...الاعاڭ ء(اليحان بوكەيحان) الاپات الىپ ەكەن عوي، ارىستانداي ايباتى - مۇزتاۋلاردى مىلجالارداي جويقىن! ءبىر-اق رەت تۋاتىن تولاعاي تۇلعا! قازاقتىڭ تاڭداۋلىسىنىڭ تاعدىرىنا جالقى رەت جازىلعان جارقىل!

قازاعىم، ەلىم،

قايقايىپ بەلىڭ،

سىنۋعا تۇر تايانىپ.

تالاۋعا مالىڭ،

قاماۋدا جانىڭ،

اش كوزىڭدى ويانىپ!...

سول الەكەڭدى «اۋرەلەگەن» قازاقتاعى سورماڭداي احۋال ءالى ۇزىلگەن جوق...

جانىڭدى اۋىرتىپ، جۇرەگىڭدى سىزداتا بەرەتىن، اقىرىندا، ايتپاسقا شىداتپايتىن گاپتەر كوپ. سونداي سويقان گاپتىڭ بىرىندە وزبەكتەر بىلاي دەپتى: «ورىس بولۋ ءۇشىن، الدىمەن، قازاق بولۋ كەرەك. سوسىن، ورىسقا اينالۋ - وپ-وڭاي!..»

ال، اباي زامانىنان: «قازاقتىڭ جامانى - ورىس بولادى» - دەيتىن ءدارىس-ۇلاعات قالىپتى. بىراق، ماحامبەتءتىڭ مايقى قىلىشى، بۇقار جىراۋدىڭ بوران-جىرى، ابايدىڭ ادۋىندى، تاسجارعان ءتىلى، جۇباننىڭ «جىلاۋىق» تولعاۋى، ءبارىبىر، «ورىس بولاتىندارعا» «ور قازىپ»، بوگەت جاساي المادى...

تاڭ قالامىن: قازاقتىڭ ورىسقا «عاشىقتىعى» عالامات، ديۋانا دۋالاعانداي داۋىلدى-كۇش، تىلسىم سيقىر...

...الاعاڭ ء(اليحان بوكەيحان) الاپات الىپ ەكەن عوي، ارىستانداي ايباتى - مۇزتاۋلاردى مىلجالارداي جويقىن! ءبىر-اق رەت تۋاتىن تولاعاي تۇلعا! قازاقتىڭ تاڭداۋلىسىنىڭ تاعدىرىنا جالقى رەت جازىلعان جارقىل!

قازاعىم، ەلىم،

قايقايىپ بەلىڭ،

سىنۋعا تۇر تايانىپ.

تالاۋعا مالىڭ،

قاماۋدا جانىڭ،

اش كوزىڭدى ويانىپ!...

سول الەكەڭدى «اۋرەلەگەن» قازاقتاعى سورماڭداي احۋال ءالى ۇزىلگەن جوق...

جانىڭدى اۋىرتىپ، جۇرەگىڭدى سىزداتا بەرەتىن، اقىرىندا، ايتپاسقا شىداتپايتىن گاپتەر كوپ. سونداي سويقان گاپتىڭ بىرىندە وزبەكتەر بىلاي دەپتى: «ورىس بولۋ ءۇشىن، الدىمەن، قازاق بولۋ كەرەك. سوسىن، ورىسقا اينالۋ - وپ-وڭاي!..»

ال، اباي زامانىنان: «قازاقتىڭ جامانى - ورىس بولادى» - دەيتىن ءدارىس-ۇلاعات قالىپتى. بىراق، ماحامبەتءتىڭ مايقى قىلىشى، بۇقار جىراۋدىڭ بوران-جىرى، ابايدىڭ ادۋىندى، تاسجارعان ءتىلى، جۇباننىڭ «جىلاۋىق» تولعاۋى، ءبارىبىر، «ورىس بولاتىندارعا» «ور قازىپ»، بوگەت جاساي المادى...

تاڭ قالامىن: قازاقتىڭ ورىسقا «عاشىقتىعى» عالامات، ديۋانا دۋالاعانداي داۋىلدى-كۇش، تىلسىم سيقىر...

