ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرگەن دوشاەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى سەرىك احمەتوۆكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

«سىزگە وسى دەپۋتاتتىق ساۋالدى جولداۋىما ەلىمىزدە الكوگول تۇتىنۋدىڭ كۇرت ءوسىپ بارا جاتقانى سەبەپ بولدى.

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى بۇكىل جەر شارىندا سپيرت ىشىمدىكتەرىن تۇتىنۋ دەڭگەيىن ايقىنداۋ ءۇشىن 188 ەلدە ارنايى مونيتورينگ جۇرگىزەدى.

2011 جىلعى رەيتينگتە قازاقستان 34 ورىندا تۇر. بۇل - ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى جىلىنا 11 ليترگە جۋىق تازا ەتيل ءسپيرتىن نەمەسە جارتى ليترلىك اراقتىڭ 50 بوتەلكەسىن تۇتىنادى دەگەن ءسوز.

سونىڭ ناتيجەسىندە قازاقستان بۇگىنگى كۇنى ورتالىق ازيادا ناعىز ىشىمدىككە قۇمار ەل بولىپ تابىلادى. مىسال ءۇشىن ايتاتىن بولساق، جوعارىدا اتالعان رەيتينگتە قىرعىزستان - 106-شى، تۇركىمەنستان - 114-ءشى، وزبەكستان - 131-ءشى، ال تاجىكستان 134-ءشى ورىندا تۇر. ءتىپتى، كورشىلەس قىتايدىڭ ءوزى ءبىر جارىم ميلليارد حالقى بارىنا قاراماستان، 95-ءشى ورىندا تۇر.

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا الكوگول تۇتىنۋىنىڭ شەكتى دەڭگەيىن دە ەسەپتەگەن. ول جىلىنا 8 ليتردەن اسپاۋعا ءتيىس. ودان ارتىق تۇتىنۋ ۇلتتىڭ ازىپ-توزۋىنا، ءتىپتى قۇرىپ كەتۋىنە اكەپ سوعادى.

وسى الەۋمەتتىك كەسىرلى قۇبىلىستىڭ اۋىر سالدارىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مىسالىنان كورۋگە بولادى.

ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرگەن دوشاەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى سەرىك احمەتوۆكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

«سىزگە وسى دەپۋتاتتىق ساۋالدى جولداۋىما ەلىمىزدە الكوگول تۇتىنۋدىڭ كۇرت ءوسىپ بارا جاتقانى سەبەپ بولدى.

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى بۇكىل جەر شارىندا سپيرت ىشىمدىكتەرىن تۇتىنۋ دەڭگەيىن ايقىنداۋ ءۇشىن 188 ەلدە ارنايى مونيتورينگ جۇرگىزەدى.

2011 جىلعى رەيتينگتە قازاقستان 34 ورىندا تۇر. بۇل - ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى جىلىنا 11 ليترگە جۋىق تازا ەتيل ءسپيرتىن نەمەسە جارتى ليترلىك اراقتىڭ 50 بوتەلكەسىن تۇتىنادى دەگەن ءسوز.

سونىڭ ناتيجەسىندە قازاقستان بۇگىنگى كۇنى ورتالىق ازيادا ناعىز ىشىمدىككە قۇمار ەل بولىپ تابىلادى. مىسال ءۇشىن ايتاتىن بولساق، جوعارىدا اتالعان رەيتينگتە قىرعىزستان - 106-شى، تۇركىمەنستان - 114-ءشى، وزبەكستان - 131-ءشى، ال تاجىكستان 134-ءشى ورىندا تۇر. ءتىپتى، كورشىلەس قىتايدىڭ ءوزى ءبىر جارىم ميلليارد حالقى بارىنا قاراماستان، 95-ءشى ورىندا تۇر.

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا الكوگول تۇتىنۋىنىڭ شەكتى دەڭگەيىن دە ەسەپتەگەن. ول جىلىنا 8 ليتردەن اسپاۋعا ءتيىس. ودان ارتىق تۇتىنۋ ۇلتتىڭ ازىپ-توزۋىنا، ءتىپتى قۇرىپ كەتۋىنە اكەپ سوعادى.

وسى الەۋمەتتىك كەسىرلى قۇبىلىستىڭ اۋىر سالدارىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مىسالىنان كورۋگە بولادى.

سوڭعى بەس جىلدا ادامدار الكوگولدىك ماس كۇيدە جاساعان قىلمىس سانى ەكى ەسەدەن استام ءوسىپ، 13 مىڭنان استام فاكتىنى قۇرادى. وسى ۋاقىت ىشىندە ماس قىلمىسكەردىڭ قولىنان 3172 قازاقستاندىق قازا تاپقان.

