1-سۋرەتتە: اقىن تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ

2-سۋرەتتە: جازۋشى تالعات كەڭەسباەۆ

تىنىشتىقبەك ەكەۋمىزدى دوستاستىرعان اۋداندىق گازەت ەدى. مەن سوناۋ سارجالدان ات تەرلەتىپ، اۋدان ورتالىعىنا كەلىپ ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى تىنىشتىقپەن تانىستىم. ۇزىن بويلى، توماعا تۇيىق جىگىتتى ءبىرىنشى كورگەندە اقالتەكە جىلقىسىنا ۇقساتقانمىن. تۇرىسى دا، ءسوزى دە، ءوزى دە بولەك ەدى. بىردەن دوستاسىپ كەتتىك، اۋىلعا شاقىراتىنمىن. ول مەنى ءوز ۇيىنە شاقىردى. سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ قول جەتپەس قىزىل اراقتارىمەن، قازىر نەبىر بەسجۇلدىزدى قوناقۇيلەردە كەزدەسە بەرمەيتىن «كيلكالارمەن»، كادىمگى قارا نان مەن پياز بىزگە قازى-قارتاداي كورىنەتىن ەدى-اۋ... ول كەزدە ءبىزدىڭ قاتارىمىز كوپ بولاتىن. دوستارىمىز دا، دەمەۋشىلەرىمىز دە، جەبەۋشىلەرىمىز دە، قامقورشىلارىمىز دا وتە كوپ ەدى.

كۇندەر جىلجىپ ءوتىپ جاتتى. جولدار دا، بالكىم، جۇرە-جۇرە قىسقاردى. ۋاقىتتىڭ قانجىعاسىندا كەتكىمىز كەلمەي، باسىمىز نوقتاعا سىيماي، ءبىر توپ جاس قىراندار جالاۋلاتىپ جۇرگەن كەز ەدى.

1-سۋرەتتە: اقىن تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ

2-سۋرەتتە: جازۋشى تالعات كەڭەسباەۆ

تىنىشتىقبەك ەكەۋمىزدى دوستاستىرعان اۋداندىق گازەت ەدى. مەن سوناۋ سارجالدان ات تەرلەتىپ، اۋدان ورتالىعىنا كەلىپ ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى تىنىشتىقپەن تانىستىم. ۇزىن بويلى، توماعا تۇيىق جىگىتتى ءبىرىنشى كورگەندە اقالتەكە جىلقىسىنا ۇقساتقانمىن. تۇرىسى دا، ءسوزى دە، ءوزى دە بولەك ەدى. بىردەن دوستاسىپ كەتتىك، اۋىلعا شاقىراتىنمىن. ول مەنى ءوز ۇيىنە شاقىردى. سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ قول جەتپەس قىزىل اراقتارىمەن، قازىر نەبىر بەسجۇلدىزدى قوناقۇيلەردە كەزدەسە بەرمەيتىن «كيلكالارمەن»، كادىمگى قارا نان مەن پياز بىزگە قازى-قارتاداي كورىنەتىن ەدى-اۋ... ول كەزدە ءبىزدىڭ قاتارىمىز كوپ بولاتىن. دوستارىمىز دا، دەمەۋشىلەرىمىز دە، جەبەۋشىلەرىمىز دە، قامقورشىلارىمىز دا وتە كوپ ەدى.

كۇندەر جىلجىپ ءوتىپ جاتتى. جولدار دا، بالكىم، جۇرە-جۇرە قىسقاردى. ۋاقىتتىڭ قانجىعاسىندا كەتكىمىز كەلمەي، باسىمىز نوقتاعا سىيماي، ءبىر توپ جاس قىراندار جالاۋلاتىپ جۇرگەن كەز ەدى.

