ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى «تۇركسوي» تۇركى مادەنيەتى حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋىن اياقتاپ وتىر.

دۇيسەن  قورابايۇلى كونفەرەنتسيا بارىسىندا «تۇرىك» جانە «تۇركى» اتاۋلارىنا قاتىستى ويىن جەتكىزە كەلىپ بىلاي دەيدى: ««تۇرىك» دەگەن ءبىر ءسوزدى ەكىگە بولگەن بوگدەلەر. «تۇرىك» تە «تۇركى» دە ءبىر ۇعىمنىڭ ەكى بالاماسى. قازىرگى قولدانىستا «تۇرىك» ءبىر ۇلتتىڭ اتاۋىن، «تۇركى» سۋپەرەتنوستىڭ اتاۋىن بەرەدى. «تۇركى» - كەيىن شىققان ءسوز. رادلوۆ كەزىندە "وپىت سلوۆاريا تۋرەتسكيح نارەچي" دەپ اتاعان اتاقتى ەڭبەگىن. ويتكەنى، ول كەزدە "تيۋركسكي" دەگەن (ياعني، «تۇركى» دەگەن) ۇعىم مۇلدە بولماعان. بارلىق تۇركى حالىقتارىنىڭ جالپى اتاۋى «تۇرىك» بولعان. كەيىن تۇركيا رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاسىن (1923 جىلى), بىزدەردى تۇرىكتەردەن اجىراتۋ ءۇشىن «تۇركى» اتاپ كەتكەن. ءتۇبى ءبىر اتاۋعا توقتاعانىمىز ابزال. قازىر، وكىنىشكە قاراي، «تۇرىك - تۇركى» بالامالارىن دەرەۋ ءبىر ىزگە ءتۇسىرۋ قولىمىزدان كەلمەيدى. اركىم ءوز بىلگەنىنشە قولدانا بەرسە  -  ەش ورەسكەلدىگى جوق دەيمىن».

- تۇركى جۇرتىندا ەكى ءتىل قازاق ءتىلى مەن تۇرىك ءتىلىنىڭ ءبىرى جەتەكشى بولۋى كەرەك دەسەدى بىرەۋلەر. وسى ءوزى ارانداتۋشى پىكىر ەمەس پە، الدە مۇندا ءبىر شىندىق بار ما؟

ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى «تۇركسوي» تۇركى مادەنيەتى حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋىن اياقتاپ وتىر.

دۇيسەن  قورابايۇلى كونفەرەنتسيا بارىسىندا «تۇرىك» جانە «تۇركى» اتاۋلارىنا قاتىستى ويىن جەتكىزە كەلىپ بىلاي دەيدى: ««تۇرىك» دەگەن ءبىر ءسوزدى ەكىگە بولگەن بوگدەلەر. «تۇرىك» تە «تۇركى» دە ءبىر ۇعىمنىڭ ەكى بالاماسى. قازىرگى قولدانىستا «تۇرىك» ءبىر ۇلتتىڭ اتاۋىن، «تۇركى» سۋپەرەتنوستىڭ اتاۋىن بەرەدى. «تۇركى» - كەيىن شىققان ءسوز. رادلوۆ كەزىندە "وپىت سلوۆاريا تۋرەتسكيح نارەچي" دەپ اتاعان اتاقتى ەڭبەگىن. ويتكەنى، ول كەزدە "تيۋركسكي" دەگەن (ياعني، «تۇركى» دەگەن) ۇعىم مۇلدە بولماعان. بارلىق تۇركى حالىقتارىنىڭ جالپى اتاۋى «تۇرىك» بولعان. كەيىن تۇركيا رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاسىن (1923 جىلى), بىزدەردى تۇرىكتەردەن اجىراتۋ ءۇشىن «تۇركى» اتاپ كەتكەن. ءتۇبى ءبىر اتاۋعا توقتاعانىمىز ابزال. قازىر، وكىنىشكە قاراي، «تۇرىك - تۇركى» بالامالارىن دەرەۋ ءبىر ىزگە ءتۇسىرۋ قولىمىزدان كەلمەيدى. اركىم ءوز بىلگەنىنشە قولدانا بەرسە  -  ەش ورەسكەلدىگى جوق دەيمىن».

