭ بولمىس-بىتىمىنە انتيپوت ويدىڭ ادامى.
ديدار امانتايدىڭ كەيىپكەرى الىشەر ۇلتتىڭ وركەندەۋىنىڭ دە، قۇلدىراۋىنىڭ دا سىرىن باسقا سەبەپتەردەن بۇرىن قازىرگى تىلمەن ايتقاندا الدىمەن يدەولوگيادان ىزدەيدى. ءسويتىپ، ول سوناۋ باعزى زامانداردا ءوزىنىڭ نانىم-سەنىمى بويىنشا ءومىر سۇرگەن بابالارىنىڭ ساناسىنا باسقا ۇلت وزدەرى ويلاپ تاپقان يدەولوگيانى ءدىن ارقىلى ساناسىنا ءسىڭىرۋ ارەكەتى كەزىندەگى پارمەندى ناسيحاتتىڭ كەيىنىرەك پايدا بولاتىن بۇلىنشىلىككە سوقتىراتىن جويقىن كۇشىنىڭ سىرىنا ۇڭىلەدى. ادامزات بالاسىنىڭ كۇندە كورىپ جۇرگەن توڭىرەگىندەگى دۇنيەنى عالامدىق تىلسىممەن ۇشتاستىرىپ ايتىلاتىن ءتۇرلى ۋاعىزدارعا توقتالادى. جازۋشى سونداي كەزدەردە قارسى پىكىر ايتۋشىلارعا ءدىن تاراتۋشى ميسسيونەر مەن فاناتيكتەردىڭ قاھارىنا ۇشىراپ، قارعىسىن ەستيتىنىن اڭعارتۋدى دا ۇمىتپايدى. سوندىقتان دا ديدار امانتاي وزگە ءدىندى قابىلداعىسى كەلمەيتىندەردىڭ قارسى ءۋاجىن دابىرا قىلماي قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ قانا بايىز تابۋ ءۇشىن شىعارما كەيىپكەرى الىشەردىڭ ءوزىن جازۋشى ەتىپ الادى. ال كەيىپكەر الىشەر مىنا رۋحاني قۇندىلىق اتاۋلى شەتكە ىسىرىلىپ، قالتالى مەشانداردىڭ ۇستەمدىگى ءجۇرىپ تۇرعان قوعامدا قايداعى ءبىر ۇرپاق قامىن جەلەۋ ەتىپ قاعاز شيمايلاۋدىڭ كوك تيىن پايداسى جوق ەكەنىن دە بىلەدى. بىراق ءبارىبىر ول ۇلتتىڭ وركەندەۋى مەن قۇلدىراۋىنىڭ سىرىن اشۋدى بارىنەن جوعارى قويادى. ءتىپتى كەيدە: «مۇمكىن ەشقاشان كىتاپ جازباۋ قاجەت شىعار، ءبارىبىر ءسىز ودان شىن باقىت، قالىڭ داۋلەت، جاقسى اتاق، ۇلكەن ابىروي، زور جۇبانىش، ادال كوڭىل تاپپايسىز. تۇرلاۋسىز ماحابباتىڭ اۋرەسى. ءۇمىتىڭىزدى اقتامايدى، تۇرمىسىڭىزدى جاقسارتپايدى... كىتاپ تەك عۇمىردىڭ بايانسىز مۇراتىنا جالعان ماعىنا جۇكتەگەن الدامشى ماقسات قانا» دەپ تە ويلايدى. بىراق الىشەر سولاردىڭ ءبارىن بىلە تۇرا بويداعى قۇشتارلىققا توسقاۋىل بولا المايدى، اقىرىندا قۇپياسى اشىلماعان يگى ماقساتتىڭ حاتشىسى - جازۋشى بولۋعا ەرىكسىز يلىگەدى.
