ءۇشىنشى تاراۋ

1

وسى كۇننىڭ ەرتەڭىندە شەرۋ ىشىنە كۇرەدەن بويلارىنا قارۋ اسىنعان بەس اتتى جاساۋىل كەلىپ ۇلگەردى. كەشە ماموزى كەشتەتىپ جەتىسىمەن كۇرەدەن تۇندەلەتىپ جونەلتىلگەن شاپقىندار. ەكەۋى «ساقشى» دەپ اتالاتىن پوليتسيا مەكەمەسىنەن شىققان قىلىشتى پوليتسەيلەر. قالعان ۇشەۋى وسىلاردىڭ قاسىنا ارنايى كۇرە ۇيەزدىك ۇكىمەتى قوسىپ بەرگەن، قارۋلى قۇرالمەن كەلگەن قىتاي شەرىكتەر. بۇلار وسى ءبىر كۇننىڭ ىشىندە قارىمساقتان باستاپ ءدال ون كىسىنى تۇتقىندادى. ۇشەۋى وسىنداعى ەگىنشى دۇڭگەندەر ەدى. كەشەگىدەي ءساتى كەلگەن شاقتا بۇرىن وزدەرىنە ىزاسى وتكەن باي دۇڭگەندەرگە كەكپەن قامشى سىلتەگەندەر.
كەرىمبەككە «ەرتەڭگى ساعات سەگىزدە كۇرەدە بولاسىڭ» دەپ تىعىز بۇيرىقپەن شاقىرۋ قاعاز تاستادى دا، وزگەلەردى تاپقان-تاپقان جەرىنەن تاباندا بايلاپ، باسى اشىق تۇتقىنداعان تۇسپەن اكەتتى. كۇرە شەرۋگە قۇلجا قالاسىمەن تەڭ ورتادا دەسە بولادى. قاسىنا جاناشىر جاقىن دەگەننەن ءتورت-بەس كىسى العان كەرىمبەك كەشكى استان سوڭ بۇل ساپارعا تۇندەلەتىپ اتتاندى. ءبىر كۇندىك جولدى تاڭ اتقانشا باسىپ وتپەك.

ءۇشىنشى تاراۋ

1

وسى كۇننىڭ ەرتەڭىندە شەرۋ ىشىنە كۇرەدەن بويلارىنا قارۋ اسىنعان بەس اتتى جاساۋىل كەلىپ ۇلگەردى. كەشە ماموزى كەشتەتىپ جەتىسىمەن كۇرەدەن تۇندەلەتىپ جونەلتىلگەن شاپقىندار. ەكەۋى «ساقشى» دەپ اتالاتىن پوليتسيا مەكەمەسىنەن شىققان قىلىشتى پوليتسەيلەر. قالعان ۇشەۋى وسىلاردىڭ قاسىنا ارنايى كۇرە ۇيەزدىك ۇكىمەتى قوسىپ بەرگەن، قارۋلى قۇرالمەن كەلگەن قىتاي شەرىكتەر. بۇلار وسى ءبىر كۇننىڭ ىشىندە قارىمساقتان باستاپ ءدال ون كىسىنى تۇتقىندادى. ۇشەۋى وسىنداعى ەگىنشى دۇڭگەندەر ەدى. كەشەگىدەي ءساتى كەلگەن شاقتا بۇرىن وزدەرىنە ىزاسى وتكەن باي دۇڭگەندەرگە كەكپەن قامشى سىلتەگەندەر.
كەرىمبەككە «ەرتەڭگى ساعات سەگىزدە كۇرەدە بولاسىڭ» دەپ تىعىز بۇيرىقپەن شاقىرۋ قاعاز تاستادى دا، وزگەلەردى تاپقان-تاپقان جەرىنەن تاباندا بايلاپ، باسى اشىق تۇتقىنداعان تۇسپەن اكەتتى. كۇرە شەرۋگە قۇلجا قالاسىمەن تەڭ ورتادا دەسە بولادى. قاسىنا جاناشىر جاقىن دەگەننەن ءتورت-بەس كىسى العان كەرىمبەك كەشكى استان سوڭ بۇل ساپارعا تۇندەلەتىپ اتتاندى. ءبىر كۇندىك جولدى تاڭ اتقانشا باسىپ وتپەك.