ءبىر كۇنى اۋداندىق «سوۆحوز تۋى» گازەتىندە «قويشى اۋىلدىڭ حاتتارى» دەگەن توپتاما ولەڭدەر شىعا قالدى. اۆتورى - تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ. مالاقايىمدى اسپانعا اتىپ قۋاندىم. مەن جەم-ءشوپ تارتۋ تسەحىندا ارپا تارتامىن. اۋىلداعى ءجۇن-جۇرقا جينايتىن زاگوتوۆيتەلدەن كەيىن ەكىنشى اداممىن. ون قاپ جەمدى ساتتىم دا جىبەردىم. ول كەزدە كوررۋپتسيا دەگەن، مەملەكەتتى توناۋ دەگەن ۇعىم جوق. ءبارى ورنىندا. ەشكىمگە كورسەتپەسەڭ بولدى. تۋپ-تۋرا جيىرما سوم شىعا كەلدى. قالتاعا باستىم دا، قاراۋىلعا اتتاندىم. جۇرەك ءدۇرس-ءدۇرس، قولىمدا مىج-مىج اۋداندىق گازەت. ابدەن، قولدان-قولعا وقي-وقي جاۋىر بولعان تىنىشتىقتىڭ ولەڭى.

ءاي، سول كۇنى الەمدىك بەيرەسمي «پەن-كلۋب» قۇرىپ جىبەردىك. جۋا-جۋا، ولەڭدى وقي-وقي كوزىمىز قاراۋىتىپ، قۇلاق شىڭىلداپ، كوز الايىپ، جاق سۋالىپ، دەمىمىز ءبىتىپ بارا جاتقاندا تىنىشتىقبەك سويلەدى. سويلەگەندە ءبۇي دەدى:

- مەن ءبىر جەردەن ەستىگەنمىن: اقىن ادامدى ءولتىرۋدىڭ ەكى جولى بار ەكەن. ماقتاي-ماقتاي بەرسەڭ، وزىنەن-ءوزى قۇريدى ەكەن. ءتىپتى، ەلەمەي ءبىر بۇرىشقا قويساڭ، گۇل قۇساپ، وزىنەن-ءوزى سولىپ قالادى. بۇندايدى قازاق «جاپالاقتى تاسپەن ۇرساڭ دا جاپالاق ولەدى، تاستى جاپالاقپەن ۇرساڭ دا جاپالاق ولەدى» دەيدى. سەندەر مەنى ماقتاپ-ماقتاپ ولتىرگەلى جۇرسەڭدەر، - دەدى.

ءبارىمىز ءبىر ءتۇرلى بولىپ قالدىق.

- مەن ەندى نەگە «قازاق ادەبيەتىنە» شىقپايمىن. شىعىپ جۇرگەندەر مەنەن اۋليە مە؟.. - دەپ، تىنىشتىقبەك تاعى ءبىر توقتادى.

اڭگىمەنىڭ قىزىپ، ءورشىپ بارا جاتقانىن باسقىم كەلدى مە:

- جوق، كوكە، مەن شىعارامىن! - دەدىم.

- قالاي؟! - دەدى وتىرعانداردىڭ بىرەۋى.

- مەن قازىر الماتىعا كەتەمىن... - دەدىم دە، ورنىمنان تۇرىپ، مىج-مىج گازەتتى قولىما الىپ، ۇيدەن شىعىپ كەتتىم.

كەلە جاتىرمىن، كەلە جاتىرمىن. ۇزا-ا-اق جۇرگەن سياقتىمىن. ءبىر كەزدە جانارماي قۇياتىن بەكەتتىڭ جانىندا تۇرمىن. پىس-پىس ەتىپ، ەنتىگىپ، ءبىر «زيل» ماشينەسى كەلە قالدى.

- گورود پوەديش؟ - دەدىم بار بىلگەن ورىسشامدى ايتىپ.

- دەنگي ەست؟- دەپ كۇلدى ول.

ون قاپ جەم ساتقان ماعان ءسوز بولىپ پا: «ەست!» - دەدىم سەنىمدى، جىگەرلى داۋىسپەن.

- پوەحالي!

