نۇرلان قابدايۇلى. قىلمىس
(اڭگىمە)
اپاق-ساپاقتا كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، باس جاعىندا جاتقان قالتا تەلەفونى موڭىرەپ وياتتى. ۆيبراتسيادا تۇرعان. كۇڭگىرت بولمەدە ونان سايىن شاقىرايىپ العان ەكرانعا جىرتيىپ قاراي المادى. قىرتيىپ جاتىپ قۇلاعىنا توسقان. ار جاقتاعى اۋىز دا اعىتىلا كەتۋگە شاق تۇر ەكەن، اسىعىس-ۇسىگىس بالپىلداي جونەلدى.
- ااا، امانسىڭ با، قارعام؟ جۇمىسىڭ جاقسى ما؟ ءبىز دە ايتەۋ ەپتەپ-سەپتەپ...
- بۇل كى... ھحم... بۇل كىم ەكەن؟
- ويبۋۋ، بۇل مەن عوي، كورشى ءباتيما تاتەڭ.
ءباتيما تاتەڭنىڭ بەت-پوشىمىن قايسىسىنان كورىپ ەم دەپ ىركەس-تىركەس قونجيىپ، ءبىرىن-
ءبىرى بۇيىرىمەن قىمتاپ وتىرعان قوتىر قۇجىرالاردىڭ قۋىس-تەسىگىن ويشا تۇگەندەپ بولعانشا، ار جاقتاعى اۋىزدىڭ ءوزى دە قايدان اڭقىلداپ تۇرعانىن پاش ەتىپ ۇلگەردى.
- ءاااي، شەشەڭ جاتىپ قاپ ەدى، كەلىپ-كەتسەڭ قايتەدى؟
جۇرەگى سۋ ەتە ءتۇستى. سوسىن اپتىعا جاۋاپ قاتقان:
- ءباتيما تاتە، ءسىز بە؟ شەشەمدى نە دەيسىز؟
- شەشەڭدى ايتام... ناشار جاتىر، - الگىندە عانا بارا المايمىن دەسە تۇپ-تۋرا
تۇتقانىڭ ار جاعىنان قول جۇگىرتىپ جىبەرىپ كەڭىردەگىنەن سۋىرىپ الارداي ساڭقىلداپ تۇرعان تاتەسى، ەندى ءسال كىبىرتىكتەپ بارىپ ءسوزىن جالعادى - تەزىرەك كەلمەسەڭ بولماس.
- يا-يا، ەرتەڭ... ەرتەڭ-اق جەتەم.
- ە، سويتە عوي، قارعام. ال جاقسى وندا. دىڭ-دىڭ-دىڭ...
(اڭگىمە)
اپاق-ساپاقتا كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، باس جاعىندا جاتقان قالتا تەلەفونى موڭىرەپ وياتتى. ۆيبراتسيادا تۇرعان. كۇڭگىرت بولمەدە ونان سايىن شاقىرايىپ العان ەكرانعا جىرتيىپ قاراي المادى. قىرتيىپ جاتىپ قۇلاعىنا توسقان. ار جاقتاعى اۋىز دا اعىتىلا كەتۋگە شاق تۇر ەكەن، اسىعىس-ۇسىگىس بالپىلداي جونەلدى.
- ااا، امانسىڭ با، قارعام؟ جۇمىسىڭ جاقسى ما؟ ءبىز دە ايتەۋ ەپتەپ-سەپتەپ...
- بۇل كى... ھحم... بۇل كىم ەكەن؟
- ويبۋۋ، بۇل مەن عوي، كورشى ءباتيما تاتەڭ.
ءباتيما تاتەڭنىڭ بەت-پوشىمىن قايسىسىنان كورىپ ەم دەپ ىركەس-تىركەس قونجيىپ، ءبىرىن-
ءبىرى بۇيىرىمەن قىمتاپ وتىرعان قوتىر قۇجىرالاردىڭ قۋىس-تەسىگىن ويشا تۇگەندەپ بولعانشا، ار جاقتاعى اۋىزدىڭ ءوزى دە قايدان اڭقىلداپ تۇرعانىن پاش ەتىپ ۇلگەردى.