كۇرە - بۇل ۋاقىتتا بۇرىنعى قورعاس پەن ءسۇيدىن ەكى ۇيەزدىڭ بىرلەسىپ باعىناتىن ورنى. تەگىندە، توعىز ۇيەزدەن تۇراتىن ىلە گۋبەرنەسىنىڭ ورتالىعى قۇلجاداعى گۇبەرنەلىك شتاب - سى-لىڭ-بۋ1 بۇرىن قۇلجادا ەمەس، كوپ زامان وسى كۇرەدە بولىپ كەلگەن-ءدى. كەيىن سول كۇرەدەگى گۇبەرنەلىك شتاب قۇلجاعا كوشكەندىكتەن، ەندى قورعاس پەن ءسۇيدىن ەكى دۋان ورتاسىندا اتسىز، اتاقسىز قالاتىن بولعان بۇرىنعى ايگىلى كۇرەنى ءالى دە ۇمىت قالدىرماعان. وسى قورعاس، ءسۇيدىن ەكى ۇيەزدىڭ باسىن ەندى كۇرەگە اكەپ، ۇلكەن ءبىر ۇيەز ەتىپ توعىستىعان. سونىمەن ءوز تۇسىندا گۇبەرنەلىك شتاب ورتالىعى بولعان مايەكتى كۇرە - بۇل شاقتا دا اتى شۋلى ۇيەزدىك ۇكىمەت ورنى.

1 سى-لىڭ-بۋ - گۋبەرنەلىك شتاب.

بايىرعى كۇرە اتى ءالى دە بولسا ۇلكەن ءبىر وبىرداي!.. سول كۇرەگە شەرۋدىڭ، مىنە، ءبىر شوعىر ادامى جاۋاپتى بولا كەلدى.

2

ماموزىنىڭ بيەسىن امەن ۇرلاماعان. ونىڭ قوراسىنان بارىپ ارعىماق بيە الۋ - ايداھاردىڭ ۇڭگىرىمەن ويناۋداي. ال سونى ىستەۋشى وزگە ەمەس، كەرىمبەكتىڭ ءىنىسى ارىپپاي ەدى...
ماموزى وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ارىپپايدىڭ ماڭدايعا باسقان جالعىز بايگە قارا اتىن قولقالاپ سۇراتقان.
بىراق ات يەسى كونبەگەن. سونىڭ قىساسىنان كەكشىل ماموزى ارىپپايعا اشىقتان-اشىق دىزەسىن باتىرماق بولدى. سول تۇستا ابدوللا اقالاقشىنىڭ ءبىر قىزىنا ارىپپايدىڭ كوڭىلى كەتىپ جۇرگەن كەزى ەكەن. ايتتىرۋ ءۇشىن، ءتىپتى قىزدى الىپ قاشۋ ءۇشىن كىسى دە سالعان. جانە بۇل ءوزى ارىپپايدىڭ ۇرما مىنەزىنە بايلانىستى ەل قۇلاعىنا شالىنعان، داقپىرتتى اڭگىمە بولىپ شىعادى. ال سوعان ادەيى، قاساقانا كەلگەندەي، تالاي زاماننان بەرى ابدوللا مەن ماموزى اراسى جاقىن.
ەجەلدەن كورشى وتىرىپ شەرۋدىڭ بار قىر-سىرىن جەتە بىلگەن ءدىلمار ماموزى ارىپپاي جايلى بولعان جاڭاعىداي قاۋەسەت تۇسىندا ابدوللانى ارىپپايعا شۇيلەپ سالادى. تاعى سول قارساڭدا ءبىر عانا بولىس شەرۋ ىشىندە ارىپپايدىڭ اعاسى كەرىمبەك پەن ابدوللا ارالارىنا دا كولەڭكە ءتۇسىپ جۇرگەن كەز بولعان، تەگىندە، ابدوللا مەن كەرىمبەك شەرۋدە جاسىنان قاتار وسكەن تاتۋ قۇربىلار ەدى. ابدوللادان بۇرىن شەرۋگە مامپاڭ بولىپ كەرىمبەك سايلانعان. بىراق كەيىن ول ۇكىمەتكە جاقپادى.
سونداي ءبىر الماعايىپ شاقتا، ەكىنشى جاقتان ۇيەزدىك ۇكىمەتتىڭ الىم-سالىق وكىلى ماموزى ارقىلى استىرتىن ارەكەتپەن شەرۋگە ابدوللا بولىس بولىپ، كەرىمبەك ورنىنان تۇسىرىلەدى.
سونان بىلايعى ارالىقتا، سىرتتاي قاراعاندا ەشنارسە بىلىنبەگەندەي كورىنگەنىمەن، ابدوللا مەي كەرىمبەك اراسى بۇرىنعىداي بولماي كەلگەن. ال كەرىمبەك پەن ماموزىنىڭ ارا-جىگى بۇرىننان ءتاۋىر بولماعانى ايقىن. سوندىقتان ماموزى ەندىگى جەردە ورايىن تاپسا، كەرىمبەكتى قىرىنا الۋ جاعىنا ءتۇرىنىپ شىققان. ونىڭ ءىنىسى ارىپپايدىڭ اتىن سۇراتۋداعى تۇپكى ەسەبىنىڭ ءوزى وسى. سول ارقىلى كەرىمبەكتىڭ جانىنا تيە ءتۇسۋ. سونداي جەڭسىگىن ەندى اشىققا سالىپ، وسى بيىلعى جازدا ەكى جىلدىق قان ءباجىنى تولەمەدىڭ، ۇستاتپاي قاشتىڭ» دەگەن جەلەۋمەن ماموزى كۇرەدەن ارنايى پوليتسەي شىعارىپ كەپ، ارىپپايدىڭ بۇت ارتار جالعىز قىل قۇيرىعىن اقىرى اۋدارىپ الىپ، ۇكىمەتكە تۇسىرتكەن. ارىپپاي سول ءۇشىن جانجالداسامىن دەپ بيىل جاز بويى كەسىك كورىپ، قامالىپ شىققان-دى.
ال بىراق قايسار جىگىت ماموزىنىڭ ارعىماق بيەسىن الۋدا تەك باس ەسەپ ويلاپ، وشپەندىلىكپەن عانا ۇرىنباعان. تەگى، ارىپپاي دەگەن جاسى وتىزعا ءالى كەلمەگەن بوزداق بولسا دا، ايلاعا كەلتە جان ەمەس-ءتى. مۇنىڭ ەندىگى تۇپكى ەسەبى - ماموزى مەن ابدوللانىڭ اراسىن سۋىتۋ، اجىراتۋ شاراسى. سول ەكەۋىن قىربايلاستىرۋدى كوز جازباس نىسانا عىپ ۇستاعان.
كۇرە ۇيەزدىك ۇكىمەتىنىڭ شەرۋگە، ءبىر رۋلى ەلگە عانا ەمەس، بۇرىنعى بۇكىل قورعاس دۋانىنا قويعان باس باجىگەرى* ماموزى، الىم-سالىق جونىندە سول ۇلان-عايىر كوپ ەلدەر، رۋلار ۇستىنەن وكىمەتكە قاناعاتتانارلىق مول تابىس تۇسىرەدى. ءوزىن دە قالتارىس قالدىرىپ ۇمىتپايدى. ءارى ونداي جەنتەكتەلگەن سوقتالى جەمگە تەك ءبىر ماموزىنىڭ عانا اسقۇيارى تولمايدى. كەنەلەتىن جەكە بىرەۋ عانا ەمەس، بۇنىڭ ارت جاعىنان شوقيىپ قاراپ وتىرعان كۇرە ۇكىمەتىنىڭ اكىمى بار. ءبىر دۋان ەل قورعاستىڭ قىبىن تانىپ، سىرىن ءبىلۋ ءۇشىن وسى ماموزىنى كورگەندىكپەن ۇستاعان ۇيەز باستىعى ما شيانگون** پولكوۆنيك وتىر. ساۋساقتارىن جىل ون ەكى اي شوت تاسى قاجاعان ەسەپ-قيساپ بولىمدەرى تاعى بار. ولار دا ءاربىر تاستى قاققاندا ءجۇنىن جۇندەي، جاباعىسىن جاباعىداي قىلعيدى. ديقانداردىڭ استىعىن دا قاۋىزىنا قاقالماي قىلپىعىمەن، شارىمەن قاۋجايدى. ما شيانگونگە ءوز باسىن تابىستاعان كوڭىلىمەن شىن ادال قىزمەت ەتىپ جۇرگەن بىرەۋ بولسا جانە سول بىرەۋدىڭ ءوزى - ماموزى بولسا، بىرەگەيى دە وسى دەپ ءبىل. ءار ۇيەزدىڭ سونداي «ماموزىلارى»، ماسەلەن، قازاق ۇستىنەن جەم جەگەندە قالاي جەيدى؟ كىم ارقىلى قارپيدى؟

*باجىگەر - الىم-سالىق باستىعى.
** شيان گون - ۇيەز باستىعى.

ونى ءار ەلدى باسقارىپ جۇرگەن بي-بولىس، زاڭگى، اقالاقشى سياقتى رۋ باسى، ەل باسىلار ارقىلى قامدايدى. قامباسى - حالىق. شارۋا باققان ەڭبەكشى ەل بۇقاراسى. ماموزىنىڭ بۇل ارەكەتپەن شەرۋ ەلىن تەسپەي سورىپ، قالاي جەپ جۇرگەنىن ارىپپاي بىلمەگەنمەن، بۇرىن ەل ىسىنە ءوزى ارالاسقان كەرىمبەك جازباي تانيدى. ءار قادامىن بۇلجىتپاي باعىپ، بەكەت سايىن الىستان قاراۋىل سالىپ وتىرادى. ارىپپايدىڭ قۇلاعىنا بۇل اعاسى كەرىمبەك ارقىلى ءسىڭىستى بولعان جاي. ال ۇرلىق بيە ەتىن ارىپپايدىڭ جازىقسىز امەنگە اپارىپ ارانداتۋى شە؟
ابدوللا ارىپپايعا بەرمەگەن قىزىن كەشەگى مويىنعا شۇجىق كيۋشى امەننىڭ ىنىسىنە اتاستىرعان. سوندا امەن ارىپپاي الام دەپ جۇرگەن، ەرتە كۇننەن كوڭىلىمەن يەمدەنگەن ابدوللا قىزىن بىلە تۇرا مۇنى اتتاپ ءوتىپ، ءوز ىنىسىنە اۋدارىپ بەرگەن بولادى. ءوزى ارىپپايدىڭ اتالاس اعايىنى بولا تۇرىپ سول اعايىندىقتان، تاتۋلىق بىرلىكتەن اتتاپ ءوتتى. جايشىلىقتا «اعايىنمىن» دەپ ەمەكسىتكەنىمەن انىق ءوزىم دەگەن جەرگە، جەمە-جەمگە كەلگەندە، ارىپپاي وعان قورا شەتىنە قادالعان قاراقشى عۇرلى ەكەن... كەگى بار جەرگە قاسقا ءتىسى قوسا كەتكەندەي جالعىز اتتى كەدەي جىگىت ەس بىلگەننەن بەرگى ءوشى بار جەرىن ۇمىتىپ جۇرگەن جوق-تى. وسى جولىعىسى ونىڭ ءوز دۇشپاندارىن جەڭىپ ولسەم، ارمانىم جوق دەپ سەرت العان ايلالى جورىعى. سونىمەن شىنايى وشپەندى جىگىتتىڭ بۇل ساپاردا بيە ۇرلاپ سويۋ ارقىلى تابانداپ تۇرىپ ۇستاتپاق ادامدارى: پەشەنەسىندەگى قارمانىپ مىنەر جالعىز جاقسى اتىن اۋدارىپ العان ماموزى، قالىڭدىعىن قاراتىپ اكەتكەن امەن، قىزىن بەرمەي، قايتا، ماموزىمەن ءتىل بىرىكتىرىپ، بۇنىڭ ءورشىل باسىن قارا جەردەي عىپ قورلاعان ابدوللا بولىس. ءىستىڭ سىرى، ءتۇپ ءمانى وسىلاي بولعاندا، ارىپپايدىڭ ويى - وسى جولى ءبىر ەمەس، بىرنەشە جەردەن قىرقاي شالۋ. ماموزىنىڭ بيەسىن سىلابەك دەگەن اتالاس اعايىنىنىڭ ۇيىندە ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە ۇشكە ءبولىپ سويعىزىپ، ءوز ۇلەسىنە تيگەن قازى، شۇجىق ارالاسقان ءبىر مۇشەنى تەرىگە وراپ، قانجىعاسىنا بايلاعان...
تەرىسىن ساتىپ، تالىس جاسايمىن دەپ جولداستارىنان باستى دا «قالاپ» العان. بىراق سول بويدا تومەنگى ءوز اۋىلى جاققا بەتتەمەي، اتىنا قامشى باسىپ تۋرا امەندىكىنە قاراي سالىپ ۇرىپ جونەلگەن. بارق-بارق ەتىپ سابىرمەن ءۇرىپ شىققان باراق ءجۇندى، اقشۇناق توبەتكە ات ۇستىنەن ۇلكەن ءبىر سۇيەكتى ەتىمەن تاستاعاندا، الگى ماقۇلىق پاراقور ادامداي ءۇنى ءوشىپ، قورانى اينالىپ جوعالعان. سونىمەن تەرىنى ات قورانىڭ توبەسىنە، شوپكە تىققاندا تۋ قۇيرىقتىڭ ءبىر شوعىن ادەيى شاشاقتاندىرىپ، بەرگى بەتكە كورسەتىپ قويعان. بيە سويعان ءۇيدىڭ ايەلى ابيحانعا اينالدىرتىپ العان قازى، شۇجىقتى شوشالا توبەسىنەن ىشكە ءتۇسىپ، اس-باقاندارعا ساۋسىتىپ ءىلىپ، باستى دا ءبىر بۇرىشقا «جاسىرعان»... بۇل ۋاقىتتا قاننەن قاپەرسىز جىلى توسەكتە ءتۇن جارىمداعى راحات ۇيقىدا جاتقان امەننىڭ ۇستالاتىنى سول ءتۇننىڭ تاڭەرتەڭى.