تاڭ اتا تىلەۋىڭدى بەرگىر «ءزيلدىڭ» شوپىرى مەنى كومسومول پوسەلكەسىندەگى اسقار ءسابيتوۆ دوسىمنىڭ ۇيىنە جەتكىزىپ سالدى. ول كەزدە ءبىزدىڭ اسەكەڭ جاڭا سەمەي اۋداندىق «ەرتىس وتتارى» گازەتىنىڭ تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان ءتىلشىسى بولاتىن. قايىن جۇرتى اۋقاتتى، ونىڭ باعاسى ءبىر قارالىق «ياتران» دەگەن ۇلكەن جازۋ ءماشيناسى بار. اناۋ-مىناۋدىڭ قولىنا تۇسە بەرمەيتىن قازاقشا قارپى بار ماشينكە ەدى عوي. اۋلاسىنداعى قاندەن كۇشىگى مەنى وتە جاقسى قارسى الدى. ءتىپتى «ءاۋ، ءاۋ» دەپ ءبىر-ەكى ءۇرۋدىڭ ورنىنا، مەنىڭ شاڭ-شاڭ ءتوپىليىمدى جالاپ-جالاپ الدى دا، ۇيشىگىنە بارىپ جاتىپ قالدى. مۇنداي مەيىرىمدى ءيتتىڭ بالاسىن وسى كۇنگە دەيىن كورە الماي ءجۇرمىن عوي.

ەسىكتى ەكى قاعىپ ەدىم، اسقار دوسىم - قولىندا وقتاۋى بار، ترۋسيشەڭ اتىپ شىقتى. مەنى كورىپ: «ءوي، قايدان ءجۇرسىڭ؟! كامبيكورم اكەلدىڭ بە؟» - دەپ، قالجىڭداپ قويدى.

بولعان وقيعانى جەدەل-جەدەل بايانداپ شىقتىم. اسەكەڭ سول ارادا ءداۋ ماشيناعا ترۋسيشەڭ وتىردى دا، ءتورت-بەس پاراق قاعازدى پاشاق-پاشاعىن شىعارىپ، قاتەسىز باسىپ بەردى. بىلدەي ءبىر اۋداندىق گازەتتىڭ ءتىلشىسى عوي، گرادۋسى ىستىق-ىستىق سۋ ءىشىپ وتىرىپ، قولىما بەس ءرۋبلدى ۇستاتتى دا:

- اتتان، تاكە، اتتان! بۇنداي ۇلى ولەڭ قاپ تۇبىندە جاتپاۋ كەرەك! - دەدى. بىراق وكىمەتتىڭ شەتىندە جۇرگەن ادام عوي، - اپارعان جەرىڭ اۋداندىق گازەتتەن كوشىرىپ باسقانىمىزدى ءبىلىپ قويماسىن! - دەپ ەسكەرتتى.

ترۋسيشەڭ اسقاردى قالدىرىپ، تەمىرجولعا قاراي تارتىپ وتىردىم. پويىز ەرتتەۋلى تۇر ەكەن - قارعىپ ءمىندىم. قازاقتار مىنەتىن «وبششي ۆاگوندى» تارسۇل-تۇرسىل سۇيرەگەن پويىز مەن جولدا جۇرگەن ەكىنشى تاڭ-اتار-اتپاستان ەكىنشى الماتىعا كەلىپ، ەنتىگىن ءبىر-اق باستى-اۋ.

قايدا اسىعامىن، ۆوكزال باسىندا ءبىر-ەكى پيروجكيىمدى تولعاپ جەپ، ءبىر-ەكى كەسە ءشايىمدى ءىشىپ، اسىقپاي جازۋشىلار وداعىنا كەلىپ، ءۇشىنشى ەتاجىنا كوتەرىلسەم،«ادەبيەت جانە پوەزيا» ءبولىمى دەپ جازىلىپ تۇر ەكەن (ول كابينەتتە قازىر ەركىن جاپپاسۇلى دەگەن ساتيرانىڭ كلاسسيگى وتىرادى).