- ءاااي، شەشەڭ جاتىپ قاپ ەدى، كەلىپ-كەتسەڭ قايتەدى؟
جۇرەگى سۋ ەتە ءتۇستى. سوسىن اپتىعا جاۋاپ قاتقان:
- ءباتيما تاتە، ءسىز بە؟ شەشەمدى نە دەيسىز؟
- شەشەڭدى ايتام... ناشار جاتىر، - الگىندە عانا بارا المايمىن دەسە تۇپ-تۋرا
تۇتقانىڭ ار جاعىنان قول جۇگىرتىپ جىبەرىپ كەڭىردەگىنەن سۋىرىپ الارداي ساڭقىلداپ تۇرعان تاتەسى، ەندى ءسال كىبىرتىكتەپ بارىپ ءسوزىن جالعادى - تەزىرەك كەلمەسەڭ بولماس.
- يا-يا، ەرتەڭ... ەرتەڭ-اق جەتەم.
- ە، سويتە عوي، قارعام. ال جاقسى وندا. دىڭ-دىڭ-دىڭ...
ەستىرتىم-اۋ ايتەۋىر دەگەندەي ول دا تۇتقانى اسىعىس تاستاي بەردى، بۇل دا ەستاندى كۇيدە
مەڭىرەيىپ وتىرىپ قالدى.
شەشەسىنەن باسقا ەشكىمى جوق ەدى. شەشەسىنىڭ جالعىزى ەدى. كىرلەگەن تۇرمىس كىرگەن ءىز بار دا، شىققان ءىز جوق، ءجۇزى بۇرىلعاندى ارىستاننىڭ اپانىنداي قارپىپ باققان قالاعا مۇنى دا وڭمەڭدەتكەندە، شەشە بايعۇس باتادان باسقا بەرەرى بولماي قيپاقتاپ قالىپ ەدى. سودان بەرى ءۇزىپ-جۇلىنعان ەسەندىك-ساۋلىقتان باسقا كوڭىل دەمەرى بولماي بۇل بايعۇس تا قيپاقتاپ ءجۇرۋشى ەدى. سويتسە... تاپ قازىرگى سۇرەپەتىنىڭ قاسىندا باستاعى بۇرىنعى كەپ بالانىڭ ويىنىنا دا ەرۋ بولا الماي قالعانداي، شىن ناشارلىقتى ەندى سەزىنگەندەي سول زاماتىندا قايعىنىڭ قاتپارى قالىڭداپ بارا جاتتى.
***
ەرتەڭ-اق جەتەم دەگەنى انشەيىن، ەلەگىزگەن كوڭىلدىڭ شاراسىز تىپىرلاۋى عانا ەدى. شالعايداعى شاھاردان جەر شەتىندەگى جەتىم اۋىلعا ەرتەڭىندە تۇرماق، ونان ارعى كۇنى دە جەتە المادى. تەك ءۇشىنشى كۇنى ارەڭ ىلىنگەن. كەش قالىپتى. جالعانداعى جالعىز قيماسىن اقتىق رەت كورە الماي انا دۇنيەگە اتتانىپ كەتە بارعان شەشەسىن وڭ جاققا سالىپ تا قويعان ەكەن.
تىرشىلىكتەن تارىنعان سوڭ، كوڭىلىنىڭ دە شالعايى جيىرىلا تۇسكەن بەزەرى بار اۋىلداسقا بەت-ءجۇزىن پۇلداپ وتكىزبەك تۇرماق، تەگىن تارتسا دا قايرىلماس ەدى. تيىسىنشە ەكى تۋىپ، ءبىر قالعانى بولماسا دا ەكى كۇننىڭ بىرىندە بۋاز ساماۋىردىڭ بوز تۇتىنىمەن بىرگە بۋداقتاپ، قاشان كورسەڭ پۇشىق شاۋگىمگە مىڭگەسىپ وتىراتىن ازارى جوق قۇدايى كورشىنىڭ القاۋىنان باس تارتا الار شاما قايدا؟ ولىك ءويتىپ-ءبۇيتىپ اقتىق ساپارعا جونەلتىلدى.
