قۋانىش جيەنباي. فيلارمونيا ءانشىسى
سۋرەتتە - جازۋشى قۋانىش جيەنباي
(اڭگىمە)
باقبەرگەننىڭ نە ايتقانى ەسىندە جوق. بىرنارسەلەردى تۇتىندەتتى، تۇتىندەتتى-اي كەلىپ. قالالىق جەر باسقارماسىنان وكىلدەر كەلدى دەدى مە-اۋ; جيىرما سوتىق اتشاپتىرىم اۋلانىڭ انا باسىنا ءبىر شىعىپ، مىنا باسىنا ەكى شىعىپ، ادىمداپ ولشەدى دەدى مە-اۋ; ءاربىر اعاشتى شەكەسىنەن شەرتىپ سانادى، ەسەپكە الدى دەدى مە-اۋ; اكت تولتىردى، سوسىن شىرىنكۇلدى اكىمدىككە شاقىردى دەدى مە-اۋ... بۇل نە قىلعان بىتپەيتىن اكت، بۇل نە قىلعان بىتپەيتىن شاقىرتۋ؟!-شىرىنكۇل تابالدىرىقتان اتتاي بەرىپ، مىنا «سۋىت» حاباردى ەستىگەن ساتتە سىردىڭ كۇلابى قاۋىنى سەكىلدى اشۋدان تارس جارىلعىسى كەلىپ تۇردى، تۇردى دا ءوزى-ءوزىن ازەر تەجەدى. بەس-التى مينۋت ءوتتى-وتپەدى مە، ءتىپتى تۇك بولماعانداي قالىڭىراق گريم جاققان ءاجىمدى جۇزىنە جاساندىلاۋ كۇلكى جۇگىرتىپ، باقبەرگەننىڭ الپامساداي يىعىنان ءبىر نۇقىدى دا بيىك باسقىشتى تىرپ-تىرپ باسىپ، تورگى بولمەگە ءوتىپ كەتتى. كىمگە تيىسەرىن جانە بىلمەدى. باقبەرگەنگە مە، الدە بىرنەشە جىلدان بەرى شىرىنكۇلدى دە شارشاتىپ، وبلىستىق فيلارمونيانىڭ بىلدەي بەتكە ۇستار ءانشىسىن اۋرە-سارسانعا سالعاندارى ءۇشىن ارا-تۇرا وزدەرىنىڭ دە جەر-جەبىرلەرىنە جەتىپ، وسى ءۇيدىڭ تابالدىرىعىنان جۇرەكسىنە اتتايتىن باسقارمانىڭ شيكىوكپە وكىلدەرىنە مە؟ تۇسىنە المادى.
سۋرەتتە - جازۋشى قۋانىش جيەنباي
(اڭگىمە)
باقبەرگەننىڭ نە ايتقانى ەسىندە جوق. بىرنارسەلەردى تۇتىندەتتى، تۇتىندەتتى-اي كەلىپ. قالالىق جەر باسقارماسىنان وكىلدەر كەلدى دەدى مە-اۋ; جيىرما سوتىق اتشاپتىرىم اۋلانىڭ انا باسىنا ءبىر شىعىپ، مىنا باسىنا ەكى شىعىپ، ادىمداپ ولشەدى دەدى مە-اۋ; ءاربىر اعاشتى شەكەسىنەن شەرتىپ سانادى، ەسەپكە الدى دەدى مە-اۋ; اكت تولتىردى، سوسىن شىرىنكۇلدى اكىمدىككە شاقىردى دەدى مە-اۋ... بۇل نە قىلعان بىتپەيتىن اكت، بۇل نە قىلعان بىتپەيتىن شاقىرتۋ؟!-شىرىنكۇل تابالدىرىقتان اتتاي بەرىپ، مىنا «سۋىت» حاباردى ەستىگەن ساتتە سىردىڭ كۇلابى قاۋىنى سەكىلدى اشۋدان تارس جارىلعىسى كەلىپ تۇردى، تۇردى دا ءوزى-ءوزىن ازەر تەجەدى. بەس-التى مينۋت ءوتتى-وتپەدى مە، ءتىپتى تۇك بولماعانداي قالىڭىراق گريم جاققان ءاجىمدى جۇزىنە جاساندىلاۋ كۇلكى جۇگىرتىپ، باقبەرگەننىڭ الپامساداي يىعىنان ءبىر نۇقىدى دا بيىك باسقىشتى تىرپ-تىرپ باسىپ، تورگى بولمەگە ءوتىپ كەتتى. كىمگە تيىسەرىن جانە بىلمەدى. باقبەرگەنگە مە، الدە بىرنەشە جىلدان بەرى شىرىنكۇلدى دە شارشاتىپ، وبلىستىق فيلارمونيانىڭ بىلدەي بەتكە ۇستار ءانشىسىن اۋرە-سارسانعا سالعاندارى ءۇشىن ارا-تۇرا وزدەرىنىڭ دە جەر-جەبىرلەرىنە جەتىپ، وسى ءۇيدىڭ تابالدىرىعىنان جۇرەكسىنە اتتايتىن باسقارمانىڭ شيكىوكپە وكىلدەرىنە مە؟ تۇسىنە المادى.
ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە باقبەرگەننىڭ بۇ ماسەلەگە قاتىسى شامالى. «جۇرگەن ءبىر بەيشارا عوي» دەۋگە دە ءداتى شىدامادى. كوزبە-كوز استامشىلىققا ۇرىناتىنداي سەزىندى. بار بولعانى ول وسى ءۇيدىڭ كۇزەتشىسى، ءۇيدىڭ عانا ەمەس، ءبىر جاعىنان شىرىنكۇلدىڭ دە كۇتۋشىسى. وسى كۇنگىنىڭ تىلىمەن ايتقاندا وققاعارى. بىرەۋلەر ارالارىندا اناۋ ايتقانداي ينتيمدىك قاتىناس بولماسا دا اپىل-عۇپىل باقبەرگەندى شىرىنكۇلگە قوسا سالادى. اجىراتىپ الاتىندارى ودان جىلدام. سەبەبى، شىرىنكۇلدىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن اڭدىپ، جەكە باستارىنا كوك تيىن پايداسى بولماسا دا وسەك گۋلەتەتىندەر، سۇلەيمەنوۆا ءداپ ءبىر كۇنى ەرتەڭ لا سكالا ساحناسىنان ءان شىرقايتىنداي ءانشىنىڭ ءيميدجىن تومەندەتۋ ءۇشىن سىپسىڭدايتىن باقتالاستارى دا جەتىپ ارتىلادى. مىڭ-ميلليون. كەيدە ولارى قۇلاقتىڭ قۇرت ەتىن جەيتىن اش ماساداي ىزىڭدايدى، كەيدە ايدالاداعى اش قاسقىرداي ۇلىپ، ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتادى.
شىرىنكۇل كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق قويادى، كىمنىڭ اۋزىن جابادى. وزدەرىنە ىڭعايلى ەكەن، ايتسىن، ايتا بەرسىن. ءبىر جاعىنان سونىسى دۇرىس. بۇل اعايىننىڭ ونەر ادامدارىن اعاش اتقا تەرىس مىنگىزىپ، سىرتىنان ايتاقتايتىندارى جاڭا ما. بۇعان دەيىن دە بولعان، بۇدان كەيىن دە جالعاسا بەرەتىن سىڭايلى.
باقبەرگەن دە ەركەك، ەركەك بولعاندا دا ەڭگەزەردەي. قارا جۇمىسقا قاقتالعان شويىنداي دەنە ءبىتىمىن كورگەندە كەيبىر ايەل بايعۇستاردىڭ كوزدەرى شوقتاي جانىپ، ىندىندارى قۇرىپ، دەمدەرى ءۇزىلىپ قالاتىنداي اسەرلەنەتىندىگى ... وۋ، ونسىز دا بەلگىلى عوي. بەلگىلى بولعاندا دا تۋرا قولمەن قويعانداي، وسىنداي ەركەكپەن ءتۇن ءلاززاتىن بىرگە بولىسكەن شىركىن شىرىنكۇلدىڭ نە ارمانى بار دەپ ءبىر قايىرادى; دۇنيە جەتەدى، استا-توك مولشىلىق داۋرەندە ايەلدەرگە جەتپەيتىنى اناۋ عوي دەپ، ۇيات تا بولسا امالدارى قايسى، جۇرەكتەرى قان جىلاپ ەكى قايىرادى. بۇعان كەلگەندە بۇل ماڭايدا شىرىنكۇلدىڭ الدىنا تۇسەتىن ۇرعاشى جوق. باق-داۋلەتى دە، ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعانى، جىل سايىن سىزىلىپ شەتەلگە كۋرورتقا باراتىنى... ءبارى-ءبارى قۇرىپ كەتسىن، باقبەرگەن سەكىلدى اتان جىلىكتى ازاماتپەن ءبىر ءتۇندى بىرگە بولىسكەن اي-حاي داۋرەنگە نە جەتەدى؟! جەتپەيدى. ويپىر-اي، سوندا شىرىنكۇلدىڭ باقبەرگەن سەكىلدى ەركەكتى توسەكتە قالاي ىڭعايلايتىندىعىن ءوزى ءبىلسىن، ال قۇدايدىڭ تاپا-تال تۇسىندە مۇرنى تەسىلگەن تايلاقتاي ىزىنەن سۇمەڭدەتىپ قوياتىن نە سيقىرى بار، ا؟! ءبىر جەردەن وقىپ كەلگەن بە بۇل پاتشاعار؟! ەركەكتىڭ باسىن دۋالاعاندا ءۇنىن شىعارماي، قاس-قاباعىنا تابىندىرىپ قوياتىن ايەلدەر تۋرالى اڭىزدار قانشاما! بۇعان كەلگەندە شىرىنكۇلمەن دە ءتىرى جان تالاسا المايدى. ماڭايداعى كورشىلەرى ءتۇپ-تۇگەل كورىپ وتىر.
ەكى قاپتالى جۋان سانعا دەيىن جىرىلعان جىبەك كويلەگىن كولبەڭدەتىپ شىرىنكۇل ۇيدەن شىقتى ما، قۇداي سالماسىن، تەتىگىن بۇراپ جىبەرگەن ويىنشىق ماشينە سەكىلدى قولدى-اياققا تۇرماي باقبەرگەننىڭ ويعا-قىرعا شاپقىلاعان ءتۇرىن كورسەڭىز. قيال-عاجايىپ ەرتەگى عوي كادىمگى. جانە زاماتىندا تاكسي شاقىرتىپ، سۋسىلداعان جىبەك كويلەگىنىڭ ەتەگى جۋان سانعا دەيىن ءتۇرىلىپ، ارتقى ورىندىققا جايعاسىپ جاتقان شىرىنكۇلدەن «قايدا باراسىز، قاشان كەلەسىز؟» دەپ ءبىر اۋىز سۇراسا نە دەيسىز. سۇرامايدى، نەسىن سۇرايدى؟ ەكى قاپتالى جىرىلعان ادەمى كويلەكتى شىرىنكۇل فيلارمونياداعى كەزەكتى كونتسەرتى وتەتىن كۇنى عانا كيەدى.
ەكى بالاعىن ءتۇرىپ العان باقبەرگەن ەكى شەلەكتى قاڭباق قۇرلى كورمەي كوتەرىپ الادى دا اۋلاداعى جاپىراقتارى الاقانداي-الاقانداي، بالتىرلارى ءتۇپ-ءتۇزۋ اققايىڭداردىڭ تۇبىنە تۇگەلدەي سۋ قۇيىپ شىعادى. ءسىرا، وكپەك جەلمەن انتەك تەربەتىلىپ، ءبىر ءتۇرلى ىڭىلداپ ءان سالىپ تۇرعانداي ەلەستەيتىن مىنا اققايىڭ جاپىراقتارىنىڭ قوڭىر كۇزگە دەيىن جاپ-جاسىل بوپ تۇرعاندىعى دا وسىنىڭ ارقاسى. وزگەلەردىكى باياعىدا-اق سولىپ، جاپىراقتارىنان جۇرداي بوپ سيديىپ قالعان. ال شىرىنكۇلدىڭ «رانچوسى» كىرسە شىققىسىز.
«وڭباعان!»-زىر قاعىپ جۇرگەن باقبەرگەن جەر قاتىناستارىنان كەلەتىن وكىلدەردى دە سىرتىنان سىپىرتىپ ءبىر بوقتايدى. ۇرتىن تولتىرىپ جانە بوقتايدى. ۇنەمى شارتاقتىڭ ەسىگىن ءوزى اشاتىن بولعان سوڭ باقبەرگەن ولارمەن دە تانىس-ءبىلىس بوپ قالعان. ولار دا قايدان ءبىلسىن، وزگەلەر سەكىلدى باقبەرگەندى شىرىنكۇلدىڭ كۇيەۋى عوي دەپ ويلايدى. ءبىراز بۇيىمتايلارىن ءتۇبى ايەلىنە ايتاتىن بولار دەپ مۇنىڭ قۇلاعىنا سىبىرلايدى. بۇگىن بە، ەرتەڭ بە، مىنا قايىڭدار ءتۇبى ءبىر وتالادى. قىرقىلادى. جاپ-جاسىل جاپىراقتار جەرمەن جەكسەن بولادى. ولەدى. ياعني، باقبەرگەننىڭ ەڭبەگى دە دالاعا كەتەدى. بىراق وسى ۋاقىتقا دەيىن ادام بالاسىن رەنجىتىپ كورمەگەن باقبەرگەن كوزدەرى قيىپ، مىنا اققايىڭداردى ارالاۋعا كىمنىڭ باتىلى بارار ەكەن دەپ تە ويلايدى. اقىر اياعىندا ولاي بولمايتىن شىعار دەپ سودان ۇمىتتەنەدى. ال جەر قاتىناسىنان كەلەتىندەردى تىڭداساڭ جۇرەگىڭ تاس توبەڭنەن شىعادى: «ءاربىر سوتىققا مەملەكەت ميلليونداپ اقشا تولەپ وتىر عوي... ال ءسىزدىڭ ايەلىڭىز دوستوەۆسكيدىڭ كەيىپكەرلەرى سەكىلدى ۇنەمى اعىسقا قارسى جۇزەدى. ءبىتىپ تۇرعان ءىستى ءارى سوزعىلايدى. ۇكىمەتتىڭ قۇرىعى ۇزىن. ولار ايتقانىن ءبارىبىر ورىندايدى...»