يمەنبەي كىرىپ بارسام، يرانبەك ورازباەۆ پەن ديداحمەت ءاشىمحانوۆ وتىر ەكەن. ەكەۋى، ءاي، ءبىر تۇنىمەن وسى جەردە وتىرىپ... شاحمات ويناعان سياقتى، جۇزدەرى شارشاڭقى. «شەراعاڭ دا قىزىق، تاڭ اتپاي ءبىزدى جۇمىسقا شاقىرىپ الىپ...» - دەپ، وزدەرى باستىقتارىنا رەنجۋلى. تىكەمنەن تىك تۇرىپ، تىنىشتىقبەكتىڭ ولەڭدەرىن قولدارىنا ۇستاتتىم. اۋەلى يرانبەك اعام وقىعىسى كەلمەي ءارى-بەرى پاراقتاپ تۇردى دا، ءبىر كەزدە «دو كونتسا» وقىپ شىعىپ، ورنىنان اتىپ تۇردى.

- ءاي، بارسىڭ با، باۋىرىم؟! قازاق پوەزياسى ءتىرى ەكەن عوي!.. - دەدى. ءوزىمنىڭ جىندى بوپ كەلگەنىم ازداي، «مىناۋىڭ ءبىر جىندى عوي» دەيمىن ىشتەي.

- ءجۇر، شەراعاڭا! مىناۋ ولەڭدەرىڭ كەرەمەت ەكەن عوي! - دەيدى ولگەن باباسى ءتىرىلىپ كەلگەندەي قۋانىپ.

شەراعاڭا مەن بارۋشى ەدىم، بىراق اسقار دوسىمنىڭ «اۋداندىق گازەتتەن كوشىرىپ العانىڭدى بىلمەسىن» دەگەنى ەسىمە ءتۇسىپ، يمەنىپ قالدىم. «ءوزىڭىز كىرىپ شىقساڭىزشى...» - دەدىم قيپاقتاپ. ايتپەسە ول كەزدەگى قاي قازاق شەراعاڭنىڭ الدىنا بارعاندى ارماندامايدى دەيسىڭ؟..

سودان كادىمگى يرانبەك ورازباەۆ، قازىرگى يران عايىپ اعام ۇلكەن باسىمەن ول كەزدە ەشكىم بىلمەيتىن تىنىشتىقبەكتىڭ ءتورت ولەڭىن الىپ، شەراعاڭنىڭ الدىنا بارىپ قايتتى. كەلە ساپ، جاس بالاداي ءماز-ءمايرام بوپ:

- ديداش، قاراشى، مىنە، شەراعاڭنىڭ كورەگەندىگى، «قازاق پوەزياسىنا ۇلى اقىن قوسىلدى» دەدى عوي... باۋىرىم مەنىڭ!.. - دەپ، مەنى قۇشاقتاپ الدى. - توسا تۇر، قازىر سايلاۋ پەرنەباەۆ اعاڭ كەلەدى. سەنى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الامىز. وسى جۇمادا شىعارامىز!..

- اعا، بۇل مەنىڭ ولەڭىم ەمەس... - دەدىم مەن جەلكەمدى قاسىپ.

- ەندى كىمنىڭ ولەڭى؟!

- ول مەنىڭ دوسىم، اعام تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆتىڭ ولەڭدەرى...

سوناۋ 37-ءشى جىلعى تەرگەۋشىلەردىڭ جۇمىس ءتاسىلىنىڭ قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن، مىنا ەكى اعامنىڭ تەرگەۋى مەنى ءبىراز جەرگە اپاردى. اپارىپ قانا قويعان جوق، ماعان العىس ايتىپ، «قالامگەرگە» اپاردى عوي. ىستىق-ىستىق ءشاي بەردى عوي...

«ءشاي» بۋىنىما ءتۇستى بىلەم:

- ەگەر دە كومبيكورم كەرەك بولسا، ايتىڭىزدار، قاي جەرگە بولسا جەتكىزىپ بەرەمىن! - دەپپىن مەن «قالامگەردەن» شىعاردا. ول كەزدە ىستىق «ءشايدى» جامان ىشپەيتىن يراش اعام تىنىشتىقبەككە حات جازىپ بەردى.

