... سونىمەن، جەتى جىلدىڭ اڭگىمەسى قوعامدىق پىكىر ارناسىندا قىزۋ تالقىلانا باستادى. «جەتى جىلدىڭ اڭگىمەسى» دەپ وتىرعانىمىز – پرەزيدەنت سايلاۋى جانە جەتى جىلعا ءبىر عانا مارتە سايلاۋ تۋرالى ساياسي ديسكۋسسيا. بۇل تاقىرىپ ەل ىشىندە ءارتۇرلى كوڭىل كۇيدىڭ اۋانىنا سەبەپ تۋدىرىپ تۇر. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى بەلسەندىلەر مەملەكەت باسشىسىنىڭ 1-قىركۇيەكتەگى كەزەكتى جولداۋىنان كەيىن ءمالىم بولعان پرەزيدەنت سايلاۋى جايىندا الاڭداۋلى. ولاردىڭ ويىنشا، توقاەۆ سايلاۋدا ءسوزسىز جەڭىسكە جەتەدى، سودان كەيىن بيلىكتىڭ جالىنا مىقتاپ جارماسادى دا، جەتى جىلدى تاعى ءبىراز جىلعا سوزىپ وتىرا بەرەدى. الەمجەلىدەگى «جۇرتتىڭ» ءدال وسىلايشا الاڭداۋىندا ۇلكەن سەبەپ بار. سەبەپ، بۇرىنعى جۇيە ەكس-پرەزيدەنتكە بيلىك باسىندا تىم ۇزاق وتىرۋعا قولايلى جاعداي جاساپ كەلدى. كونستيتۋتسيانى دا قالاي بولسا سولاي وزگەرتتى. الدىمەن «رەفەرەندۋم» دەدى، سودان كەيىن «پرەزيدەنت بەس جىلدان ەكى مارتە سايلانۋعا بولادى» دەدى، كونستيۋتسيانىڭ بەتىن اقتارىپ جىبەرىپ، «شۇعىل پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزۋ كەرەك» دەپ جانە شىقتى، ءسويتتى دە، «جوق، بۇل بولمايدى ەكەن، پرەزيدەنتتى جەتى جىلدان ەكى رەت سايلاۋىمىز كەرەك» دەستى، «ويباي-وۋ، مۇنىمىز قاتە ەكەن، تاعى دا كەزەكتەن تىس سايلاۋ ۇيىمداستىرىپ پرەزيدەنتتى ەندى بەس جىلدان ەكى مارتە سايلاۋعا قاتىستىرايىق» دەگەنگە توقتادى. ايتىپ ايتپاي نە كەرەك، مۇنداعى «پرەزيدەنت» دەگەن مارتەبەلى لاۋازىم اتاۋى نازارباەۆ دەيتىن فاميليانىڭ سينونيمىنە اينالىپ ۇلگەردى دە، ءبارىمىز دالاقتاپ پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ سوڭىندا جۇردىك. سوندىقتان جەلىدە جەلدەي ەسكەن اڭگىمەلەر مەن پىكىرلەر قايشىلىعىن، كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىندەگى كۇمان مەن كۇدىكتى بەك تۇسىنۋگە بولادى. ونىڭ ۇستىنە دەموكراتيالىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزدى ەسكەرسەك، قانداي ماسەلەنىڭ بولسىن تالقىعا ءتۇسۋى زاڭدىلىق. بىراق دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار، ءسوز بەن وي بوستاندىعى تۇپتەپ كەلگەندە مەملەكەتتىلىككە قىزمەت ەتۋى ءتيىس.