- تۇركى جۇرتىندا ەكى ءتىل قازاق ءتىلى مەن تۇرىك ءتىلىنىڭ ءبىرى جەتەكشى بولۋى كەرەك دەسەدى بىرەۋلەر. وسى ءوزى ارانداتۋشى پىكىر ەمەس پە، الدە مۇندا ءبىر شىندىق بار ما؟

- ءوز باسىم بۇندايدى ەستىگەن ەمەسپىن. الايدا، ناقتى جاعدايعا قاراساق، سوڭعى جىلدارى تۇرىك ءتىلىنىڭ قولدانىلۋ اياسى تەز كەڭەيىپ كەلەدى. ال، قازاق ءتىلى، وكىنىشكە وراي، ءوز مەملەكەتىمىزدىڭ ىشىندە جەتەكشى تىلگە اينالا الماي وتىر. مۇنداي جاعدايدا ەكى ءتىلدى سالىستىرۋ ورىنسىز.

- ءسىز باسقارىپ وتىرعان ۇيىمعا بەلسەندى قاتىساتىن قاي مەملەكەت، قالىس قالاتىندارى بار ما؟

- تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ قۇرۋشى مۇشەلەرى 6 تاۋەلسىز تۇركى مەملەكەتى. ولار: ءازىربايجان، قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان. تۇركىمەنستان جانە تۇركيا. بۇلارعا رەسەيدىڭ 6 اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسى (التاي، باشقۇرتستان، حاكاس، تاتارستان، تىۆا، ساحا), گاگاۋىز يەرى (مولدوۆا) جانە سولتۇستىك كيپر تۇرىك رەسپۋبليكاسى باقىلاۋشى مۇشەلەر رەتىندە قوسىلادى.  جالپى سانى 14 رەسپۋبليكا. مارتەبەسىنە قاراماستان شارالارىمىزعا بارلىق مەملەكەتتەردى قاتىستىرۋعا تىرىسامىز. بۇدان بولەك تۇركسوي-عا مۇشە بولماعان تۇركى ۇلىستارىمەن دە تىعىز قارىم-قاتىناستامىز. ماسەلەن، رەسەيدەگى قاراشاي، بالقار، نوعاي، قۇمىق، شۋۆاش، ۋكرايناداعى قىرىم تاتارلارى، قارايىم، قىتايداعى ۇيعىر حالىقتارىمەن مادەني بايلانىستامىز. بۇگىنگە دەيىن تۇركسوي-دىڭ ەڭ كوپ، ەڭ كولەمدى شارالارى تۇركيا، قازاقستان، ءازىربايجان رەسپۋبليكالارىندا وتكىزىلدى. وعان قاراماستان، بارشانىڭ حۇقىعى دا، داۋىسى دا، مىندەتتەمەلەرى دە تەڭ، ەشكىمنىڭ باسىمدىعى جوق، ءبارى بىردەي.

- بىلتىر ەلوردامىز تۇركى مادەنيەتىنىڭ استاناسى بولىپتى عوي، سونى كەشەلى بەرى ەستىپ وتىرمىن.تۇركى مادەنيەتىنە استانا بولىپ استانامىز نە ءبىتىردى؟

- اقپارات الۋ ءۇشىن وتكەن جىلعى گازەت-جۋرنالداردى قاراساڭىز بولادى. استانا اكىمدىگىنەن، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنەن مالىمەت الىڭىز، قاجەت بولسا. قىرۋار شارا، كوپ جۇمىس اتقارىلدى. تەلەديداردان دا، باق-تان دا كورىنىس تاپتى كەزىندە. قىسقا ايتسام، ءبىر جىل ىشىندە استانادا تۇركسوي سۋرەتشىلەر كەزدەسۋى، تۇركسوي فوتوسۋرەتشىلەر كەزدەسۋى، تۇركسوي-عا مۇشە ەلدەردىڭ يۋنەسكو ۇلتتىق كوميسسيالارىنىڭ 3-ءشى وتىرىسى، تۇركى الەمى ادەبي جۋرنالدارىنىڭ كونگرەسى، مۇسىنشىلەر بيەننالەسى، تۇركى حالىقتارى مۋزىكاسىنا قاتىستى بىرنەشە فەستيۆال ت.ب. وتكىزىلدى. ۇلت مادەنيەتىندەگى جاڭالىقتاردى، ەلدە وتىرىپ ەستىمەگەنىڭىز قىزىق ەكەن.

