پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ باكۋ ساپارى جۇرت نازارىندا بولدى. ەل ىشىندەگى جاعىمدى پىكىرلەردى ايتپاعاندا، گەرمانيادا تۇراتىن ومىرقان التىن اعامىز Facebook پاراقشاسىندا: «تۋىسقان ەكى ەل باسشىلارىنىڭ رەسمي كەزدەسۋدە ءبىر-بىرىمەن ءوز انا تىلدەرىندە سويلەسۋلەرى اسا قۋانتارلىق جانە ەرەكشە ماعىنالى ءبىر قۇبىلىس بولدى»، - دەپ پىكىر جازدى.

«ازاتتىق» راديوسى دا ارتىلعان قازاق مۇنايىنىڭ ازەربايجان ارقىلى تاسىمالداناتىنىن جەتكىزدى. پرەزيدەنتتىڭ كەزەكتى ساپارى – قاسىرەتتى قاڭتار وقيعاسىنان، پۋتين ۋكرايناعا سوعىس اشقان كۇردەلى گەوساياسي جاعدايدان كەيىنگى العاشقى شەتەل ساپارى ەمەس ەكەنى كوپكە ءمالىم. ونىڭ الدىندا باۋىرلاس تۇركيا، قىرعىزستان، دىندەس ساۋد ارابياسى مەن يراندا بولدى. اتالمىش سوعىس («ارناۋلى سوعىس وپەراتسياسىنان») كەيىن تاجىكستان، تۇركىمەنستان، يرانعا عانا ساپارلاي بارعان رەسەي باسشىسى پۋتين جانە قاتاڭ كارانتين شارالارىنا بايلانىستى 2020 جىلدان بەرى ەلىنەن سىرتقا شىقپاعان قىتاي باسشىسى سي تسزينپينمەن سالىستىرعاندا، توقاەۆتىڭ ەكى الىپ كورشىمىزدىڭ باسشىلارىنا قاراعاندا ءورىسىنىڭ كەڭ ەكەنىن بايقايمىز. بىراق، نازار اۋداراتىن ءبىر فاكتور بار.

كرەملدىڭ ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا شاپقىنشىلىعىن ايىپتايتىن ەلدەردى رەسەيمەن دوس ەمەس ەلدەر ساناتىنا جاتقىزىپ، ۇزىن-سونار ءتىزىم جاساعانى بەلگىلى. پەتەربورداعى ەكونوميكالىق فورۋمدا پرەزيدەنتىمىز ورىس باسشىسىنىڭ كوزىنشە ءوزىنىڭ مايدانىن كەسىپ ايتقاننان كەيىن، تەرىستىك كورشىمىز كاسپي قۇبىر جەلىسى كونتسورتسيۋمىنىڭ جۇمىسىن تەجەپ، ارتىنان ايىپپۋلعا اۋىستىرعان. «قازاقستان مۇنايى مەن گازىن ەۋروپاعا جەتكىزىپ، رەسەيدىڭ ورىنىن باسۋعا نيەتتى» دەگەن اقپاردان، تاجىك بيلىگى اقش پەن بىرلەسىپ اسكەري جاتتىعۋ باستاعاننان كەيىن، رەسەي سىرتقى ىستەر مينيستىرلىگى ۇقشۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەرگە «رەسەيمەن دوس ەمەس ەلدەرمەن تىم جاقىنداسپاۋدى» ايتىپ، ەسكەرتۋ جاساعان. قاراپ وتىرساق توقاەۆ ات باسىن بۇرعان ەلدەر رەسەيمەن دوستاس، مۇددەلەس ەلدەر.

اقوردانىڭ كرەملدىڭ ەكونوميكالىق قۇرساۋىنان قۇتىلۋ ءۇشىن، قىزىل سىزىعىن اتتاماي، ولارمان دوس ەلدەردى ءدالىز ەتىپ، دوس ەمەس ەلدەرىنە شىعاتىن جول تابۋى قۇپتارلىق تاكتيكا. كەڭەس قىزىلدارىنىڭ كوسەمى لەنيننىڭ «سىرتقى ساياسات ىشكى ساياساتتىڭ جالعاسى» دەگەن ايگىلى ساياسي ناقىلى بار. رەسەي دە، قىتاي دا سول جولدان اينىعان ەمەس. وسى تۇرعىدان قازىرگى ىشكى-سىرتقى جاعدايىمىزدى باعامداساق، سىرتقى ساياساتتا ءجۇرىسىمىز ءساتتى بولعانىمەن، رەسەيدى اينالىپ ءوتۋ قادامىنىڭ ىشكى ساياساتتا اقساپ تۇرعانىن، سىرتقى ساياسات پەن ىشكى ساياساتتىڭ قابىسپاي جاتقانىن باسا ايتۋىمىز كەرەك. ونىڭ كورىنىسى رەتىندە جۇرت تالقىسىنا تۇسكەن ەكى جاعدايدى ءسوز ەتسەك تە جەتكىلىكتى دەپ ويلايمىز.