ورىنداسىن، ون مارتە ارتىعىمەن ورىنداسىن. وعان باقبەرگەننىڭ قاتىسى قانشا. سۋ تاسىپ زىر جۇگىرىپ جۇرگەندە الدەبىر اڭگىمەلەردىڭ ۇزىك-ۇزىك بولشەكتەرى ەرىكسىز ويعا ورالادى. ءسىرا، ءبىر كەزدەرى شىرىنكۇل سۇلەيمەنوۆانىڭ اكە-شەشەسى وبلىسقا بەلگىلى اۋقاتتى ادامدار بولعان. قالا ورتالىعىنان قوس قاباتتى ءۇي سالعان. سوۆەت وكىمەتىنىڭ كەزىندە، پارتيانىڭ گۇرلەپ تۇرعان ۋاقىتىندا-اق جيىرما سوتىق اۋماقتى قورشاپ، قۇجاتتارىن مورلەپ، زاڭداستىرىپ ۇلگەرگەن. بىلاي قاراساڭىز، ءبارى اقىلعا سيادى. كەي-كەيدە شىرىنكۇلدىڭ ارزانقول شىلىمنىڭ قويۋ ءتۇتىنىن بۋداقتاتىپ وتىرىپ، «مەن وون-عا ارىزدانسام دا جەڭىپ شىعامىن» دەپ كوكىرەك ۇراتىنى بار. وون-عا ارىزدانا ما، ەۋرووداققا ارىزدانا ما، و جاعىن شىرىنكۇل بىلەدى-داعى. وعان قارسى جەر باسقارماسىنداعىلار دا سالا قۇلاش دالەلدەمەلەر كەلتىرەدى. وتكەن عاسىرداعى تالاي قۇندىلىقتار وزگەرىسكە ۇشىراعان، ءتىپتى ءبىر ەلدىڭ، ءبىر قالانىڭ اتى وزگەرتىلىپ جاتقاندا سۇلەيمەنوۆانىڭ جيىرما سوتىق جەرىن مەملەكەت مەنشىگىنە الۋ دەگەن نە ءتايىرى؟! جانە تەگىننەن-تەگىن سۇراپ تۇرسا ءبىر ءجون-اۋ. زاڭعا سايكەس التى سوتىق سۇلەيمەنوۆانىڭ مەنشىگىنە بەرىلەدى. «ەگەر مەن سۇلەيمەنوۆا شىرىنكۇل بولسام قالعان عۇمىرىمدا جۇمىس ىستەپ نەم بار. اقشانى بانككە سالىپ، سونىڭ ديۆيدەندىمەن-اق كۇنىمدى كورمەيمىن بە. فيلارمونيانىڭ اۋىز جارىماس ايلىعىنا تەلمىرىپ، ەرتەڭدى-كەش سوعان بولا سالپاقتاپ...» ايتقاندارى اششى وزەگىڭە تۇسەدى. ارگۋمەتتەرى ءتۇز گرانيتىندەي شىمىر. جەل مەن جاڭبىرعا مۇجىلمەيدى. توسىنداۋ اڭگىمەلەردى اۋزىن اشىپ، مۇلگىپ تىڭدايتىن باقبەرگەن ارا-تۇرا سولاردىڭ دا ىعىنا جىعىلىپ بارا جاتقاندىعىن اڭعارمايدى. قاراجاتتىڭ كولەمىن سان مارتە ىشىنەن قايتالايدى، بىرەۋلەر ەستىسە ۇرلاپ الاتىنداي قيپاقتايدى.
ەركەك، ەندەشە ەركەكتىك مىنەز تانىتىپ قويعانى دا ارتىق بولماس. شىلىمىن بۇرقىراتىپ جانىندا شىرەنىپ شىرىنكۇل تۇرسا ءبىر ءسارى. «ايتامىن، ول ايەلدىڭ كوزىن جەتكىزەمىن ءبىر نارسەگە!» ءسوزىنىڭ سوڭىن لەپتى سويلەممەن اياقتايدى. جەر باسقارماسىنداعىلار باقبەرگەننىڭ وسى ۋادەسىنەن ءۇمىت ساۋلەسىن كورگەندەي، كورىكتى ودان ءارى قىزدىرادى: «شىرىنكۇل تاتەمىزدىڭ بىزدى دە ءتۇسىنۋى كەرەك قوي ءبىر جولعا. بوس جاتقان جەر جاۋ شاقىرادى. حالىق ءۇشىن ەشنارسەمدى ايامايمىن دەسە عوي، اتاق-ابىرويى ودان ءارى اسپاندار ەدى. شىرىنكۇل سۇلەيمەنوۆا تۋرالى گازەتتەر جابىلا جازار ەدى. شىعارماشىلىعىنا ارنالعان دەرەكتى فيلم تۇسىرىلەر ەدى. تاپسىرىستى ءبىز بەرەر ەدىك قالا اكىمىمەن اقىلداسىپ... سىزدەردەن جاسىراتىن نە بار، قالا كۇننەن كۇنگە كوركەيىپ كەلەدى. ءبىر سۇيەم جەر اۋادان قات. وسى الاڭعا تۇرعىنداردىڭ تىلەگى بويىنشا ەكى قاباتتى سۋپەرماركەت سالىنادى. باس جوسپار بەكىتىلگەن. ال وسى جايلاردان تولىقتاي حاباردار بولا وتىرىپ، ءسىزدىڭ ايەلىڭىز دوستوەۆسكيدىڭ كەيىپكەرلەرى سەكىلدى ۇنەمى اعىسقا قارسى جۇزەدى...»
«ايتامىن!» دەيدى باقبەرگەن داۋىسىن ودان ءارى ۇستەمەلەپ. «اكەسىن كوزىنە كورسەتىپ!..» دەگەن تىركەس ءتىل ۇشىنا ەرىكسىز ورالسا دا، امالسىز ىشكە قاراي جۇتىپ كەپ جىبەرەدى. قايداعى ايتقان. شىرىنكۇل سىرتقى ەسىكتىڭ قوڭىراۋىن باسىسىمەن ەسى شىعادى. كوكەيىندەگىنىڭ ءبارى ۇمىتىلادى. ءسال جاساندىلاۋ كەيىپكە تۇسكەن باقبەرگەن سۇيەككە سىڭگەن رولىنە لەزدە كوشىپ الادى. گاز پليتاسىنا شاي قويادى، اۋىزۇيگە داستارحان جايادى. داستارحاندى دا ءتاتتى تاعامدارمەن جايناتىپ جىبەرەدى. سونىڭ اراسىنشا «شىرىنكۇل شارشاپ كەلگەن بولار، ۆاننا قابىلدايمىن دەسە...» دەپ ۇلكەن ۇيگە جاپسارلاس سالىنعان شاعىن مونشانىڭ ءىشىن تازالاپ، قازاندىق سۋىن ىسىتىپ تا ۇلگەرەدى.
ححح
-سەن، سەن بەرى جاقىنداساڭشى!-دەدى شىرىنكۇل بيىك باسقىشتا تۇرىپ، پاتسايى حالاتىنىڭ تومەنگى تۇيمەلەرىن سالىپ جاتقان كۇيى. باقبەرگەن شىنىمەن ەستىمەدى مە، الدە ەستىگىسى كەلمەدى مە، قاز-قاتار قويىلعان اعاش كەسىندىلەرىنە وتكىر بالتانىڭ ءجۇزىن كىرش ەتكىزدى. قۇلاشتاپ كۇش جۇمساپ تا جاتقان جوق، الا جازداي كۇن كوزىندە تۇرىپ داڭعىرلاپ كەپكەن جاڭقالار بالتا تيگەن ساتتە قاق جارىلادى. شىرىنكۇلگە سولاي كورىندى. بەلۋارىنا دەيىن جارتىلاي شەشىنىپ تاستاعان باقبەرگەننىڭ شيىرشىق اتقان دەنە بىتىمىنە نەمكەتتىلەۋ قاراۋدىڭ ءوزى عاجاپ! ولاي وتكەن، بىلاي وتكەن تومەن ەتەكتىلەردىڭ شارتاقتىڭ تەسىگىنەن سىعالاپ، باقبەرگەنگە ولەردەي عاشىق بولىپ قالاتىندارى وسى تۇس. قارا جۇمىسقا ولگەن عوي جارىقتىق! ال قىرلى ستاقاندى جۇتقىزىپ جىبەرسەڭ، ءىشى-باۋىرىن وت جالعانداي شۇڭىرەك كوزدەرىنەن جالىن ۇشقىنداپ، سەن ايتىپ، سەن نۇسقاماساڭ دا اتقارىلۋعا ءتيىستى توڭىرەكتەگى بار جۇمىستى تۇبىرىمەن توڭكەرىپ تاستايدى. تاس كومىردى جىلى كۇزدىڭ باسىندا ءتۇسىرىپ العاندارى ماقۇل. مىنە، ەسىك الدىنداعى تاۋ بوپ ۇيىلگەن كومىردى باقبەرگەن وندايدا تۇسكە جەتكىزبەي سارايعا كىرگىزىپ، كوزىنە قۇيىلعان تەردى قولىنىڭ سىرتىمەن ءبىر سىلىپ تاستاپ، قايتا اينالىپ كەلگەندە اۋلانىڭ ءىشىن جىلان جالاعانداي سىپىرىپ-سيىرىپ، سۋ سەۋىپ جاتادى. وۋ، مۇنداي ەركەكتى قايدان تاباسىز، دۇنيەنى تۇگەل شارلاساڭ دا تابا المايسىز!
بۇعان كەلگەندە شىرىنكۇلدىڭ سىرت كوز ءۇشىن «باقىتتىمىن» دەيتىن دە ءجونى بار. جاتقان-تۇرعانى جونىندە بىرەۋلەرگە ەسەپ بەرە مە. مەيلى، جۇرت سولاي-اق ويلاسىن، باقبەرگەننىڭ الپامساداي كەۋدەسىنە باسىن قويىپ، ۇزاققا سوزىلاتىن تۇنگى ءلاززاتتان سوڭ تالىقسىپ بارىپ، ۇيقىعا كەتەتىن شىرىنكۇلدىڭ كايف الار شاقتارىن قىزعانسا قىزعانا بەرسىن. ال سىرتتاي سالىستىرىڭىز: بوكسەسى بىلقىلداپ، بالانىڭ باسىنداي قوس انارى دىرىلدەپ، اھلاپ-ۋھىلەپ، قۋ تىزەسىن قۇشاقتاپ، تاڭدى ازەر اتىراتىن شىرىنكۇل قانداي; ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ۇيقىسىنان وقىس ويانىپ كەتسە ءبىتتى، كەرىلىپ-سوزىلىپ مونشاعا كىرىپ، ىستىق ۆاننا قابىلداپ، باس-اياعىنا باقبەرگەننىڭ قارۋلى قولدارىمەن ءوزى شارشاعانشا ماسساج جاساتاتىن شىرىكۇل قانداي! ەكەۋىنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. شىرىنكۇلگە ارينە، سوڭعىسى ۇنايدى. سوڭعىسى!
شىرىنكۇلدىڭ داۋىسىن ەستىمەگەندەي، نەمەسە سۇلەيمەنوۆاعا ازداپ وكپەسى بارداي، باسىن كوتەرمەستەن ءوز شارۋاسىمەن اينالىسىپ جاتقان باقبەرگەندى دە ازداپ تۇسىنۋگە بولادى عوي. وۋ، باقبەرگەن دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە. ونىڭ دا دۇرسىلدەگەن جۇرەگى بار، ونىڭ دا اتشا تۋلايتىن سەزىم-تۇيسىگى بار. ءبىر ءتۇستى تىرشىلىك تە كىسىنى جالىقتىرادى. شارشادىم دەمەسە دە سوعان ۇقساس كۇي كەشەدى. ال ونىڭ ەمى اسپاندا ەمەس، جەردە. اۋىزعى بولمەدەگى شكافتىڭ ءبىر بۇرىشىندا جاسىرىنىپ تۇر. تىپ-تىنىش. جارتىلاي ىشىلگەن جارتىلىقتان ءبىر ستاقان جۇتقىزسا شىرىنكۇلدەن اسقان دانىشپان بولار ما؟! جەر بەتىندەگى جالعىز قامقورشىسى-شىرىنكۇل. باسقالاردان تۇڭىلگەن. تۇگەلدەي. كەرەك دەسەڭىز اعايىن-تۋعاندارىن دا كورگىسى كەلمەيدى.
ءبىر كەزدەرى باسى بالشىققا كىرىپ، سالىنىپ تا ىشكەن. سول بالشىقتان سۋىرىپ العان ادام-شىرىنكۇل! ءول-ولگەنشە وسىلاي دەپ ايقايلاپ وتەدى. ەگەر بىرەۋلەرگە دالەلدەۋ كەرەك بولسا. ارينە، شىرىنكۇلگە سالساڭ ىشپە، اۋزىڭا الما، سو پالەدەن اقي-تاقي قۇتىل دەيدى. دۇرىس-اق، اقىل ونىكى. بىراق باقبەرگەن باياعى جان دۇنيەسىن تۇگەلدەي اراققا جەڭدىرگەن اتاقتى ماسكۇنەم ەمەس قوي. شىرىنكۇل ارا-تۇرا ءبىر ستاقان قۇيىپ بەرمەسە دە سۇيرەتىلىپ جۇرە بەرەدى، ارينە. ۇيرەندى عوي ەپتەپ. دەگەنمەن سول اتاۋكەرەنىڭ دە كوڭىل دەمدەيتىن قۇدىرەتى جوق ەمەس. قىرلى ستاقاندى دەم الماستان تارتىپ جىبەرگەندە شە، ارقا-باسىڭ كەڭەيىپ، جانىڭ جادىراپ، راقات كۇي كەشەسىڭ. ءان سالۋ جاعىنان شىرىنكۇلگە جەتۋ قايدا، شىرىنكۇلدەي بولماسا دا باقبەرگەننىڭ دە سوندايدا ىڭىلداپ ءان سالعىسى كەلەدى. بۇرىن-سوڭدى ونداي «ونەرى» جوق-تى. اراقتى قويعالى بەرى وسىنداي ادەت تاۋىپ الدى. الدە اراقتى قويعىزۋعا انگە دەگەن عاشىقتىق سەزىم سەبەپ بولدى ما، ا؟!
شىرىنكۇل ءاجىمدى جۇزىنە قالىڭىراق جاعىلعان گريمدى قول ورامالىمەن سۇرتكىلەپ تۇرىپ، باقبەرگەندى تاعى شاقىردى:-سەن بۇگىن ءبىر ءتۇرلىسىڭ عوي ءوزىڭ؟
-قايداعى...
-ەندەشە بەرى جاقىندا.
باقبەرگەن وتكىر بالتانى اعاش دىڭگەككە كىرش ەتكىزدى دە كىرشەڭدەۋ جەيدەسىن اسىعىس-ۇسىگىس كيە سالدى. بۇرىن بۇيتپەيتىن. «دەنەمنىڭ تەر ساسىعاندىعىن سەزسە شىرىنكۇل مۇرىنىن ءشۇيىرىپ جۇرەر» دەپ الدىمەن اسىقپاي جۋىنىپ، تازالانىپ، سوسىن بارىپ شىرىنكۇلدىڭ جانىنا جاقىندايتىن. ال شىرىنكۇلدىڭ جانىنا جاقىنداۋ باقبەرگەن ءۇشىن ءبىر كەرەمەت الەم. العاشىندا ادەمى ءاتىر ءيىستى اۋانى ىشتەي، شىرىنكۇلگە سەزدىرمەي، كوزدەرى كۇلىمدەپ قۇمارتا جۇتادى. جۇتا بەرگىسى كەلەدى. شىرىنكۇل دە ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن قاتار تاتىپ تۇشىنعان پالە عوي. باقبەرگەننىڭ جىنىنان ايىرىلعان باقسىداي تومەنشىكتەپ، ءمۇلايىمسي قالعان تۇرىنە قۋاقىلانا ەزۋ تارتىپ، جەڭىل حالاتىنىڭ ەكى ەتەگىن جەلگە كەرىپ، ولاي-بىلاي ەركىنسىپ جۇرەر ەدى.
«و، بەيشارا، بەيشارا بولماساڭ، وستەرمىسىڭ؟! وسىنشا سۇلۋلىق اۋراسىنا كوزبە-كوز قيانات جاساعانداي نە باسىڭا كۇن تۋدى؟!»-باقبەرگەن ءاتىر ءيىسىن قۇمارتا جۇتقانىمەن جۇتقىنشاعىنا الدەنە كەپتەلىپ قالعانداي، ەكى يىنىنەن ازەر-ازەر دەم الدى. بۇل ارادان ىڭعايىن تاۋىپ تايىپ تۇرعانشا اسىعادى. تۇك بولماسا «وي-بوي، يتكە تاماق قۇيىلماپتى عوي» دەپ اپىل-تاپىل تۇرا جۇگىرەدى.
ۇستىنەن تەر ساسىماق تۇگىلى، تاعى ءبىر نارسە بولسا دا بۇ جولى ەركەكتىك مىنەز كورسەتپەكشى-ءتىن باقبەرگەن. قاباعى تۇسىڭكى. نەسىن مىندەتسيتىندىگىن قايدام، اياعىما جىعىلىپ، جالىنىپ-جالبارىنسىن دەي مە، الدە شىنىمەن ءمانىسى بولماي ءجۇر مە. فيلارمونيا باسشىلارىمەن كەلىسە الماي، سوزگە كەلىپ قالدى ما... فيلارمونيا باسشىلارى دا وڭشەڭ كەۋدەلەرىمەن كوك تىرەگەن بىرەۋلەر. باقبەرگەن تالايىن تاسىعان، تالاي باسشىعا جۇرگىزۋشى بولعان. قالا ورتالىعىنداعى قىزىل كىرپىشتەن قالانعان وبلىستىق فيلارمونيا ءۇيىنىڭ ىشىندە نە بولىپ، نە قويىپ جاتقاندىعىن ول ماڭعا ات ءىزىن سالماعالى ءبىراز جىل وتسە دە، بەس ساۋساعىنداي جاقسى بىلەدى. ءبارى-ءبارى كوز الدىندا سايراپ تۇر. بىلايعى جۇرت قايدان ءبىلسىن، وبلىستىق فيلارمونيا تازالىقتىڭ ءتاج-ماحالى، ادالدىقتىڭ، مادەنيەتتىڭ مەككە-مادينەسى عوي دەپ باعامدايدى. دۇرىس ولاردىكى. جالپى، ەلدىڭ وسى تۇسىنىكتەن اجىراماعانى ابزال. بىراق سورى قايناعان باقبەرگەن ونداعى كوزگە كورىنبەيتىن ىبىر-جىبىر تىرشىلىكتىڭ ءبارىن بىلەدى. بىلگەنىمەن نە پايدا. قولىنان كەلەتىن قايرانى شامالى. كەشكىلىك حرۋستال زالداعى كونتسەرت ءوتىپ جاتقان تۇستا عوي فيلارمونيانىڭ توتىداي تارانىپ، كۇندىزگى كىر-قوقىستان ارىلىپ، رۋحاني حرامعا اينالاتىندىعى. تۇسكە دەيىن ادامدار اراسىنداعى وزەككە تۇسكەن ءورت مىڭ گرادۋستىق تەمپەراتۋرادا بۇرق-سارق قاينايدى. گاسترولگە شىعاتىنداردى ىرىكتەۋدىڭ ءوزى داۋ-داماي، شەتەلگە جولداما بەرىلسە ونىڭ اياعى ارىز جازۋعا ۇلاسىپ، وبلاكىمدىككە بارىپ ءبىر-اق تىرەلەدى. مىڭ جەردەن وسى فيلارمونيانىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىقسا دا ولارى كەيدە ەسكەرىلىپ، كەيدە ەسكەرىلمەي، الارىن الىپ، بەرەرىن بەرگەن كىسىلەرشە اندەرى تالاي ۇرپاقتى تاربيەلەسىن، جەمە-جەمگە كەلگەندە شىرىنكۇل، نە شىرىنكۇل سەكىلدىلەر ەرىكسىز ەكىنشى پلانعا ىسىرىلادى. بەتىنىڭ قىزىلى، قويىنىنىڭ قىزۋى قايتپاعاندار الدىڭعى تىزىمگە ىلىگەدى. ونىڭ بەر جاعىندا وبلىستاعى ءبىر دوكەيدىڭ «قامقورلىعىنا» ءزارۋ، اناۋ ايتقانداي داۋىسى اسپانداپ تۇرماسا دا سول كىسىنىڭ ارقاسىندا شەتەلدىك گاسترولدەن قالمايتىن «ءانشى» الدىڭدى ورايدى. فيلارمونيا باسشىلارىنىڭ كابينەتتەرىنە دە ەركىن كىرىپ، ەركىن شىعاتىندار جەتەرلىك. وكشەڭدى باسقان، تاربيەلەسەڭ ساناتقا ىلىگىپ كەتەردەي قابىلەت-قارىمى بار جاستاردى كوزىڭ قيىپ، قايتىپ كەۋدەدەن يتەرەسىڭ. مىنە، وسى تۇيتكىلدەر قوردالانىپ كەلەدى دە، شىرىنكۇلدىڭ دە ءشات-شالەكەيىن شىعارادى، جۇيكەسىن جۇقارتادى. سىرتقى دۇنيەمەن شارۋاسى بولمايدى، سامسوز. بۇل سىرقات ەكى-ءۇش اپتانىڭ كولەمىندە جانە تارقامايدى. سونىڭ اسەرىنەن قاسىندا قارا بوپ جۇرگەن باقبەرگەن دە ەلەنبەي، تۋراسىنا كوشكەندە ۇمىتىلىپ كەتەدى. ۇمىتادى. بىراق شىرىنكۇلدەن باسقا ءتىرى جاننان ونداي راقىمشىلىق كۇتە قويمايتىن باقبەرگەن ونى تىرىلەي ۇمىتا الار ما؟! بىلاي قاراساڭىز ءوزى تۇككە دە تۇرمايتىن شارۋا. شاڭنان سىلكىنىپ، ءال شاقىرۋ عوي ونىڭ اتى. كۇن ارالاتىپ ءبىر ستاقان جۇتقىزىپ تۇراتىن. رۇقساتسىز كىسىنىڭ مۇلكىنە قول جۇگىرتۋ-باقبەرگەنگە بۇيىرماعان باتىلدىق. ايتپەسە كىم ءبىلىپ جاتىر، اۋىزۇيدەگى شكافتىڭ ىشىندە تۇرعان ورتا جارتىلىقتان ءبىر ءسىمىرىپ، تويعان قوزىداي تومپيىپ جۇرە بەرمەي مە.
سوڭعى كەزدەرى شىرىنكۇلگە دە وكپەلەيتىن سەبەبى سول. ال ءۇي ماڭايىنداعى قات-قابات شارۋانىڭ تىگىسىن جاتقىزۋ ءۇشىن ادام جالداسا قايتەر ەدى. شىرىنكۇلدىڭ شاشىنىڭ تۇگى جەتپەس. ەڭبەكتى ارا-تۇرا باعالاۋ دەگەن بولماس پا؟!
-ءيا... جەر باسقارماسىنداعىلار تانىس اندەرىن تاعى گۋلەتتى مە؟
-سولاي...
-نە سولاي؟
-ءوزىڭىز ءبىلىپ تۇرسىز عوي، ءبىلىپ تۇرىپ مەنەن سۇرايسىز. نەسىنە سۇرايسىز؟!
-التى سوتىقتىڭ قۇجاتتارىن قولعا ۇستاتتى ما؟
-جوق، ءسىزدى اكىمدىككە شاقىرتتى. سوندا شەشەمىز دەدى بار ماسەلەنى.
-شەشەر. ەرەگەستىرمەسىن، ەرەگەستىرسە بار-اۋ، تىرىلەي ايىرىلمايمىن بۇل جەردەن! اعاشتاردى اكەم ءوز قولىمەن وسىرگەن.