ارىپپاي ءوزىنىڭ وسى ارەكەتىنىڭ حابارى ءدال وسى ءتۇنى ماموزى قۇلاعىنا جەتۋى ءۇشىن، ءبىر امالدى كۇن بۇرىن قامداپ، ەرتە ويلاپ قويعان. باي دۇڭگەننىڭ بيەسى سودان ءبىر كۇن بۇرىن جوعالعان. ال سونىڭ ەرتەڭىندە، كەشكە تاياۋ شەرۋ ىشىندەگى ديقانشى دۇڭگەندەردىڭ ءبىر ۇيىنە مۇشتايزى دۇڭگەنىنەن ءبىر جىگىتتىڭ كەلىپ وتىرعانىن ارىپپاي سەزگەن بولاتىن. اناۋ، ارينە، ماموزىنىڭ جىبەرگەن جانسىزى بولادى. سول ادامنىڭ قۇلاعىنا ارىپپاي وسىندا شەرۋدىڭ شەتىنە كوشىپ كەلگەن، وزىمەن كوڭىلدەس جولداسى ءالي دەيتىن ەگىنشى دۇڭگەن ارقىلى الدەقانداي ءسوز ۇشقىنىن تيگىزگەن...
كىم ايتقانى، قايدان شىققان ءسوز ەكەنى بەلگىسىز، ايتەۋىر، بۇگىن تۇندە جوعارى جاقتاعى امەن دەيتىن قازاقتىكىنە الدەبىر ۇرلىق جىلقى سويىلعالى جاتىر دەيدى. شام دايىنداپ، پىشاقتارىن قايراپ، تۇز تالقانداپ كۇبىر-سىبىر، ابىگەر ەكەن دەسەدى. ءسوز ۇشىعى انىق. سوعان قاراعاندا ەگەر ماموزى وسى ءتۇنى تاڭ اتا قيمىلداسا، تاپ باستىرماي جوعىنىڭ ۇستىنەن تۇسۋگە كادىك... مىنە وسى حابار ءتۇن ىشىندە ءدال ارىپپايدىڭ ويلاعانىنداي تىزگىن ۇشىمەن ماموزىعا جەتكەن. سول ءتۇنى اشۋمەن كىرپىگى ايقاسپاي، تۇنىمەن توسەگىنە سىيماي شىققان ماموزىنىڭ مۇشتايزى دۇڭگەندەرىن ۇيقىسىنان ۇركىتىپ، قۇزعىن ۇشپاي اتقا قوندىرعانى سول ەدى.
كۇرەگە كەشەگى ون شاقتى اداممەن بىرگە قولى ارتىنا بايلانىپ امەن دە اكەلىنگەن. قازىر ول تەرگەۋ ۇستىندە «وللا، ءبىللا، ەشنارسە بىلمەيمىن» دەۋدە. امەننىڭ مۇنداي ىسكە بارمايتىندىعى جايلى ەل باسقارۋشى اتىنان ابدوللانىڭ كوپ ادامعا قول قويعىزعان قىزىل الا ءمورلى، اقتاۋ قاعازى دا جەتتى. جانە سونداي سەنىم حات-كەپىلناما قاعازىن جاساپ، وعان دا بىرنەشە ادامعا قول قويعىزىپ، ەل اعاسى كەرىمبەك تە ۇسىنىپ وتىر.
پوليتسيا سۇراقشىسى الدىندا ماموزى كەرىمبەككە «دۇڭگەندەردى ساباتۋعا سەبەپشى بولعان وسى» دەپ ەتەكتەن ۇستاپ جابىسقان. «ۇرىمدى تاۋىپ بەرىپ، سۇمىرايدى جولعا سالۋ ورنىنا، اس بەرىپ جاتقان اعايىندارىن قوزدىرىپ، ءبىزدى ساباتتى» دەپ وتىر.
