ءبيسميللاھير راحمانير راحيم

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا،

قر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنە، 

قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنە، 

قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە

«قازاق بيلەر القاسى» قوعامدىق بىرلەستىگى مەن

«قازاقستاندىق اتا-انالار وداعى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ اتىنان

ۇسىنىس حات

2022 جىلعى ەلىمىزدى كۇيزەلتىپ كەتكەن «قاندى قاڭتار» وقيعاسىنان كەيىن قازىرگى پرەزيدەنتىمىزدىڭ باستاماسىمەن «جاڭا قازاقستان» اتتى ەلدە تۇبەگەيلى رەفورما جاساۋ جوباسى جولعا قويىلدى. سەبەپ: 30 جىلدان استام تاۋەلسىز ەل بولعان كەزىمىزدە ەلدىڭ تاريحي يەسى قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى اياقاستى ەتىلگەنى ايان بولدى. ماسەلەن، مەملەكەتتىك مارتەبەدەگى مىڭ جىلدىق تاريحى بار باي ءتىلىمىز وكىمەتتە قولدانىستان شەتتەتىلدى.

عاسىرلار بويى «دالا وركەنيەتىمەن» كەلگەن قۇندى ءداستۇر-سالتىمىز جاس ۇرپاقتى تاربيەلەيتىن وقۋ ورىندارىندا وقىتىلمادى. تەك قانا باتىستىق، ەۆروپالىق وقۋ باعدارلامالارى مەن رۋحاني قۇنى از جىلتىراق مادەنيەتتەر وقىتىلىپ، ناسيحاتتالۋمەن بولدى. بۇلاردىڭ ءبارى ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ مەنتاليتەتىمەن ەش سايكەسپەيتىندىگىن عالىمدارىمىز، تاريحىشىلار مەن پەداگوگتار ايتىپ، ەسكەرتۋمەن كەلەدى. اتاپ ايتساق، «ۇشتىلدىلىك» وقۋ باعدارلاماسى جاس ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق پسيحولوگياسىن بۇزاتىن قاستاندىق دەسە دە بولادى. جانە سوڭعى 10 جىلدا شىعارىلعان مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ مازمۇنىنداعى سوراقى ولقىلىقتار بالالارعا تولىققاندى ۇلتتىق، ادامدىق تاربيە بەرە المادى. بيىل وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلگەن «جاھاندىق قۇزىرەت» («گلوبالنايا كومپەتەنتسيا») پانىندەگى اسىراسىلتەۋشىلىكتەر، تەرىس جىنىستىق تاربيە ماسەلەلەرى ۇلتىمىزعا قاتىستى جاسىرىن جۇرگىزىلىپ جاتقان شابۋىل دەمەسكە امال جوق.

بۇدان بولەك اتا-انا مەن بالا قارىم-قاتىناسىنا وراسان سىزات تۇسىرەتىن 2020 جىلعى اتىشۋلى «وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» جاڭا زاڭ جوباسى ماجىلىستە تالقىلانىپ، ءتىپتى قابىلدانۋعا شاق قالعان ەدى. تاعى دا جاستار اراسىندا كەڭىنەن تاراي باستاعان ۆالەنتين كۇنى، حەلوۋلين سەكىلدى قاۋىپتى، ازعىن مەرەكەسىماقتار كەيىنگى بۋىننىڭ سانا-سەزىمىن سايازداتىپ، بۇلدىرۋدە.

ال حالىقتىڭ دۇنيە تانىمىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىن تەلەباعدارلامالاردا ۇلتتىق ءداستۇر مەن  حاق دىنىمىزگە قايشى ارەكەتتەر ناسيحاتتالۋمەن كەلەدى. مىسالى «قالاۋلىم»، «ءبىر بولايىق»، «قوسىلايىق» سەكىلدى تەلەباعدارلامالار حالقىمىزدىڭ ساناسىن ۋلاپ، ازعىندىققا، رۋحاني مۇگەدەكتىككە سۇيرەپ بارا جاتقاندىعى ايتۋداي-اق ايتىلۋدا. مىنە، وسىنداي ىرىتكى سالۋشى بەيباستاق ارەكەتتەردىڭ اقىرى جاقسىلىققا اپارمايتىندىعىن قوعامداعى دۇرىس ويلاي الاتىن ازاماتتاردىڭ ءبارى مويىنداۋدا. سوندىقتان «جاڭا قازاقستان» بولۋ ءۇشىن وقۋ-ءبىلىم، تاربيە سالاسى مەن مادەنيەتتى تۇبەگەيلى رەفورما جاساۋ قاجەت.

وسى جاسالاتىن رەفورمانىڭ تولىققاندى ىسكە اسۋىنا سەپتىگىن تيگىزەتىن مىنانداي ۇسىنىستاردى ورتاعا سالعىمىز كەلەدى:

1. «قالاۋلىم»، «ءبىر بولايىق»، «قوسىلايىق» تەلەباعدارلامالارىن جابۋ. ولاردىڭ ورنىنا ۇلتتىق بوياۋى قانىق، ادامشىلىق قۇندىلىقتارىن، حالقىمىزدىڭ بايىرعى قۇندى سالت-داستۇرلەرىن ناسيحاتتايتىن «قۇدا بولايىق»، «كەلىن ءتۇسىرۋ» سەكىلدى باعدالامالاردى شىعارۋ. جانە تەلەحابار جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ كيىم كيۋ ۇلگىسىنە دە ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى، ادەپ نورمالارىن تانىتىپ تۇراتىن تالاپتار قويۋ قاجەت دەپ بىلەمىز.