ماس كۇيدەگى جۇرگىزۋشىلەر دە جۇگەنسىزدىك تانىتۋدا، سوڭعى بەس جىلدا وسىنداي 330 مىڭ جۇرگىزۋشى ۇستالعان. ولار 1814 جول-كولىك وقيعاسىن جاساپ، سونىڭ سالدارىنان 494 ادام قازا تاپقان، 2,5 مىڭ ادام ءارتۇرلى جاراقات العان.

ماسكۇنەمدىك كوپتەگەن ءورتتىڭ شىعۋىنا دا سەبەپ بولدى. سوڭعى بەس جىلدا 1275 ازامات ماس كۇيدە وسىنداي ءورت سالدارىنان قازا تاپقان.

الكوگول تۇتىنۋدىڭ كۇرت ءوسۋى، ارينە، ەلدەگى دەموگرافيالىق جاعدايعا جانە جالپى ەكونوميكانىڭ دامۋى مەن الەۋمەتتىك ومىرگە دە ءوز كەسىرىن تيگىزەدى. الكوگوليزمنىڭ سەبەبىنەن جاپپاي جۇمىس ورنىن تاستاپ كەتۋ، ءوندىرىستىڭ توقتاپ قالۋى جانە باسقا دا كەلەڭسىز فاكتورلار سالدارىنان كەلتىرىلگەن وراسان زور زالالدى ەسەپتەپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس.

تۇرمىستاعى ماسكۇنەمدىك سالدارىنان اجىراسىپ كەتكەن ونداعان مىڭ وتباسىعا كەلتىرىلگەن زالالدى دا ەسەپتەۋ قيىن. تاستاندى جەتىم بالالاردىڭ تراگەدياسىن جانە ماسكۇنەم-دىكتەن اۋرۋ بولىپ تۋىلعان سابيلەردىڭ تارتىپ وتىرعان زاردابىن قالايشا ەسەپتەپ، قايتىپ باعالاۋعا بولادى؟!

ەگەر ستاتيستيكاعا جۇگىنەتىن بولساق، ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا، جىل سايىن دۇنيە جۇزىندە الكوگول ىشىمدىگىن شامادان تىس تۇتىنۋ سالدارىنان 2,5 ميلليون ادام كوز جۇمادى. الەمدەگى ماسكۇنەمدەردىڭ 11 پايىزى اپتا سايىن ۇزاق مەرزىمدىك ىشكىلىككە سالىنادى. بۇل رەتتە ولاردىڭ   30 پايىزدان استامىن ايەلدەر قۇرايدى.

بۇل بويىنشا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە جاعداي ءماز ەمەس. سوڭعى بەس جىلدا ءسپيرتتى ىشىمدىكتى تۇتىنۋدان نەمەسە سونىڭ كەسىرىنەن 12 مىڭعا جۋىق قازاقستاندىق قايتىس بولعان. 210 مىڭعا جۋىق ادام ناركولوگيالىق ديسپانسەردە ەسەپتە تۇر.

ارينە، الەم جۇرتشىلىعى وسى قاتەرلى اۋرۋعا قارسى كۇرەس جۇرگىزىپ وتىر. بۇگىنگى كۇنى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ۇسىنىستارى بويىنشا 80 ەلدە الكوگوليزم مەن ماسكۇنەمدىكتىڭ الدىن الۋ بويىنشا ارنايى مەملەكەتتىك ساياسات جۇرگىزىلەدى. سالاماتتى ءومىر سالتى ناسيحاتتالادى. كەيبىر ەلدەردە الكوگول ىشىمدىكتەرىن تۇتىنۋعا تىكەلەي تىيىم سالىنعان.

ەلىمىزدە الكوگوليزمگە قارسى كۇرەستە ەشتەڭە ىستەلمەي وتىر دەپ ايتۋعا بولماس. 2010 جىلعى قاراشادا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى دايىنداعان قازاقستاندا دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2015 جىلدارعا ارنالعان «سالاماتتى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بەكىتىلدى.