كۇنى كەشە، 2007 جىلدارى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تالدىرماش تالىمگەرى جانبولات ماماي مۇحتار شاحانوۆتىڭ «حالىق رۋحى» پارتياسىنا جاقىنداپ، «جاستار قاناتىن» باسقارۋعا تالپىنىپ جۇرەتىن. ءوز باسىم جانبولات ماماي باۋىرىمىزدى «اۋىلدىڭ قاراتوپىراعىنا اۋناپ وسكەن جىگىت» دەپ ويلايتىنمىن...

ءاۋ باستا بالعىن كوڭىلدىڭ تىم اسەرشىل، تىم تازا بولاتىنى راس. جانبولاتتىڭ تابيعات بەرگەن جاسىن جىگەرى مەن تاۋداي تالابى تالاي قيىندىقتاردان الىپ ءوتتى. جاپ-جاس باسىمەن قاپاسقا ءتۇسىپ، قاماۋ كوردى. جانبولاتتىڭ ادۋىنى مەنىڭ كوز الدىما عاني مۇراتباەۆتى ەلەستەتۋشى ەدى...

بىراق... بىراق، اباقتىدا ۆلاديمير كوزلوۆپەن ءبىراز بىرگە جاتىپ، دامدەس-تۇزداس بولعاننان كەيىن ءىلتيپاتتى ءىنىمىزدىڭ مىنەز-قۇلقىنان نىلدەي بۇزىلعان وزگەرىس بايقاعانداي بولدىم. لايىم، مەن قاتەلەسەيىن، بىراق ءومىردىڭ وتكىر شىندىعى وزەگىمە سالماق سالا بەردى...

الدىمەن، جانبولاتتىڭ ءوزى «جوباسىنىڭ يدەيالىق جەتەكشىسى» بولىپ تابىلاتىن "تريبۋنا - اشىق الاڭ" گازەتىنىڭ اتاۋى - اتا زاڭىمىزعا قايشى بولىپ شىقتى. اتا زاڭىمىزدا «مەملەكەتىمىزدىڭ ءتىلى - قازاق ءتىلى» بولعاندىقتان، «ءتىل تۋرالى زاڭعا» سايكەس، الدىمەن (نەمەسە سول قاپتالدان باستاپ، ايتپەسە، جوعارعى جاعىندا), گازەتتىڭ قازاق تىلىندەگى اتى جازىلۋعا ءتيىس ەدى. بىراق، «تريبۋنا - اشىق الاڭ» دەگەن اتاۋ - جانبولات مامايدىڭ ءوزى ءومىر بويى شىرىلداپ قورعاپ جۇرگەن قازاق ءتىلىنىڭ ومىرتقاسىنان ءبىر-اق باستى.

دۇرىسى: «اشىق الاڭ - تريبۋنا» بولۋى كەرەك بولاتىن. جالپى، بۇل گازەت مينيسترلىكتەگى تىركەلىمىندە «قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە شىعادى» دەپ جازىلعان بولسا، تۇگەلدەي ورىسشا شىققان بۇل ارەكەتىمەن تاۋەلسىز ەلدىڭ «باق تۋرالى زاڭىن» ورەسكىل بۇزىپ وتىر.

باسىلىمنىڭ ارتقى بىرنەشە بەتى عانا كوزبوياۋشىلىقپەن «يتكە تاستاعان سۇيەكتەي» پيعىلدا قازاقشا شىعىپ ءجۇر ەدى، بىرتە-بىرتە 1-2 قازاقشا پاراعى دا «قازا» بولىپ، مۇلدەم جوعالدى. قازىر گازەت تازا ورىسشا شىعاتىن بولدى. ال، جانبولات ماماي باۋىرىمىز ماقالالارىن ورىس تىلىندە (!) بۇرقىراتىپ جازا باستادى...

باسىلىمنىڭ «تۇلا-بويىندا» ءداپ نەندەي كۇلىمسىنىڭ قولقانى قاباتىنىن ءدوپ باسا الار ەمەسپىن: بالكىم، بۇل ماسوندىق مەرەزدىك پە، الدە، ماعىناسىز مىلجىڭدىق پا؟. سوڭعى كەزدە «تريبۋنا - اشىق الاڭ» قازاقتىڭ بارلىق مۇددەسىن شەشىپ تاستاعانداي، ەندىگى جەردە قىلمىس الەمى تاقىرىبىندا «باۋىرلىق ۇيىق» ءتارىزدى ماقالالار توپتاماسىن جالعاسى كەلەسى ساندا دەپ جاريالاپ، «بلاتنوي» باسىلىمعا ۇمتىلىس جاساپ جاتقانداي اسەر قالدىردى. ايتپەسە، ماسكەۋدىڭ ءبىر بۇرىشىندا يتشە اتىلىپ، قان ساسىپ قالعان حاسان اتانىڭ، مىسالى، قاراتوبەنىڭ نەمەسە قاراعاندىنىڭ قازاعىنا قانداي قاتىسى بار؟!. الدە، بۇل تۇماندى قالادان تۇسكەن تىكەلەي تاپسىرما ما ەكەن؟... تۇسىنىكسىز...

