وسى جۇرت ءالi دە كەدەن وداعىنىڭ (كو) ەل ومiرiنە كەلتiرiپ جات­قان ءارi ودان كەيiن دە كەلتiرەر كەسiرi مەن زالالىن تۇسiنبەي جاتقان سياقتى. ەل ءتۇسiنسiن، وسى وداقتىڭ ەل ءۇشiن، ەكونوميكامىز ءۇشiن، بيۋدجە­تi­مiز ءۇشiن بiرنەشە قاۋپi بار.

بiرiنشiسi مىناۋ.

كو مۇشەلەرiنiڭ اراسىنداعى كەدەن تولەمدەرiن ءوزارا ءبولiسۋ شارتىنا سايكەس رەسەي ونىڭ 87,97 پايىزىن يەلەندi. قازاقستانعا 7,33 پايىز بە­رiلگەن. كو شەكارا اۋماعى مەن ترانزيتتiك جاعدايىن ەسكەرسەك، وسىنشاما سومانىڭ باسىم بولiگiنە يە كورشiمiزدiڭ ۇپايى تۇگەل ەكەنiن بiلiپ قويىڭىز! ارينە، "بەلارۋستiڭ ءوزi 4,7 پايىزىنا يە عوي" دەپ داۋلاساتىندار دا تابىلار. بiراق ول ەلدiڭ ءجونi بولەك: رەسەي وعان ءوزiنiڭ مۇنايى مەن گازىن جەڭiلدiكپەن بەرiپ جاتىر، باسقا دا تۋىس­قاندىق جاعداي جاساۋدا. قازاقستانعا دەگەندە ونداي ەمەۋرiن سەزiل­مەيدi. ونىڭ ۇستiنە ءوز باسىم رەسەي تاراپىنان كو يدەياسىن باستاۋدى باسقا ەمەس، مۇمكiندiگi مول قازاقستان مەن قىتاي شەكاراسىنداعى كەدەن تولەم­دەرiنە قول جەتكiزۋ دەپ بiلەمiن! كە­دەندiك كلوندايك! بۇرىن بiز جيناعان وراسان مول تولەمدەر ەندi "ورتاق", ياعني ءماس­كەۋدiڭ قالتاسىنا كەتەدi. بiزگە 7,33 پايىزى قالادى.

اقوردا كەلiسiپ وتىر وعان، مەن، سالىق تولەۋشi رەتiندە كەلiسە المايمىن!

وسى جۇرت ءالi دە كەدەن وداعىنىڭ (كو) ەل ومiرiنە كەلتiرiپ جات­قان ءارi ودان كەيiن دە كەلتiرەر كەسiرi مەن زالالىن تۇسiنبەي جاتقان سياقتى. ەل ءتۇسiنسiن، وسى وداقتىڭ ەل ءۇشiن، ەكونوميكامىز ءۇشiن، بيۋدجە­تi­مiز ءۇشiن بiرنەشە قاۋپi بار.

بiرiنشiسi مىناۋ.

كو مۇشەلەرiنiڭ اراسىنداعى كەدەن تولەمدەرiن ءوزارا ءبولiسۋ شارتىنا سايكەس رەسەي ونىڭ 87,97 پايىزىن يەلەندi. قازاقستانعا 7,33 پايىز بە­رiلگەن. كو شەكارا اۋماعى مەن ترانزيتتiك جاعدايىن ەسكەرسەك، وسىنشاما سومانىڭ باسىم بولiگiنە يە كورشiمiزدiڭ ۇپايى تۇگەل ەكەنiن بiلiپ قويىڭىز! ارينە، "بەلارۋستiڭ ءوزi 4,7 پايىزىنا يە عوي" دەپ داۋلاساتىندار دا تابىلار. بiراق ول ەلدiڭ ءجونi بولەك: رەسەي وعان ءوزiنiڭ مۇنايى مەن گازىن جەڭiلدiكپەن بەرiپ جاتىر، باسقا دا تۋىس­قاندىق جاعداي جاساۋدا. قازاقستانعا دەگەندە ونداي ەمەۋرiن سەزiل­مەيدi. ونىڭ ۇستiنە ءوز باسىم رەسەي تاراپىنان كو يدەياسىن باستاۋدى باسقا ەمەس، مۇمكiندiگi مول قازاقستان مەن قىتاي شەكاراسىنداعى كەدەن تولەم­دەرiنە قول جەتكiزۋ دەپ بiلەمiن! كە­دەندiك كلوندايك! بۇرىن بiز جيناعان وراسان مول تولەمدەر ەندi "ورتاق", ياعني ءماس­كەۋدiڭ قالتاسىنا كەتەدi. بiزگە 7,33 پايىزى قالادى.

