كوپەن، كوپەن امىربەكوۆ كوكەم تۋرالى، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ساتيرا ساڭلاعى جونىندە ەستەلىك جازامىن دەپ ويلاماپپىن... ۆالس كورولى ءشامشى قالداياقوۆ تۋرالى  «شامشىمەن ءشاي ىشكەندە»  ەستەلىگىمدى جازعانىمدا، كادىمگىدەي اق پەيىلىمەن، پاراساتتى زەيىنىمەن ءبىراز كۇلىپ الىپ ەدى. «ءاي، مۇحتار، مىنا جەرىن «ءولتىرىپ» جازىپسىڭ، ابدەن كۇلىپ الدىم! ەستەلىكتى دە وسىلاي ويناتىپ جازۋ كەرەك، سەن ساتيريكسىڭ عوي»، – دەپ تاعى دا وزىنە ءتان كۇلكىسىمەن شۋاق شاشاتىن جارىقتىق. كەيىن وسى ەستەلىكتى «ايقىندا» جاريالاتتى.

ەندى مىنە، كوپەننىڭ ءوزى تۋرالى ەستەلىك جازۋ مەن ءۇشىن قانداي اۋىر ەكەنىن بىلسەڭىزدەر عوي. كەشە عانا ماعان تاپسىرمالار بەرىپ، («ايقىن» گازەتىنىڭ  «ارا» قوسىمشاسىندا رەداكتور، مەن شىمكەنتتەگى ءتىلشىسى ەدىم.)  «قىسقا دا، نۇسقا دا جازعان دۇرىس قوي، ول سەنىڭ ءستيلىڭ، بىراق، فەلەتوندار جەتىڭكىرەمەي جاتىر، تاعى ءبىر-ەكەۋىن جازا عوي»، – دەيتىن.

كوپەن اعامدى سوناۋ جەتپىسىنشى جىلداردان بەرى بىلەتىنمىن. گازەت-جۋرنالداردى يىسكەپ، ىشىندەگى ساتيرالاردى «جالاپ-جۇقتاپ» قوياتىن جاس كەزىمىز عوي، جاس ساتيريك كوپەكەڭنىڭ  جازعان-سىزعاندارىن ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىنمىن. الماتىعا ارمان قۋىپ، قازمۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسكەن سوڭ،  كوزدەرى كوك، ءجۇزى جىلى، اتاعى اسپانداپ كەلە جاتقان ساتيريكتىڭ قولىن الىپ، قاتار جۇرەتىن دارەجەگە جەتتىك. مەنى جەتەلەپ، «ارا» جۋرنالىندا  قىزمەت ىستەيتىن وسپانحان اۋباكىروۆكە تاسنىستىرعانى دا كۇنى كەشەگىدەي ەسىمدە. كەيننەن «ارانىڭ» باس رەداقتورى قالتاي مۇحامەدجانوۆكە ايتىپ ءجۇرىپ، «ارانىڭ» وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ءتىلشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالۋىما دا سەپتىگىن تيگىزگەن ەدى. مۇنداعى ايتپاعىم، كوپەن كوكەمنىڭ جاقسىلىعىن، شاراپاتىن كوپ كوردىم. ول قولىنان كەلسە، جاقسىلىق جاساۋعا ءيتىنىپ تۇراتىن، اق كوڭىل اعام ەدى.

بىردە، كوشەدە اڭگىمەلەسىپ كەلە جاتقانىمىزدا، سادىقبەك ادامبەكوۆتىڭ پاتەرى بالكونىندا جايىلىپ تۇرعان ءسۇر ەتتى كورىپ قالىپ:

– مۇرنىڭ ءيىس سەزدى مە؟ –دەپ سۇرادى.

– جوق، –دەيمىن.

– اناۋ ەتتى كوردىڭ بە؟

– كوردىم.

– ءجۇر، «ەت جەمەسەڭ تۇسىڭە كىرەدى، جەسەڭ، تىسىڭە كىرەدى» – دەپ، قوياردا قويماي، قازاقتىڭ دارا ساتيريگى سادىقبەك اعامىزدىڭ ۇيىنە توپ ەتكىزدى. سول كۇنى ەت جەپ وتىرىپ، نەبىر اڭگىمەلەردىڭ، ازىلدەردىڭ ساۋناسىنا شومىلعانىم-اي!

«قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جۇرگەندە، ادەبي فەلەتونداردىڭ سەرياسىن ءجيى  جاريالادى. مەنى كورىپ: «ءاي، مۇحتار، مۇحتار مەنى قۇپتار، كەل، سورا عوي، قالتامدا قۇرت بار!» – دەپ تابان استىندا شىعارعان ولەڭىن وسى كۇنگە دەيىن ۇمىتپاپپىن، جەكە مۇراعاتتارىمنىڭ ىشىنە ساقتاپ قويعان ەكەنمىن. (بالا كەزدەن وسىنداي ادەتىم بار.) سوسىن، وسى جاقىندا عانا، مەن دە كوپەكەڭە ارناپ ءازىل جازدىم. مىنە:

كوپەن جانە مەن

كوپەن،
ول مەنىڭ كوكەم،
رۋىمىز ساتيرا،
ەمەس ماعان بوتەن!
استاناعا شاقىرسا،
ۇيىنە وتەم،
ەمەس ماعان بوتەن!
اپپاق ساقالى بار،
اۋزىندا ماقالى بار،
سوزگە شەشەن،
وزىندىك ماقامى بار،
تارتاتىن كۇيىمىز ءبىر،
كۇلكى دەگەن ءۇيىمىز ءبىر،
ايدالادا كەلە جاتساق،
التى قاسقىر الدىمىزدا،
جەتى قاسقىر ارتىمىزدا،
ەشتەڭە جوق، اتساق،
ءبىزدى قورشاي قالىپتى،
باعدارلاي، باقساق،
ءبىر قاسقىر اقساق،
ەكىنشىسى سويلەدى،
بىزگە قاقساپ:
– كيىمدەرىڭ ءساندى مە؟
ەتتەرىڭ ءدامدى مە؟
قازىر جەيمىز.
ءبىتتى اڭگىمە،
نە دەيسىڭدەر،
ومىرلەرىڭ ءماندى مە؟
كۇندەرىڭ ءاندى مە؟
– مەنىڭ قانىم قىشقىل،
مۇحتاردىڭ ءحالى مۇشكىل،
ماعان دەسەڭدەر،
ءىنىمدى جەسەڭدەر،
كۇلە بەرەسىڭدەر،
يت سياقتى،
بوستان-بوسقا،
ۇرە بەرەسىڭدەر.
ماعان دەسەڭدەر،
مەنى جەسەڭدەر،
قۇساسىڭدار،
راكەتا بوپ،
ۇشاسىڭدار،
ودان نە ۇتاسىڭدار؟
– ويباي، قۇرىعانىمىز،
يت بولىپ ۇرگەنشە.
ءبورى بولىپ،
ۇلىعانىمىز،
كەرەك ەكەن،
كوپەكەڭنىڭ ويى،
قۇدىقتاي تەرەڭ ەكەن!
دەگەن بورىلەر،
قاشىپ كەتتى،
«نە ءۇشىن قاشتىق؟» – دەپ،
ميلارى اشىپ كەتتى!
وسىلاي ادىرىمىز ءبىر،
كوپەن اعاممەن،
ەلتىرى تون جاعاممەن،
تاعدىرىمىز ءبىر!

وسىلاي جازىپ، ۆاتساپپەن وزىنە جىبەردىم. ريزا بولدى. «بۇل مەن تۋرالى ەستەلىگىڭنىڭ الدى ما؟» – دەدى قوڭىر داۋسىمەن.. ءبىر ءتۇرلى بولىپ، ىشتەي «ەستەلىگى نەسى؟» دەگەنمىن دە قويعانمىن. ءبىر جولى، تانىس جىگىتتەر ماعان: «كوپەن اعانى تانيسىڭ عوي. الماتى بانكتەرىنىڭ بىرىنەن ميلليونداعان نەسيە الىپ بەرە الار ما ەكەن؟» – دەپ ءوتىندى. توقسانىنشى جىلدارى كوپ قارجىنى نەسيەگە الۋ وتە قيىن بولاتىن. سودان، كوپەن اعاما ولاردى ەرتىپ باردىم. كوزىمىزشە ءبىر-ەكى تانىستارىنا تەلەفون سوقتى  دا، قاباعى كىرجيدى. شاماسى، قۇپتاي قويماسا كەرەك. سوسىن، جىگىتتەرگە: «نەسيەگە از عانا اقشا المايسىڭدار ما؟  سونشا كوپ اقشانى ساناي المايدى عوي دەپ جاتىر»، – دەپ وزىنە جاراساتىن كۇلكىسىن سىيلادى. جىگىتتەر وكپەلەگەن جوق، ءبارىمىز كافەدە وتىرىپ، تاڭدى-تاڭعا اتىرعانبىز.  سول جىگىت بىردە كەزدەسكەندە: – «كوپەن اعانىڭ بانكتەردە تانىسى بولماعانى جاقسى بولدى، ايتپەسە، ءبارىن جاراتىپ قويىپ، بيزنەسىم بيتتەپ، ءوزىم سوتتالىپ كەتەر مە ەدىم؟» – دەدى.