الىسقا ات شارشاتپاي-اق، گازەتتىڭ ەڭ سوڭعى سانىنداعى «تولقۇجاتتا ۇلتىن كورسەتۋ - قاجەتسىز نارسە» ( ماقال اۆتورى راديك تەميرگاليەۆ) دەپ اتالاتىن دۇنيە كۇللى قازاق قارسى شىققان «قازاقستاندىق ۇلتقا» قاراي جاسالعان تاعى ءبىر قادام. اڭگىمەسىن ءا دەگەندە كەشەگى كەششە سوۆەتتىڭ ساسىق ناسيحاتى: «سوڭعى كەزدە ەلىمىزدە ۇلتارالىق ارالاس نەكەلەر كوبەيىپ كەلەدى» - دەيتىن دايەكسىز ساندىراقتان باستاعان ماقالا: «قالاي بولعاندا دا «قازاقستاندىق» دەپ اتالاتىن توپ (توبىر) پايدا بولىپ، بۋىنى بەكىپ، كۇشەيىپ كەلەدى» دەپ سوعىپ جىبەرەدى. ال، رەداكتسيا باسشىلىعى ماقالانىڭ «العىسوزىندە»: «اۆتوردىڭ تۇجىرىمىمەن كەلىسپەسەك تە...» - دەپ جازىپتى. قۇداي-اۋ، كەلىسپەسەڭدەر - ءبىر بەتتەن اسقان تاباقتاي كولەممەن نەگە جاريالايسىڭدار؟ بىرەۋ قورقىتىپ-ۇركىتتى مە؟ بولماسا، قارسىلىقتى - قارجىسى قۇرعىر جىعىپ كەتتى مە؟ ءتىپتى، «ءارالۋان پىكىرلەر بولسىن...» دەيتىن جاتتاندى جەلەۋدىڭ ءوزىنىڭ - ونسىز دا قالت-قۇلت ەتكەن قازاقتىڭ مۇددەسىنىڭ قاسىندا قۇنى كوك تيىن ەمەس پە؟

مەن وسى كۇنگە دەيىنگى ساناۋلى ومىرىمدە «ءارالۋان پىكىرلەر بولسىن...» - دەگەن سىلتاۋمەن بىردە-ءبىر ءورىستىلدى گازەتتىڭ ورىس ۇلتىنىڭ مۇددەسىنە قارسى كەلەتىن قازاق تىلىندە ماقالا جاريالاعانىن كورمەپپىن! بىزگە نە بولدى، جىگىتتەر؟!.

..."قۋىرداقتىڭ كوكەسىن" باسىلىمنىڭ اقىرىنداعى: «ۇلتىڭىز كىم؟ - ۇلتىم سوتتالۋشى...» (ۆلاديمير كوزلوۆ) دەپ اتالاتىن جازبادان كوردىك. «قاپاس كۇندەلىگى» ايدارىنىڭ جازباسى: «شەۆچەنكو-اقتاۋدىڭ (اقتاۋدىڭ «شەۆچەنكو» دەپ اتالعان تاريحي قاتە اتاۋىنىڭ الىپ تاستالعانىنا 20 جىلدان اسسا دا، سوتتالعان كوزلوۆ ادەيى قازاقتاردىڭ ار-نامىسىنا تيۋ ءۇشىن «شەۆچەنكو-اقتاۋ» دەپ قاساقانا قىستىراپ جازادى.-ق.ع.) باسىم بولىگىن سوتتالۋشىلار سالعان...» دەپ «كوسىلە-شاۋىپ»، مىقتى قازاقتاردىڭ كولىكتەرىندە بىردەي ءۇش سانىنىڭ (مىسالى، 111, 333, 555, 777 ت.س.س.) جۇرەتىن ءۇردىسى جايىندا قازاقتى كەمىتۋ ءۇشىن بىلايشا ساندىراقتايدى: «مەنىڭ ءبىر ماسكەۋدەگى تانىس ايەلىم اقتاۋلىق ءبىر جايساڭ جىگىتكە: "سەنىڭ كولىكتەرىڭدە نەلىكتەن ءاردايىم جالعىز عانا سان بولادى, سەبەبى سەن جالعىز ساننان ارتىقتى ەسىڭە ساقتاي المايسىڭ عوي..." - دەگەن ەدى", دەپ جازادى. مەنىڭشە، بۇل - دالباسا دولبار نەمەسە شىلعي وتىرىك. ويتكەنى، قازاقتىڭ نامىسشىل جىگىتى بۇلايشا بىلجىراپ كەمىتكەن شوپجەلكە قاتىنىنىڭ ءتىلىن كەسىپ الار ەدى...

