قاراباقتا تاعى شۋ، تاعى داۋ.  ەكى جىل بۇرىن ەكىنشى قاراباق سوعىسى اياقتالدى. ازەربايجان باسقىنشى ارميان اسكەرىن ۇرىس دالاسىندا تاس-تالقان ەتتى. 44 كۇنگە سوزىلعان سوعىستىڭ ناتيجەسىندە ازەربايجان وككۋپاتسيادا بولعان جەتى اۋدانىنىڭ بەسەۋىن قايتاردى. قالعان ەكى اۋدان كەلىسىم اياسىندا قايتارىلۋ كەرەك بولاتىن. 

ارمەنيا، ازەربايجان جانە رەسەي 2020 جىلدىڭ 10-قاراشاسىندا ۇشجاقتى كەلىسىم جاساستى. كەلىسىم اياسىندا تاراپتار ۇرىس قيمىلىن توقتاتىپ، ماسەلەنى ارى قاراي بەيبىت فورماتتا شەشۋگە ۋاعدالاستى. رەسەي ەرەۆان مەن باكۋ ءوزارا قارۋعا جۇگىنبەۋ ءۇشىن بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن كىرگىزەتىن بولدى. كەلىسىمگە قول قويىلعان ساتتە حانكەندى باسقىنشىلار قولىندا بولاتىن.

قاراباقتاعى ازەربايجان اسكەرى مەن ارمەنيا اسكەرىنىڭ اراسىنداعى قاقتىعىس بولۋى ىقتيمال نۇكتەلەرگە جانە لاشىن دالىزىنە رەسەي بىتىمگەرلىك كۇشتەرى ورنالاستىرىلدى. بىتىمگەرلىك كۇشتەرى ارميان اسكەرى شىعىرىلعان سوڭ، ورنالاسۋى كەرەك بولاتىن. رەسەيدىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرى تاراپتاردىڭ كەلىسىمى بويىنشا 5 جىل سايى قاراستىرىلۋى ءتيىس ەدى. ارمەنيا ازەربايجانعا اعدام، لاشىن، كەلباجار اۋداندارىن قايتارۋعا مىندەتتەلدى. ارمەنيا مەن حانكەندىنى جالعاپ تۇرعان جولدا رەسەي بىتىمگەرلىك كۇشتەرى جايعاسۋى ءتيىس-ءتى. ارمەنيا دا ءوز تاراپىنان مىندەتتەمەلەردى موينىنا الىپ، ازەربايجان مەن ناحىچەۆان اراسىنداعى جولدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىنىن ايتتى. بۇل ورىندالۋى ءتيىس كەلىسىمنىڭ نەگىزگى شارتتارى. 

الايدا مىنە ەكى جىلدان استام ۋاقىت بولسا دا، ارمەنيا تاراپى سوزبالاقتاپ كەلىسىم بويىنشا مىندەتتەمەلەرىن ورىنداماي كەلەدى. قاراباقتان اۋىر اسكەري تەحنيكاسى مەن ساربازدارىن اكەتۋى ءتيىس ەدى. ول تولىق ورىندالمادى. سالدارىنان 2022 جىلدىڭ تامىز-قىركۇيەك ايلارىندا تاراپتار اراسىندا بىرنەشە مارتە قارۋلى قاقتىعىس بولىپ، 300-دەن استام ادام وققا ۇشتى.

ارمەنيا ازەربايجاندى، ازەربايجان ارمەنيانى كەلىسىمدى بۇزدى دەپ ايىپتاپ كەلەدى. ەندى مىنە قاراباقتا تاعى شۋ، تاعى داۋ، تاعى شيەلەنىس. شۋشا-حانكەندى جولىن ازەربايجان ەكولوگتارى مەن ەرىكتىلەرى جاۋىپ تاستادى. ولار قاراباقتان رەسەي بىتىمگەرلىك كۇشتەرى مەن ارميان باسقىنشىلارى بىرلەسە وتىرىپ قازبا بايلىقتاردى شىعارىپ جاتىر دەپ دابىل قاعۋدا. ەكى كۇن بۇرىن ازەربايجان تاراپى رەسەيگە نارازىلىق نوتاسىن جولدادى. باكۋ رەسەي بىتىمگەرپلىك كۇشتەرىنىڭ ۋاقىتشا قاراماعىنداعى قىزىلبۇلاق جانە دامەرلى كەن ورىندارىن ارميان باسقىنشىلارى توناپ جاتىر دەگەندى ايتتى. 10-جەلتوقسان كۇنى ەكى كەن ورنىن تەكسەرۋ ماقساتىندا ازەربايجان ەكولوگتارى مونيتورينگ جۇرگىزۋگە بارىپ، ولاردى رەسەي بىتىمگەرلىك كۇشتەرى كىرگىزبەي قويعان. بۇل داۋدى ءتىپتى ۋشىقتىردى.

ازەربايجان ەكولوگتارى كەن ورىندارىن تەكسەرۋگە كىرگىزۋ، ارميان اسكەرىن حانكەندىدەن تولىق شىعارۋ تالاپتارىن قويىپ شۋشا-حانكەندى جولىن جاۋىپ تاستادى. حانكەندىدەگى ارميان كۇشتەرى رەسەي بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنە جولدى اشىپ بەرۋىن سۇراۋدا. ال رەسەي جولدى كۇشپەن اشۋعا نيەتتى ەمەس، سەبەبى ول تاراپتار اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىسقا ۇلاساتىنىن بىلەدى. حانكەندىدەگى ارمياندار قالاداعى ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىندەگى سورەلەردى بوس قالدىرۋدا. ولار ءۇشىنشى كۇنگە سوزىلعان جولدى جابۋ اكتسياسى ۇزاققا سوزىلسا، وندا جاعداي ناشارلاي تۇسەتىنىن ءبىلىپ وتىر. لاشىن ءدالىزىن جاۋىپ تاستاعان ازەربايجان ەكولوگتارى تالابىمىز ورىندالسىن دەيدى. ال حالىقارالىق قاۋىمداستىق قاراباقتى ازەربايجان اۋماعى دەپ مويىندايدى.

ساراپشىلار بۇل وقيعالار جىل سوڭىنا دەيىن پاشينياندى بەيبىت كەلىسىمگە قول قويۋعا ماجبۇرلەۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz