قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى 2019 جىلى قۇرىلعان ۋاقىتانان باستاپ جەمىستى قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگان بولىپ تابىلاتىن بۇل ۇيىم قۇرامىنا قوعام قايراتكەرلەرىن، مەملەكەتتىك ورگان وكىلدەرىن، ءبىلىم بەرۋ جىنە عىلىمي زەرتتەۋ سالاسىنىڭ وكىلدەرىن، مادەنيەت قايراتكەرلەرىن، بيزنەس وكىلدەرىن، باق وكىلدەرىن، پارلامەنت دەپۋتاتتارىن بىرىكتىرگەن.

ۇلتتىق كەڭەستىڭ ءاربىر ءتورتىنشى مۇشەسى قوعامداعى ماسەلەلەرگە بەي-جاي قارامايتىن بەلسەندى ازامات بولىپ كەلەدى. مەملەكەت باسشىسى  قاسىم-جومارت توقاەۆ العاش پرەزيدەنتتىك قىزمەتكە كىرىسەر كەزدە حالىقتىڭ وزىق ويلارىن ورتاعا سالىپ، تۇيىتكىلدى ماسەلەردىڭ شەشىمىن تاباتىن الاڭ – ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم  كەڭەسىنىڭ قۇرىلاتىنىن جاريا ەتكەن بولاتىن. پرەزيدەنت 12 ماۋسىمداعى ۇلىقتاۋ راسىمىندە سويلەگەن سوزىندە:  «ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدى بيلىك پەن قوعام ديالوگىن دامىتۋ ماسەلەسى قاتتى تولعاندىرادى. مۇنداي ديالوگ پىكىر الۋاندىعىن مويىنداۋ نەگىزىندە قۇرىلۋى ءتيىس. ءتۇرلى پىكىرلەر، بىراق ءبىرتۇتاس ۇلت. مىنە، باستى باعدارىمىز. سوندىقتان مەن قوعامدىق سەنىمنىڭ ۇلتتىق كەڭەسىن قۇرعان ءجون دەپ شەشتىم. كەڭەسكە، جاستاردى قوسا العاندا، بۇكىل قوعام وكىلدەرى كىرەتىن بولادى. ۇلتتىق كەڭەستىڭ العاشقى وتىرىسى وسى جىلدىڭ تامىزىندا وتكىزىلەدى. بيلىك ءوزىنىڭ حالىق الدىنداعى ۋادەسىن ورىنداۋعا مىندەتتى. ونىڭ باستى ميسسياسى وسىعان سايادى. تەك وسىلاي عانا ۇلت بىرلىگى مەن ەلدەگى تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا بولادى. سوندىقتان مەنىڭ سايلاۋالدى تۇعىرنامامدى جۇزەگە اسىرۋ­دىڭ تاقىرىپتىق جوسپارى جاسالادى. حالىقتىڭ وزىق يدەيالارى، ۇسىنىستارى وسى قۇجاتتا كورىنىس تابادى»،-دەدى.

سودان بەرى كەلەلى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تاۋىپ، بىرنەشە باسقوسۋلار وتكىزىپ، سان ءتۇرلى باستامالار كوتەرىپ، ۇلتتىق كەڭەس وكىلدەرى ۇسىنعان ەڭ ومىرشەڭ دەگەن ۇسىنىستار ناقتى رەفورمالارعا ۇلاستى. بۇگىنگە دەيىن 90-نان استام نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكت قابىلداندى. ونىڭ ىشىندە پرەزيدەنت جارلىقتارى مەن ۇكىمەت قاۋلىلارى دا، مينيسترلىكتەردىڭ بۇيرىقتارى دا بار. مىنەكەي، وسىدان ءبىز ۇلتتىق كەڭەستىڭ ءتيىمدى جۇمىس اتقارىپ وتىرعانىن بايقايمىز.

ۇلتتىق كەڭەستىڭ نەگىزگى ماقساتى دا سول – حالىقتىڭ، ساياسي پارتيالاردىڭ، ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن مەملەكەتتىك ساياساتقا قاتىستى وزەكتى، ماڭىزدى ماسەلەلەر بويىنشا باستامالاردى ۇسىنۋ، ونى دامىتىپ، تۇجىرىمداۋ. سونداي-اق تۇجىرىمدامالاردىڭ، مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ جوبالارىنا قوعامدىق ساراپتاما جۇرگىزۋ، جۇرتشىلىقتىڭ، ازاماتتىق قوعامنىڭ پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ ماڭىزدى ستراتەگيالىق پروبلەمالاردى قاراۋ، سىندارلى ديالوگتى قامتاماسىز ەتۋ دە كەڭەستىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنە قوسىلادى.