سوندا كوزلوۆتىڭ ايتپاعى نە؟ بەسەنەدەن بەلگىلى: سوتتالعان كوزلوۆ قازاقتىڭ بارلىعى ءبىر ساندى عانا جاتتاي الاتىن «توپاس» دەگىسى كەلە مە؟ حارام پيعىلىن تۋرا ايتىپ، كوزگە شۇقىمايدى، ايدالاداعى بار-جوعى بەلگىسىز ماسكۋلىك قاتىننىڭ اۋىزىنا سالىپ، جانامالاپ جەتكىزەدى...

تۇرمەدە جاتقان كوزلوۆ سەرگەي دوۆلاتوۆتى وقىپ جاتقانىن ايتىپ، اتاقتى جازۋشىنىڭ: «ۇلتىڭىز كىم؟» - «سوتتالۋشى...» - دەگەن سوزدەرىن مىسالعا كەلتىرەدى. ەندى مۇنىمەن نە دەمەكشى  كوزلوۆ؟ «قازاق ۇلتى اقىرى جويىلادى» دەگەنگە مەڭزەيدى مە، الدە، «قازاقتىڭ تۇگەلى سوتتالادى» دەگىسى كەلە مە؟ بولماسا، كۇللى قازاق دالاسىن قاپاسقا تەڭەي مە؟..

اقتاۋدى الەم قىلمىسكەرلەرىنىڭ ورداسىنا اينالدىرۋدى اڭساعان سوتتالۋشى كوزلوۆ "جاڭا اس ءمازىرىن «اكتاۋسكي تسەنترال-113» دەپ اتادىم" دەپ، تۇرمەلىك الا قالپاعىن اسپانعا اتادى...

مەن كەيدە ويلايمىن: «ءسوز جوق، سوۆەتتىڭ تسەنزۋراسى «شاش ال دەسە، باس الاتىن» اڭگۇدىك ەدى، بەتىن اۋلاق قىلسىن! بىراق، قازاقتىڭ: «ىرىك اۋىزدان - شىرىك ءسوز شىعادى» دەگەنى دە راس قوي، قاي باسىلىم دا «ەكى ەلى اۋىزعا - بەس ەلى قاقپاق قويىپ»، اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسپاسا، ءباسپاسوز - قوعامدىق مىنبەر ەمەس، قاتىنداردىڭ وسەك-الاڭىنا اينالىپ كەتپەي مە!..»

قازاقتىڭ مۇددەسىنە قارسى دۇنيەلەردىڭ «ومىرتقاسىن» كەشەگى (تازا ۇلتشىل) ءبىز بىلەتىن بالاڭ جۇرەك، ادال نيەت جانبولات ماماي قاقىراتىپ جىبەرۋى كەرەك ەدى، اتتەڭ!..

****

مەنىڭ كوكىرەك قىجىلىمدى كەلەسى قوزداتقان - ءوزىم ايرىقشا باعالاپ، ەرەكشە قۇرمەتتەيتىن ەراعام (ەرمۇرات باپي)!

ەرەكەڭ ءوزى باس وقىرمانى سانالاتىن 32 بەتتىك «دات، تاقسىر!» («وبششەستۆەننايا پوزيتسيا») قوسارلى باسىلىمىنىڭ دا نەبارى 12 بەتى قازاق تىلىندە دە، باسىم بولىگى، ياعني، 20 بەتى ورىسشا شىعادى. ءبىز وسىعان ءبارىمىز كوز جۇمىپ وتىرىپ: «قازاقپىز!» - دەپ، قۇر كەۋدەمىزدى سوعامىز! وتىرىك كولگىرسيمىز؟!.