پايعامبارلاردىڭ ميسسياسى ارقىلى دۇنيەگە كەلگەن دىندەردىڭ ءوزى ءار حالىقتىڭ سالت-داستۇرىنە، دۇنيەتانىمىنا يكەمدەلەدى. ەندەشە دەموكراتيا دا ءار مەملەكەتتىڭ گەوساياسي احۋالىنا، مۇمكىندىگىنە بەيىمدەلۋى قاجەت. تاپ قازىرگى جاعدايدا قازاق دەموكراتياسى ساليقالى، سابىرلى، مەملەكەتشىل دەموكراتيا بولعانى ابزال. قىزۋقاندىلىق، ءىستىڭ ءمان-جايىنا جەتە ۇڭىلمەي جەر تەپكىلەگەن جەلوكپەلىك قازاق مەملەكەتىنىڭ ىرگەسىن شايقاپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن. وعان كەشەگى قاسىرەتتى قاڭتار وقيعاسى مىسال. كىم نە دەسە و دەسىن، مەن قاڭتار قاھارماندارىنىڭ جاعىندامىن. سويتە تۇرا قاڭتاردا تۋعان حالقىنىڭ الەۋمەتتىك، ۇلتتىق تالاپ تىلەگىن تۋ ەتىپ كوتەرگەن جاستاردىڭ جالىن اتقان جىگەرىن پايدالانىپ قالۋعا ۇمتىلعان قارانيەتتىلەرگە قارعىس ايتامىن. بىزگە قازىر دوس پەن دۇشپاندى ايىرىپ، تاني ءبىلۋ وتە ماڭىزدى. دۇشپان، ول – جاستاردىڭ قولىمەن وت كوسەپ، مەملەكەتتىك بيلىكتى باسىپ الۋعا اسىققان الپاۋىت كۇشتەر. ول كۇشتەر ءالى دە كۇشتى. ولاردىڭ قولىندا ميللياردتاعان قارجى، قازىنا بايلىق، «كيبەر ادامدار» مەن كيللەر جۋرناليستەر، مەديا رەسۋرستار، اسىرە دىنشىلدەر، سويىل سۇيرەتكەن سودىرلار بار. ولاردىڭ قولتىعىنا دىم بۇركىپ قويىپ وتىراتىن سىرتتاعى تىلەۋلەستەرى قانشاما؟ ولار استە قاراپ جاتپايدى. بار مۇمكىندىگىن پايدالانىپ، جان-جاقتان شابۋىلدى ۇدەتەدى. ەندى ولار، ياعني، بۇرىنعى جۇيەدە مايلى جىلىكتىڭ باسىن ۇستاعاندار، تۇقىم-تۇياعى ءزاۋ-زاتىمەن ورە تۇرەگەلىپ، بيلىكتى قايتارىپ الۋعا جانتالاسادى. ولار بارلىق مۇمكىندىكتى سارقا پايدالانادى. ءتىپتى ولار الەۋمەتتىك جەلىلەردە «ەسىل ەلىم»، «قايران جۇرتىم» دەپ ەڭىرەپ وتىرعان جاستار مەن زيالى قاۋىمنىڭ نارازىلىعى مەن قارسىلىعىن دا ءوز مۇددەلەرىنە جۇمساۋى ىقتيمال.  سوندىقتان بىزگە ۇلتىمىزدىڭ تۇتاستىعى مەن مەملەكەتتىلىگىمىزدى قورعاپ قالۋدىڭ قامىن الدىمەن ويلاعان ابزال. پرەزيدەنتتى جەتى جىلعا جانە ءبىر عانا مارتە سايلاۋدىڭ لوگيكاسى، مىنە، وسى جەردەن شىعادى. نەگە جەتى جىل؟ ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان سايروۆتىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، «بۇل ماسەلە ەلىمىزدە مەملەكەت باسشىسىنىڭ اينالاسىندا پروتەكتسيالىق توپتاردىڭ پايدا بولۋىنا بالتا شاباتىن قادام. ويتكەنى، شالىس قادامداردان كەلەسى پرەزيدەنتتىڭ «كولەڭكەسى» ساقتاپ تۇرادى.  جەتى جىل پرەزيدەنتتىك مەرزىم ساياساتتاعى، ەكونوميكاداعى بولجامدىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن قاجەت. سىرتقى ساياسي اسپەكتىلەردى ارقاشان ەسكەرىپ وتىرۋ ابزال. قازىرگى گەوساياسي جاعداي وتە كۇردەلى».

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ەرجان جيەنباەۆ كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋلەرگە تۇسىندىرمە جاساپ، بىلاي دەدى:

«ءبىر ادامنىڭ ءبىر رەت قانا سايلاناتىنى تۋرالى نورما كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلەتىن تۇزەتۋ كۇشىنە ەنگەننەن كەيىنگى پرەزيدەنت سايلاۋىندا مەملەكەت باسشىسى بولىپ سايلاناتىن ادامدارعا قولدانىلاتىن بولادى.

كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋلەر الداعى سايلاۋعا جانە پرەزيدەنت جەتى جىلدىق مەرزىمگە سايلانعانعا دەيىن قابىلدانسا، وسى جولى پرەزيدەنت اتاناتىن ازامات ءۇشىن جانە ودان كەيىنگى بارلىق مەملەكەت باسشىلارى ءۇشىن پرەزيدەنت سايلاۋىنا قايتا قاتىسۋ مۇمكىندىگى زاڭمەن شەكتەلەدى».

سوڭعى سويلەمگە نازار اۋداريىق: «مەملەكەت باسشىلارى ءۇشىن پرەزيدەنت سايلاۋىنا قايتا قاتىسۋ مۇمكىندىگى زاڭمەن شەكتەلەدى». وسى بايلام الەمجەلىدەگى «جۇرتتىڭ» شەكتەن تىس الاڭداۋىنا نۇكتە قويسا كەرەك. قىسقاسى، جەتى جىلدىق مەرزىم – جەلىككەننىڭ اڭگىمەسى ەمەس. ال مەملەكەتشىل تۇلعا توقاەۆتىڭ جەلىگە قويۋى مۇلدەم مۇمكىن ەمەس.

داۋرەن قۋات

Abai.kz