- دۇيسەكە، تۇركيانىڭ ىرگەسىندەگى اراب ەلدەرىندە ۇلكەن قوعامدىق-ساياسي وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. بۇل تولقۋلاردىڭ سەبەبىن قاۋىمداستىق بىلە باستادى. الەم ۇلكەن وزگەرىستىڭ الدىندا تۇرعانىن بارلىعىمىز سەزىپ جۇرگەندەيمىز. قۇداي بەتىن ارى قىلسىن، بىراق ەگەر اناۋ - مىناۋ جاعداي بولىپ كەتسە، بۇگىن ءبىرىن-ءبىرى باۋىرىم، قانداسىم دەپ وتىرعان تۇركى ەلدەرى ءبىر-بىرىنە "جاۋ" بولىپ شىعا كەلەدى. سەبەبى ودكب-نىڭ كەز-كەلگەن ەلىنە سوعىس اشىلسا، قالعان مۇشەلەرى وداقتاسى جاعىنا شىعىپ، سونىڭ سويىلىن سوعۋعا مىندەتتى بولادى (ودكب شارتى سولاي). ال تۇركيا سياقتى تۇركى ەلى مىسالى ناتو-نىڭ مۇشەسى... سوندا دەيمىن دە، جاعدايىمىز قالاي بولادى ەرتەڭ!؟ دۇيسەكە، جامان ىرىم باستايىن دەگەن ويىم جوق! «ايتسام ءتىلىم سىرقىرايدى، ايتپاسام ءدىلىم سىرقىرايدى» -دەگەندەي جاعدايدا وتىرمىن. راحمەت !

- ءسىز ايتقانداي قاۋىپتەردىڭ بارى راس. سونداي جاعدايعا دۋشار بولماۋ ءۇشىن ەلباسىمىز باستاپ، قازاقستان ۇكىمەتى جۇرگىزىپ وتىرعان كوپۆەكتورلى ساياسات اسا قاجەت باعىت دەپ بىلەم. ءبىزدىڭ گەوگرافيالىق جاعدايىمىز وسىعان ماجبۇرلەيدى. «تۇركى ەلدەرى ءبىر-بىرىنە جاۋ بولادى» دەپ قورقۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىز بىرجاقتىلىقتان ادامىز. تۇركيا ناتو مۇشەسى بولا تۇرا، تۇركى رەسپۋبليكالارىمەن ىنتىماقتاستىعىن جىلدان-جىلعا كۇشەيتىپ كەلە جاتىر. ءبىز كەدەن وداعىنا كىرسەك تە، تۇركيادان باس تارتقانىمىز جوق.

- دۇيسەكە، "تۇركى" مە، الدە "تۇرىك" پە؟  ءسىزدىڭ قازاقشاڭىز ولجاستىڭ ار جاق، بەر جاعىنداي دەيدى. راس پا؟

- «تۇرىك» دەگەن ءبىر ءسوزدى ەكىگە بولگەن بوگدەلەر. «تۇرىك» تە «تۇركى» دە ءبىر ۇعىمنىڭ ەكى بالاماسى. قازىرگى قولدانىستا «تۇرىك» ءبىر ۇلتتىڭ اتاۋىن، «تۇركى» سۋپەرەتنوستىڭ اتاۋىن بەرەدى. «تۇركى» - كەيىن شىققان ءسوز. رادلوۆ كەزىندە "وپىت سلوۆاريا تۋرەتسكيح نارەچي" دەپ اتاعان اتاقتى ەڭبەگىن. ويتكەنى، ول كەزدە "تيۋركسكي" دەگەن (ياعني، «تۇركى» دەگەن) ۇعىم مۇلدە بولماعان. بارلىق تۇركى حالىقتارىنىڭ جالپى اتاۋى «تۇرىك» بولعان. كەيىن تۇركيا رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاسىن (1923 جىلى), بىزدەردى تۇرىكتەردەن اجىراتۋ ءۇشىن «تۇركى» اتاپ كەتكەن. ءتۇبى ءبىر اتاۋعا توقتاعانىمىز ابزال. قازىر، وكىنىشكە قاراي، «تۇرىك - تۇركى» بالامالارىن دەرەۋ ءبىر ىزگە ءتۇسىرۋ قولىمىزدان كەلمەيدى. اركىم ءوز بىلگەنىنشە قولدانا بەرسە  -  ەش ورەسكەلدىگى جوق دەيمىن. بىراق بىرتە-بىرتە جونگە كەلەمىز دەپ ويلايمىن. ال مەنىڭ قازاقشام تۋرالى مەنى جاقسى تانيتىنداردان سۇراڭىز. قازاقشا سويلەيتىن وتباسىندا تۋىپ ءوستىم. راس، ورىس مەكتەبىندە، جوو-دا ورىسشا ءبىلىم الدىم. ماسكەۋدە وقىدىم. مەكسيكادا جۇمىس ىستەدىم. قىزمەتتە دە ىلعي ءورىستىلدى ورتادا بولدىم. الايدا، ەشقاشان انا ءتىلىمدى ۇمىتقان ەمەسپىن. مەنىڭ قازاقشامدى سىناعىڭىز كەلسە، +903124910100 تەلەفونىنا انكاراعا، تۇركسوي شتاب-پاتەرىنە حابارلاسىڭىز.