بۇل گازەتتىڭ دە جارقىراعان الدىڭعى بەتتەرىندەگى ايقايلاعان ادۋىندى ماقالالار ورىسشا ويران سالىپ، «قۇيرىعىندا» (كەشىرىڭىز!) قاتقان قۇمالاقتاي قازاقشاسى تىركەلەدى. (قازاقتار بۇل باسىلىمدى قۇيىرشاعىنان باستاپ وقيدى...) بۇل نە سۇمدىق! ءبىز انامىزدىڭ ءتىلىن ءوزىمىز قۇرمەتتەي الماي تۇرىپ، قاڭعىپ كەلگەن كەلىمسەكتەردەن قالاي تالاپ ەتەمىز؟!.

قۇداي-اۋ، كەشەگى جاسىنداي جارقىراعان، ارۋاعىڭنان اينالىپ كەتەيىن، ءورىستىلدى اسحات ءشارىپجان قالايشا شىرىلداپ قورعاپ ەدى قازاعىنىڭ مۇددەسىن؟!. زاۋدە، اسحات مارقۇمنىڭ ارۋاعى عايىپتان ءتىرىلىپ، ارامىزعا كەلىپ; «بۇل بىلىق-بىلامىقتارىڭ نە؟» - دەسە، نە بەتىمىزدى ايتامىز؟...

...ءبىراز جىلدار بۇرىن ءامىرجان قوسانوۆ جازبالارىن تەك ورىسشا سىلتەپ، ءبىراز بوكەن جەلىسكە تۇسكەن ەدى. ۇمىتپاسام، بۇل قىلىعىن: «قازاقتىڭ جان داۋىسى، شيەلەنىستى ماسەلەلەرى ورىستىلدىلەرگە جەتپەيدى، «جابۋلى قازان - جابۋلى كۇيىندە قالىپ»، ءوز-وزىمىزگە ايتا بەرگەننەن نە شىعادى...» - دەگەن سىڭايداعى «اقتالۋشىلىقپەن» جۋىپ-شايدى. قازىر اراعا بىرنەشە جىلدار سالىپ، ابەكەڭ ءبىزدىڭ ءورىستىلدى بيلىككە اقيقاتتى گوندۋراستىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە ايتساڭ دا، ءبارىبىر ەشتەڭە وزگەرمەيتىندىگىنە كوزى جەتىپ، كوڭىلى توقتاعان سەكىلدى. اتامىز قازاق: «اداسقاننىڭ الدى - ءجون، ارتى - سوقپاق» دەمەي مە، قازىر ابەكەڭ «فەيسبۋك داپتەرىندە» تازا قازاق تىلىندە ۇلتىمىزدىڭ دارگەيلى دەرتتەرىن ءجيى ءھام ساۋاتتى قوزعاپ ءجۇر...

...تۇپتەپ كەلگەندە، ەراعاڭ مەن جانبولاتتىڭ: «ماجبۇرلىك جاعدايلارى بار ما ەكەن؟» - دەپ تە ۋايىمعا تۇسەمىن. ماسەلەن، ورىسشا جازباسا - گازەتتەرى جابىلىپ، بالا-شاعالارى اش-جالاڭاش كوشەدە تەنتىرەپ قالسا - بۇل سۇمدىقتان قازاقتىڭ دا، قاجىمۇقاننىڭ دا ۇتارى بار ما؟.. ءوز توپىراعىڭدا وزەگىڭدى تالدىراتىن مۇنداي امالسىز جاعدايدا، بالكىم، ماسەلەنىڭ ءمانىسىن كوپشىلىككە اشىق ءارى انىق ايتۋ كەرەك پە ەكەن؟!.

ايتالىق، مەنىڭ دە 15 جىلدان بەرى ءوز كۇشىممەن گازەت شىعارعان كەزەڭىمدە شەكەمنىڭ قىزعانىنان - تاسقا تيگەنى اناعۇرلىم باسىم بولدى. قازاقتىڭ مۇددەسىن ايتقاندىقتان، ۇلتتىڭ مۇڭىن كوكسەگەندىكتەن - گازەتىم تالاي جابىلىپ، ايىپپۇلدار سالىندى. وسىناۋ قيىندىق كەشىپ، قالىپتاسۋ جىلدارىندا بۇرىنعى ايماق اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆتان باسقا بىردە-ءبىر اكىم: «جالعىز قازاق گازەتى: قالىڭ قالاي؟» - دەمەدى...