قازادا دا، قالعان شارۋادا دا قازداي ءتىزىلىپ كەپ، قازديىپ وتىراتىن جەسىر كەمپىرلەر مەن كەلىننىڭ قاباعىنان جاۋراعاندا كۇنشۋاقتاپ قوتان كەزىپ كەتەتىن جەتىم شالدار ساداقادان قوڭ جيعان شالا مولدانى ساقالىنان جەتەلەپ كەلىپ، جەتىسىن وتكەرىسكەن بولدى.
ءجۇن جەپ، جاباعى تاستاماسا دا، جۇدەپ ءجۇرىپ قىرقىن بەردى.
تىرىسىندە تۇك كورمەگەن شەشەنى ءولىپ قالعان سوڭ قاي ۇشپاققا شىعارا السىن؟! تەك ايتەۋىر و دۇنيەلەكتەرگە شولاق اياتتاي قايىرى بولماسا دا، بۇ دۇنيەلىكتەر پارىز اتاۋلىنىڭ تورەسى كورەتىن ءبىر قارەكەتتى بۇل دا مەدەت تۇتقان. ءسويتىپ قايتكەندە دە شەشەسىنىڭ باسىنا تاس قويۋدى نيەت ەتتى. بىراق تىلىندە كاليماسى باردىڭ قاۋشاعىندا جاتىپ تا كۇنانىڭ ەسەبىن تۇگەندەي الارلىق ىرقىمەن قۇدايىنان بەزگەننىڭ قۇلقىنىنا شىرعا سالعان ءبىر قىلمىستان بەيحابار ەدى...
***
اۋلىناي وسى اۋىلداعى قابىرعاسى جابىق جالعىز ادام - بالاعىن بيت جەپ، جاعاسىن يت تارتىپ جاتسا دا اي قاراپ وتىراتىن اڭقاۋ ەلدى ارامزالىعىمەن نوقتالاپ، ەندى بولماسا اۋانىڭ ءوزىن تەكشەلەپ ساتۋدىڭ از-اق الدىنا جۇرگەن بىرەۋ ەدى. الايدا قارا سۋدان قايماق قالقىعان ىسقاياقتىعى جۇرتتا جوق قىلمىسقا جەتەلەيدى-اۋ دەپ وزگە تۇرماق ءوزىنىڭ دە ەش ويلاماعانى جانە راس. شارۋادان قاجىعان كىسىمسىپ بىلعارى كرەسلودا مىجىلەەەپ وتىرعان. اياق استىنان كەڭسەنى ايۋ كىرىپ كەتكەندەي دۇرلىكتىرىپ، ءزارىن شاشا جەتكەن كارى جەڭگەلەرىنىڭ ءبىرى ورنىنان جۇلقىپ تۇرعىزعانداي بولدى.
- انا كىرمە كەمپىر نەگە شالىمنىڭ قاسىندا ءشالجيىپ جاتىر؟!
- ا؟ ءسىزدىڭ شالىڭىز باياعىدا...
- نە، ولمەلى كەزىندە كەرەك بولعان شالدى، ءولىپ قالعان سوڭ يتجەمەگە تاستاپتى دەپ پە
ەڭ؟ الدە ءوزىم بارعانشا تىزەسىن جىلتىپ جاتسىن دەدىڭدەر مە؟!
- جەڭەشە-اۋ، تۇك ۇقسام بۇيىرماسىن، ءسىز وسى نە ايتىپ تۇرسىز؟
- نە ايتۋشى ەم، انا كەمپىردى اپارىپ مەنىڭ شالىمنىڭ قاسىنا كومىپتى. قابىر بوس
جەردەن قازىلا بەرسىن دەپ سەن ايتقان دەيدى.