حالىق بىرلىگى، ەتنوسارالىق جانە كون­فەس­سيا­ارا­لىق تاتۋلىق، قوعامدىق كەلى­سىم – مۇنىڭ ءبارى قاشاندا ىركىلىسسىز ىلگەرىلەۋدىڭ العاشارتى بولعان. وسى قۇندىلىقتاردى نازارىندا ۇستاپ، بىتىمگەر ەلىمىز قانداي داۋ تۋسا دا، سابىرلىقپەن، دانالىقپەن، دابىراعا اينالدىرماي شەشىمىن تاۋىپ، ارازداسقان اعايىندى تاتۋلاستىرىپ وتىرعان. ءسوزدىڭ دالەلى رەتىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ەل ىشىندەگى بەتكە ۇستار ازاماتتاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وسى ۇلتتىق كەڭەستى قۇرعانىن ايتا  الامىز. ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كە­ڭە­سى دە ءوز ناتيجەسىن كورسەتىپ، حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى كوپىرگە اينالا ءبىلدى.

ۇلتتىق كەڭەس قۇرۋ يدەياسىن پرەزيدەنت جاريالاعان كەزدە بۇل قوعامدا وڭ كوزقاراسقا يە بولدى.

«پرەزيدەنت جارلىعىمەن ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى قۇرىلدى. بۇل ەلىمىزدە ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ جولىندا جاسالعان ناقتى قادام. مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، ءبىرتۇتاس ەل بولىپ قالۋ - ءبىزدىڭ باستى باعدارىمىز. جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، قوعامنىڭ بارلىق وكىلدەرىن، سونىڭ ىشىندە جاستاردى دا ديالوگقا شاقىرىپ، بىرىگىپ ارەكەت ەتسەك قانا كوزدەگەن ماقساتتارىمىزعا قول جەتكىزەتىنىمىز انىق. ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا تىڭ بەرىپ قانا قويماي، جاڭعىرۋ مەن رەفورمالاردىڭ تىڭ وزەگىنە دە اينالادى دەپ ويلايمىز. ميلليونداعان قازاقستاندىقتاردىڭ پىكىر مەن كوزقاراسىن بىلدىرەتىن دەموكراتيالىق كۇشتەردىڭ جالپىۇلتتىق كواليتسياسى وسىنداي ماڭىزدى كەزەڭدە ەلباسى ساياساتىنىڭ ساباقتاستىعىن قامتاماسىز ەتىپ، پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەلىمىزدىڭ الدىنا قويىپ وتىرعان ماقساتتارىنا جەتۋىمىزگە ءوزىنىڭ لايىقتى ۇلەسىن قوسادى دەپ سەنەمىز»، - دەگەن ەدى پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ.

«بايتاق بولاشاق» ەكولوگيالىق اليانسىنىڭ توراعاسى ازاماتحان ءامىرتاي ۇلتتىق كەڭەستىڭ حالىق پەن بيلىك اراسىن بايلانىستىرار كوپىر بولارىنا سەنىم بىلدىرگەن.

«بۇگىندە حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى بايلانىس جوعالدى. ال سونى قايتا قالىپقا كەلتىرۋگە پرەزي­دەنت قاۋلىسىمەن قۇرىلعان ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ايتارلىقتاي ماڭىزى بولماق. سوندىقتان وسى قوعامدىق كەڭەس مۇشەلەرى حالىق پەن بيلىك اراسىندا كوپىر بولىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى قولداپ، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ جۇمىس جاساۋىمىزعا كومەكتەسۋىمىز كەرەك. قوعامدا ورىن الىپ جاتقان كۇرمەۋلى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن بيلىككە جەتكىزۋ – ءبىزدىڭ مىندەتىمىزگە اينالماق. ال ونىڭ شەشىمىن تابۋ، جۇمىستىڭ ناتيجەلىلىگىن كورسەتۋ – بيلىكتىڭ قۇزىرىندا. بىرلەسكەن جۇمىستىڭ ناتيجەلى بولارىنا ۇلكەن سەنىم ارتىپ وتىرعانداردىڭ ءبىرىمىن. قوعامدىق كەڭەسكە مۇشە بولعان ازاماتتاردىڭ ءتىزى­مى­نە ۇڭىلسەك، ءبارى دە ەل ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتار. قوعامدا ءوز ورنىن تاپقان ازاماتتار ارالاسقان ورتادا شارۋانىڭ شاتقاياقتامايتىنىنا سەنەمىز»،-دەدى ول.