و باستا گازەتىمىز «جۇزدەسۋ» دەپ اتالعان ەدى، تەپەرىش كورىپ، تەپكىگە شىداماعاسىن گازەتتىڭ اتىن «مىڭ قۇبىلتىپ» وزگەرتۋگە ءماجبۇر بولدىم. سوسىن، «سولاي»، «اقتوبەدەگى جۇزدەسۋ»، «جۇماداعى جۇزدەسۋ» بولىپ كەتە باردى.

ورالداعى قازاق گازەتى ءۇشىن تاعى ءبىر تامۇق مىناۋ: بيلىك ورالداعى باسپاحانالاردىڭ بارلىعىنا قاتاڭ ەسكەرتۋ جاساپ، تىرناعىن باتىرىپ قويعاندىقتان، جالعىز قازاقتىلدى باسىلىم «جۇماداعى جۇزدەسۋدى» كەز-كەلگەن ۋاقىتتا باسپاحانا سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز باسپاي قويادى جانە بۇگىنگى تاڭدا مەنىڭ گازەتىم ورالداعى بارلىق گازەتتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ قىمبات باعامەن باسىلىپ وتىر. سوندا ءبىزدىڭ 21 جىل بۇرىن قولىمىز جەتىپ، اق تۇيەمىزدىڭ قارىنى جارىلعان قاسيەتتى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قۇنى قانشا؟..

مەنىڭ ەلباسىمەن جوسپارلاعان كەزدەسۋىم جۇزەگە اسىپ جاتسا، جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ اتالعان اپەرباقاندىقتارىن دايەكتى دەرەكتەرمەن دالەلدەپ بەرەتىن بولامىن. نەگە دەسەڭىز، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى «باس-باسىنا بي بولعان وڭشەڭ قيقىمنىڭ» ساۋاتسىز ارەكەتتەرى ەلىمىزدىڭ ەكپىندى دامۋىنا وراسان توسقاۋىل بولىپ وتىر...

ءداپ بۇگىنگى تاڭدا باتىس قازاقستان وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ جاڭا باسشىسى مارات توعجانوۆ ورالدىڭ شوۆينيست كازاكتارىنىڭ رەسەي باسشىسىنا دۇعاي حاتتار جولداۋىن تيىپ تاستاعانداي، جاسوسپىرىمدەر قىلمىسىنىڭ قامىسقا تيگەن ورتتەي لاۋلاعانىن ءسوندىرىپ قويعانداي، جۇمىسسىزداردىڭ ەكى قولدارىنا ءبىر كۇرەك تاۋىپ بەرگەندەي، باسپاناسىزدارعا حان سارايلارىن سىڭعىرلاتىپ سالعانداي، جاستار اراسىنداعى قوس اياعىنان اقساعان ماسكۇنەمدىك پەن ناشاقورلىقتى قۇرىقتاعانداي، كۇللى كۇرمەۋلى ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن تۇگەل شەشىپ قويعانداي، ەندىگى جەردە «جۇماداعى جۇزدەسۋ» گازەتىنىڭ بەتتەرىنەن تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، باتىستىڭ قالىڭ قازاعىنىڭ جالعىز قازاقتىلدى باسىلىمىندا جەتى اتاسىنىڭ اقىسى قالىپ قويعانداي، ءتىپتى، گازەتتىڭ ءارىپ قاتەلەرىنە، "مەنشىك يەسىنە" شۇقشيۋدى باستاپ كەتتى.

ال، وسى جالعىز ورال قالاسىنان ورىس تىلىندە:  «نادەجدا»، «دوسۋگ»، «دياپازون-ۋرالسك»، «ينفورمبيرجا»، «نەدەليا»، «ۋرالسكايا نەدەليا»، «پوليترا»، «گازەتا دليا ۆسەح»، «پريۋراليا»، «وگني پريۋراليا»، «پۋلس گورودا»، «تالاپ» ت.ب. گازەتتەر شىعادى. بىراق، ءبىر توعجانوۆ ەمەس، مىڭ توعجانوۆ تا ورىستىڭ ءبىر گازەتىنە قاراپ، جارتى اۋىز جاعىمسىز ءسوز ايتا المايدى. ويتكەنى، ورىس گازەتتەردىڭ ارتىندا الىپ كۇش-قۋاتتارى بار. ەڭ جاقىنى، ات شاپتىرىم جەردەگى سامارانىڭ وليگارح-ورىستارى بولسا، ەڭ اقىرى، كرەملدىڭ قۇدىرەتتى سۇلباسى تۇر...