تۇركى تىلدەرىن زەرتتەۋشى عالىم، تالانتتى اقىن رەتىندە الەمگە تانىلعان ولجاس سۇلەيمەنوۆ اعامىزدى دا «ءتىل بىلمەيدى» دەپ تۇقىرتا بەرۋدىڭ ءجونى جوق. قازاقتا ون ولجاس جوق، ءبىر-اق ولجاس بار. باردىڭ قادىرىن بىلەيىك، اعايىن.

- دۇيسەن اعا، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن قۇرىلعان جالپىتۇركىلىك حالىقارالىق ۇيىم تۇركى كەڭەسىنىڭ بولاشاعى قانداي؟ ونىڭ قاتارى باسقا ەلدەردىڭ ەسەبىنەن تولىعۋى مۇمكىن بە؟ جالپى تۇركى ينتەگراتسياسىنىڭ بولاشاعى بار ما؟

- تۇركى كەڭەسى تۋرالى پىكىرىمدى جوعارىدا ايتتىم. وعان قوسا ايتارىم، تۇركى ينتەگراتسياسى سالاسىندا نەشەتۇرلى ۇيىمدار كوبەيە بەرسە جامان بولمايدى. جۇمىس باستان اسىپ جاتىر عوي. ءار باعىت بويىنشا قانشاما جۇمىس ىستەلۋى كەرەك. بىرىگۋدى مادەنيەتتەن، عىلىمنان، ونەردەن، ءتىل-ادەبيەتتەن، ەكونوميكادان باستاۋ كەرەك، ساياسيلاندىرماي-اق.

- دۇيسەكە، ارمىسىز! ءسىزدىڭ تۇركى الەمىنە ابىرويىڭىز بەن بەدەلىڭىز جەتكىلىكتى. سىزگە ۇسىنىس: بىيىل ناۋرىزدى استانادا تۇركىلەر ءۇشىن فەستيۆال رەتىندە وتكىزەيىك. كوپ شىعىن كەرەك ەتپەيدى، تەك تۇركىلەردىڭ جاستارى مەن ونەرپازدارىن جيناساق جەتكىلىكتى. ناۋرىز - كەمىندە ءتورت مىڭ جىلدىق تاريحى بار مەرەكە، پارسىدان گورى تۇركىلەردىڭ قاتىسى وراسان. ول جايىندا ءبىراز زەرتتەدىم. بىراق ناۋرىزدى ءتىرىلتۋ جالعىز مەنىڭ قولىمنان كەلەر ەمەس. بىرىگەيىك. سەرىك ەرعالي، مادەنيەتتانۋشى. استانا. http://www.facebook.com/serk.yergali