ۇلتتىق كەڭەستىڭ بىلتىر قاراشادا وتكەن سوڭعى التىنشى وتىرىسىندا كەڭەس جۇمىسىنا باعا بەرىلدى. وتىرىستى ءوزى اشقان مەملەكەت باسشىسى مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتاتىن، الەۋەتىمىزدى ارتتىراتىن ۇسىنىستاردى عانا جۇزەگە اسىرعان دۇرىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

« ءبىز وسى تاريحي بەلەسكە مىقتى مەملەكەت جانە ءبىرتۇتاس ۇلت رەتىندە جەتىپ وتىرمىز. ساياسي جاڭعىرۋ، ەكونوميكا قۇرىلىمىن وزگەرتۋ، الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋ جۇمىستارى تىڭ قارقىنمەن جالعاسۋدا. بۇعان ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى زور ۇلەس قوسۋدا. ۇلتتىق كەڭەستىڭ باستامالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 90-نان استام نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكت قابىلداندى. كەڭەس ەكى جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدەگى كوپتەگەن وڭ وزگەرىسكە جول اشتى. بولاشاق ۇستازدار مەن دارىگەرلەردىڭ، دوكتورانتتاردىڭ ستيپەندياسى كوبەيدى. جوعارى وقۋ ورىندارىندا ساباق بەرەتىن وقىتۋشىلاردىڭ جالاقىسى ءوستى. سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋ كوميتەتى قۇرىلدى. ەرەكشە كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن بالالارعا ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ەرەجەلەرى بەكىتىلدى. وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قونىس اۋدارعان ازاماتتارعا بەرىلەتىن سۋبسيديا ەكى ەسە ۇلعايدى. يگەرىلمەي جاتقان جەر تەلىمىنە سالىناتىن بازالىق سالىق ستاۆكاسى ارتتى. اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن شەتەلدىك ازاماتتار مەن زاڭدى تۇلعالارعا ساتۋعا جانە جالعا بەرۋگە تىيىم سالىندى، – دەدى پرەزيدەنت.

سونىمەن قاتار، زەينەتاقى جيناعىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن باسپانا الۋعا پايدالانۋ ۇلتتىق كەڭەستە كوتەرىلىپ، حالىق اراسىندا كەڭ تارالعان شەشىمدەردىڭ ءبىرى بولاتىن. بۇل تۋرالى دا ەل باسشىسى اتاپ ءوتتى.

«وسى جىلدان باستاپ جۇرتقا زەينەتاقى جيناعىنىڭ ءبىر بولىگىن مەرزىمىنەن بۇرىن الۋعا مۇمكىندىك بەرىلدى. ونى جىلجىمايتىن مۇلىك ساتىپ الۋعا، يپوتەكالىق نەسيەنى وتەۋگە جانە ەمدەلۋگە جۇمساۋعا بولادى. سونىڭ ارقاسىندا جارتى ميلليوننان استام ازاماتىمىز زەينەتاقى جيناعىن ءوز قاجەتىنە جاراتتى»،-دەدى پرەزيدەنت.

ۇلتتىق كەڭەستە جۇرتتى تولعاندىرعان ماسەلەلەر كوتەرىلگەننىڭ ارقاسىندا ءبىراز شارۋانىڭ باسى قايرىلدى. بىلتىر العاش رەت كوپ بالالى، مۇگەدەك بالاسى بار جانە تولىق ەمەس وتباسىلاردىڭ بالالارىنا ءبىلىم گرانتتارى بەرىلدى. ناتيجەسىندە 5 مىڭنان استام جەتكىنشەك تەگىن وقۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. سونداي-اق ەرەكشە كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن بالالارعا ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن بولىنەتىن قارجى ەكى ەسە كوبەيدى. بۇگىندە ءبىر بالانىڭ باسىنا 730 مىڭ تەڭگەدەن تيەدى.

اتقارىلعان جۇمىستار وتە اۋقىمدى بولدى. 2021 جىلى الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسيالاردى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى كەشەندى جوسپارى بەكىتىلدى. قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ رەسۋرستارىنا تەگىن قول جەتكىزۋ قامتاماسىز ەتىلدى. 673 قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ رەسۋرستارىنا«Bilim» ءموبيلدى وپەراتورلارىنىڭ تاريفتىك جوسپارى مەرزىمسىز تۇردە ۇزارتىلدى.