وسىنداي ءورىستىلدى باسىلىمدار «ارمياسىنا» مەنىڭ جالعىز «جۇماداعى جۇزدەسۋ» گازەتىنىڭ قارسى شىعىپ، باسەكەلەسىپ-بەلدەسىپ كەلە جاتقاندىعىنا 13 جىلعا قادام باستى.

ورالدان قازاق تىلىندە شىعىپ قازاق ەلىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تارايتىن جالعىز باسىلىم «جۇماداعى جۇزدەسۋگە» تيىسپەگەن بيلىك ورىنى قالعان جوق.

اباي دانىشپان ايتپاقشى: «مىڭمەن جالعىز الىسىپ...» ارقا ەتىم - ارشا، بورباي ەتىم - بورشا بولىپ جۇرگەندە، قازاق وركەنيەتىنىڭ جەرۇيىعى الماتىدان ەر مىنەزدى ەرەكەم مەن جايساڭ جىگىت جانبولاتتىڭ ءوز باسىلىمدارىندا ورىسشا بەتتەر «بوپسالاپ»، نامىسىمدى جانشىپ، زىعىردانىمدى قايناتقانى-اي! ءتىلىمدى قالاي كەسىپ تاستايىن؟!.

...ماڭدايىنىڭ سورى بەس باتپان قازاق ءتىلى ازاتتىق تاڭدارىندا دا ەسىن جيىپ، ەتەگىن جيناي الماۋدا. «ايتپاسا - ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى»، وسىدان 7-8 جىل بۇرىن «ناعىز اقجول» پارتياسىنىڭ قازاق تىلىندەگى «اپتا kz»، ورىس تىلىندەگى «ەپوحا» اتتى گازەتتەرى شىعىپ تۇردى. پارتيا باسشىلارى بولات ءابىلوۆ، وراز جاندوسوۆ سياقتى ازاماتتار ءبىزدىڭ ۇجىمىمىزعا باسىن سۇقپاي، ۇنەمى «ەپوحانىڭ» جۋرناليستەرىمەن ارقا-جارقا اڭگىمەلەسىپ، امپەي-جامپەي بولىپ جۇرەتىن. ول-ول ما، ورىس جۋرناليستەرىنىڭ سانى دا، جالاقىلارى دا بىزدەن ارتىق ەدى. ءبىر كۇنى قازاق باسىلىمىنىڭ باستىعى جاسارال قۋانىشالين اعامىز وسى ادىلەتسىزدىكتى اشىنا ايتىپ، قازاق ۇجىمىنىڭ نامىسىن قورعاعان ماسەلەنى كۇن تارتىبىنە قويعاندا، پارتيا باسشىلىعى ءبىراز ۋاقىت بوس ءسوز، قۇرعاق ۋادەمەن الداپ-سۋلاپ ءجۇرىپ، اقىرىندا، شىندىق ىزدەپ شىرىلداعان جاسارال اعامىزدىڭ قىزمەتىن وزگەرتىپ تىنعان بولاتىن. قازىر ارادا 10 جىلعا جۋىق كەزەڭ وتسە دە ەشتەڭە وزگەرگەن جوق: «باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس...»..

سوندىقتان، مەنىڭ قادىر تۇتاتىن ەراعام مەن ءوز ءىنىم جانبولاتقا ايتارىم: مەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتەن دە، باي-ماناپتان دا سوقىر تيىن قارجى العانىم جوق. قارىنىم بىردە اش، بىردە توق كۇن كەشىپ كەلەمىن. كۇش كورسەتكەن، دوق قىلعان، قورقىتىپ-ۇركىتكەن كەزەڭدەر كوپ، قايسىبىرىن ايتايىن؟!.