بۇل قۇجات - جالپى العاندا، وتە ماڭىزدى قۇجات. بىراق ول ەلدە الكوگوليزمدى ازايتۋ بويىنشا ناقتى كۇرەس جونىنەن بىرقاتار سۇراق تۋىنداتادى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ساراپشىلارى وسى الەۋمەتتىك كەسىرمەن كۇرەستىڭ ەڭ ءتيىمدى ءارى كەڭ تارالعان قۇرالى ەكونوميكالىق شارالار ەكەنىن ايتادى. ياعني، ەڭ الدىمەن، سپيرتتىك ىشىمدىكتەرگە اكتسيزدەردى ارتتىرۋ ارقىلى الكوگولدى قىمباتتاتىپ، حالىقتىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ وعان قولى جەتپەيتىندەي جاعداي جاساۋ قاجەت.

الايدا، وكىنىشكە وراي، باعدارلامادا الكوگول ونىمدەرىنە اكتسيز ستاۆكالارى قاي جىلى جانە قانداي مولشەردە ارتاتىنى تۋرالى نىسانالى ينديكاتورلار كورسەتىلمەگەن.

بۇل ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. بۇگىنگى كۇنى قازاقستانداعى اراق - كەدەن وداعى ەلدەرى اراسىندا ەڭ ارزان اراق بولىپ تابىلادى. ونىڭ سەبەبى دە قاراپايىم - اكتسيز ستاۆكالارى تومەن. ەگەر ەلىمىزدە 2012 جىلى ءبىر ليتر ەتيل ءسپيرتىن دايىنداۋ كەزىندە اكتسيز تۇرىندە 60 تەڭگە ءوندىرىپ الىناتىن بولسا، رەسەيدە بۇل مولشەر - 163 تەڭگەگە جۋىق، ال بەلورۋسسيادا 380 - 432 تەڭگە ارالىعىندا. ەلىمىزدە جارتى ليترلىك اراققا اكتسيز 100 تەڭگەنى قۇرايدى. ال رەسەي مەن بەلورۋسسيادا بۇل كورسەتكىش ودان 2,5 ەسە جوعارى. سىرا ونىمدەرى بويىنشا دا وسىنداي جاعداي بايقالادى.

قۇجاتتا ەلدەگى الكوگولدى شامادان تىس تۇتىنۋدى ازايتۋعا باعىتتالعان باسقا تەتىكتەر دە ناقتى كورسەتىلمەگەن. بۇگىنگى كۇنى ايرىقشا ليبەرالدىق سيپات الىپ وتىرعان انتيالكوگولدىك زاڭنامانى كۇشەيتۋ جونىندە دە ەشتەڭە ايتىلماعان.

سوندىقتان دا قازىرگى بار نورمالارعا سايكەس ساعات 23.00-دەن ساعات 8.00-گە دەيىن الكوگول ساتۋعا تىيىم سالىنعانىنا قاراماستان، ەلىمىزدە سپيرت ىشىمدىكتەرى تاۋلىك بويى وڭدى-سولدى ساتىلۋ ۇستىندە. ساۋدا ورىندارى سپيرت ىشىمدىكتەرىن كامەلەتكە تولماعاندارعا ساتۋدان دا تارتىنار ەمەس. مۇنىڭ ءوزى انتيالكوگولدىك زاڭنامانى وسىلاي بۇزعانى ءۇشىن ايىپپۇل مولشەرى كورشىلەس ەلدەرمەن سالىستىرعاندا وتە از ەكەنىنە بايلانىستى.

2012 جىلدىڭ سوڭىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ حالىققا تاريحي جولداۋىن ارنادى، وندا ەلىمىزدىڭ 2050 جىلعا دەيىن دامۋىنىڭ ناقتى ويلاستىرىلعان ستراتەگياسى بەلگىلەنگەن.

مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ ۇزاق مەرزىمدى باستى قۇجاتىندا ۇلتتىڭ دەنساۋلىعى - ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ كەپىلى»،- دەپ ايرىقشا اتاپ ءوتتى. دەنى ساۋ، ءبىلىمدى جانە باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت قانا جولداۋدان تۋىندايتىن اۋقىمدى مىندەتتەردى شەشۋگە قابىلەتتى.

سوندىقتان ءبىز ۇكىمەت قالىپتاسقان جاعدايدى ناقتى باعالاپ، ەلىمىزدەگى الكوگول پروبلەمالارى اۋىزدىقتاۋ بويىنشا ءتيىستى شارالار قابىلدايدى دەپ سەنەمىز»،- دەگەن حات سوڭىنا پالاتانىڭ 20-دان استام دەپۋتاتى قول قويعان.

اقپاراتتى قر پارلامەنتى ءماجىلىسى اپپاراتىنىڭ  باسپاسوز قىزمەتى تاراتتى

ABAI.KZ