كۇندەلىكتى كۇنكورىس قامىن ىسىرىپ قويىپ، قيال جەتەگىندە كەتكەن جاننىڭ تۇرمىسى وڭعان با؟ «ەكى بولمەلى پاتەر ءىشى شىنىمەن تىم جۇپىنى، بىراق كىتاپتارىم بار عوي، - دەدى ول داۋىسىن كوتەرە سويلەپ». سويتە تۇرا-اق تۇندە ۇيقىدان، كۇندىز كۇلكىدەن ايىرعان الاساپىران ويدىڭ ۇشتىعىنا شىعۋ ءۇشىن، ال ونى باسقا ەسىتكەن جۇرت «وتكەن ءداۋىردى قايتا ورالتىپ، ولگەن ءدىندى تىرىلتكىسى كەلەتىن قيالي كىسىگە» سانايتىنىن ءىشى سەزە تۇرسا دا ءبارىبىر الىشەر العان بەتىنەن قايتپايدى. ماقسات جازىلىپ جاتقان روماندى ءارى قاراي جالعاستىرۋ. مىنە، ەندى سول ءۇشىن الىشەر: «جازۋ ۇستەلىنە كەلدى. ورىندىققا تىزە بۇگىپ، تارتپانى اشتى. قولجازبانى شىعاردى. روماندى باسىنان باستاپ مۇقيات وقۋعا كىرىستى... تۇركىلەردىڭ قاعانات قۇرعان زامانىنا جەتتى. كوك ءبورى باسى بەينەلەنگەن اسپان تۇستەس ايىر قۇيرىق تۋىن جورىقتا ۇزەڭگى تابانىنا تىك قويىپ ۇستاعان جاۋىنگەر كوشپەلى حالىق جان-جاققا تولاسسىز شاپقىنشى جىبەرىپ جاتتى. بىراق حاتقا تۇسكەن تاريحي جايت كەيىپتەلىپ وتىرعان اۋلەت شەجى­رەسىنەن تىس قالدى» دەپ باياندايدى جازۋشى.
شىندىق سولاي. تاريحي جاي كەيىپتەلىپ وتىرعان اۋلەت شەجىرەسىنەن تىس قالماي قايتسىن، ەگەر اڭگىمە باسقاسىن ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، بوتەن ءدىننىڭ ەكسپانسياسىنان جىلناما جازىپ قالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ارىپتەن سوناۋ اتامزاماندا-اق ايىرىلىپ قالعان ۇلت جايىندا بولىپ وتىرسا.
دەگەنمەن، «ءتاڭىر ەسىمىن ارداقتاعان تۋىندىدا» قولدا بار ايعاقتىڭ ماردىمسىزدىعى­نا قاراماستان، روماندا اتا ءدىنىنىڭ تۋى جى­عىلماي تۇرعان كەزدەگى ەل-جۇرت اراسىنداعى داعدى-ءداستۇر، رۋلىق قارىم-قاتىناس ءسوز بولۋمەن قاتار: «قۇدىرەتى كۇشتى ۇلى تاڭىرگە ايتىلعان ايرىقشا ماداق ۇلگىدەگى ءتامسىلدىڭ ءار جەرىندە بۇتىندەي قايتالانىپ، تۇراقتى كەلتىرىلىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار جوتالى قىرقا، قۇبا بەل ساحاراعا ميسسيونەرلىك پازىل مىندەتىن اتقارىپ كەلگەن مۇسىلمان، حريستيان، ياھۋدەي، بۋدداشىل، ناسىراني وكىلدەرىمەن داۋعا تۇسكەن ءتاڭىر نانىمى تاقۋالارىنىڭ دا ءدىني ايتىستارى باياندالادى».
روماننىڭ «مۇسا، عالايھيسسالام; عايسا عالايھيسسالام; مۇحاممەد ساللاللاھۋ عالايھي ءۋا ءسالام» تاراۋىندا تۇرىك قاعاناتىنىڭ تايپا كوسەمى ەڭگۇدەي مەن ميسسيونەرلىك مىندەت اتقارىپ جۇرگەن يسلامدى ۋاعىزدايتىن «...تاياعىن سۇيرەتكەن الا سالدەلى...» دارۋىشپەن، «...قاۋعا ساقالدى، اق ءجۇزدى ابىز...» حريستيانمەن، «...توبەسىنە ويماقتاي تاقيا قوندىرعان...» ياھۋدەي ءدىنىنىڭ كەدوشيمىمەن، تاعى باسقا داو، بۋددا، قۇڭفۇدزى سياقتى ارقايسىسى ءوز ءدىنىن جەر-كوك­كە سىيعىزباي ماقتاعان ميسسيونەرلەر­مەن قىزۋ اڭگىمە وربىتەدى. جازۋشى ولاردىڭ ايتار ءسوزىن ويدان قۇراستىرمايدى. تاۋرات، زابۋر، ءىنجىل، قۇران كارىم بەتتەرىندە حاتتالعان سوزدەردىڭ شىعارماعا قاجەتتىلەرىن ىرىكتەپ الىپ، ەشقانداي وزگەرىسسىز ديالوگقا اينالدىرادى. سول ارقىلى ايتىلىپ وتىرعان اڭگىمەنىڭ شىنايىلىعىنا وقىرماننىڭ كوزىن جەتكىزىپ، تولعامدى پىكىرگە كەلۋگە مۇمكىندىك جاسايدى.
