كەيىنگى كەزدە مۋحورياپوۆ دەگەن بىرەۋدىڭ قازاق حالقىن مەنسىنبەگەن پىكىرلەرى ءۇشىن باسپاسوزدە، الەمجەلىلەردە نارازىلىق داۋىلى بۇرقىراپ بەردى. مۇنىڭ اقىرى جەكەلەگەن جۋرناليستەردىڭ، ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ الگى كورگەنسىزدى قىلمىستىق جاۋاپقا تارتۋعا شاقىرعان تالاپتارىن زاڭ ورىندارىنا جولداۋمەن جالعاستى. البەتتە بۇل ماسەلە شەشىلەر.

بىراق ەڭ باستى پروبلەما – وسىنداي كورىنىستەرگە نەگىز بولىپ وتىرعان تەرىس قۇبىلىستاردىڭ مۇلدە ءسوز ەتىلمەگەن كۇيى قالۋى. ول – قازاق حالقىنىڭ تاريحي-قۇقىقتىق ءرولىنىڭ جانىشتالۋى، ار-نامىسىنىڭ تاپتالۋى، ۇلتارالىق قاتىناستارداعى كەڭەستىك-شوۆينيستىك قيعاشتىقتاردىڭ ساقتالۋى.

ەستەرىڭىزدە مە، مالوۆودنىيداعى قازاق-شەشەن قاقتىعىسى بيلياردتا جەڭىلگەن شەشەن جىگىتىنىڭ وركوكىرەكتەنىپ، قازاق جىگىتىن مەنسىنبەي، دجيپپەن قۋىپ ءجۇرىپ قايتا-قايتا قاعىپ، باسىنۋىنان باستالعان. قوردايداعى قازاق-دۇڭگەن قاقتىعىسى دا دۇڭگەندەردىڭ جەرگىلىكتى قازاقتاردى ادام قۇرلى كورمەي مەنسىنبەۋىنەن شىققان. اتىراۋداعى قازاق-تۇرىك قاقتىعىسى دا تۇرىكتەردىڭ اسحانادا قازاقتاردى مال ساناپ قۇتىرۋىنان شىققان. ايتا بەرسە مۇنداي مىسالدار جەتىپ ارتىلادى.

بۇل پروبلەمالار ءسوز جوق، قازاقستانداعى ۇلتارالىق يدەولوگيانىڭ قاتەلىكتەرىنەن تۋىنداپ جاتتى. وتىز جىلدان استام بيلىك قۇرعان نازارباەۆ رەجيمى انتيقازاقتىق ساياساتىمەن قازاقتاردى ەزىپ-جانشىپ، تۇتاس ءبىر مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتى وزگە دياسپورالار دەڭگەيىنە ءتۇسىرىپ تاستادى.

بۇل جاعداي ەكى قۇبىلىستى تۋعىزدى. بىرىنشىدەن، قازاقستاندا تۇراتىن باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ قازاقتارعا دەگەن مەنسىنبەۋشىلىك كوزقاراسىن، ءتىپتى مەنمەنسىگەن وكتەمدىك پسيحولوگياسىن تۋعىزدى. جوعارىدا ءسوز بولعان ۇلتارالىق قاقتىعىستاردىڭ ءبارىنىڭ دەرلىك استارىندا وسى جاتىر. ەكىنشىدەن، بۇل ءوز ەلى، ءوز جەرىن ەجەلدەن نايزامەن قورعاپ ۇيرەنگەن قازاقتاردىڭ ەندى ءوز نامىسىن، ءوز قۇقىعىن جۇدىرىقپەن قورعاۋعا ءماجبۇر ەتتى. وكىنىشكە قاراي نازارباەۆتىق كۇش قۇرىلىمدارى الگىندەي وقيعالاردىڭ بارىندە قازاقتاردى تىزەگە سالىپ، جىعىپ بەرىپ وتىردى. مۇنداي ادىلەتسىز ۇستانىمدار قازاقستان بيلىگىندە ماڭگى-باقي جالعاسا بەرمەۋى كەرەك!