-?
-سوسىن نە دەدى؟
-سول عوي، سول...
-ءمانىسىڭ جوق قوي ءبىر ءتۇرلى. اۋىرىپ تۇرعاننان ساۋمىسىڭ؟
-جو-عا، اۋىرعاننان ساقتاسىن.
-ءجا، بوپتى، ەندى ءتۇسىندىم.-حالاتىنىڭ ەكى ەتەگىن جەل كەرنەگەن شىرىنكۇل اۋىزۇيگە كىردى دە، اينالماي قايتا شىقتى. قولىندا قىرلى ستاقان:-سەنىڭ دەنساۋلىعىڭ ءۇشىن!-ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن انتەك شەرتتى.
-ءسىزدىڭ دە!..-باقبەرگەن جەرىك اسىنا ەندى قول جەتكىزگەندەي، كوزىن تاستاي جۇمدى دا دەم الماستان تارتىپ جىبەردى.
-پاح! قالاي؟
-تاماشا!
-قىرتىس-تىرتىسىڭ ەنى جازىلاتىن شىعار.
شاينامانىڭ ورنىنا باقبەرگەن گۇرزىدەي جۇدىرىعىن يىسكەدى.
-تىسكە باساتىن ءبىر نارسە كەرەك پە؟
-جوق-ا، ءدامى كەتىپ قالار،-باقبەرگەننىڭ جۇزىنە قىزىل اراي جۇگىردى.
تاماعىڭدى قانشا جۇتىنساڭ دا بۇدان ارتىق دامەتۋ كۇپىرشىلىك. نورما. بۇگىنشە وسىنى ءسىڭىرىپ الىڭىز.
-قاپ، مىنا بوس جاتقان جەرگە كارتوپ ەگىپ تاستاۋ كەرەك پە ەدى؟-دەدى باقبەرگەن ءبىرازدان سوڭ ءوزى جارعان اعاش دىڭگەكتىڭ بىرىنە قۇيرىق قويىپ جاتىپ.
-ەكسەڭ قايدا قالدىڭ؟!-شىرىنكۇل بيىك باسقىشتىڭ بەلاعاشىنا سۇيەندى،-ساعان وسىنى قوي دەپ ەم، سەنىڭ بىراق قوياتىن ءتۇرىڭ جوق. قايداعى بوس جاتقان جەر؟! بۇل جەر اكەمدىكى، ءبارى زاڭداستىرىلعان.-داۋىسى ءسال قاتايا ءتۇستى.
-مەيلى عوي.
-تاعى نە دەدى؟
-اعاشتاردى تۇگەل ساناپ شىقتى.
-بۇلارى جاڭالىق، ارينە.
-ءار اعاشقا تولەنەتىن ستاۆكالارى بار ەكەن.
-بايتىن بولدىق دەسەڭشى! اعاشتا نەلەرى بار، ا؟! اققايىڭدار كىرىپ پە ەكەن ءبىر جەرلەرىنە!
-مەن... مەن قايدان بىلەيىن.
ححح
سۇيەككە سىڭگەن ادەت قوي قاشاننان. ەل ۇيقىعا كەتتى-اۋ، توڭىرەك تىنىشتالدى-اۋ دەگەن مەزەتتە شىرىنكۇل ءاجىمدى جۇزىنە گريمدى قالىڭىراق جاعىپ، ەكى قاپتالى جۋان سانعا دەيىن جىرىلعان گۇلدى كويلەگىن كولبەڭدەتىپ، ىرعالا بيلەپ، بيىك باسقىشپەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتادى. جولاي ءداۋ توبەتتىڭ ۇيشىگىنە بۇرىلادى. و پاقىر دا بۇعان ابدەن ۇيرەنگەن. قارعى باۋدى ساۋساعىنا ىلگەن بويدا شىرىنكۇلدىڭ سوڭىنان بۇلكىلدەپ ەرە بەرەدى.
شىرىنكۇل جۇلدىزدى اسپانعا ءبىر قاراپ الادى دا، باقتىڭ ىشىنە بويلاي تۇسەدى. بارعان سايىن ءجۇرىسى باياۋلايدى. الدىمەن وكپەك جەلدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن بولار-بولماس ىڭىلدايدى. داۋىس ىرعاعىن ءوستىپ جونگە تۇسىرەدى. جاۋ قۋعانداي بىردەن جوعارعى ىرعاققا كوشۋدى جانى قالامايدى. سولاي ۇيرەنگەن. ساحنا مادەنيەتىن ءبىر كىسىدەي ىشكە سىڭىرگەن. انشىگە ساحناعا شىعۋدان ارتىق باقىت بار ما! شىرىنكۇلدىڭ دە مىنا ومىردەن ەنشىلەگەن بار ولجاسى وسى. ەگەر ايىنا ەكى-ءۇش مارتە ساحناعا شىعىپ، رەپەرتۋارىنداعى حالىق اندەرىنىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرىپ، تىڭداۋشىلارىنىڭ الدىنا جارىق ەتىپ شىعا كەلمەسە، ارتىق-كەمى جوق، تاعدىرى شىنىمەن تۇيىققا تىرەلەر ەدى. قاراداي-قاراپ مۇجىلەر ەدى. بىرەۋ مويىندار، بىرەۋ مويىنداماس، ال تۋراسىنا كوشكەندە شىرىنكۇلدى مىنا جارىق دۇنيەمەن بايلانىستىرىپ تۇرعان ءالسىز ءتىن سول عانا. ءان بولعاندا دا وڭشەڭ حالىق اندەرى. حالىق اندەرىنىڭ مايدان قىل سۋىرعانداي جىمداسقان ماھامى قانداي، ءماتىنىنىڭ ۇيقاسى قانداي! سوناۋ اتام زاماننان حالىقپەن بىرگە جاساسىپ، بىرگە مۇڭايىپ، بىرگە قۋانىپ كەلە جاتقان شىرىنكۇل رەپەرتۋارىنداعى وسىناۋ اندەردىڭ ءبىرىنىڭ وسى قالايى جوق. وزگەلەردە نەسى بار، ساحناعا شىققان سايىن شىرىنكۇلدىڭ جۇرەگى ەسەبىن تاۋىپ ايتەۋىر، ءبىر ءدىر ەتە تۇسەدى. سونشا جىلدان بەرى قايتالاپ جۇرگەن ءاندى قاپەلىمدە ۇمىتىپ كۇلكىگە قالمايىن دەي مە، الدە داۋىسى بەلگىلى بيىكتىكتى باعىندىرا الماي مىڭقىلداپ تۇرمايىن دەي مە، ساحناعا شىعار الدىندا كادىمگىدەي تولقيدى. وزگەلەر سەكىلدى گريمەردەن ساحناعا جۇگىرىپ شىقپايدى. جۇرەگىمەن تىلدەسەدى، جۇرەگىمەن سىرلاسادى. ساحناعا شىعار الدىندا ومىردە كەزدەسەتىن پەندەلىك اتاۋلىنىڭ بارىنەن ايىعىپ، جۇرەكتىڭ قان اينالىسىن انگە ىڭعايلايدى. ال تازا جۇرەكتىڭ كوپشىلىك الدىنا شىعاردا ءبىر ءدىر ەتۋىنىڭ ءوزى زاڭدىلىق. ءبىر ءدىرىل. جۇرەك دىرىلدەمەگەن جاعدايدا ءان اسپاندامايدى، ءزاۋ بيىككە ۇشا المايدى. تومەندەپ، تومەندەپ بارادى دا تۇمسىعىمەن توپىراققا شانشىلا قۇلايدى. مۇنىڭ سوڭى ءبارىبىر جاقسىلىققا اپارمايدى. داۋىس دياپازونىنا بىرتىندەپ كىربىڭ تۇسەدى. جۇرىسىنەن جاڭىلعان جورعاداي بولمايتىن جەردەن سۇرىنەدى. كوپشىلىكتىڭ تالعامى دەگەنىڭىز دە قان-جىنى ارالاس سالىستىرمالى بىرنارسە. مىڭ جەردەن سۇڭعىلا بولسا دا ءبارىبىر تازا، شىنايى داۋىستى تاپ باسىپ ايىرا المايدى. ونىڭ ۇستىنە شىرىنكۇلدەر ساحناعا شىققالى قاي زامان. العاشقى تىڭداۋشىلارىنىڭ ءوزى اقساقالدىق دارەجەگە جەتتى. قۇلاققا ءسىڭىستى، ۇيرەنشىكتى داۋىس بولعان سوڭ ءارى انشىگە مۇنان اسقان قۇرمەتتىڭ قاجەتى قانشا دەپ الاقاندارى دۋىلداعانشا قول سوعادى.