ەگەر ول پوليتسيا مەكەمەسى الدىندا كەرىمبەكتى زاڭمەن جىعىپ، وسىنى مويىنداتا السا، وندا سونىڭ ءوزى-اق كەرىمبەكتىڭ ءبىر باسىنا جەتكىلىكتى تاۋقىمەت.
وسىدان ەكى كۇن وتكەندە ۇرىنىڭ كىم ەكەنى دە ايگىلى بولدى.
ەندى كەرىمبەككە بۇرىنعىمەن قوسا تىڭ ءبىر جالا جانە جامالاۋعا اينالدى. ماموزى كەرىمبەككە «وسىنىڭ ءبارىن ىنىڭە ىستەتىپ وتىرعان سەن ءوزىڭ ەكەنسىڭ» دەپ ءشۇيىلدى. وسىدان بىرەر اي بۇرىن ۇيەزدىك ۇكىمەت باستىعى، پولكوۆنيك - ۇلىق ما شيانگونعا اناۋ مۇرىنشاق اپارعان، جەر ءباجى جونىندەگى ارىزدى ماموزى كەرىمبەك جازدىرىپ وتىر دەپ كورسەتكەن. تاۋ ىشىندە جۇرگەن مۇرىنشاق سياقتى جالباقاي قازاقتىڭ ماموزى مىرزا ۇستىنەن شاعىم اپارعانى ونىڭ نامىسىن ولەردەي قوزدىرعان. گومينداڭ پارتياسىنىڭ وسى جەرگىلىكتى بيلەپ-توستەۋشىلەرىنە پىرىندەي تابىنىپ، ارقا سۇيەپ، سىيىنعان ماموزىنىڭ قازاق دەسە جىنى ۇستايتىن. مۇرنىنا مۇرنىن ءتۇيىستىرىپ يسكەلەسكەن ارلان تاعىلارداي، ءبىر-ءبىرىنىڭ دەم لەبىنە ەتەنە بولعان. سوندا ول، ءتىپتى مۇرىنشاققا ءوزىنىڭ دۇرە سوققىزىپ اۋرە بوپ تۇرعانىنا دا ىزالانىپ، الدە ءبىر قۇبىجىقپەن نامىس سالىستىرعانداي كورىنگەن. سونداعى ءتىس باسىپ «قاپ» دەگەنى تاعى دا سول كەرىمبەك بولعان. باسىنا تەپكەن اساۋ قان مەن بويىن كەرنەگەن ىزالى اشۋدان سول جولى كەرىمبەك ءۇشىن قاتتى ءبىر بايلامعا سەرت ەتكەن...
ماموزىنىڭ نامىسىن مۇرىنشاق قانداي كەلتىرگەن بولسا، ءدال سونداي حالدە شىڭجاڭداعى از ۇلتتاردىڭ ءار جەردەن ءبىر باس كوتەرىپ وتىرعان اۋرە بولۋى ۇكىمەتتىڭ دە زىعىرىن سونداي قايناتاتىن.
سونىڭ كۇن بۇرىنعى بايبالام، دۇمپۋىنەن ۇكىمەتتىڭ تالاي-تالاي ماموزىلارى از ساندى ۇلتپەن قۋىرشاق ويناعانداي وينايتىن. ازدىڭ كەگىن كەگى بار دەمەي، تالكەك ەتىپ وينايتىن. سونداي ماموزىنىڭ كەرىمبەككە انىق شىنداپ ءبىر شۇيلىگەر جەرى ەندى، مىنە، تاپ وسى تۇس بولماي ما؟ كەرەك دەسە قان الار جەرى وسى ەدى...
ارىپپاي كۇرەگە انەۋگۇنى قارىمساقتارمەن بىرگە الىپ كەلىنگەن. ماموزى دۇڭگەندەرمەن توبەلەستىڭ باستالۋىنا انىق سەبەپشى بولعان «بۇزاقى» رەتىندە ۇستالعان. كۇرەنى پوليتسيا مەكەمەسىن ازىرشە تاڭداندىرعانداي بولعان ءبىر نارسە ارىپپايدىڭ ءوز «قىلمىستارىن» سوزگە كەلمەستەن مويىنداي بەرۋى.
بۇگىن ارىپپايعا ەكىنشى جول سۇراق جۇرگىزگەندە بولمەدە كوزىندە كوزىلدىرىگى بار جاس قىتاي سۇراقشىدان باسقا ەسىك جاقتا قىلىشىن سالاقتاتىپ تۇرەگەپ تۇرعان قىتاي پوليتسەي جانە ءتىلماش دۇڭگەن جىگىت پەن ماموزى وتىر ەدى.