راس، مەن دە وزەكتى پەندەمىن: بيلىكتىڭ مايباتپان تەندەرلەرى مەن باي-شونجاردىڭ سالىمدى «ساداقاسىن» الىپ، بايلىققا بوگىپ، بالىققارىن ماڭعازدانىپ، مامىراجاي شالقىپ جۇرۋگە كەتارى ەمەسپىن... بىراق، ءداپ سول ساتتە مەنىڭ كوز الدىما بەينەۋدىڭ قارا جەلىندە بۇرسەڭدەگەن نەمەسە قاتىنقاراعايدىڭ قاقاعان قىسىندا قالشىلداعان قاراتابان قازاقتىڭ ءتىلىم-ءتىلىم قىزىل وكشەسى ەلەستەيدى... سول سەبەپتى، قىرىق قاتپار قيىندىقتا دا قازاعىمنىڭ مۇددەسىنەن تىستەپ-تىرمىسىپ ايىرىلمادىم...

***

...قازىر قازاقتىڭ قۇلدىق ساناسىنىڭ «قوزۋىنىڭ» جاڭا ءداۋىرى ەسىك اشتى. قازاق قوعامى: «لاتىن قارپىنە وتەمىز بە، جوق پا؟» - دەيتىن تەكەتىرەستىڭ توڭىرەگىندە قىرىق پىشاققا ءتۇستى. قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى قيىن قاۋقارى تاسادا قالدى.

ۇلت كوسەمى مۇحتار شاحانوۆ باستاعان ناعىز قازاقتار ازىرگە «لاتىن قارپىنە» «الدانىپ» جۇرگەندە، اتا دۇشپان، جەكسۇرىن جاۋىمىز: «قازاقتىڭ ءتىلىن تۇبەگەيلى دە تۇبىرىمەن جوياتىن» ماقسات كوزدەپ، ارام پيعىل، حارام ارەكەتىنە كىرىسىپ كەتكەندەي... الدە، وسىناۋ وتە وڭتايلى جاعدايدى ءتيىمدى پايدالانىپ، قايسىبىر سىرتقى (بالكىم، ىشكى) كۇشتەر «تريبۋنا: اشىق الاڭ» ءتارىزدى جوبالارىن جىلدام جۇزەگە اسىرا باستادى ما ەكەن؟!. كىم ءبىلسىن...

...يمانداي شىنىم: قازاعى ءۇشىن تابانداعان ون بەس جىلدان اسا وعلانداي وي كەشىپ، كوزمايىن تاۋىسىپ، قينالىپ-تاۋسىلعان ەرمۇرات اعاما استە ءتىل تيگىزىپ، كوڭىلىنە تيگىم كەلمەيدى مەنىڭ. سەنسەڭىز: ارتىمنان ەرىپ، ەرىك-جىگەرىن جانىعان جالىندى ىنىشەگىم جانبولات شىراعىمنىڭ سوڭىنان دا شىراق الىپ تۇسكىم جوق. مەنىڭ ماقساتىم مۇلدەم بۇل ەمەس...

ماقسات-مۇڭىم اقتامبەردى جىراۋ بابامنىڭ بازىناسىمەن ۇندەسىپ جاتىر:

...كەۋدە ءبىر جەردى جول قىلسام،

شولەڭ ءبىر جەردى كول قىلسام،

قۇراپ جاندى كوپ جيىپ،

ءوز الدىنا ەل قىلسام!..

...ورىن تاپقان ەر جىگىت،

جەرسىز بولار دەيمىسىڭ.

وردا تىگىپ ورناسا،

ءتورسىز بولار دەيمىسىڭ!..

مەنىڭ دە ماقساتىم - تىم قاراپايىم ءھام قاستەرلى. قانىمىز قازاق بولعاسىن: ءبارىمىز دە قازاقشا ويلاپ، قازاقشا سويلەپ، قازاقشا جازساق دەيمىن. قازاعىمىزعا ادالدىعىمىز - انامىزعا، ياعني، انا تىلىمىزگە ادالدىعىمىزدان باستالسا دەيمىن...

تاعى دا اقىلمان ابايعا ارقا سۇيەدىم:

سەزىمپاز كوڭىل،

جىلى جۇرەك،

تاپپادىم دەپ تۇڭىلمەس.

ءبىر ءتاۋىر دوس،

تىم-اق كەرەك،

ويى مەن ءتىلى بولىنبەس.

وسىنىم قاتا دەسەڭىز: ەرتەڭ ويانۋدىڭ ماعىناسى بار ما، باۋىرلارىم؟!.

قاجىمۇقان عابدوللا،

«باتىس الاش» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى.