وتكەن جەلتوقساننان وسى جەتوقسانعا دەيىن قاس-قاعىمدا ءبىر جىل وتە شىقتى. ۋاقىت شىركىن اتتاي شاۋىپ، توقتاۋسىز زاۋلاپ بارادى. دەگەنمەن، وسى ءبىر جىل شيلەنىستەر مەن ۋاقيعالارعا تولى بولدى... ءيا، وتكەن كۇندەرگە سالاۋات. ەندى ايتايىن دەگەن ويىما كوشەيىن.

قازاق جىل ەسەبى بويىنشا قاراشا ايىنىڭ 20-نان كەيىن «جەتوقسان كىرەدى»، ال قاڭتار ايى وتكەن جىلدىڭ سوڭى نەمەسە كەلەر جىلدىڭ باسى بولىپ ەسەپتەلەدى. سول ءۇشىن قازاق جەتوقسان ايىنا ەرەكشە ءمان بەرگەن.

قازاق جەتوقسان ايىندا قىز ۇزاتپاعان، كەلىن تۇسىرمەگەن، قۇدا تۇسپەگەن، اس بەرمەگەن، قوناق شاقىرماعان، قوناق اسى بەرمەگەن. دالىرەك ايتقاندا توي جاسامايدى. نەگە؟ سەبەبى، بۇل اي جىلدىڭ سوڭى بولعاندىقتان مالشى قاۋىمنىڭ بارلىق ەسەپ-قيساپ قورىتىندىسى وسى ايعا قاتىستى. بۇل ايدا، مالدىڭ ارىق تۇراعىن، كارى قۇرتانىن رەتتەيدى، سورتتايدى، ساتادى، ايىرباستايدى. ءسۇيتىپ كەلەر جىلعا قىستان شىعا الاتىن، كۇيلى، سەمىز، اۋرۋ سىرقاۋدان، دەرت-دەربەزدەن امان مالداردى ىرىكتەپ، قىستاۋلىققا ورنالاستىرادى. وتارعا ايداتادى. بارلىق ادام قاربالاس تىرلىكتەن بوساي المايدى. وسىنى ەسكەرگەن، قازاق حالقى جەتوقسان ايىن «ساپار ايى» دەپ تە اتايدى.

ال جەلتوقساننىڭ 2-جارتىسىنان باستاپ اۋىل بىتكەن جاپپاي سوعىم سويۋعا كىرىسەدى. ادەتتە سوعىمعا تۋ سيىر، تۋ بيە، قار سۋىمەن جىبەرىلگەن قۇر ات جانە تۋ قويلار سويىلادى. ءتورت تۋ قوي، ءبىر تۋ سيىرعا نە جىلقىعا باعالانادى. ءار اۋىلدىڭ ىسپار پىسىق الەكەدەي جالانعان سوعىمشىلارى بولادى. ءىرى قارانى سويۋعا ءتورت جىگىتتەن كەم بولمايدى. ولاردىڭ باۋىزداۋ پىشاعى، تەرى سىپىراتىن پىشاعى، ەت بۇزاتىن، ومىرتقانىڭ جىگىن ايىراتىن جۇمىر ىستىگى، جىلىك بولەتىن سايماندارى سايما-ساي تولىق بولادى. مالدىڭ باتاسىنا اۋىل اقساقالدارى تۇتاس شاقىرىلادى. باتادان كەيىن اق سوعىم سويۋ باستالادى. باۋىزدالعان مالدىڭ قاسىنا يت، مىسىق، قۇستاردى جولاتپايدى. قان جىن،بەزىندە جەگىزبەيدى. قۇسقا شوقىتپايدى. مالدىڭ ىشەك-قارنىن اقتارىپ بولعاننان كەيىن بىرنەشە ءتۇيىر ەتتى ىستىككە شانشىپ، وتقا قاقتاپ ءۇيدىڭ يەسى اۋىز تيەدى. بۇل سوعىمىمىزدى وتباسىمىزعا بۇيىرتىپ جەگىزسىن دەگەن ۇعىم. سودان كەيىن، كەرەكسىز زاتتاردى، يت قۇستىڭ جەۋىنە رۇقسات. ال، الدىمەن يت نەمەسە قۇس اۋىز تيسە، سوعىم وزىمىزگە بۇيىرماي، يت جەمى بولىپ كەتەدى دەپ ىرىمداعان. ءبىر كوڭىل بولەتىن نارسە، سوعىم سيىر بولسا، قان جىنىن تەرەڭ قازىپ، ءيسى شىقپاستاي كومىپ تاستايدى. ويتپەگەندە اۋىلدىڭ سيىرلارى قان جىنعا كەلىپ، وكىرىپ، اۋىلدى باسىنا كوتەرىپ، ازان-قازان قىلادى.

مالدىڭ تەرىسى سىپىرىلىپ، قولىن سانىن اجىراتقان سوڭ، بىرنەشە جىگىت مويىن ەتىنەن قۋىرداق تۋراۋعا وتىرادى. سوعىمشىلاردىڭ سويعانى جىلقى بولسا، سۇيەكسىز شىنتاق قازى جاساپ الۋعا رۇقسات. ال سيىر بولسا، شۇجىق جاساپ الۋىنا بولادى. سوعىم سويىلىپ بولعان سوڭ، جۇرت مارە سارە بولىپ، القا-قوتان بولىپ قۋىرداققا وتىرادى.

قايتار شاعىندا سوعىمشىلارعا قولكەسەر دەپ، مول قۋىرداقتىق ەت بەرەدى. قولىنا اقتىق بايلايدى. اۋىلدا بىردە ءبىر وتباسى سوعىمسىز قالمايدى. ەگەر شىنىمەن جاعدايسىز، جوق-جىتىك وتباسى بولسا اۋىل اقساقالدارى باردام ادامدارعا مىندەتتەپ، 4-5 قوي جيناپ بەرەدى. سوعىم سويۋ ناۋقانى، جارتى ايعا سوزىلادى. وسى جارتى ايدا، سوعىم سويىلىپ بولۋ كەرەك. ويتپەگەندە، جەلتوقساننىڭ 22-ءسى كۇن مەن ءتۇن تەڭەلگەننەن كەيىن قاتتى اياز باستالادى. ەت پەن تەرىنىڭ اراسىن اياز الىپ، مال ارىقتاي باستايدى. سوندىقتان قازەكەڭ جەلتوقسان ايىن وسى ءبىر قاربالاستىقتى ەسكەرە وتىرىپ، «ساپار ايى» نەمەسە «سوعىم ايى» دەپ تە ايتادى. ال ەندى، مالدارى ورنالاستىرىلىپ، سوعىم سويىلىپ، وتىن، جەم ءشوپ ءبارى قامتاماسىز بولعاننان كەيىن، كوڭىلى توق، شات شادىمان جۇرت، سوعىم باسقا شاقىرۋدى باستايدى. مىنە بۇل، ءىش جۇزىندە بىرەر ايعا سوزىلاتىن ۇلكەن ناۋقان، ۇلكەن مەيرام. وسى ورايدا حالقىمىزدىڭ سوعىم ايى ءداستۇرىن جاڭعىرتىپ، جەلتوقسان ايىنىڭ قالاعان ءبىر كۇنىن «سوعىم مەرەكەسى» دەپ اتاۋدى ۇسىنامىن.

سلامحات سەيتحامزا

Abai.kz