قازاق حالقى تابيعاتىنان ادىلەتسىزدىككە قارسى. قازاقتاردىڭ 1916 جىلى اق پاتشاعا قارسى كوتەرىلىسى، 1920-1933 جىلدار اراسىندا بولشەۆيكتىك وكتەمدىككە قارسى جۇزدەگەن رەت باس كوتەرۋلەرى، 1979 جىلى نەمىس اۆتونومياسىن قۇرۋعا قارسى تەمىرتاۋ كوتەرىلىسى، 1986 جىلعى ماسكەۋدىڭ وزىمبىلەرمەندىك ساياساتىنا قارسى الماتىداعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى، 2022 جىلى قاڭتارداعى نازارباەۆ رەجيمى مەن وليگارحتىق بيلىككە قارسى نارازىلىعى سياقتى تولقۋلاردىڭ بارشاسىنىڭ نەگىزىندە ۇلتقا قاتىستى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەر، الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتەر جاتتى.

سوندىقتان قازىرگى بيلىك الەۋمەتتىك سىلكىنىستەردى قالامايتىن بولسا نازارباەۆ رەجيمى ۇستانعان قازاقتى قورلاۋ، جانىشتاۋ، تىزە باتىرۋ باعىتىنان – قازاق حالقىن لايىقتى باعالاۋ، قۇرمەتتەۋ باعىتىنا اۋىسۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل قالىڭ، قاتپارلى ۇلكەن يدەولوگيالىق جۇمىس. ول تاريح، عىلىم، ءبىلىم، ءتىل، ساياسات ت.ب سالالاردى قامتىعانى ماڭىزدى. شارتتى تۇردە بولسا دا «تاريحىمىزدى تانيىق!»، «قازاقتار ادىلەتتىلىكتى قالايدى»، «كوتەرۋ ءۇشىن قازاقتى، توقتاتايىق ازاپتى!» دەگەن ءتارىزدى باعدارلامالار دۇنيەگە كەلۋ كەرەك! تيتۋلدىق ۇلتقا يدەولوگيالىق قولداۋ قاجەت!

وندا قازاقستانداعى قازاقتاردىڭ فرانتسياداعى فرانتسۋزداردان، گەرمانياداعى نەمىستەردەن، رەسەيدەگى ورىستاردان، گۇرجىستانداعى گۇرجىلەردەن، وزبەكستانداعى وزبەكتەردەن كەم ەمەس، ولارمەن تەرەزەسى تەڭ ۇلت ەكەندىگىن كورسەتەتىن دۇنيەلەر جاسالعانى ءجون دەپ ويلايمىن. كورنەكتى نەمىس جازۋشىسى گەنريح لاۋبە: «حالىقتىڭ تىلىنە شابۋىل جاساۋ ونىڭ جۇرەگىنە شابۋىل جاساۋمەن بىردەي» دەپتى. سوندىقتان قر قىلمىستىق كودەكسىنە قازاق حالقىنا، قازاقتىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىنە قارسى ءتىل تيگىزگەن ادامدار قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلاتىنداي باپتار ەنگىزىلگەنى دۇرىس. وندا دۇنيە-مۇلكىن تاركىلەپ، قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىنان ايىرىپ، دەپورتاتسيا جاساۋ ەڭ جەڭىل جازا رەتىندە قاراستىرىلعانى ابزال.

ال قازىرگى جاعدايعا كەلسەك، بيلىك رەسەيدەن سەسكەنىپ، كونستيتۋتسياعا قازاق حالقىنىڭ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ەكەندىگى تۋرالى قاعيدالاردى ەنگىزبەۋىنە ۋاقىتشا قۇبىلىس رەتىندە كوز جۇما تۇرايىق. الايدا وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قازاق حالقىن قورلاۋىنا تىيىم سالۋ ءۇشىن قازاق حالقىن اسپەتتەيتىن امالدار جاساۋىنا بولادى عوي. ءسوزدىڭ قىسقاسى قازاق حالقىنىڭ قازاقستانداعى مەملەكەت قۇراۋشى ءارى جەتەكشىلىك ءرولىن قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت.

مارات توقاشباەۆ

Abai.kz