اقوردا كەلiسiپ وتىر وعان، مەن، سالىق تولەۋشi رەتiندە كەلiسە المايمىن!

ەكiنشi تۇيتكiل - توبەدەن: ول ۇلتتىق دەڭگەيدەن جوعارى تۇرعان كو كوميس­سيا­سىنا تiرەلەدi. ياعني، ەندiگi جەردە كەدەن (قالا بەردi, ەكونوميكانىڭ باسقا دا ماڭىزدى) ماسەلەلەرiن قازاقستان باسىبايلى ءوزi ەمەس، رەسەي مەن بەلا­رۋستiڭ مۇددەلەرiنە قارايلاپ شەشەتiن بولادى.

بiر نارسەنi انىق ءتۇسiنۋiمiز كەرەك: دوستىق پەن ارiپتەستiك تۋرالى جالپىلاما سوزدەردiڭ ار جاعىندا مiندەتتi تۇردە "ۇلتتىق مۇددە" دەگەن دۇنيە بار. وسى كوميسسياعا كiرگەن شەنەۋنiكتەر (ال ونىڭ باسشىسى تاعى دا سول رەسەيلiك ۆيتسە-پرەمەر شۋۆالوۆ) ەڭ الدىمەن ءوز ەلiنiڭ مۇددەسiن العا تارتاتىنىن بiلۋiمiز كەرەك.

ءۇشiنشi ماسەلە وتاندىق تاۋار ءوندiرۋ­شi­­لەر­گە قاتىستى. وپپوزيتسيانى ايتپاعاندا، ەلiمiزدiڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەسi, بيلiكتiڭ قاباعىنا قاراسا دا، كو يدەياسىنا اشىقتان-اشىق قارسى شىعىپ وتىر ەمەس پە؟! ەكونوميكالىق دەرەكتەرگە قاراساق، كو تاۋار وندiرەتiن كاسiپكەرلەرگە تازا زيان دا، ترانسۇلتتىق كومپانيالارعا - پايدا.

ماسەلەن، "جانارماي باعاسىن كو دەڭ­گەيi­نە جەتكiزبەسەك، بولمايدى!" دەگەن ۇكiمەتiمiزدiڭ ء"ۋاجiن" قايتەسiز! قازاقستاندى مۇنايى مەن گازى جوق بەلارۋسپەن قاتار قويۋعا بولمايدى عوي! رەسەيدiڭ وزiندە قازiر ونىڭ بiر ليترi بiر دوللار ەكەنiن ەسكەرسەك، ەرتەڭ بەنزين 150 تەڭگەدەن ساتىلسا، بiزدiڭ بيلiكتiڭ بەتi بۇلك ەتپەس.

الدا دۇنيەجۇزiلiك ساۋدا ۇيىمىنا كiرۋ ماقساتى تۇر. ول ۇيىمنىڭ شارتتارى بەلگiلi. وعان بiزدiڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەس، اسiرەسە، اۋىلشارۋاشىلىعى دايىن ەمەس ەكەنi بەسەنەدەن بەلگiلi. رەسەي دسۇ قاتارىنا كiرiپ كەتتi. سونىڭ وزiندە ول ءالi دە وسى ۇيىممەن تiل تابىسا الماي جاتىر: تيiستi قۇ­جاتتارعا قول قويسا دا، ولاردى ورىنداۋدان اۋ­لاق، ماسەلەن، سول اۋىل شارۋاشىلىعىنا دوتاتسيا بەرۋ جاعىنان.