رەسەي اسكەرىنىڭ باسقىنشىلىعىن ايىپتاعان ۋكراينانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى پەتر ۆرۋبلەۆسكي سەزىمگە بوي الدىرىپ: «ءبىز ولاردى قانشا كوپ ولتىرسەك، كەلەر ۇرپاقتىڭ قارسىلاسى سونشا ازايادى» دەگەن ماعىنادا ايتقان ءسوزى ەكى ءتىلدى جۇرتتى تاعى دا ايداي قىلدى. ەل ىشىندەگى ۇلتارالىق جانجالداردا ءۇنسىز قالاتىن قازاقستان حالىقتار اسامبلياسى ەلشىنىڭ سوزىنەن فاشيستىك پيعىل بايقاپ، سىرتقى ىستەر مينسترلىگىن ەلشىنىڭ سوزىنە ساياسي باعا بەرۋگە، نارازىلىق بىلدىرۋگە ماجبۇرلەدى. بۇل وقيعا جايىندا وپپوزيتسيونەر جۋرناليست ەرمۇرات باپي اعامىز «دات» گازەتىندە بىلاي دەپ جازدى: «ورىستىڭ وزبىرلىعىمەن گرۋزيندەر ابحازيادان ايىرىلىپ جاتقاندا، كرەملدىڭ كەساپاتىنان مولدوۆاندار دنەستردىڭ ەكى جاعىنا قاق جارىلعاندا، رەسەيلىك اۆياتسيا سيريانىڭ حالقىن قىرىپ تاستاعاندا قىڭق ەتپەگەن اسسامبلەيا ەلى ءۇشىن ەڭىرەگەن ەلشىنىڭ ءبىر اۋىز سوزىنە بولا بۇلقان-تالقان بولعانى قالاي؟ مىنە، ەلشىنى ءبىز وسى جەردە قورعايمىز!» قوعام بەلسەندىلەرى اسسامبلەيا تاراتىلسىن دەپ بيلىككە تالاپ قويىپ، پەتيتسا جاريالادى.

ءبىرىنشى پىكىر تالاس قازىرگى گەوساياسي جاعدايعا بايلانىستى تۋىنداسا، ەكىنشى پىكىر تالاستىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە، پاتشالىق رەسەيدىڭ جەرىمىزدى وتارلاۋ كەزەڭىنە بارىپ تىرەلەدى.

جەرگىلىكتى ورىس ۇلتى وكىلدەرىنىڭ قالالىق اكىمشىلىكتىڭ كوكشەتاۋ ماڭىنداعى كراسنىي يار اۋىلىنىڭ اتىن «تۇران» دەپ وزگەرتۋ شەشىمىنە ورە تۇرەگەلگەن ۆيدەوسىن اقىن مەرگەن توقسانباي الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا جاريالادى. بۇرىننان قوردالانعان تۇيتكىل جايىندا، ناقتىلاپ ايتقاندا، پاتشالىق، كەڭەستىك كەزەڭنىڭ سيمۆولى بولعان جەر-سۋ اتتارىن وزگەرتۋ بارىسىنىڭ باسى، قاسىندا جۇرگەن ساياساتكەر دوس كوشىم اعامىز «جاس الاش» گازەتىندە جاريالاعان «ونوماستيكا – تاۋەلسىزدىكتىڭ كورسەتكىشى» اتتى ماقالاسىندا بۇل ماسەلەگە ەگجەي-تەگجەيلى توقتالعان.

سورتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى 24 ، باتىس قازاكستان وبلىسىنداعى 14 ەلدى مەكەندەگى كەزدەسۋگە قاتىسقان اعامىز ماقالاسىندا ۇلتتاردى ۇيىستىرۋعا ءتيىس اسسامبلەيا وكىلدەرىنىڭ باسقوسۋدا توبە كورسەتپەگەنىن جازادى. ول كىسىنىڭ دەرەگىنشە، 1991 جىلى الماتىدا 1984 كوشە بولسا، ول كوشە اتاۋلارىنىڭ 16 پايىزىنىڭ الماتى نە قازاقستانعا قاتىسى بولعان. باسقا 84 پايىزى نە الماتىعا، نە ەلىمىزگە تۇك تە قاتىسى جوق جانداردىڭ اتتارى. 1954-55 جىلدارى تىڭ يگەرۋ كەزىندە الماتىنىڭ 300 دەي كوشەسىنىڭ اتى اۋىستىرىلىپ، وزگە ۇلت ۇلىلارىنىڭ ەسىمدەرى بەرىلگەن. وسىدان-اق ۇلان بايتاق جەرىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىندەگى جاعدايدىڭ كۇردەلىلىگىن باعامداي بەرىڭىز.

وتارسىزدانۋ ءۇردىسىن تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كەزىندە قولعا الماي، تاريحي ورايدى وتكىزىپ قويعان ەسكى بيلىكتىڭ جالتاق ساياساتى بۇگىنگى بيلىكتى تىعىرىققا تىرەپ، الدىنان كەسە كولدەنەڭ شىعىپ وتىر. ورىس ساياساتكەرلەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە قارسى اقپاراتتىق شابۋىلى، باتىس سانكتسياسىنا ۇشىراعان رەسەي ازاماتتارىنىڭ ەلىمىزگە قوتارىلا اعىلۋى وتقا ماي قۇيعانداي اسەر ەتۋدە. «الدىمەن ەكونوميكا، سودان سوڭ ساياسات» دەپ الدارقاتۋعا قازىرگى ساياسي بەلسەندى جۇرت كونبەيدى. ەل ۇكىمەتتەن قىمباتشىلىقتى اۋىزدىقتاۋدى عانا ەمەس، ساياسي رەفورمانى دا تالاپ ەتىپ وتىر. اتا زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋ جايىندا رەفەرەندۋم جاريالانعاندا بەلسەندىلەر تالقى اياسىنا كىرگىزىلمەسەدە ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي ءتىل مارتەبەسىن الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتتى. پاۆلودار مەن پەتروپاۆل قالالارىنىڭ اتىن اۋىستىرۋ بىتپەيتىن جىر بولىپ كەلەدى. سىرتقى ساياساتتا عانا ەمەس، ىشكى ساياساتتا دا باتىل قادام جاساۋ ۋاقىت تالابى ەكەنىن تۇسىنەتىن كەز كەلدى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz