سوڭعى جىلدارى قاراپايىم حالىقتىڭ كۇن كورىس كوزى - قارا بازارلار مەن قارۋ-جاراق ساقتالعان قويمالار، قارۋ-جاراق ساتاتىن دۇكەندەر ءجيى-ءجيى ورتكە ورانىپ، تۇسىنىكسىز جايتتار سان الۋان سيپاتتا ءوربىپ كەتتى…

بۇل ءۇردىس دەرتكە ۇلاسىپ كەتكەندەي… بيىلعى اپتاپ ىستىق سالدارى ورمان-توعاي، دالاداعى ءشوپتى القاپتار مەن زيرات-مولا دا ورتكە ورانۋىنا باستى سەبەپ بولدى دەسەكتە، ءورت قويۋ قاساقانا جاسالىپ تا جاتقانى كۇدىكپەن ايتىلىپ-جازىلا باستادى. قازاقستاننىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىنەن شىققان ورتتەر ەل-جۇرتتىڭ ەسىن جيعىزار ەمەس. شىعىن دەگەن شاش ەتەكتەن. سوندا بۇل بايلىق پەن بيلىككە تالاسۋدان با نەمەسە ەل قازىناسىنا كوز تىگۋ مە، الدە قىزعانىش، كورەالماۋشىلىقتىڭ ىشكى دەرتىن سىرتقا شىعارۋ ما؟! اقپاراتتار الدىمەن تونالىپ، سودان كەيىن ورتكە ورانادى دەگەن ءۋاجدى كوپتەپ تاراتۋدا. ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن سوڭعى اقپارات ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن باس پروكۋراتۋرانىڭ بىرلەسە وتىرىپ «… قازاقستاندا ترانسۇلتتىق قىلمىستىق توپتىڭ 11 مۇشەسىن ۇستاعانى» بولدى.

قىلمىستىق توپ وكىلدەرى ءوز ۇلتىنىڭ كاسىپكەرلەرىنە زاڭسىز الىم سالىپ، ولاردىڭ اراسىندا قىلمىستىق يدەيالار مەن ۇرىلاردىڭ ۇستانىمدارىن ەنگىزۋگە ارەكەتتەنگەن. «ولاردىڭ جۇرگەن جەرلەرى مەن تۇرعىلىقتى مەكەن-جايلارىنا 25 ءتىنتۋ ءىس-شاراسى جۇرگىزىلىپ، اتىس قارۋىنىڭ ارسەنالى، شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى ۇلكەن كولەمدەگى اقشا، سونداي-اق، ءىرى مولشەردەگى ەسىرتكى قۇرالدارى تاركىلەندى» دەگەن مالىمدەمەسىنەن شپيوندار مەن ارانداتۋشىلار ارامىزدا از ەمەس ەكەنىنە كوز جەتكىزدى! بۇدان تۋىندايتىن ءتۇيىندى پىكىر: قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ميگراتسيالىق ساياسات جاڭا زامان تالابىنا ساي كەلمەۋىنەن دەۋگە تولىق نەگىزدەلەدى. ياعني، بۇل سالا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى جانە ەڭبەك مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىندا ءبىر تەرەزە قاعيداسى دەگەن ەرەجە بويىنشا ءوز اعىمىمەن عانا كەلە جاتقانىندىعى.

قاڭتارداعى تارتىپسىزدىكتەردى تەرگەۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ جەتەكشىسى ايمان وماروۆا 2022 جىلى 14 ناۋرىزدا پرەزيدەنتكە ۇندەۋ جاساپ، تاياۋ جانە الىس شەتەلدەردەن «ەتنيكالىق قازاق» بولىپ كوشىپ كەلگەندەرگە ازاماتتىق بەرۋدىڭ زاڭدىلىعىن تەكسەرۋدى ۇسىندى. «2019 جىلدان قازاقستانعا اۋعانستان ەلىنەن ادامدار كەلگەنى تۋرالى اقپارات بار، ولارعا دا ستاتۋس بەرىلگەن. قاڭتارداعى وقيعادان كەيىن ول ادامدار قازاقستاننان شىعىپ، تۇركياعا، ەۆروپاعا كەتكەن. ال، قويمالاردا حيميالىق زاتتار، كۇيدىرگىش سودا، ازوت قىشقىلى سياقتى ۋلى زاتتار بولعان ءبىرازى ۇرلانعان»، - دەيدى ا.وماروۆا.