جازۋشى وسىلاردىڭ ءوزى-اق ەڭگۇدەي قانشا قارسىلاسقانمەن تۇرىك ەل-جۇرتىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن كوركەيتىپ، ايبىنىن اسىرىپ، يدەولوگيالىق مىندەت اتقارىپ تۇرعان ءتاڭىرى ءدىنىنىڭ كوك تىرەگەن دىڭىنە سىزات تۇسىرە باستاعانىن اڭعارتادى. ونىڭ ءوزى: «...روماننىڭ ورتا تۇسىندا (وقيعا) ۇلكەن اۋلەتتىڭ قوس جىككە ءبولىنىپ، ءبىر-بىرىنە قارسى شىعىپ، قاتتى جاۋىعۋىنان باستالادى. ...اۋلەت قىرىقپىشاق بولىپ، قىرىق رۋعا تاراپ، كەتە بەرەدى. ءتاڭىرى ورناتقان زاڭدارعا قارسى شىعادى، ۇساقتاعان جۇرت ازادى، جەتى اتادان ۇزاپ بارىپ - قىز الىپ، قىز بەرىسىپ، قۇدا-قۇداندالى بولۋ، ىلىك-شاتىس ءتارتىپ قۇرىپ، قادىر-قاسيەت جوعالادى، ەل ءىشى توقتاماعان شابىس بۇلىنەدى، قىرعىن اپات، شاپقىنشىلىقتا ەس جيىلمايدى». سونىڭ سالدارىنان ەل ءتاڭىردىڭ جولىنان تايادى. اۋىر كۇناعا باتادى. مىڭداعان جىلدار بويى ەلدىڭ سالت-سانا، داعدى-ءداستۇر، ءدىلى مەن تىلىنە ۇيىتقى بولىپ، ىشكى بىرلىگىن تۇراقتاندىرىپ، يدەولوگيالىق مىندەت اتقارىپ كەلگەن ءتاڭىرىنىڭ تۋرا جولىنان تايۋىن، ەندى مۇنى بولاشاق ۇرپاق تالاي عاسىر بويى باستان كەشەر ازاپتىڭ باستاۋى دەسە دە بولادى. ديدار امانتاي وسى ءبىر شەبەرلىكتى قاجەت ەتەتىن وقيعانى شىعارماسىندا فيلوسوفيالىق مانمەن استاستىرىپ ادەمى كەلتىرەدى. سەنىمدى ەتىپ سۋرەتتەيدى. جازۋشىنىڭ كەيدە فيلوسوفيالىق تولعانىستارعا بەرىلەتىن سەبەبى بار گاپتىڭ ۇلتتىق يدەولوگياعا بارىپ تىرەلەتىندىگىنە بايلانىستى ەكەنىن جاقسى بىلەتىندىگىندە دەر ەدىك. ال ۇلتتىق يدەولوگياعا نەمقۇرايدى قاراعان ۇلتتىڭ قايسىسى تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالا الىپتى. سوندايعا ۇشىراعان بابالارىمىز جايلى ح عاسىردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن حورەزمدىك عالىم ءابۋرايحان ءال-بيرۋني ءوزىنىڭ «وتكەن ۇرپاقتاردىڭ ەسكەرتكىشتەرى» اتتى كىتابىندا: «كۋتايبا بين ءمۇسىلىم ءال-باليقي ءارتۇرلى تاسىلمەن بۇرىنعىنىڭ ءبارىن تاراتتى، جويدى; حورەزمدىكتەردىڭ جازۋ-سىزۋلارىن، كىتاپتارىن، بۋمالارىن ورتەدى; ءدىن قىزمەتكەرلەرىن، اڭىز-اڭگىمەلەردى بىلەتىن ادامدارىن، عىلىم بايلىقتارىن تۇگەل قۇرتتى; حورەزمدىكتەردىڭ يسلامعا دەيىنگى تاريحى تۇگەل كورگە كومىلدى، قازىر ونى ەشكىم دە بىلمەيدى» دەپ جازعان عوي.