ەرتەڭ وسى پروبلەما قازاقستاننىڭ دا باسىنا تۇسپەيدi دەپ كiم ايتا الادى؟

ءتورتiنشi ماسەلەنiڭ گەوساياسي سيپاتى بار. جاسىراتىن ەشنارسە جوق: بۇگiندە iشكi ومiردە وراسان قاتەلiكتەرگە جول بەرiپ، مەملەكەتتiك كاپيتاليزم قۇرۋدىڭ ەڭ سوراقى - وليگارحتىق ءادi­سiنەن ناتيجە شىعارا الماعان پۋتين ەندiگi جەردە سىرتقى ارەنادا "سوبيراتەل زەملي روسسيسكوي", ياعني بۇرىنعى رەسەي تابانىنىڭ استىندا بولعان يمپەريانى قايتا جانداندىرۋ يدەياسىن ءجۇ­زەگە اسىرماقشى. سول ارقىلى كەلەسi سايلاۋدا ءوز حالقىنىڭ داۋىسىن جيناپ الماقشى.

وسى ۇلكەن ويىننىڭ بiر عانا بولشەگi بولعانىمىزعا دا رەنجيتiن رەتiمiز بار عوي، تiپتi! ونىڭ ۇستiنە كرەمل كو ودان سايىن كەڭەيتۋ ويى بار ەكەنiن اشىق ايتىپ جاتىر. ماسەلەن، رەسەيمەن ورتاق شەكاراسى جوق مولدوۆانىڭ جاعدايىن الايىق. كرە­مل وسى تاۋەلسiز ەلدi گازعا 30 پايىزدىق جەڭiلدiك بەرۋ ارقىلى كەدەن وداعىنىڭ قۇرامىنا شاقىرۋىنىڭ ءوزi نە تۇرادى. ساياسي-ەكونوميكالىق بوپسا ەمەس پە؟ قازiردiڭ وزiندە مولدوۆانىڭ كەيبiر پار­تيالارى كەدەن وداعىنا ەنۋگە قارسى رەفەرەندۋم وتكiزۋ يدەياسىن كوتەرiپ جاتىر. بۇل دا بiر ەس­كەرiپ قوياتىن جايت.

وسىناۋ فورمادا بi­رiگۋ ويى اقوردانىڭ دا تۇپكi ويىنا سايكەس بولۋى مۇمكiن. الدا بارشا جۇرت اسىعا كۇتكەن پوستنازارباەۆ كەزەڭi تۇر. ول مەجەگە پرەزيدەنت قالاي جەت­پەكشi? ءوز مۇراگەرiن ەر­تەڭ ەل سىرتىندا كiمدەر قولداۋ كەرەك؟ سول قولداۋدى ول كرەملگە تاپسىرىپ قويعان جوق پا؟ مiنە، كو يدەياسىنىڭ تۇپكiلiكتi سەبەبiن وسىدان iزدەي بەرiڭiز...

كو تەك قانا كەدەندiك تولەممەن شەكتەلمەيدi, ونىڭ ارتىندا بiرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭiستiك جانە ەۋرازيالىق وداق جوباسى تۇر. كو سولاردىڭ ەكونوميكالىق iرگە­تاسى iسپەتتەس.

وسى جوبادا ورنىمىز قانداي بولماق؟ تاۋەل­سiزدiگiمiزگە قانشالىقتى نۇقسان كەلەدi? ەرتەڭ رە­سەيدiڭ قولبالاسى بوپ قالمايمىز با؟

اتام قازاقتىڭ بiر ماتەلiن جيi ايتامىز: "قا­را قىتاي قاپتاعاندا سا­رى ورىس اكەڭدەي كورiنەر" دەگەن. اتالارىمىز سول سارى ورىستىڭ قىتايدان دا قۋ بولىپ، ءالجۋاز باسشىلارىمىزعا كو يدەياسىن تىقپالاپ، وتكiزە الاتىنىن بiلمەدi-اۋ وسى...

مiنە، وسى ساۋال ءتوڭi­رەگiندە بارشامىز ويلاناتىن كەز كەلدi.

كۇندە ءاربiر قازاق ءتا­ۋەلسiزدiگiمiزدiڭ تاعدىرى نە بولاتىنىن بiر ءسات ەسكە الىپ، ونىڭ وزiنە دە قاتىستى ەكەنiن سەزiنۋi كەرەك-اق.

ءامىرجان قوسانوۆ

"جاس الاش" گازەتى