سول قۋانىشتىڭ قىزۋىمەن اياڭداپ، ۆوكزالعا كەلسەم، مەن كەلگەن پويىز سەمەيگە قاراي اتتانعالى تۇر ەكەن. ءوزىم كەلگەن «وبششي ۆاگون» جاتىرقاماي قارسى الدى. كورشىلەرىم - ءبىر اجە مەن قىز-كۇيەۋى، ون شاقتى بۋناق-بۋناق جۇگى، «گوريزونت» دەگەن ءتۇرلى-ءتۇستى تەلەۆيزورى.

ول جۇكتى تۇگەندەۋىمنىڭ سەبەبى - تاڭ اتار-اتپاستا اياگوزگە كەلىپ توقتادىق. ون شاقتى بۋناقتى كۇيەۋ بالاسى ەكەۋمىز تاسىپ ءجۇرمىز، تاسىپ ءجۇرمىز. ماشينەنى سونداي الىس جەرگە قويار ما ەدى؟! تاسي-تاسي، بىتىرگەن كەزدە پوەزد ءجۇردى دە كەتتى. امالىم قانشا، ايدالادا قالاتىنداي بولىپ، قاپالانىپ قالدىم عوي. «ساسپا!» - دەدى شوپىر جىگىت. - اياگوزدىڭ گاي-لارى قيىن بولادى، تاڭ اتپاي جولعا شىعىپ كەتەيىك، - دەپ بىزگە ەكى تۇلىپ بەردى. اپانىڭ كۇيەۋ بالاسى ەكەۋمىز ورانىپ الدىق تا، بورتقا بارىپ وتىردىق. شوقالاق جول ىشەك-قارنىمىزدى قولقىلداتىپ، ابدەن ەسىمىزدى شىعاردى. ءالسىن-ءالسىن ىشكى قالتامدى سيپاپ قويامىن. يرانبەك كوكەمنىڭ تىنىشتىقبەككە جازعان ءۇشبۋ حاتى بار.

اياگوزدەن تاڭ اتپاي شىققان بىزدەر ءتۇس اۋا جدانوۆقا دا جەتتىك-اۋ. انىعىندا، تاۋ ىشىندەگى ءبىر فەرماسىنا. ءۇيدىڭ ءىشى جىلى ەكەن. الماتىدان كەلە جاتقان اپامىزدى كۇتىپ جۇرگەن ادامدىڭ قاباعى ودان دا جىلى. ماعان «قۇدا بالا» دەپ قويادى. قاي جەردە قۇدا بولعانىمىزدى بىلە الماي، «قالامگەردەن» اڭكى-تاڭكى باسىم دال. ءبىر كەزدە شوپىر جىگىت ماعان «سىرتقا شىعايىق» دەگەندەي ىمدادى. ارتىنان تولىقشا كەلگەن ادەمى كەلىنشەگى ىلەسە شىقتى. كۇيەۋىنە قاراي جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتەدى. كوزى سونداي ءموپ-ءمولدىر بولار ما ەدى؟!

- كوكەش، سەن مىنا كىسىلەردى كۇتە بەر. مەن مىنا براتتى رايكومعا سروچنو جەتكىزۋىم كەرەك. كەشكە بيۋروعا قاتىسادى ەكەن...

كەلىنشەكتىڭ كوزى باقىرايىپ كەتتى.

- ا-ا، رايكوم، بيۋرو... ويباي، وندا تەزىرەك اپارىپ سال دا، ەشقايدا بۇرىلماي ۇيگە كەل، مىنا كىسىلەردەن ۇيات قوي! - دەدى.

- ءاي، مەن نە، كوشەدە ءجۇر دەيسىڭ بە؟! پروستو، مىنا براتتى جەتكىزۋ كەرەك قوي...

سونىمەن ءبىز جولدامىز. ءبىر كەزدە «بىرلىك» سوۆحوزىنان ءبىر ءدوڭ اسىپ تۇسكەنىمىزدە، «ۋازيك» بىرق-بىرق ەتىپ، توبەسىنەن ۇرعانداي ءبىر ورنىندا تۇردى دا قالدى. شوپىر جىگىت جەرگە ءبىر تۇكىردى. «ءاي، اكەڭنىڭ، انا مەدسەسترا قىز بۇگىن كەزەكشى ەدى، ۇلگەرمەيتىن بولدىم!» - دەپ، ىشكى سىرىن ءبىلدىرىپ قويدى.