2. جاس ۇرپاقتىڭ بويىندا دۇرىس يدەال قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان عالىمدارىمىز مەن قايراتكەرلەرىمىزدى، تۇلعالارىمىزدى ناسيحاتتايتىن باعدارلامالاردى شىعارۋ.

3. ۇلتتىق سايكەستەندىرۋدىڭ (يدەنتيفيكاتسيا) ءبىر ءتاسىلى – كيىم ماسەلەسى. وسى باعىتتا، ياعني ۇلتتىق ءدىلدى قايتا جاڭعىرتۋ ماقساتىندا مەكتەپتە، جالپى وقۋ ورىندارىندا ۇستازدار مەن وقۋشىلارعا لايىقتاپ (قىز بالالارعا قىسقا ەتەك كيگىزەتىن فورمالاردى وزگەرتىپ), ۇلتتىق ناقىش پەن ادەپكە ساي كيىم تۇرلەرىن (بىرنەشە فورما ۇلگىلەرىن) شىعارۋ.

4. «تاربيە – تالبەسىكتەن» قاعيداتىنا ساي ۇلتتىق تاربيەنى ەرتەرەك باستاۋىمىز قاجەت. مىسالى، بالاباقشالاردا ۆالس بيلەتۋ سەكىلدى جات ۇردىستەردى توقتاتۋ كەرەك. ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزدى ءسىڭىرۋدى وسى بالاباقشادان باستاۋ قاجەت.

5. بالاباقشا، ورتا مەكتەپ، كوللەدجدەر مەن جوعارعى وقۋ ورىندارىندا قازاق ۇلتتىق قۇندىلىقتارى جۇيەلى تۇردە ناسيحاتتالىپ جازىلعان وقۋ باعدارلاماسى مەن وقۋلىقتاردى، مىسالى «ابايتانۋ»، «ۇلتتىق دۇنيەتانۋ»، «ولكەتانۋ»، «ۇلتتانۋ» سەكىلدى وقۋلىقتاردى دايىنداپ، شىعارۋ. سونداي-اق وقۋ ورىندارىن «سويلەيتىن قابىرعا» تاسىلىمەن بەزەندىرۋ; ياعني، قازاق عۇلامالارى مەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ ناقىل سوزدەرى مەن «قازاق جىگىتىنىڭ/قىزىنىڭ ادەپ ەرەجەلەرى» سەكىلدى عيبراتتى دۇنيەلەردى جازۋ.

6. تەكتى ەلىمىزدىڭ ساليقالى سالت-داستۇرىنە، ۇلتتىق دىلىنە قايشى كەلەتىن، قازاق حالقىنىڭ ازاماتتارىنىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن، ۇلتارازدىق قاقتىعىس تۋدىرۋى مۇمكىن كەز-كەلگەن جيىندارعا، ترەنينگ پەن كونتسەرتتەرگە توقتاۋ سالىنۋى كەرەك! وسى ماقساتتا جانە كوپشىلىككە قولجەتىمدى باق پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى حابارلار مەن كينوفيلمدەرگە، اۋديو جانە بەينە ونىمدەرگە ساراپتاما جاساپ، رۇقسات بەرەتىن، مىسالى «ۇلتتىق تالعام» سەكىلدى ساراپتاما كوميسسياسى قۇرىلۋى ءتيىس دەپ سانايمىز.

7. «ەڭبەككە باۋلۋ» ءپانىنىڭ قۇرامىنا ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارىن (ويۋ-ورنەك سالۋ، سىرماق، كەستە، توقىما، كيىم تىگۋ، دومبىرا جاساۋ، ات ابزەلدەرى، ت.س.س.) جاساۋدى جولعا قويۋ. سونداي-اق «دەنە شىنىقتىرۋ» ءپانىنىڭ قۇرامىنا ۇلتتىق ويىنداردى (مىسالى: توعىزقۇمالاق، اسىق ويىنى، ارقان تارتىس، ت.س.س), اتقا مىنگىزۋدى ەنگىزۋ; ۇلتتىق تاعامدارىمىزدى بالاباقشا جانە مەكتەپ قابىرعاسىنداعى اسحانالاردىڭ اس مازىرىنە ەنگىزۋ.

ءبىز، اتا-انالار مەن قازاق بيلەرى «جاڭا قازاقستان» دەگەن باعدارلامانى حالقىمىزدىڭ سالاۋاتتى سالت-داستۇرلەرىن جاڭعىرتۋ، ءوز تامىرىمىزدى تابۋ ارقىلى دۇنيەجۇزىلىك وركەنيەتكە جالعانۋ دەپ تۇسىنەمىز. ءبىزدىڭ ماقسات –جوعارىداعى ۇسىنىستارىمىز ارقىلى ەلىمىزدە جاڭا سالاۋاتتى، ساۋاتتى قوعام قالىپتاستىرۋ!

"قازاق بيلەر القاسى", 

"انا مۇراتى" توبى،

«قازاقستاندىق اتا-انالار وداعى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى.

Abai.kz