اۋا رايى سەكىلدى قۇبىلىپ تۇراتىن ساياسات ساحناسىندا ءتۇرلى قويىلىمدار كورىنىس تاۋىپ جاتادى. انىق-قانىعىن كىم بىلگەن، ايتەۋىر وتكەن جىلى رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي  لاۆروۆتىڭ سەنساتسيالىق مالىمدەمەسى تىڭ جاڭالىق بولعانى راس. قالىڭ ويدىڭ قۇشاعىندا قالدىرعان مالىمدەمە موڭعوليانىڭ الداعى ۋاقىتتا رەسەيدىڭ قۇرامىنا كىرەتىندىگى تۋرالى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارعان ەدى.

اۋا رايى سەكىلدى قۇبىلىپ تۇراتىن ساياسات ساحناسىندا ءتۇرلى قويىلىمدار كورىنىس تاۋىپ جاتادى. انىق-قانىعىن كىم بىلگەن، ايتەۋىر وتكەن جىلى رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي  لاۆروۆتىڭ سەنساتسيالىق مالىمدەمەسى تىڭ جاڭالىق بولعانى راس. قالىڭ ويدىڭ قۇشاعىندا قالدىرعان مالىمدەمە موڭعوليانىڭ الداعى ۋاقىتتا رەسەيدىڭ قۇرامىنا كىرەتىندىگى تۋرالى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارعان ەدى.

مينيستر سەرگەي لاۆروۆتىڭ ءسوزىن تارقاتساق، موڭعوليا 2014 جىلدان باستاپ رەسەيدىڭ قۇرامىنا كىرۋى ءتيىس. ودان ءارى تاۋەلسىز ەل موڭعول ەلى اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاعا اينالىپ، فەدەراتسيالى مەملەكەت سانالاتىن رەسەيدىڭ قول استىندا جاڭاشا عۇمىر كەشپەك. توسىن شەشىمنىڭ اس-تارىنا ۇڭىلسەك، مۇنداي قادامعا بارۋ ەكى ەل اراسىنداعى ۆيزالىق جۇيەنى جويىپ، رەسەي-موڭعوليا اراسىنداعى ەكونوميكالىق بايلانىستى جاقىنداستىرا تۇسەدى-مىس. قازىردىڭ وزىندە موڭعوليا مۇناي ونىمدەرىنىڭ 95 پايىزىن رەسەيدەن ساتىپ الىپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، موڭعولداردىڭ ورماندى ەلدىڭ ىقپالىنان شەتكەرى جاتپاعاندىعىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. جالپى، مۇنداي كەلىسىم دميتري مەدۆەدەۆ رەسەي پرەزيدەنتى بولعان تۇستا، موڭعوليا پرەزيدەنتى تساحياگين ەلبەگدورج ەكەۋىنىڭ اراسىندا 2012 جىلدىڭ 12 ساۋىرىندە جاسالعان. بۇدان بولەك، ول شەشىمدى فەدەراتسيالىق كەڭەس، ارتىنشا قازىرگى جاڭا پرەزيدەنت ۆلاديمير پۋتين دە راستاعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. «رەسەي ءۇشىن بۇل بىرىگۋ ءتيىمدى بولادى»، - دەيدى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ. نەگىزىنەن كەڭەستىك كەزەڭدە موڭعوليا كسرو ءۇشىن دوتاتسيالىق ايماق سانالعان بولاتىن. بۇگىندە ول جاعداي تولىق وزگەرگەنى بەلگىلى.

«سينحۋا» اگەنتتىگىنىڭ دەرەگىنشە، بۇگىندە موڭعوليانىڭ ىشكى جالپى ءونىمىنىڭ ءوسىمى 17,3 پايىزعا جەتكەن. بۇل ولاردىڭ ەكونوميكا-لىق جاعىنان الەم بويىنشا الدىڭعى ورىنعا جىلجۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى دەيدى ماماندار. سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، قىتايدىڭ ءىجو كولەمى 2011 جىلى 9,8 پايىز، ال رەسەيدە 4,3 پايىزدى كورسەتتى. ارينە قىتاي مەن رەسەيدىڭ قاسىندا موڭعوليانىڭ بۇل كورسەتكىشى ايتارلىقتاي جوعارى ەمەس. بۇدان بولەك موڭعوليانىڭ 1997 جىلدان بەرى دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىنا كىرگەنى تاعى بار. جانە ەلدەگى كوشى-قون ساياساتىنا ارنالعان باعدارلاما  رەسەي ءۇشىن وتە ءتيىمدى.