كوپ ۇزاماي بەزىلدەپ «يج» موتوتسيكلى بىزگە قاراي زۋلاپ كەلە جاتتى. ەكەۋمىز قولدى سەرمەپ ءجۇرىپ، ازەر توقتاتتىق. ليۋلكادا 3-4 بالا، قالاي سيعانىن بىلمەيمىن. شتۋرۆالدا وتىرعان بالا: «بۇل مەنىڭ اكەمدىكى ەدى!» - دەپ، شىرىلداسىن كەپ. ءسىرا، ءبىزدى گاي قىزمەتكەرى دەسە كەرەك.

ءبىزدىڭ شارۋامىز قانشا؟ وتىرىپ الدىم موتوتسيلگە. دۇرىسى، «ليۋلكا» مەن ارتقى ورىندىقتىڭ ورتاسىندا تۇرە كەپ تۇرمىن. موتوتسيكل ۇشتى دەرسىڭ. وسى وقيعانى ماڭگى ۇمىتا الار ەمەسپىن. وعان دالەل - قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى، ءبىزدىڭ ۇلى اعاڭ - ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆتىڭ «موتوتسيكلدەگى ەكەۋ» دەگەن ولەڭى ءبىر وقىعاننان-اق جاتتالىپ قالعان-دى جادىمدا. مەملەكەتتىك سىيلىقتى العانى بار، الماعانى بار - قازاقتىڭ ءبىراز اقىنىن وقىدىم عوي. ولاردان باسىمدا ەشتەڭە قالمادى. بىراق ۇلىقبەكتىڭ وسى «موتوتسيكلدەگى ەكەۋى» ەسىمدە ابدەن جاتتالىپ قالدى. تۇنگى ۇشتە وياتساڭ، سيۋجەتىن ايتىپ بەرە الامىن. سەبەبى ءوزىم باسىمنان كەشىردىم عوي...

سونىمەن، ۇشا-ۇشا «اباي» سوۆحوزىنا كەلدىك. بۇل - قاراۋىلعا دەيىن كوپ بولسا 3-4 شاقىرىم جەر. ءاي، جۇگىردىم-اۋ، كەپ-كەپ-كەپ... قالتامدا كەشەگى يران عايىپتىڭ تىنىشتىقبەككە جازعان ءۇشبۋ حاتى عانا. كەشە «قالامگەردە» دالدۇرلەپ، ءشاي ءىشىپ وتىرىپ، ۇمىتىپ كەتىپپىن - كەش تە بولسا يرانبەك اعاما «راحمەت» دەيمىن. ازامات ەكەن! اقىن ەكەن! تازا ەكەن! رۋعا بولىنبەيتىن، جەكجاتىن جىلىكتەمەيتىن، سوناۋ الىستا - اباي ەلىندە جاتقان تىنىشتىقبەكتىڭ ولەڭىن گازەتكە شىعارام دەگەنى ءۇشىن مىڭ دا ءبىر راحمەت ايتامىن. (العىس پەن راحمەتتى قازاق كەش ايتادى). مەن دە سول جاقشانىڭ ىشىندەگى كوپ قازاقتىڭ ءبىرىمىن. قازىرگى زاماندا «لاۋرەاتتىعىن ساتىپ جۇرگەن» جازۋشى، اقىنسىماقتار از با؟

ودان ارعى قىزىقتى ايتىپ قايتەيىن - وتكەندەگى «پەن-كلۋب» «پەن-كلۋب» پا، ارادا اپتا وتكەن سوڭ، تىنىشتىقبەكتىڭ ولەڭى «قازاق ادەبيەتىنە» شىققاننان سوڭعى «پەن-كلۋبتى» ايتساڭشى...

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 05 (181)  14 اقپان 2013 جىل