- سەكە، ماقالالارىڭىزبەن تانىسپىن. ناۋرىزدى ءار تۇركى رەسپۋبليكاسى جەكە-جەكە وتكىزۋگە كەدەرگى جوق. وعان ولاردىڭ جاعدايلارى دا جەتەرلىك. استانا اكىمى يمەكەڭە كەلسەك، ول ازامات بۇنداي ىستەردىڭ ەلدىك ءمانىن تەرەڭ تۇسىنەتىن كىسى. استانا اكىمشىلىگى تاراپىنان ناقتى ۇسىنىس ءتۇسىپ جاتسا، قولداۋعا دايىنبىز. ال، تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ ەڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى دە وسى ناۋرىز مەرەكەسىن الەمدىك دەڭگەيگە شىعارۋ. وسى ماقساتتا 2010 جىلى ەۆروپادا بريۋسسەلدە، پاريجدە، يۋنەسكو ورتالىعىندا،  2011 جىلى نيۋ-يوركتە، ۆاشينگتوندا،   بۇۇ ورتالىعىندا  8-10 تۇركى ەلىنىڭ 150-دەن استام ونەرپازىنىڭ قاتىسۋىمەن ناۋرىزدى اتاپ وتتىك. بيىل ناۋرىزدى تۇركىلەردىڭ باس مەيرامى رەتىندە اۋەلى تۇركيادا، سودان سوڭ انگليادا (سونداعى تۇركى دياسپورالارىنىڭ قاتىسۋىمەن)  وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

- دۇيسەكە، بىلتىر تۇركى ەلدەرى ادەبي باسىلىمدارىنىڭ باس رەداكتورلارى فورۋمى استانادا ءوتتى. ول بيىل دا وتە مە؟ وتسە، قاي قالادا،  قاي ەلدە؟

- يا، تۇركى ەلدەرى ادەبي جۋرنالدارى باس رەداكتورلارىنىڭ 5-ءشى كونگرەسى 2012 جىلى 23-24 قاراشادا استانادا وتكىزىلدى. بيىلعى كونگرەستى كۇزدە تۇركيانىڭ ەسكىشەحير قالاسىندا وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل قالا بيىل «تۇركى مادەنيەتىنىڭ استاناسى» ەتىپ جاريالاندى. 2014 جىلى تاتارستان استاناسى قازان قالاسىندا وتەدى. جوبا وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.

- تۇركىلەردىڭ قازاقستاندا وتەتىن شارالارىنا تۋىس حالىق، از حالىق نوعايلاردى دا شاقىرساڭىزدارشى.ن.م.م.

- جوعارىدا ايتقانىمداي، ءبىز ۇيىمداستىرعان شارالارىمىزدىڭ بارىنە نوعاي، قۇمىق، قاراشاي، بالقار ت.ب. باۋىرلارىمىزدى قاتىستىرۋعا تىرىسۋدامىز. ماسەلەن، 2010 جىلى بالقار اقىنى كازىم مەچيەۆتىڭ، 2011 جىلى قاراشاي اقىنى يسمايىل سەمەنوۆتىڭ مەرەيتويلارىن تۇركيادا جانە رەسەيدە وتكىزۋگە اتسالىستىق. قىرىم تاتارلارى مەن نوعايلارعا ورتاق «ماماي» داستانىن تۇرىكشە، نوعايشا باسىپ شىعاردىق. دەگەنمەن، بۇل ىسكە بىزدەن دە باسقا قوعامدىق ۇيىمدار، جەكە كىسىلەر، دياسپورالار اتسالىسسا وتە دۇرىس بولار ەدى. تۋىستارىمىزدى حالىق بولىپ قادىرلەپ، باۋىرىمىزعا تارتساق قانا شىنايى دوستىق ورنايتىنىنا سەنەمىن.