مۇنى ەسكە تۇسىرۋگە سەبەپ، سول VIII عاسىردا باستالعان قاسىرەتتىڭ ساق ەلى ۇرپاقتارىنىڭ باسىنان كۇنى كەشەگە دەيىن ۇزىلمەي كەلگەنى. جانە اراعا بىرنەشە عاسىر سالىپ، ءبىر زامانداردا ارابتار جاساعان قاندى قىرعىندى حريستيان دىنىندەگى ورىس وتارشىلدارىنىڭ حح عاسىردا قايتالاپ قازاق حالقىن جەر بەتىنەن مۇلدە جويىپ جىبەرۋگە دەيىن ارەكەتكە بارعانى. ءتىرى قالعاندارىن جابايى، كوشپەندى، نوماد، ۆارۆار، تۋزەمەتس، ساۋاتسىز دەپ كۇنى كەشەگە دەيىن قورلاعاندارى. شىنىندا دا، ورىس وتارشىلدارى ايتقانداي، قازاق حالقى ءاۋ باستان-اق سونشالىقتى سورلى بولعان با؟ ارينە، جوق! ماقالا كولەمىنىڭ كوتەرمەيتىنىنە بايلانىس­تى ەرتەدە وتكەن عۇلامالاردىڭ ايتقاندارىن جىپكە ءتىزىپ جاتپاي-اق كۇنى كەشە ارامىزدان كەتكەن عالىم اۋەلبەك قوڭىراتباەۆتىڭ كەي­بىر پىكىرىنە قۇلاق تۇرەر بولساق: «...ءبىر قاناتى دوندا، شىعىس قاناتى التايدا تۇرعان» بابالارىمىز «كۋشاندار مەملەكەتى كەزىندە حورەزم، ارال (داحيا) ەلىندە مىڭ سان قالا سالىنىپ، بىرنەشە جۇزدەگەن كانال قازىلعان... ولاردىڭ ەسكى جازۋلارى بولعان. سونىڭ ءبارىن دە 712 جىلى ارابتار (باتۋتا) ورتەپ جىبەرگەن». «ورتا ازياعا باتۋتا كەلگەندە قيات قالاسىندا حانگيۋي تىلىندە جازىلعان كىتاپتار كوپ بولعان. سولاردىڭ ءبارىن دە ارابتار ياجۋج-ءماجۋج ادەبيەتى دەپ ساناپ ورتەيدى» دەمەپ پە ەدى. بۇعان ع.ايداروۆتىڭ، و.سۇلەيمەنوۆتىڭ، م.جولداسبەكوۆتىڭ، ا.امانجولوۆتىڭ، ت.دوسجانوۆتىڭ، ا.مەكتەپ­تەگىنىڭ، ت.ب. سىنا جازۋىن زەرتتەگەن ەڭبەكتەرىن قوسساق، بابالارىمىزدىڭ كەمەل ويلى بولعاندارىنا وپ-وڭاي كوز جەتكىزە الادى ەمەسپىز بە؟! ايتسە دە، ەجەلگى ساق ەلىنىڭ تاريحىنا قاتىستى جازىلعان ەڭبەكتەر نەگە از، بارىنىڭ ەڭ ماڭىزدىلارى ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتەتىنى قالاي؟ قۇدايعا كۇناكار بولساق تا، كەيدە ەۆرەي، تاعى باسقا ۇلتتار تۋرالى جازىلعان شىعارمالارىنىڭ شىپ-شىرعاسى شىقپاي ساقتالعان ءبيرۋنيدىڭ قازاقستانداعى كوش­پەلى تايپالار تاريحى باياندالعان «ءال-ارد ءال باقيا» دەگەن ەڭبەگىنىڭ جارتىلاي جوعالۋى قاساقانا جاسالعان قاستاندىق ەمەس پە ەكەن دەپ ويلانباسقا امالىمىز قالمايدى. سونداي-اق بيرۋني بابامىزدىڭ 27 جاسىندا جازعان، ە.