بىرتىندەپ بۇعان دا ەتىڭ ۇيرەنەدى. داۋىسىڭ جاراعان اتتاي اۋىزدىعىمەن الىسىپ تۇرماسا دا تاۋەكەلگە باسىپ، جۇرت الدىنا شىعا كەلەسىڭ. ءاندى ءيىنىن قاندىرىپ ورىنداعان سەكىلدىسىڭ. تىڭداۋشىلارىڭ ەدەندى دۇرسىلدەتىپ ۇشىپ تۇرادى. دەمەۋ عوي، ارينە. سەنى ەرەكشە قۇرمەتتەيتىن تىڭداۋشىلارىڭنىڭ بولعانى قانداي جاقسى. بىراق نە پالەسىنىڭ بارىن قايدام، جۇرەك بۇرىنعىداي دىرىلدەمەيدى. جۇرەك بار بولعىرعا ءبارىبىر مە سوندا؟! ايت، ايتا ءتۇس، ءوستىپ-ءوستىپ تۇزەلىپ كەتەسىڭ عوي دەپ سىڭارەزۋلەنىپ، ءبىر بۇرىشتان سىقىلىقتاپ كۇلەتىن ءتارىزدى مە. كۇلكىسىنىڭ اششىسىن!
الدا-جالدا مۇنداي كۇيگە تۇسىرە كورمەڭىز دەپ سان مارتە ىشىنەن جالبارىنادى. دەگەنمەن شەكارادان اسىپ قايدا بارادى. شىرىنكۇلدىڭ دە ساحنامەن قوشتاساتىن كۇنى تۋادى ءالى. ەرتە مە، كەش پە، شىعارماشىلىق توقىراۋدىڭ الاسات قوڭىراۋى داڭعىراسىن ۇزدىكسىز قاعادى. مۇنىڭ تىلەيتىنى-سول سىن ساعاتتى ءدال ۋاقىتىندا ۇستاپ قالسا... ءالى دە تىڭداۋشىلارىما كەرەك ەكەنمىن-اۋ دەپ، سوعان مالدانىپ سۇيرەتىلىپ جۇرە بەرمەسە... ماڭگىلىك نە بار؟!
ادام-اۋ، نە قۇدىرەتىنىڭ بارىن قايدام، مىنا جيىرما سوتىق باق ىشىندە شىرىنكۇل بۇرىن-سوڭدى باستان كەشپەگەن بولەك كۇيدىڭ بۇلكىلىنە تۇسەدى. باق ءىشى اياداي ساحنا ەمەس، مۇنىڭ الەۋەتى ۇشان-تەڭىز. وكپەك جەلمەن تەربەلگەن اققايىڭداردىڭ مىڭ-سان جاپىراقتارى قۇددى ءبىر دامىلسىز سوعاتىن تىڭداۋشىلاردىڭ الاقاندارىنا ۇقسايدى. شاتىرلاعاندا قۇلاعىڭ تۇنادى. سوعان لايىق داۋىس ىرعاعىن دا ۇدەتە تۇسەسىڭ. باياۋ باستالعان اۋەن اسپانداعى جۇلدىزدارمەن ۇندەسكەندەي، سولارمەن تىلدەسكەندەي: «ءبىز تۋ-تۋ الىستامىز، اننەن العان اسەرىمىزدى ءانشىنىڭ قۇلاعىنا قايتىپ ايتامىز، ءبىزدىڭ قوشەمەتىمىزدى ءسىز جەتكىزىڭىز!» دەپ جاپىراقتارعا پارمەن بەرگەندەي مە نەمەنە؟! قالاي دەگەندە دە جۇلدىزدى اسپان مەن اق قايىڭ جاپىراقتارىنىڭ اراسىندا جۇمىر باستىلار ۇعىنا بەرمەيتىن ءبىر ەرەكشە تۇسىنىك بار. جاپىراقتار سىبىرلايتىن سەكىلدى. سىبىر، سىبىر... بىراق ولاردىڭ نە دەپ سىبىرلايتىندىعىن ءتىرى پەندە تاپ باسىپ ايتا الار ەمەس. ايتا دا المايدى.
شىرىنكۇل كۇز ايىندا توسەك بوپ جاتاتىن اياق استىنداعى سارعىش جاپىراقتاردى جالپاق تابانىمەن باسقىسى كەلمەيدى. كادىمگىدەي كوڭىلى قوبالجيدى. شىرىنكۇلدىڭ انىمەن ءتۇن قوينىنا بىرتىندەپ كىرە تۇسەتىن «تىڭداۋشىلارىنىڭ الاقاندارى» دەنەدەن ءبولىنىپ، اياق استىندا شاشىلىپ جاتىر... سۇمدىق قوي مۇنىسى! بۇل ويىن باقبەرگەنگە دە سەزدىرەدى. باقبەرگەن سورلى دا نە كىنارات بار، ەرتەڭدى-كەش ءۇزىلىپ تۇسكەن جاپىراقتاردىڭ ءبىرىن قالدىرماستان سىپىرىپ الادى. ەرتەڭىندە اي جارىعىمەن ىزىنە ءداۋ توبەت ەرتكەن شىرىنكۇل اياعىن ساناپ باسىپ، داۋىس ىرعاعىن سان قۇبىلتىپ، باق ىشىنە باياۋلاپ ەنىپ بارا جاتادى. داۋىس ىرعاعىن سان قۇبىلتاتىندىعى دا وزىنە ۇنايدى. ءبىر جاعىنان تاجىريبە ءارى انشىلىك تالعام. ءسويتىپ ءجۇرىپ داۋىستىڭ ءبىر تولقىنىنا تۇراقتايدى. تابىلدى! ىزدەپ جۇرگەنى دە وسى ىرعاق بولاتىن. ەندى ەركىن كوسىلۋىنە تىنىس اشىلادى.
و-حو-حو، سول، سول-اق ەكەن، توڭىرەگىندەگى اق قايىڭ جاپىراقتارىنىڭ ءۇستى-ۇستىنە ساتىرلاتىپ الاقان سوققاندىعىن كورسەڭىز! جاپىراقتار قوشەمەتىن بارعان سايىن ۇدەتە تۇسەدى. شىرىنكۇل دە ايانبايدى. ءبىر اۋەندى اياقتاپ، ەكىنشىسىنە، ودان ۇشىنشىسىنە كوشەدى. شارشامايدى. «تىڭداۋشىلارى» الاقان سوعىپ، قايتا-قايتا سۇرانىس ءتۇسىرىپ جاتسا، مۇندايدا ءانشى شارشاي ما؟! ءجۇزى بال-بۇل جانىپ قۇلپىرىپ كەتەر، ەكى قاپتالى جۋان سانعا دەيىن جىرىلعان گۇلدى كويلەگى اي ساۋلەسىمەن شاعىلىسار. وي، كەرەمەت! «تۇنگى تىڭداۋشىلارى» شىرىنكۇلدىڭ تالانتىنا شىنىمەن-اق تابىنادى.