ەلىمىزدە مەديتسينا ماماندىقتارى بويىنشا ءبىلىم الاتىن ستۋدەنتتەردىڭ شاكىراقى كولەمى 26 مىڭ تەڭگەدەن 50 مىڭ تەڭگەگە كوبەيدى. ەرەكشە ءبىلىم الۋدى قاجەتسىنەتىن بالالاردى ارنايى پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قولداۋعا مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا نورمالار زاڭنامالىق دەڭگەيدە بەكىتىلدى. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن كورسەتۋ سالاسىندا جاڭا تاسىلدەمەلەر ازىرلەندى جانە بەكىتىلدى، سونىمەن قاتار، بالا ومىرگە كەلگەن ساتتەن باستاپ پرواكتيۆتى فورماتتا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋدى كوزدەيتىن، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ جانە ونىڭ وتباسىنىڭ بىرىڭعاي دامۋ جوسپارى بەكىتىلدى. «مۇگەدەك ادامداردى الەۋمەتتىك قورعاۋ» inva.gov.kz اقپاراتتىق پورتالىندا وڭىرلەر بويىنشا وبەكتىلەردىڭ قولجەتىمدىلىك كارتاسى جۇمىس ىستەي باستادى. وعان 35491 الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم وبەكتىسى كىرگەن. 2021 جىلدىڭ 15 قازانىنان باستاپ 6 وبلىستا: استانا، الماتى قالالارىندا، اقمولا، قاراعاندى، باتىس-قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا مۇگەدەكتىكتى انىقتاۋ بويىنشا مەديتسينالىق-الەۋمەتتىك ساراپتاما جۇرگىزۋدىڭ سىرتتاي فورماتىن ەنگىزۋ بويىنشا پيلوتتىق جوبا ىسكە قوسىلدى. ىشكى قايتا ءبولۋ ەسەبىنەن ايەلدەر مەن بالالاردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جونىندەگى بولىمشەلەردىڭ شتاتتىق سانى بەكىتىلدى. ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جونىندەگى بولىمشەلەر 129 بىرلىككە نىعايتىلىپ، 248 بىرلىككە دەيىن جەتتى،ال، بالالاردى قورعاۋ جونىندەگى بولىمشەلەر 448 بىرلىككە نىعايتىلىپ، 1150 بىرلىككە دەيىن ارتتى. ايەلدەر مەن بالالارعا قارسى جاسالعان زورلىق-زومبىلىق قىلمىستاردى تەرگەۋ بولىمشەلەرىندە ايەل تەرگەۋشىلەردى مامانداندىرۋ ەنگىزىلدى جانە بارلىق اۋماقتىق پوليتسيا دەپارتامەنتتەرىندە تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن جەدەل تەرگەۋ توپتارى قۇرىلدى. پەنيتەنتسيارلىق مەكەمەلەردە جانە پوليتسيانىڭ قىزمەت ورىندارىندا، سونداي-اق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ بارلىق جەدەل تەرگەۋ بولىمشەلەرىندە جاپپاي بەينەباقىلاۋدى ەنگىزۋ جونىندەگى ناقتى ءىس-قيمىل جوسپارى بەكىتىلدى. شەتەلدىكتەرگە جانە شەتەلدىك زاڭدى تۇلعالارعا اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن ساتۋعا جانە جالعا بەرۋگە تىيىم سالۋ تۋرالى زاڭ قابىلداندى. جەر رەفورماسى بويىنشا كوميسسيا قۇرىلدى جانە ءوز جۇمىسىن اياقتادى، ونىڭ جۇمىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 2021 جىلعى 30 ماۋسىمدا قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە جەر قاتىناستارىن دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدا كورسەتىلگەن جەر زاڭناماسىن جەتىلدىرۋ بويىنشا بىرقاتار جۇيەلى ۇسىنىمدار ازىرلەندى.

قاراپ وتىرساق ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ قوعامداعى شيەلەنىسكەن ماسەلەلەردى شەشۋدە اتقارعان ەڭبەگى وراسان زور. بۇل تەك كەڭەستىڭ قۇرىلعانىنا ءۇش جىل تولار-تولماس ۋاقىتتا تىندىرعان شارۋاسى. ەندەشە بولاشاقتا ۇلتتىق كەڭەستىڭ عۇمىرى ۇزاق بولسا، حالىق يگىلىگى ءۇشىن قىلار قىزمەتى دە تاۋسىلمايدى دەپ سەنىممەن ايتا الامىز.

Abai.kz