- دۇيسەكە! قازاقستاندا لاتىن قارپىنىڭ بىرنەشە نۇسقاسى بار.سونىڭ ىشىندە IT ەڭ جاڭا تاسىلىنە نەگىزدەلگەن جانە باسقا تۇركى ەلدەرىندەگى ءالىپبي قيىندىقتارىن جويۋعا كومەكتەسەتىن پروفەسسور التىنبەك ءشارىپباي نۇسقاسى ەرەكشە دەپ بىلەمىز. 80 ملن تۇرىك ۇلتى دا بۇرىن بەكىتىلىپ كەتكەن ءالفاۆيتىن الەمدىك كومپيۋتەرلىك باعدارلاما جۇيەسىنە كىرىكتىرە الماي وتىر دەپ ەسەپتەيمىز. ال، ءازىربايجان، وزبەك، تۇركىمەن ارتىق ءارىپ كىرگىزەمىز دەپ، ءححى عاسىردا ءوز ءىت ماماندارىنىڭ كۇلكىسىنە قالىپ وتىر. ماسەلە - ءححى عاسىرمەن، عالامدانۋمەن قاتار جۇرۋدە. ا.ءشارىپباي 100 ملن ءسوز ەنگەن قازاق پروزاسىنداعى تەكستى قازىرگى ءىت مۇمكىندىگىن پايدالانىپ قاي دىبىس قاي دىبىسپەن نەشە رەت بايلانىسادى، تىركەسكەن ارىپتەر (sch) جاسالسا قانداي "بوتقا" بولاتىنىن ت.ب. ماتەماتيكالىق، ينفورماتيكالىق تۇرعىدان زەرتتەپ شىققان. ءبىزدىڭ ءتىلشى-عالىمدار جاقسى، بىراق بىرەۋى دە ءىت جاڭا، بولاشاق مۇمكىندىكتەرىن بىلمەيدى. كابينەتتە وتىرىپ، ءازىربايجاننىڭ الفاۆيت جاساعان عالىمدارى سەكىلدى ارىپتەردى استى-ۇستىنە كەلتىرىپ، ءوز نۇسقالارىن ۇسىنادى (باكۋدە ءبىر سىيلى عالىمنىڭ "ارقاسىندا" لاتىن الفاۆيتىنە ء"ا" دەگەن ءارىپ كىرىپ كەتكەن). كەزىندە سوۆەتتىك تۇركىلەردى سورلاتقان كيريلليتسانىڭ اركەلگىلىگى ەدى. مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ا.ءا.ءشارىپباي نۇسقاسى ۇلكەن رەفورمالىق قادام دەپ ەسەپتەيمىز. سۇراعىم: 1) وسى ماسەلەگە كوزقاراسىڭىز؟ 2) ا.شارىپبايمەن قازاقستانعا كەلگەنىڭىزدە كەزدەسىپ، نۇسقاسى تۋرالى بىلگىڭىز كەلەدى مە؟

- بۇل ماسەلەمەن، مەنىڭشە، ءتىلشى مامانداردىڭ شۇعىلدانعانى ءجون. ولاردىڭ ىشىندە بىلىكتى مامان جەتەرلىك. ءار ماسەلەدە مامانداردىڭ پىكىرى ءبىرىنشى ورىندا بولۋى كەرەك. ارينە، جالپى كوپشىلىكتىڭ دە كوزقاراسىن، قوعامدىق پىكىردى دە ەسەپكە العان دۇرىس. ۋاقىتىم جەتسە عالىممەن كەزدەسۋگە قارسى ەمەسپىن.

- دۇيسەن اعا! جاقىندا بىزگە تاجىكستاندا تۋىپ، وزبەكستاندا جۇمىس ىستەيتىن رەسەي ازاماتتىعىن العان ءبىر تاريحشى عالىم كەلدى.تاجىكتە قازاققا ۇقسايتىن (قىپشاق) كەشەگى كۇنگە دەيىن قىمىز ءىشىپ، كيىز ۇيدە تۇرعان لاقاي دەگەن ۇلت بار ەكەن. الەمدە 950 مىڭبىز، ورتا ازيادا 500 مىڭبىز دەيدى. "قازاق" بولۋعا ءازىر. سىزدەردىڭ تىزىمدە وسى ۇلت بار ما؟اتى-ءجونىن تاريحشى ج.و.ارتىقباەۆتان الۋعا بولادى. ءبىز نەگە لاقايدى بىلمەيمىز؟ وسىنداي "جاسىرىن" تۇركى ۇلتتارى بار ما؟ ە.اقبۋرا

- تۇركىلەردىڭ، ونىڭ ىشىندە قىپشاقتىڭ ۇرپاعى قالماعان، بارماعان جەر از بولار. ەۆروپا مەن امەريكاڭ دا، كاۆكاز، بالقاندارىڭىز دا، قىتاي، ينديا دا... تاجىكستان ەجەلدەن تۇركىستان قۇرامىندا بولعان ەل. لاقايلار ونداعى ءىرى تۇرىك دياسپوراسى. ولار تۋرالى ماعلۇمات ماماندارعا جاقسى تانىس. قوسىمشا اقپارات بەرەتىن، لاقايدىڭ بەلگىلى قايراتكەرلەرى مەن ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ اراسىندا  بايلانىس قۇرۋعا ۇلەس قوسقىسى كەلەتىن اعايىنعا العىستان وزگە ايتارىمىز جوق.