نەسىن جاسىرادى، فيلارمونياداعى كەيبىر كونتسەرت ءجۇنجىتىپ جىبەرەدى. كورەرمەن زالىندا-ءار بۇرىشتا ءبۇرىسىپ وتىرعان بىرەۋلەر. بارىڭدى سالىپ ورىنداعان بولاسىڭ. ولاردىڭ سول ماناۋراعان قالپى. قابىلداعانى، نە قابىلداماعانى بەلگىسىز. بولدىرىپ قايتاسىڭ. تۇڭىلەسىڭ. ءبىر جارتىلىقتى تەڭدەي ءبولىپ، قىرلى ستاقانعا قۇيعان بەتتە باقبەرگەنشىلەپ تارتىپ كەپ جىبەرگىڭ كەلەدى. ازەر تەجەيسىڭ. داۋىستىڭ ءبىرىنشى جاۋى ىشىمدىك. اۋلاق، اۋلاق! سوسىن كەش باتقانىن اسىعا كۇتەسىڭ. اق قايىڭدى باقتىڭ ءىشى جۇماق. كومەيدەن ىڭىلداپ باستالعان ءان بارا-بارا بابىنا كەلىپ، اۋەلەي تۇسەدى. ارقا-باسىڭ كەڭيدى. ءومىر سۇرۋگە دەگەن قۇلشىنىسىڭ ويانادى. ەركىن شارىقتاپ ءان دە قۇيقىلجيدى. بۇل نەنىڭ ارقاسى؟! بۇل ءسوزسىز مىنا اق قايىڭ جاپىراقتارىنىڭ قوشەمەتىنىڭ ارقاسى! تىلسىم سىبدىرىنىڭ ارقاسى. كىرشىكسىز، تازا ىقىلاس. الاقانداي-الاقانداي جاپىراقتار ساتىرلاعاندا بار ما، قاراداي-قاراپ ەسىڭدى تاندىرادى. قايتا تۇلەيسىڭ. داۋىسىڭ اۋەلەگەن ۇستىنە اۋەلەي تۇسەدى. مىڭ جاسايسىڭ. فيلارمونيانىڭ سىرى ۇشقان تاقتاي ساحناسىندا ەمەس، اسپان مەن جەردىڭ اراسىندا قالىقتاپ جۇرەسىڭ.
توسەككە جانتايار الدىندا ءسال مۇڭايادى. ولشەۋلى ءومىر ءوتىپ بارادى وسىلاي. بايدى دا، بالانى دا انشىلىك ونەرگە باسى ءبۇتىن ايىرباستاعان-دى. ءبارىن ونەر ءۇشىن قۇرباندىققا شالدى. ال وسى كۇندەرى بۇلاي ءومىر ءسۇرۋ كۇلكىلى. اپەندىسىڭ، نە پسيحيكالىق اۋىتقۋعا ۇشىراعانسىڭ. ەسى بار ادام بۇلايشا ءومىر سۇرمەيدى. بىرەۋدىڭ ەتەگىنەن ۇستايدى، نەكەسىز بولسا دا بالا تاۋىپ الادى. نە سوكەتتىگى بار، ەرتەڭگى الدانىشىڭ، ءومىرىڭنىڭ جالعاسى ءام قىزىعىڭ.
ەتەگىنەن ۇستاعان ەركەگى باقبەرگەن. جاستايىنان بىرگە ءوستى، ءبىر جەردە قىزمەت ىستەدى. فيلارمونيا باسشىلارىنىڭ تالايىن تاسىعان. كەيىنگى كەلگەن جاس ديرەكتور ءوزى سەكىلدى جاس جۇرگىزۋشىنى قابىلدادى دا، باقبەرگەندى كوزبە-كوز قىسقارتۋعا ىلىكتىردى. پەنسياعا ءۇش-ءتورت جىلى قالعاندا قاڭعىتىپ جىبەردى. نەگە ەكەندىگىن كىم ءبىلسىن، باقبەرگەن دە ءومىرى ۇيلەنبەگەن. ساياق. وسى قالاداعى اعايىندارىمەن دە ارالاسپايدى.
ءبىر جىلدان سوڭ شىرىنكۇل وندا دا ويلاماعان جەردەن، كۇزدى كۇنى كومىر بازعا بارا جاتقان جولدا، قالاعا جىلۋ تارتاتىن ۇلكەن تۇربانىڭ ماڭىنان ابدەن اراققا سالىنعان، ءتۇرى بۇزىلعان، ءۇستى-باسى كىر-قوجالاق باقبەرگەندى كورىپ قالدى. قايتار جولدا تاكسيمەن ۇيىنە اكەلدى. جۋىندىردى، كيىندىردى، جاتاتىن ورىن سايلادى. سونان بەرى دە قانشا ۋاقىت... شىرىنكۇل ايەل، ايەل بولعاندا قانداي! اينانىڭ الدىنا بارىپ، بالانىڭ باسىنداي دومالانعان قوس انارىن الاقانىمەن سالماقتاپ-سالماقتاپ تۇرادى دا كوزدەرى جاساۋراپ تەرىس اينالادى. شىدامايدى. وۋ، باقبەرگەن ەركەك ەمەس پە؟! ەڭگەزەردەي ەركەك. سول ەركەگىڭ اۋىزعى بولمەدە جاتىر انە، ۇيقىنى سوعىپ، پىرىلداپ. شىرىنكۇلدىڭ بالانىڭ باسىنداي قوس انارىمەن دە شارۋاسى جوق. شىرىنكۇل دەنە مۇشەلەرى انىق كورىنەتىن ءىش كويلەگىمەن باقبەرگەننىڭ جانىنان ارلى-بەرلى وتەدى ءاتىرىن بۇرقىراتىپ. باقبەرگەندە ءۇن جوق. مىنانىڭ اقىل-ەسى ءبۇتىن بە؟ ايلا-امالى تاۋسىلعان شىرىنكۇل بىردە باقبەرگەندى مونشا جاعۋعا جۇمسادى دا ءوزى تىر جالاڭاش شەشىنىپ، ۆانناعا ءتۇستى. ۇزاق شومىلدى. سوسىن... ارقامدى ىسقىلاپ بەر دەپ باقبەرگەندى شاقىردى. ەركەكتىڭ يىسىنە ولەردەي قۇمارتتى. دوبالداي قولىن سيپالاپ، كۇن تيمەسىنە دەيىن جاقىنداتتى...
ەرتەڭىندە باقبەرگەندى جاتقان ورنىنان تابا المادى. كەلەر، ورالار دەپ ەكى-ءۇش كۇن كۇتتى. اراعا اپتا ءتۇستى. قالاعا جىلۋ تارتاتىن ۇلكەن تۇربانىڭ جانىنا بارسا، باسى كەۋدەسىنە قۇلاعان باقبەرگەن وتىر بار دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ. تاكسيگە سالىپ الىپ كەلدى. سونان بەرى وسى ۇيدە...
ححح
كورشى وبلىسقا گاسترولگە كەتكەن شىرىنكۇل سۇلەيمەنوۆا قايتىپ ورالعاندا قالا ورتالىعىنداعى ءوز ءۇيىن تانىماي قالدى. اق قايىڭدار تۇگەل وتالعان. باعانا باسىنداعى سۋپەرماركەتتىڭ ماكەتى ىلىنگەن جارناما ىزعىرىق جەلمەن ارلى-بەرلى تەربەتىلەدى.
ارزانقول جارتىلىقتى ورتاعا العان شىرىنكۇل ەرتەڭىندە شىلىمنىڭ قويۋ ءتۇتىنى استىندا باقبەرگەنمەن ازىلدەسكەن بولىپ، قايداعى-جايداعى كودي-ءسودي اڭگىمەلەر ايتىپ وتىردى.
Abai.kz