قازىردىڭ وزىندە رەسەي تاراپى موڭعوليانىڭ دەموگرافيالىق جاعدايىن ۇلعايتۋ كەرەك دەپ سانايدى. مۇحيتقا شىعا المايتىن مەملەكەتتە 2 ميلليون 755 مىڭ ادام عانا تۇرادى. ياعني ءاربىر شارشى شاقىرىمعا 1,8 ادامنان كەلەدى. بۇل كورسەتكىش رەسەيمەن سالىستىرعاندا سەگىز ەسەگە از. سونىمەن قاتار، موڭعوليا رەسەيگە تۇراقتى تۇردە موليبدەن، بيداي، كارتوپ جانە ەشكى جۇندەرىن ەكسپورتتايتىنى تاعى بار. س.لاۆروۆ ايتقان مالىمدەمە كۇشىن جويماي كەلەر جىلى ورىندالىپ جاتسا، موڭعوليانىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى موڭعول ءتىلى سول كۇيىندە قالا بەرەدى. كيريل جازۋىن پايدالاناتىن موڭعول مەكتەپتەرىنە ورىس ءتىلىن مىندەتتى پاندەر قاتارىنا قوسۋ نازاردان تىس قالىپ وتىرعان جوق. ءارى موڭعوليادا تۇراقتى اتاپ وتىلەتىن مەيرامداردىڭ سانى بىرەۋگە ارتاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ول 2014 جىلدىڭ مامىر ايىندا شىڭعىس حان ەلىنىڭ رەسەيگە قوسىلعان كۇنى. قازىردىڭ وزىندە سول ءۇشىن 10 مىڭ ادامعا ارنالعان پاۆيلون قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتقانعا ۇقسايدى.

وسى ورايدا موڭعوليانىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى رەسەيگە ءوز باعدارلاماسىن ۇسىنىپ وتىر. ەگەر ول ۇسىنىس قولداۋ تاۋىپ جاتسا، موڭعول مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ رەسەيدە قولعا الىنۋى بەك مۇمكىن. بۇل - تۋرالى موڭعوليانىڭ ۇلى مەملەكەتتىك حۋرالىنىڭ توراعاسى دامدينى دەمبەرەل: «ءبىز رەسەي ەلى موڭعول-تاتار مەملەكەتىنىڭ ەزگىسىنە تۇسكەننەن بەرى ءوزارا باۋىرلاسىپ كەتكەنبىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا بۇل قاناۋ ەمەس، ەكى ءىرى مادەنيەتتىڭ ءوزارا ىنتاماقتاستىعى. قازىر بىزگە سول بايلانىستى قايتا قالپىنا كەلتىرۋدىڭ مۇمكىندىگى تۋىپ وتىر. موڭعول مەن ورىس باۋىرلاس حالىق، قانىمىز دا ءبىر. ەندى ەسكى رەنىشتەردى ۇمىتاتىن ۋاقىت باياعىدا كەلدى جانە قايتادان بىرگە بولامىز. بۇل دۇرىس شەشىم»، - دەپ سانايدى.

موڭعوليا مەن رەسەيدىڭ بىرىگۋىنە ەڭ الدىمەن ورىس بيلىگىنىڭ ىنتالى بولىپ وتىرعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. وتارلاۋدىڭ مادەنيەتتى ۇلگىسى ىسپەتتى كەلىسىمدى رەسەيدىڭ قۇر جىبەرمەسى انىق. ال موڭعوليانىڭ تاۋەلسىز ەل بولا تۇرا، ورىستىڭ قۇشاعىنا كىرۋىنىڭ ناقتى سەبەبى ءالى جۇمباق كۇيىندە تۇر.

«حالىق ءسوزى» گازەتى