- يا... ول ونسىز دا سولاي بولات تا عوي... اۋلىناي كرەسلوسىن ىڭىرسىتا شالقايىپ،
تەمەكى تۇتاتقان. جەڭگەسى دە جەڭىلە قالاتىن قالىپ تانىتپادى:
- ءاي، ول مەنىڭ جەرىم! سپراپكىم بار.
- ويباي-اۋ، جەڭەشە، ونداي سپراپكى كەزىندە كىمگە بەرىلمەدى. ءتىزىمدى ءوزىڭ جاساماپ پا
ەدىڭ دەگەن كىسىشە جەڭگەسىنىڭ جۇزىنە بەجىرەيە قاراعان ەدى، ەرىنى بۇرىسە جىبىرلاپ ىرىققا كونبەي تۇر ەكەن. سوسىن تۇيىنشەگىنەن اعىتىلعان دورباداي نەمە بارقىراي سوگىلدى:
- ءاي، قاينىم، سەن ءوزىڭ سول ءبىر بەت قاعازدى قۇيرىق سۇرتىڭدەر دەپ تەگىن تاراتقانداي
شالقاياسىڭ عوي، ءتىپتى!
- ەندى... تەگىن تاراتپاساق تا... - وقشىرايا تونگەن كارى جەڭگەسىنىڭ جۇزىنەن كوز
تايدىرىپ، جەلكەسىن قاسي بەردى، - قازىنانىڭ ءمورىن سۋ تەگىن-اق باسىپ بەرگەمىز جوق پا.
كەمپىر كەمسەڭدەپ وتىرا كەتتى:
- سوندا مەنى قايدا كومبەكسىڭدەر؟
- قايدا كومگەنى نەسى، ءسىز ءالى ءتىرى وتىرسىز عوي...
قايتا-قايتا الدىن وراپ، ءسوزدىڭ سوڭىن قۇردىمعا جەتەلەي بەرگەن اۋلىنايدىڭ بۇنىسى
ەندى شىمبايىنا شىن باتقان كەمپىر كوز جاسىن ساپ تيىپ، شاتىناپ شىعا كەلگەن.
- سوندا نە، مەنى وسىلاي ولمەي جۇرە بەرەتىن سايتان دەپ پە ەدىڭدەر؟! - كوك ءتۇتىننىڭ
ار جاعىنان تۇتىگە تۇرا كەلگەن كەمپىر راسىندا الباستىداي سۇستى ەدى، - كوپ ءسوزدى قوي، سەن قاينىم. انا جەمتىگىڭنىڭ ەتى سوگىلىپ، جامباسىم تيەر جەرگە جايىلىپ كەتپەي تۇرعاندا شالىمنىڭ ىرگەسىن بوساتتىرىپ بەر. ايتپەسە... - ايتپەسە نە بولارى جوپەلەمدە اۋزىنا تۇسپەگەندەي ەرىنى جىبىرلاپ از تۇردى، - ايتپەسە... وسى ۋاققا دەيىن ىشكەن-جەگەنىڭدى جىپكە تىزگەندەي قىپ ۇستىڭنەن ارىز جازام!
كەمپىر ءسوز وسىمەن ءتامام دەگەندەي تاسىر-تۇسىر شىعا جونەلدى.
قۇتىرعان قۇيىنداي جايپاپ وتكەن شايپاۋ جەڭگەنىڭ ءبىر كەتسە قاتتى كەتەرىن ويلاعاندا قيپاقتاپ وتىرا المادى. اۋزىنداعى اق يت پەن كوك ءيتتى قارعىباۋسىز قويا بەرىپ، كوردە جاتقان جەتپىس جەتى اتاسىن تاپ تەمەكىنىڭ تۇقىلىمەن قوسا شايناپ تاستارداي تىك تۇرعىزىپ، قايتا جۋساتىپ بارىپ ساباسىنا تۇسكەن. سوسىن تالاي بىلىققا تامىزدىق تاستاماي تۇرعاندا كارى جەڭگەسىنىڭ كارىنەن قۇتىلۋدىڭ قامىنا كىرىستى.