- دۇيسەكە! ءسىز انەكدوت ايتۋدىڭ شەبەرىسىز.اسىرەسە تۇركى حالىقتارى مەن ءوزىمىز تۋرالى.سونى كىتاپ ەتىپ شىعارۋ ويدا جوق پا؟ ارمان

- انەكدوت ايتۋدى جاقسى كورەتىنىم راس. قازىرگى زامانعى فولكلوردىڭ ەڭ قىسقا، ءارى ەڭ تانىمال جانرى عوي. ونى ارنايى جيناپ، باستىرايىن دەگەن ويىم جوق. قاجەت ەتكەن كىسىلەرگە ايتىپ بەرەرمىن(ازىل).

- دۇيسەن اعاتاي! "وۆ" سياقتى باسقا ەلدەن كەلگەن قوسىمشانى فاميليادان الىپ تاستاۋعا قالاي قارايسىز؟نەمەرەلەرىڭىز فاميليادا قاي ۆاريانتتى العاندى قالايسىز؟ جەڭگەمىز وزگە ۇلتتان ەكەن، وتباسىدا ءدىن جانە ءدىل، ءتىل ماسەلەسىن قالاي شەشتىڭىز؟

سالامات احمەت، قاراعاندى

- «وۆتا» تۇرعان ەشتەڭە جوق، بۇگىن بار، ەرتەڭ جوق. ماسەلە سىرتقى  كورىنىستە ەمەس، ىشكى مازمۇنىندا ەمەس پە؟ ءبىز - اعا ۇرپاق وسىلاي كەتەتىن شىعارمىز. سەبەبى، اتى-ءجونىڭدى وزگەرتسەڭ بۇكىل قۇجاتتاردى وزگەرتۋگە تۋرا كەلەدى. وسى قيىندىقتان قاشىپ، تالاي اعالارىمىز باسپاسوزدە «وۆىن» الىپ تاستاعانىمەن ناقتى كۋالىكتەرىندە ءالى ەسكى فاميليالارىن قولدانىپ ءجۇر. ەڭ باستىسى، جاس ۇرپاقتىڭ اتى-ءجونىنىڭ دۇرىس جازىلۋى عوي.  جەڭگەڭ باسقا ۇلتتان بولسا دا، بالالارىم قازاق. نەمەرەلەرىم ءتىپتى قازاقى. ەكى نەمەرەم - ايشا مەن ءاليحان رەسپۋبليكالىق «كوكىل» مەكتەبىندە ءبىلىم الادى. دومبىرا دا تارتادى، ءان دە سالادى.

- دۇيسەكە! "كورشى حاقىسى - قۇداي اقىسى" دەگەن ءسوز بار. وسى الماتىدا، قازاقستاندا "ۇيعىر جايى" كوپ ايتىلادى. قىتاي بۇل ۇلتتى ۇناتپايدى. نە ءۇشىن ەكەنى تۇسىنىكتى. ال، ءبىزدىڭ قازاق باۋىرلار قىتايداعى جانە شەكاراداعى ۇيعىرلار قينالسا، باسقاداي جاعداي بولسا باق-تا ءبىرتۇرلى، بىرجاقتى ماتەريال جازادى. وتكەندە تۇركيا حانزۋ ەلىنە ۇلكەن تالاپ قويدى. سوۆەتتەن شىققان، كەشە ۇيعىرداي قالىپتا جۇرگەن تۇركى ەلدەرى ۇندەمەدى. ءبىز الەمدەگى بارشا ۇلت، سونىڭ ىشىندە تۇركى ۇلتتارى ەل بولىپ، مادەنيەتىن، ءداستۇرىن دامىتقانىن قالايمىز. جاساسىن الەم ۇلتتارى! وسى جونىندە ويىڭىزدى بىلەيىك دەپ ەدىك.

ەرلان التاي

- ەرلان، پايىمداۋىڭىز دۇرىس. وتە ماڭىزدى ماسەلە كوتەردىڭىز. پىكىرىڭىزدى تولىق قولدايمىن. بۇل باعىتتا تۇركسوي دا ءبىراز ىستەر اتقارۋدا. وتكەن جىلى قىتايدىڭ مادەنيەت مينيسترىمەن كەزدەسىپ، وسى ەلدەگى تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەنيەتىن دامىتۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلدىك. ۇيعىرلار - تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە مادەنيەتى باي، تاريحى تەرەڭ حالىقتاردىڭ ءبىرى. ولارعا قولىمىزدان كەلسە ۇلت بولىپ جاردەم ەتۋگە ءتيىسپىز.

ءوزىم جاس كەزىمنەن باستاپ ۇيعىر دوستارىممەن كوپ ارالاستىم. كەزىندە الماتىداعى ۇيعىر مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ جەكە وتاۋ قۇرىپ، ماتەريالدىق بازاسىنىڭ نىعايۋىنا سەپتىگىم ءتيدى. قازىر دە تۇركسوي-دىڭ كەز-كەلگەن شاراسىنا ۇيعىر باۋىرلارىمىزدى قاتىستىرۋعا تىرىسامىن. كىتاي ۇيعىرلارى قاتىسا الماسا، قازاقستان، وزبەكستان ۇيعىرلارىن شاقىرتامىن. ماسەلەن، 8 تۇركى مەملەكەتىنىڭ باستى كونسەرۆاتوريالارىنداعى ەڭ تالانتتى 22 ستۋدەنتتەن قۇرالعان تۇركسوي كامەرالىق وركەسترىنىڭ ديريجەرى - ۇلتى ۇيعىر، قازاقستاندىق بەلگىلى مۋزىكانت ءانۋار اكباروۆ. بۇل وركەستر قازىر تۇركى ەلدەرىنە عانا ەمەس، ەۆروپاعا، امەريكاعا تانىمال بولىپ ۇلگەردى.

- دۇيسەكە! باكۋدەگى شاھيتتەر قابىرستانىنا بارعاندا نە كۇي كەشەسىز؟ تۇركى الەمىندەگى ەڭ داۋلى ماسەلەلەر قانداي؟ ونى شەشۋدىڭ جولى بار ما؟

اپپاز

- سۇراعىڭىزدى ءتۇسىندىم...باكۋدەگى شاھيتتەر قابىرستانى - جاقىن تاريحىمىزدا جاسالعان، كەڭەس وداعى داۋىرىندەگى ۇلت قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىش. ول جەردە بولعاندا قازاقستاندا ۇلتتىق پانتەوننىڭ جوق ەكەنى ەسىمە تۇسەدى. كەڭەس زامانىندا قازاق ۇلدارى ءازىربايجاننان دا كوپ قۇربان بولدى. كوبىنىڭ مولاسى جوق. بارىنىڭ سۇيەگى ارىسى سىبىردە، بەرىسى ماسكەۋدە جاتىر. ۇلت رۋحىن كوتەرۋ ءۇشىن قايراتكەرلەرىمىزگە ارناپ استانادان ۇلتتىق پانتەون اشۋ تۋرالى ۇسىنىستى قولدايمىن. ەڭ بولماعاندا، الماتىدان جەلتوقسان قۇرباندارىنا وسى سەكىلدى ماڭگىلىك ەسكەرتكىش جاسالۋ كەرەك ەدى.

سوڭى

رەداكتسيادان:

تۇركسوي تۇركى مادەنيەتى حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى دۇيسەن قورابايۇلى وقىرمان تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا دەرلىكتەي جاۋاپ بەردى. مارتەبەلى مەيمانىمىزعا مازمۇندى اڭگىمەسى ءۇشىن راحمەت ايتا وتىرىپ، كەزەكتى ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ اياقتالعانىن حابرلايمىز. قوسىمشا ساۋالى، ايتارى بار ازاماتتارعا دۇيسەن قاسەيىنوۆ مىرزا سۇحبات بارىسىندا  وزىنىڭ بايلانىس تەلەفونىن (+903124910100) بەردى. وسىمەن Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ارقىلى قوناققا سۇراق بەرۋ ءتامام، الايدا  كوزقاراستار مەن پىكىرگە ەسىك اشىق.

Abai.kz