تەگىندە، ارىپپايدىڭ ءتۇر-نۇسقاسى ەرەكشە جارالعان. بەت سۇيەگى ۇزىن، ءارى قىسپاقتانىپ كەلگەن، ءدال سوعان وراي بىتكەن ەتسىز مۇرنى قىرداي بولىپ سورايعان. تىك قاباق استىنداعى سارى-قوڭىر كوزدەرىندە اسا سابىرلى وتى بار، ءجۇزىن دالانىڭ اڭىزاق كۇنى قاققان، توبىلعى تورى جىگىت بوساعادا ايىپتاۋشى توپقا تايماي قاراپ سۇقسىرايىپ وتىر.
سۇراقشىنىڭ تۇنىق كوزاينەكپەن سۋىق سىزدانىپ قاراعان كوزى الدىنداعى ادامىن ەرىكسىز تايسالدىرعانداي.

ۇر دەسە ۇرىپ، ايتقانىن ىستەپ بەرەتىن، قىلىشىن سۇيرەتكەن قۇدىرەتتى كۇشى بار... قازىر سۇراقشى ارىپپايدىتس «ماموزى بيەسىن اشتىقتان ۇرلاعام جوق» دەگەن جاۋابىن ءىلىپ اكەتىپ:
- نەمەنە، سەن ۇرلىقتى سوندا ويىن ءۇشىن ىستەيسىڭ بە؟! - دەپ، شاتىناپ سۇرادى. ول بۇگىنگى سۇراقتى سالعان جەردەن قاتال جۇرگىزگەلى وتىرعان ءتارىزدى. نۇسقاسىنان دۇرە بۇيىرعىسى كەلەتىنى اڭدالعانداي.
- مەن بۇل ءىستى ويىنىم كەلگەنىنەن ىستەگەنىم جوق. سىزدەردىڭ الدارىڭىزعا ءدال وسىلاي كەلىپ جاۋاپتا وتىراتىنىمدى ءوزىم دە ءبىلدىم... باياعىدا بىلگەم. مەن قولىڭدامىن، نە قىساڭ دا.
بىراق تەكسەرەتىندەرىڭ انىق شىن ۇرلىق بولاتىن بولسا، وندا ەڭ الدىمەن شەرۋدىڭ ۇرىسى ابدوللا، ابدوللانى تەكسەرتتىرمەكپىن، - ارىپپايدىڭ بۇل جاۋابىنا سۇراقشى كەنەت تاڭدانىپ قالدى. جاۋاپكەر ءوز ءسوزىن ءارى قاراي بايانداپ:
- تاپ وسى بيىل جازدىڭ وزىندە ابدوللا وزدەرى تاقىر كەدەي، از ءۇي دۇڭگەننىڭ ەكى اتىن ۇرلاتىپ الدىردى... ەكەۋىنىڭ دە كۇنى بۇگىن كوزى بار... ءبىرى قارا بۋرىل ات. جايلاۋدا داۋلەتحان دەگەن بالاسى سول اتتىڭ ساۋىرسىنا سارى ماي قايناتىپ شاشقان. ول ءازىر سونداعى كۇيگەن ورنىنا اق تەڭبىل ءجۇن شىعىپ، ەلىكتىڭ قوزىقاسىنداي شۇپ-شۇبار ساۋىر ات بولدى. تاپ قاسىنان بارىپ كورمەسە، ونى ەندى وزگە تۇگىل، ءوز يەسى دە تانىماي قالادى. سانىنىڭ قايشى تاڭباسىنا جالپاق قاڭىلتىر قارىپ باسىپ ونى دا بۇزعان. وعان دا بەدەرلەنىپ ءجۇن شىقتى. سول ات قازىر شىرىشتى دەگەن جەردە، ابدوللانىڭ وتارداعى جىلقىسىندا ءجۇر. ول - ءبىر. ال ەكىنشىسى - سونىڭ قاسىندا كەلگەن «لوڭقى تورى ات» دەگەن. ارقاسىندا جازىلمايتىن ءشيلى جاۋىرى بولعاندىقتان ونى وسىندا جاتقان امەن قۇداسىنا سوعىمعا بەرگەن. ول دا كۇنى قازىر امەننىڭ تۇپكى قوراسىندا جەمگە بايلانىپ تۇر. - جىگىتتىڭ وسى سوزدەرى تۇسىندا ماموزى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ىڭعايسىز