***
وسى اۋىلدىڭ قاڭعالاقتاعان ەكى اياقتىسى تۇرماق، قاڭعىباس يتتەرىنە دەيىن قاي قوتاننان بوق جەپ، قاي بۇرىشقا سارىپ كەتكەنىن تىمىسكىلەپ ءبىلىپ وتىراتىن اۋلىنايعا، قابىرستاندىق اۋماقتىڭ دا ءار سۇيەمى تاپ ءوزىنىڭ سۇيەگى شۇيىنشىگە شاشىلعانداي ءمالىم ەدى. قاس قىلعاندا، قاتار جاتسا قيامەت كۇنىنە دەيىن قول ۇستاسىپ بىرگە باراتىنداي-اق كارى اكە-شەشەسىنىڭ ايتەۋىر ءبىر ولەرىنەن ءۇمىتتى جۇرت تەبىنگىدەي جەردى دە سانتىمەترلەپ ءبولىسىپ الىپتى-اۋ. راس، تىرىلەردى جالعان سپراپكىمەن دۋالاپ، الاڭسىز اتتانىسقا كەپىلدىك بەرگەنى ءۇشىن اقشانىڭ استىندا قالعان. كەزىندە. ەندىگى سيقى مىناۋ. ءالى توپىراعى سۋىماعان كىرمە كەمپىردى جاتقان جەرىنەن سۋىرىپ اپ، تەپكىلەپ قايتا كومەر جەر تاپپاي ميى اشىپ وتىر. جانە ەستىگەن جۇرتتىڭ ەكى كوزى توبەسىنە شىعىپ، تاپ سول تۇرعان ورنىندا-اق جىندانىپ كەتەرى بەك مۇمكىن سۇمدىق ىسكە كىمدى جەگەرىن بىلمەي تاعى دال.
ءا دەگەندە شەشەسى جاتقان جەردىڭ جايىن ۇلىنا ەستىرتپەك بولعان. بىراق و نەمەسى ولگەنىن قورلاتىپ قويىپ قاراپ تۇرار دەيسىڭ بە، «نەگە-نەگەنىڭ» استىنا السا نە بەتىن ايتپاق؟ نەگە ولاي بولعانى ويداعى ون اۋىل، قىرداعى قىرىق قالاعا جايىلسا شە؟ ودان ارعى كور ساتۋدان كورەر ازابى كورگە دەيىن تاۋسىلا قويار ما ەكەن؟ باسقا ءبىر ەبىن تابۋ كەرەك.
ايدالادا قالعان ءبىر كەمپىردىڭ سۇيەگى سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق قاڭعىباس ۇلدىڭ قايرىلىپ سوعار قاعباسىنا اينالار دەيمىسىڭ؟ ءوزىن وسىلاي دەپ جۇباتقان بولدى. ونىڭ ۇستىنە بار پالەنىڭ قولامتاسىن قوزداتىپ كەتكەن الگى شايپاۋ جەڭگەسىن بۇگىن-ەرتەڭ ونسىز دا قۇداي الماستاي كورىنگەن. اقىرى ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، ادامىن ارۋاققا شەت قىلعان حارام ىسكە جەتىم قالاق پەن اراقكەش پيۆاكيننەن باسقا ەشكىمدى قولايلى كورمەدى...