جانە ىسكە ۇقك قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتىسى بار ەكەنىن ايتقان. 16.08.2022 جىلعى جاعدايعا ساي: «رەسەيدىڭ - 74371, ۋكراينانىڭ - 1520, وزبەكستاننىڭ - 91454, تاجىكستاننىڭ - 7896, قىرعىزستاننىڭ - 4470 ازاماتىنا جسن بەرىلگەن. رەسەيدىڭ 519, ۋكراينانىڭ 7 ازاماتى قر-نىڭ ازاماتتىعىنا قابىلداندى»،- دەيدى ىشكى ىستەر ۆەدومستۆاسى.

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزگە 2 134 598 شەتەلدىك كەلسە، ەلدەن 2 529 424 شەتەلدىك كەتكەن. جىل باسىنان بەرى شەتەلدىكتەرگە 198 806 جسن بەرىلگەن.

اتىراۋ وبلىسىنىڭ ءدىن ىستەرى باسقارما باسشىسى قايروللا كوشقاليەۆ: «قر-نىڭ «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» 2011 جىلى قابىلدانعان زاڭى جۇمىس جاساعان جوق. كەيبىر وڭىرلەردە ءالى دە جابىق كۇيىندە جاتىر. كەسىرىنەن قازاقستاننىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىنە ميسسيونەرلەر كىرىپ، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاپ، تەرىس اعىمعا الىپ كەتتى. مەشىتتەر دە وتىرىپ الىپ، تەرىس اعىمداردى جاستار ساناسىنا سىڭىرۋدە. بۇگىندەرى جاستاردىڭ 83-90%-ى الەۋمەتتىك جەلىدە وتىر»، -دەيدى.

اپتا سايىن قازاقستانعا كەمىندە 11 مىڭ شەتەلدىك تۋريست كەلەدى ەكەن. 04.08.2022 جىلعى مالىمەت تە جەتىسۋ وبلىسىندا ءسىبىر تاۋ ەشكىسىن زاڭسىز اۋلاعان يسپانيا ەلىنىڭ ەكى ازاماتى ۇستالعان. تەكسەرىس بارىسىندا 60-62 كەلى ەت پەن تەرىسى، Mannlicher جانە بلەيزەر ماركالى قارۋلار تاركىلەنگەن.

«2022 ج. 22 تامىزدا قاراعاندى وبلىسىندا 700-دەن استام كيىك ءمۇيىزىن قىتاي ەلىنىڭ كاسىپكەرلەرىنە ساتپاق بولعان 6 ادام ۇستالدى. ولار 366 كيىكتى اتىپ ولتىرگەن. ولاردىڭ سۋىق قارۋلارى تىركەلمەگەن»، - دەيدى قاراعاندى وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتى كپب باستىعىنىڭ ورىنباسارى ا.وسكەكباەۆ.

23.08.2022 جىلى Polisia.kz: «رۋدنىي تۇرعىنى قوس ازاماتتىعى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلدى»، - دەيدى. 56 جاستاعى ايەل 10 جىل كوشى-قون زاڭىن بۇزىپ، قوس ازاماتتىقپەن جۇرگەنى ءۇشىن ەندى 612 مىڭ تەڭگە ايىپپۇل تولەيدى ەكەن.

«ءىىم-ڭ مالىمەتىنشە، بيىل جەتى ايدا 1491 ەسىرتكى قىلمىسى انىقتالعان. ونىڭ ىشىندە 874 ساتۋ فاكتىسى جانە 227 اسا ءىرى كولەمدە ەسىرتكىنى ساقتاۋ فاكتىسى. جىل باسىنان بەرى 4,5 توننا ءتۇرلى ەسىرتكى تاركىلەندى. ونىڭ 2,2 تن-ى ماريحۋانا، 400 كەلىدەن استامى گاشيش، 87 كەلىسى سينتەتيكالىق ەسىرتكى. سينتەتيكالىق ەسىرتكىگە قاتىستى 890 قىلمىس تىركەلدى. پاۆلودار، ماڭعىستاۋ، قاراعاندى وبلىستارىندا 23 ءدارى-دارمەك زەرتحاناسى جويىلدى»، - دەيدى.

سوڭعى كەزدە قازاقستانعا 1 اي مەرزىمگە دەيىن ۆيزاسىز ەركىن كەلىپ-كەتەتىن ەلدەر ازاماتتارى سانى كۇرت ءوسىپ، قاتارى كوبەيىپ كەتتى. تىپتەن ءبىر ارالداعى ەلدەر دە قامتىلعان. ولاردىڭ ەلىمىزگە بەرەرى نە؟ بۇنىڭ ارتىندا كىمدەر تۇر؟!