زاحاۋ ءوز كوزىمەن وقىپ وندا: «قازاقستان ەلىنىڭ كارتاسى،تۇرىك تىلدەرىنىڭ تاريحى، كوشپەلى جۇرتشىلىقتىڭ ادەت-عۇرپى، ءدىنى باياندالعان» دەيتىن «اسار ءال-باقيا» دەگەن ەڭبەگىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن تابىلماۋى قالاي؟ ال مۇرات ءادجيدىڭ، ۆاتيكان كىتاپحاناسىندا ءتاڭىرى ءدىنىنىڭ ەكى كىتابى ساق­تالعان، بىراق ونى وقۋ بىلاي تۇرسىن، كوزگە كور­سەتپەي قۇپيا ۇستايدى دەۋى تەگىننەن-تەگىن بە؟
بۇل تۇرعىدان كەلگەندە ديدار امانتايدى قازاق حالقىنىڭ وتكەنى مەن بولاشاعى جايلى عاسىردان عاسىر اسىپ ىشىندە ساقتاپ كەلگەن، بىراق ءالى سىرتقا شىقپاعان شەرىن تالانتتى جازىلعان كوركەم تۋىندى ارقىلى قوزعاپ جازۋشىلار قاتارىنا جاتقىزۋعا بولادى. مۇندايدا: «...ءدىني نانىم مەن ول جايىنداعى وي-پىكىرلەردى تالداۋدىڭ قانداي قاجەتى بار؟ - دەيتىندەردىڭ تابىلاتىندارىن ەسكەرگەن ل.گۋميلەۆ الدىمەن وزىنە-ءوزى الگىدەي سۇراق قويىپ الىپ بارىپ ارتىنشا، - ويتكەن سەبەبى يدەولوگيالىق جۇيە ەڭ تەرەڭ پروتسەستەردىڭ - ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ەتنوگەنەتيكالىق پروتسەستەردىڭ ينديكارورى ءتارىزدى» دەپ جاۋاپ بەرگەن عوي.
عالىم ءوزىنىڭ وسى پىكىرى ارقىلى ءدىننىڭ يدەولوگياعا جاتاتىنىن ايتۋداي-اق ايتقان ەمەس پە؟! اقيقاتى سول ءدىننىڭ نەگىزىندە ۇلت­تىق يدەولوگياسىن جاساي العان ەلدىڭ عانا بولاشاعى ساۋلەلى بولماق. جاساي الما­عاندارى ۋاقىتشا ەكونوميكالىق جەتىستىككە جەتكەن­دەرىمەن، قۋانىشى ۇزاققا سوزىلماعان. مۇنى ەۋروپالىقتار الدەقاشان زەرتتەپ بىلگەن. بىلگەندىكتەن دە باسقا ەلگە ايتقانىن ىستەتىپ، ايداعانىنا جۇرگىزۋ ءۇشىن حريستيان دىنىنە كىرگىزۋ ماقساتىندا ۆاتيكاننان باتا العان ميس­سيونەرلەر جەر شارىن شارلاپ كەتكەن. اسىرەسە امەريكا قۇرلىعىنداعى تاڭىرىگە (كۇنگە) سىيىناتىن ۇندىستەردى قىناداي قىرىپ، مىڭداعان جىلدىق اتا-بابا داعدى-داستۇرىنەن ايىرعان. جەرىن تارتىپ العان. وزدەرىنىڭ توز-توزىن شىعارعان.
ناق وسى ءتاسىلىن ولار جاپون ارالدارىنا دا جۇرگىزبەكشى بولادى. ءتىل ۇيرەتەمىن دەپ كەلگەن يەزۋيت وردەنىنىڭ ءبىر وكىلى جاپونيادا وتىز جىل تۇرىپ، حريستيان ءدىنىن تاراتادى. بىراق ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتىن بىلگەن جاپون ەلىنىڭ سامۋرايلارى حريس­تيان ءدىنىن قابىلداعان جاپونداردى دا، ميسسيونەرلەردى دە ايامايدى. تەگىس ءولىم جازاسىنا كەسىپ، ەلىن جات دىننەن قۇتقارىپ قالادى. ءسويتىپ، بۇكىل الەمدە ءتاڭىر ءدىنىن جوعالتپاي ساقتاپ قالعان جالعىز ەلگە اينالادى. قازىرگى جاپونداردى سول كەزدەگى اتا-بابالارىنىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىنىڭ يگىلىگىن كورىپ جاتقان ءتاڭىرى جارىلقاعان ۇرپاق دەۋگە ابدەن بولادى. وعان جەرىنىڭ شاعىن، جەر رەسۋرستارىنىڭ جەتىمسىز ەكەنىنە قاراماستان، دۇنيەجۇزى بويىنشا تەڭدەسى جوق دامىعان ەل ەكەنى دالەل.
وسى تۇستا ەسكەرتە كەتەتىن ءبىر نارسە، جاپوندار ءسابي دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ سينتو ءدىنىنىڭ كونونى بويىنشا ءومىر ءسۇرىپ، بۋددا ءدىنىنىڭ رامىزدەرىمەن و دۇنيەگە جونەلتىلەدى ەكەن. بىزدەر يسلامدى قابىلداعالى 1200 جىلداي ۋاقىت وتكەنىنە قاراماستان، ءتاڭىرىنى ۇمىتپاعان حالىقپىز عوي. وعان جاتساق تا، تۇرساق تا ءتاڭىرىنى اۋزىمىزدان تاستامايتىنىمىز، اتا-بابا ارۋاعىنا سىيىناتىنىمىز، ولگەندەرگە جەتىسىن، قىرقىن، ءجۇزىن، جىلىن بەرۋدەن جاڭىلماي كەلە جاتقانىمىز كۋا. مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم ءبىز دە جاپوندار سياقتى ءتاڭىرى ءدىنىنىڭ ۋاعىزدارىمەن ءومىر ءسۇرىپ، دۇنيەدەن مۇسىلمان بولىپ وتسەك، عاسىرلار بويى قاسىرەتتەن كوز اشپاي كەلە جاتقان جاعدايىمىز جوندەلەر مە ەدى، قايتەر ەدى دەگەن نيەتتەن.
قانداي ميسسيونەر بولماسىن ءتىپتى سوناۋ اتامزاماننان بەرى قاراي، بار مەن جوقتىڭ، قيال مەن قيسىننىڭ اراسىنان ءسوز ءوربىتىپ ءدىندى ۋاعىزداۋ، ءوز نانىم-سەنىمىن وزگە ۇلتتىڭ ساناسىنا ءسىڭىرىپ، ماقساتتارىنا جەتكىسى كەلەتىندەردىڭ امال-ايلاسى ەكەنىن قازىرگى كەزدە بىلمەيتىن پەندە جوق شىعار. سونى جازىپ قاراپايىم حالىققا كوركەم تىلمەن جەتكىزۋ وتە شەبەرلىكتى قاجەت ەتەتىنى دە تۇسىنىكتى. ديدار امانتايدىڭ «گۇلدەر مەن كىتاپتارى» وسى ۇدەدەن شىققان شىعارما. اۆتور روماندا ءوربيتىن وقيعانى - قازاق حالقىنىڭ كوپ عاسىردان بەرى قاراي جالعاسىپ كەلە جاتقان بەرەكەتسىزدىككە ۇشىراعان تىرشىلىگىن تۋىندىسىنا ارقاۋ ەتە وتىرىپ، قازىرگى زاماندا بىزدەر باستان كەشىپ جاتقان كەيبىر كەلەڭسىزدىككە ۇشتاستىرا ادەمى العان. وعان مارفۋعانىڭ تاعدىرىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. ياعني قاي زاماندا بولماسىن ءدىننىڭ وزگەرۋى ۇلتتىق سانانى وزگەرپەي قويمايتىنىن، قانداي ميسسيونەر بولماسىن ۇلتتىڭ تۇتاستىعىنا سىزات تۇسىرمەي تىنبايتىنىن وسى كىتاپتى وقىپ كوز جەتكىزۋگە بولادى.

«انا ءتىلى» گازەتى