***
پيۆاكين اتام زاماننان كەڭسەنىڭ وت جاعۋشىسى ەدى. كۇلگە اۋناعان قوتىر تۇيەدەي قىسى-جازى قوجالاق كاچەگاركانىڭ ىسىنا قاقتالىپ جاتا بەرەتىن. قالاق القاپتىق جەرى ءجۇز جىلعا جالعا كەتكەن سالبوكسە اۋىلدىڭ القىمى قاڭسىپ، الدەعاشان ساۋدىراپ سۇيەگى قالعان كومباينسىماقتارى مەن كەڭسىرىگى ساڭىرەيىپ، ميى اقتارىلا شوڭقيعان تراكتورلارىنىڭ قاڭقاسىن كۇزەتەتىن. ونى دا ۇيشىگىندە تۇتقىشتاي يلەكتەلىپ جاتقان جەرىنەن ارشىپ الدى. ءومىر ءسۇرۋ بىرىنە - بار بولعانى كەڭىردەك ءجىبىتۋ، ەكىنشىسىنە - قايتىپ تە بولسا تاماق اسىراۋداي كورىنەتىن قوس مۇندار، كەرەك دەسەڭ كىرمە كەمپىردىڭ جاتقان جەرىن توپىراعىمەن قوسا قوپارىپ كوشىرىپ جىبەرەمىز دەسىپ دۇرىلدەپ وتىردى...
***
ءتۇن سۇتتەي جارىق ەدى. باتىلدىق ءۇشىن ءبىر جارتىلىقتى قىلداي ءبولىپ قوتارىپ العان ەكەۋى اۋەلى قابىردىڭ جالىن ءبىر قاپتالعا جايمالاي سىرعىتتى. سودان سوڭ قالعان توپىراعىن قوبىراتا كۇرەپ، بەت اعاشقا دەيىن تاقىرلاي تازالعان. بەت اعاشتى بەستىڭ تاقتايلارىنان كولدەنەڭدەي ءتىزىپ، جالاڭ قابات تاستاعان ەكەن. قولى ۇزىن ەربەكەيلەۋ پيۆاكين جۇرەلەي ەڭكەيىپ، اياق جاعىنان باستاپ ءبىر-بىرلەپ الىپ قالاققا بەرە باستاعاندا، كەبىنى جارق ەتكەن مۇردە قۇبىلاعا قاراي بوزارا سورايىپ بارا جاتتى. بەت اعاشىن سىپىرىپ العان سوڭ دا ءمىز باقپاعان قوس دۇلەي قاراپ تۇرماي قولدارىنا ءبىر-ءبىر كەپ قانار ۇستاپ ىشكە تۇسكەن. سوسىن مۇردەگە ءبىرى باسىنان قۇرساق تۇسىنا دەيىن، ەكىنشىسى اياعىنان ومىراۋدىڭ استىنا دەيىن قاپ كيگىزىپ، وراي كوتەرىپ ەرنەۋگە قويدى دا، وزدەرى سەكىرىپ سىرقا شىقتى. اينالاسى بيە ساۋىمدا جاس قابىردىڭ قورىس-قوپاسىن شىعارعان ەكەۋى قورىقپاق تۇرماق تىتىركەنگەن دە جوق، سۇيەكتى كومىر تاسيتىن قول ارباعا كولدەنەڭ وڭگەرىپ، زيراتتىڭ جەلكە ءتۇسىنا قاراي سۇيرەي جونەلدى. بارا، تاپ قاشانىڭ ىرگەسىنەن اسىعىس قازىلعاندا بولماعاندا، مىقىننان دا كەلمەي قالعان شۇقاناققا اۋدارا سالىپ، بەتىن جاسىرعان. ەندىگى شارۋا تىپتەن وڭاي ەدى. بار بولعانى باسى قاتقان جۇرتتى بىلگەنىنەن جاڭىلدىرۋ. اۋەلى تونالعان كوردىڭ ۇڭىرەيگەن اۋىزىن قايتا كەپتەپ، جان-جاعىنا جايىلا تاپتالعان توپىراعىن قىرلاي شوشايتىپ، باستاپقى نوبايىنا كەلتىرگەندەي بولدى. سوسىن تامىزدىققا جاراتۋ ءۇشىن بەت تاقتايلارىن جيىپ-تەرىپ ارباعا سالعان قوس مۇناپىق تۇك كورىپ، تۇك بىلمەگەندەي اۋىلدى بەتكە الىپ دالدىرلەپ بارا جاتتى.
ABAI.KZ