ءبىر كۇيگە ءتۇسىپ اشىق قىپىلداپ قالدى. ءوز ماڭىنداعى نەشە ادامنىڭ نۇسقاسىن قالت جىبەرمەي اڭعارىپ وتىراتىن زەرەك سۇراقشى ونى دا سەزدى. ءوزى بىردەن اڭتارىلىپ، ارىپپايعا تەسىرەيىپ قارادى. ويلاماعان جەردەن قاتتى تاڭىرقاپ قالدى. ول ءبىر نارسەنى ەسىنە مىقتاپ ساقتاپ العىسى كەلگەڭدەي قىراعى جانارىمەن ماموزىنىڭ ءتۇر-قۇبىلىسىنا ءبىر-ەكى قايتا قيعاشتاتا كوز جۇگىرتىپ ءوتىپ:
- ەگەر سەن وسى ايتقانىڭدى دالەلدەپ، اتتارىن تاۋىپ بەرە الماساڭ، وندا وزىڭە قانداي جازا لايىق كورەسىڭ؟ سونى ويلادىڭ با؟! - دەپ، جازعىرا قاتۋلانىپ ۇستەلدە جاتقان دۇرە قالاقشاسىن وڭ قولىمەن سىعىمداي ۇستاپ، سالماقتاپ بىلەپ وتىرىپ:
- ءار ءسوزىڭ وزىڭە قىلمىس بولىپ جابىسسا قايتەمىز، نە ىستەيىن؟! - دەدى.
- وندا جازا-سازا ەمەس، تاق سول جەردە تاباندا اتىپ تاستاساڭ ريزامىن! سول ءۇشىن قاعازعا قول قويامىن.- سۇراقشى بۇل ءىستىڭ ادام تاپپاس ايلامەن ىستەلگەنىن ەندى اڭعارا باستادى. وسىعان بايلانىستى ماموزىنىڭ دا جاسىرىن ىلگەشەك سىرىن ۇعۋعا قىزىقتى.
- سەن ءبىر ءىستى ءالى دە مويىنداۋىڭ كەرەك، ونى مويىنداماي ءبارىبىر ەشقايدا بارمايسىڭ. سەن وسىنىڭ ءبارىن اعاڭ كەرىمبەكتىڭ ايتۋىمەن، سونىڭ بەرگەن اقىل-ايلاسىمەن ىستەپ وتىرسىڭ! سول ارقىلى كەرىمبەك ءوز ءوشىن ماموزىدان جانە ابدوللادان الماق. مىنە، وسى دالەل راس ەمەس پە؟
- جوق، ءتىپتى دە ولاي ەمەس! مەنىڭ مۇنىمدى كەرىمبەك ءجون كورىپ، قوستاماق تۇگىل، تاپ قازىر مەنى قولىنا بەرسە، ءوزى-اق ءولىمشى قىلار ەدى.
ءسوزدى ۇزاققا سالعىسى كەلمەگەن ىسقاياق سۇراقشى شامىرقانىپ:
- سەنىڭ كىمدى ويناتقىڭ كەلىپ وتىر! - دەپ ءتۇسى قۇبىلىپ الاقانىمەن ۇستەلدى ۇردى. بۇنداي سوقتالى امالدى جاس ادام - ارىپپايدىڭ تەك ءوزى تاپتى دەگەنگە كۇماندى سەكىلدى. بىراق مىنا جاۋاپكەردىڭ نۇسقاسىنان قايتا قويمايتىنىن الدەقاشان تانىپ بولعان. جىگىتتىڭ «وسىدان باسقا ايتارىم جوق» دەگەندەي ءتۇيىلىپ قالعان جابىق كەيپىنەن كەيىنگى كەرەكتى ءبىر سىردى تولىق ءبىلىپ، كوز اينەگى ۇستىنەن ەجىرەيىپ وتىردى دا:
- اپارىپ اش قاماپ تاستا، مادى كى پي* - دەدى. ايدا دەسە سونى ورىنداۋدى بىلەتىن، بۇيرىققا جاتتىققان قىتاي پوليتسەي سۇراقشى ءامىرىن ەستي بەرە، تومىرىلعان قيمىلمەن شاپ بۇرىلىپ، جاۋاپكەردى جەلكەسىنەن يتەرمەلەي ايداپ اكەتتى.

*مادى كى پي - اتتىڭ تەزەگى دەگەن ءسوز (قىتايشا).

(جالعاسى بار)
Abai.kz