«2022 جىلى تامىز ايىنىڭ 15-دە وتاندىق كاسىپورىن 3,5 مىڭ توننادان استام مۇنايدى ەلدەن شەت ەلگە زاڭسىز شىعارماق بولعاندا، جولى كەسىلدى»، - دەيدى قر قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگىنىڭ رەسمي وكىلى الىبەك ءابدىلوۆ.

«10.08.2022 ج. وزبەكستانعا 280 توننا بەنزيندى زاڭسىز ەكسپورتتاماق بولعاندار ۇستالعان. الايدا جۇك جانارماي قوسپاسى رەتىندە كورسەتىلىپتى. كۇدىكتىلەر ەلدەن 45 ملن دوللار بولاتىن 50 مىڭ توننا جانار جاعارمايدى زاڭسىز شىعارۋدى جوسپارلاعانى انىقتالىپ، وسى وقيعا بويىنشا قازىر تەرگەۋ ءجۇرىپ جاتىر»، - دەيدى قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىك قىزمەتكەرلەرى.

بەلگىلى ەكونوميست ماقسات حالىق: «رەسەيدەن رۋبل ۇلكەن كولەمدە كەلۋدە. جارتى تريلليون رۋبل. رەسەيدە، ورتالىق بانكى ءرۋبلدى كوپتەپ باسىپ شىعارىپ جاتىر. ەڭ قىزىعى، سول رۋبل ءبىزدىڭ ەلدە ايىرباستالادى. رۋبلمەن تەڭگە، ودان سوڭ دوللار ساتىپ الادى. ول دوللاردى وزدەرىنە اپارىپ قارا نارىقتا ساتادى. رەسەيدە دوللار نەبارى 60 رۋبل تۇرادى. بىراق، بىزدەن العان دوللاردى اپارىپ 100 رۋبلدەن ساتادى. كادىمگى بيزنەسكە ايلاندىرىپ العان»، - دەيدى ساراپشى.

بۇل رەسمي ستاتيستاكالىق مالىمەتتەردى تۇيىندەپ، قايتالاپ بەرۋگە سەبەپشى جايت - قازاقستانداعى ميگراتسيالىق ساياسات تەك اعىممەن عانا جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقاندىعىنىڭ كەسىرى ەكەنىن ەل مەن ۇكىمەتتىڭ نازارىنا تاعى ءبىر مارتە جەتكىزۋ! سەبەبى، قازاقتار كەي نارسەگە وتە نەمقۇرايلى قاراپ، سالدارىمەن عانا كۇرەسىپ، تۇپكى نەگىزىن توقتاتا الماۋدان قيىندىقتار، نە بولماسا كەلەڭسىزدىككە ۇشىراي بەرەمىز. ىسكە ءوزىمىز سالعىرتتىق تانىتقاندىقتان، سوڭى لاۋلاعان ءورت پەن قاۋلاعان كۇدىك، حالىققا سەنىمسىزدىك، ۇرەي وتىن تۇتاتۋدا. ەلدىڭ ميگراتسيا ساياساتىمەن ءىىم، ەڭبەك مينيسترلىگى قۇرامىنداعى كوميتەتتەر اينالىسۋى حالىق پەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە ساي قاجەتتىلىكتى جۇزەگە اسىرۋعا دارمەنسىز ەكەنى وتىز جىل بويى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى. ناتيجەسى شامالى. ءمان بەرىپ، نازار اۋدارعان ەشكىم جوق. كەسىرىنەن تۇيىتكىلدى ماسەلەلەر ءۇستى-ۇستىنە قوسىلىپ، قيىندىقتار ەسەلەنىپ ارتۋدا.

تۋراسىن ايتساق: جاستاردىڭ ساناسىن ۋلايتىن مي ويلاۋ جۇيەسىنە ۋاقىت اعىمىمەن اسەر ەتەتىن، ارانداتۋشىلىقتار مەن ارام نيەتتەگى قاراكەتتەرگە باۋلىپ، سەزىمىنە سەلەۋ سالاتىن ءىس-قيمىل قىلىقتارىمەن ءوز ميسسيالارىن جۇزەگە اسىراتىن كەيبىر شەتەلدىكتەردىڭ ەل ىشىندە جۇرۋىنە جاعداي جاساپ وتىرمىز. ونىمەن قوسا، اقشا قاراجاتىن شەتەلگە كەدەرگىسىز اسىرۋلارىنا، بانكىلىك ەسەپ شوتتارىن بارلىق تۇردە پايدالانۋلارىنا ءوزىمىز مۇمكىندىك جاساۋدامىز. ويتكەنى قازاقستاندا «ميگراتسيا» دەگەن سالا الەم كوشىنەن مۇلدە ارتتا قالىپ قويعان. الەم ەلدەرىندە مۇنداي مۇمكىندىك بەرىپ، قولايلى جاعداي جاساعاندى قويىپ، سول ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىندەردى تۇراقتى تىركەۋگە دە المايدى، ازاماتتىق بەرۋ دەگەن ءبىرىنشى كەزەكتەگى ەلى مەن مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مۇددەسى نەگىزىندەگى قاتاڭ باقىلاۋداعى ءۇردىس بولىپ قارالادى.

سول ءۇشىن جاڭا قازاقستان ءبىرىنشى كەزەكتە ميگراتسيالىق ساياساتىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋى زامان تالابى! شەتەلدەن كەلگەن كىمدەر بولسا دا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىستاعى زاڭ تالاپتارىن ءوز ەلىنەن شىقپاس بۇرىن سارالاپ، زەردەلەيتىنى زاڭدى قۇبىلىس. سوندىقتان دا ولار كىممەن قالاي سويلەسۋ كەرەكتىگىن، قانداي مەكەمەمەن قالاي كەلىسىمگە كەلۋ كەرەكتىگىن وزىمىزدەن ارتىق ءبىلىپ كەلەدى. ياعني، زاڭنىڭ سولقىلداق تۇستارىن ءوز مۇددە-ماقساتتارى ءۇشىن ۇتىمدى پايدالانا الادى. ايتپاعىم: ميگراتسيا ساياساتى ەل ەرتەڭى. حالىقتىڭ الەۋەتى مەن ىنتىماق، بەرەكە، يگىلىگى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى زور كۇردەلى سالا.

سوندىقتان، پرەزيدەنتكە تىكەلەي باعىنىپ، شىنتۋايتىنا كەلسەك، ءىىم-ءى مەن ەڭبەك مينيسترلىگى جانە باسقا دا مىندەتتى مينيسترلىكتەر اراسىندا ميگراتسيالىق قىزمەت ءىس-ارەكەتتەرىنە باسشىلىق جاساپ، باقىلايتىن مەملەكەتتىك مەكەمە بولۋى الەم ەلىنىڭ ستاندارتىنا ساي كەلەدى. قۇزىرى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ دارەجەسىمەن تەڭدەي بولۋى شارت. سوندا عانا ەلىمىزگە كەلەتىن شەتەلدىكتەردىڭ ءاربىر ءىس-قاراكەتتەرى، مۇددە-ماقساتتارى، تولىققاندى باقىلاۋعا الىنىپ، ولارمەن بىرگە ەرە كەلەتىن اعىم، ءدىني كوزقاراستار، ناركوتيكتەر، زاڭسىز كىرەتىن قارۋ-جاراق، ۋلى زاتتار، ەكى ەلدىڭ ازاماتتىق ءتول قۇجاتتارى، جالعان جاساندى قۇجاتتار بويىنشا كوشى-قوننىڭ زاڭىن بۇزىپ جۇرەتىندەر سياقتى زاڭسىز قىلىقتار جولى كەسىلەتىنى حاق. بۇل ەل مۇددەسىنە وڭتايلى شەشىم بولارى ءسوزسىز!

پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ وسى جولعى جولداۋىندا: «ميگراتسياعا قاتىستى ساياسات تۇبەگەيلى وزگەرەدى. بۇل ورايدا، دەموگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرۋ كەرەك. سونداي-اق، جالپىۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ وتە ماڭىزدى»، - دەپ ۇكىمەتكە سەنىم ارتىپ تاپسىردى. ۇكىمەت، جالپىۇلتتىق مۇددەنى ەسكەرىپ ميگراتسيا ساياساتىمەن تۇبەگەيلى اينالىساتىن، بولاتىن كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الاتىن قۇزىرلى مەملەكەتتىك مەكەمەنى جۋىق ارادا جاساقتايدى دەپ سەنەيىك اعايىن.

قۇرمەتبەك سانسىزبايۇلى،

ميگراتسيا سالاسى بويىنشا ەڭبەك ارداگەرى، ۇلت كوشىن زەردەلەۋشى

Abai.kz