كوپەن كوكەم كوپ قىدىراتىن. قىدىرعاندا، ەل ارالاپ كەتەتىن. بىردە اقتوبەدە، بىردە شىمكەنتتە، الماتىدا دەگەندەي. «كوپەن اعا شارشامايسىز با؟» – دەپ سۇراعانىم ەسىمدە. «شارشاسام، شاپقىلاپ جۇرمەس ەدىم عوي»، – دەپ  سوڭعى كەزدە تۇڭعيىق ويعا باتىپ قالاتىن. «مۇحتار، سەن دە، مەن دە ساتيريكپىز، سەن دە، مەن دە قانت ديابەتىمەن اۋىرامىز. تاعدىرلاسپىز، مۇڭداسپىز»، – دەپ تاعى دا كۇلىپ الاتىن.  بۇل سوزىنە ونشا ءمان قويا بەرمەيتىنمىن. ءوزى جۇدەپ، سىرقاتتانىپ جۇرسە دە، بىلتىر باۋىرى ەرسۇلتان ەكەۋى «جول-جونەكەي» سۇحبات-بەينە روليك ءتۇسىردى. مەنى، سابىربەك ولجاباي باۋىرىمدى شاقىردى. اۋىرعانى جانىنا باتسا دا، ءجيى كۇلىپ، جىميىپ، ارقامىزدان قاعىپ، شۋاق شاشىپ ءجۇردى.  سول تۇسىرىلىمنەن كەيىن، كوۆيدپەن قۇشاقتاسىپ قالدىم دا، وڭباي اۋىرىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالدىم. ءتىپتى، رەانيماتسيادا جاتتىم.  كوپەن كوكەم كۇن ارالاتپاي تەلەفون شالدى.

– مۇحتار، قاي اۋرۋحانادا جاتىرسىڭ؟ – دەپ سۇرادى.

– پەرزەنتحانادا.

– پەرزەنتحانادا؟ ايەلدەر بوساناتىن جەردە نە ءبىتىرىپ ءجۇرسىڭ؟ – دەپ كۇلدى.

مەن ونىمەن ۇنەمى «كوپەن كوكە» دەپ سويلەسەتىنمىن.

– كوپەن كوكە، ورىن جەتپەگەن سوڭ، وسى پەرزەنتحانانى ۋاقىتشا كوۆيدپەن ەمدەيتىن اۋرۋحاناعا اينالدىرعان ەكەن. يا، «روششاداعى»، – دەدىم مەن.

– ءاي، سەن ولە كورمە، – دەدى ول ازىلدەپ.

– يا، ولۋگە رۇحسات جوق.

– جازىلىپ كەتەسىڭ ءالى.

– كوپەن كوكە، و دۇنيەگە بارىپ ەدىم، قابىلداماي قويدى، بوس ورىن جوق ەكەن، ەسىگىن تىقىلداتىپ قايتتىم، – دەدىم مەن دە جابىرقاپ، جانىم اۋىرىپ تۇرسا دا، ازىلىنە ازىلمەن جاۋاپ بەرىپ.  مىنە، كوپەكەڭ وسىنداي كىشىپەيىل، كەڭ ادام ەدى. كولەڭكەلەس دوستارىمنىڭ ءبىرى ات ءىزىن سالماعاندا، جاسى ۇلكەن بولسا دا، جاعدايىمدى سۇراپ، كوڭىل-حوشىمدى ءبىر كوتەرىپ تاستاعان-دى.

كوپەن كوكەمدى كەتىپ قالادى دەپ ويلاماپپىن. سوڭعى كۇندەرى توسەك تارتىپ جاتقانىندا، تەلەفون سوعىپ ەدىم، داۋسى قارلىعىڭقى شىقتى. «جازىلىپ كەتىڭىز، ارامىزدا قالقايىپ جۇرە بەرىڭىز! ءجۇز جاسايسىز!» – دەدىم. ۇندەمەدى. دەنى ساۋ كەزىندە قانداي ەدى؟ اپپاق ساقالى وزىنە قانداي جاراسار ەدى؟ ادەمى كوزىلدىرىگىن مۇرنىنىڭ ۇستىنە عانا قويىپ، كۇلىمسىرەي قارايتىن. رياسىز كۇلەتىن. قازىر دە كوپەن كوكەم ماعان سولاي قاراپ تۇرعانداي. كۇلكىسى قۇلاعىما جەتكەندەي...  حوش بولىڭىز، توپىراعىڭىز تورقا بولسىن، كوپەن كوكە!

مۇحتار شەرىم،

قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، جازۋشى-ساتيريك

Abai.kz