«قازپوشتا» كومپانياسىڭ قىزمەتكەرى  مەملەكەتتىك تىلدە سۇراۋ سالعان تۇتىنۋشىنى مەن سۋاحيلي تىلىندە سويلەيتىن افريكانىڭ حالقىن تىلدىك، ناسىلدىك تۇرعىدان قورلادى. مازاق ەتتى. بۇنداي جۇگەنسىزدىك ەلىمىزدىڭ زاڭدارىندا قاراستىرىلعان با؟ بقو ادۆوكاتتار القاسىنىڭ القا مۇشەسى ابزال قۇسپاننىڭ انىقتاماسىنا سۇيەنسەك، «قازپوچتا» اق-نىڭ اتىشۋلى قىزمەتكەرىنىڭ جەكە باسى انىقتالعان جاعدايدا، ونىڭ ۇستىنەن قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ الەۋمەتتiك، ۇلتتىق، رۋلىق، ناسiلدiك نەمەسە دiني ارازدىقتى قوزدىرۋ بەلگىلەرى بويىنشا 164 بابىمەن جاۋاپقا تارتىلۋى مۇمكىن ەكەن. جاۋاپقا تارتىلىپ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعان جاعدايدا 7 جىلدان 12 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايرىلادى. سونىمەن بىرگە، «قازپوچتا» اق-نىڭ باسشىلىعى دا بۇل ماسەلە بويىنشا  جاۋاپتىلىقتان جالتارا المايدى. دەمەك ءبىز الەۋمەتتىك جەلىلەردە، ءداستۇرلى باسپاسوزدە شۋلاپ-شۇرقىراپ ءىستى بىتتىگە ساناماي، ماسەلەنى زاڭ جۇزىنە قويا وتىرىپ تالاپ ەتۋىمىز كەرەك.

«قازپوشتا» كومپانياسىڭ قىزمەتكەرى  مەملەكەتتىك تىلدە سۇراۋ سالعان تۇتىنۋشىنى مەن سۋاحيلي تىلىندە سويلەيتىن افريكانىڭ حالقىن تىلدىك، ناسىلدىك تۇرعىدان قورلادى. مازاق ەتتى. بۇنداي جۇگەنسىزدىك ەلىمىزدىڭ زاڭدارىندا قاراستىرىلعان با؟ بقو ادۆوكاتتار القاسىنىڭ القا مۇشەسى ابزال قۇسپاننىڭ انىقتاماسىنا سۇيەنسەك، «قازپوچتا» اق-نىڭ اتىشۋلى قىزمەتكەرىنىڭ جەكە باسى انىقتالعان جاعدايدا، ونىڭ ۇستىنەن قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ الەۋمەتتiك، ۇلتتىق، رۋلىق، ناسiلدiك نەمەسە دiني ارازدىقتى قوزدىرۋ بەلگىلەرى بويىنشا 164 بابىمەن جاۋاپقا تارتىلۋى مۇمكىن ەكەن. جاۋاپقا تارتىلىپ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعان جاعدايدا 7 جىلدان 12 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايرىلادى. سونىمەن بىرگە، «قازپوچتا» اق-نىڭ باسشىلىعى دا بۇل ماسەلە بويىنشا  جاۋاپتىلىقتان جالتارا المايدى. دەمەك ءبىز الەۋمەتتىك جەلىلەردە، ءداستۇرلى باسپاسوزدە شۋلاپ-شۇرقىراپ ءىستى بىتتىگە ساناماي، ماسەلەنى زاڭ جۇزىنە قويا وتىرىپ تالاپ ەتۋىمىز كەرەك.

سۋاحيلي تىلىندە سويلەيتىن جۇرتى دا قۇداي-تاعالا ادام بالاسىنىڭ قاتارىنان جاراتقان. ادامي پاراسات بيىگىنەن قاراساق، ول ەلدى «قازپوشتانىڭ» قالتارىسىندا وتىرعان قىزمەتكەر مازاق ەتىپ، كەلەكەلەۋگە قاقىلى ەمەس. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ بۇل - مونوپوليست كومپانيا - «قازپوشتانىڭ» ىشكى الەمىندە وسىنداي مىنەزدىڭ قالىپتاسقانىن، مەمەلەكەتتىك تىلدە سويلەيتىن تۇتىنۋشىنىڭ قۇقىن اياق استى ەتىپ جۇرە بەرەتىن مەنمەندىكتىڭ، دورەكىلىكتىڭ ابدەن شەگىنە جەتىپ، شەكەلەپ بىتكەنىن بىلدىرەدى. سۋاحيلي ءتىلىن مەڭزەگەن بولىپ «قازپوشتا» قازاقتى تايپا، ابوريگەن رەتىندە كورەتىنىن اشىق جاريا ەتتى. «قازپوشتانىڭ» قىزمەت تۇرىنە قاراپ وسىلاي بايلام جاساماسقا   امال كەم. سوندىقتان تايپا ەمەس، ەل ەكەندىگىمىزدى ايگىلەپ قۇزىرلى ورىندار ادىلەتتى شەشىم شىعارعانشا، Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى مەن بارلىق قازاق سايتتارىنىڭ بەتىندە،  الەۋمەتتىك جەلىلەردە «قازپوشتا» ءۇشىن قازاق ءتىلى تايپانىڭ ءتىلى بولىپ قالا بەرە مە؟ - دەگەن ساۋالدى كۇن تارتىبىنەن تۇسىرمەۋگە كەلىسەيىك.  وسى اكتسيانى قولدايمىز دەيتىن قازاقتىڭ نامىستى ۇل-قىزى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنا ادەتتەگىدەي حات جولداپ، پىكىر بىلدىرۋىنە ابدەن بولادى. ەندى زاڭگەر ابزال قۇسپاننىڭ انىقتاماسىنا كوز جۇگىرتەيىك.

«قازپوچتا» اق تاراپىنان مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت كورسەتۋگە قاتىستى جاريا تۇردە بەرگەن حابارلاماسىنا بايلانىستى انىقتاما-قورىتىندى:

«قازپوچتا» اكتسيونەرلىك قوعامى ەلىمىزدەگى پوچتا (08.02.2003 جىلعى «پوچتا تۋرالى» زاڭعا سايكەس، «پوشتا» ەمەس، «پوچتا» - دەپ جازىلعان) سالاسىنداعى مونوپوليست قىزمەت كورسەتۋشى كومپانيا بولىپ تابىلادى.

تالقىلانىپ وتىرعان جاعدايعا بايلانىستى، «قازپوچتا» اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەلەسى زاڭ اكتىلەرىن بۇزدى دەپ سانايمىن:

1. قر كونستيتۋتسياسىن،

2. «تىلدەر تۋرالى» قر زاڭىن،

3. «تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ تۋرالى» قر زاڭىن.

ەندى وسىلارعا رەت-رەتىمەن توقتالىپ كەتەتىن بولسام،

1. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، «قازپوچتا» اق قىزمەت كورسەتۋشى

مونوپوليست ۇيىم بولعاندىقتان، ونىڭ قىزمەتىن تۇتىناتىن كەز-كەلگەن ازامات سايكەسىنشە تۇتىنۋشى بولىپ تابىلادى. قىزمەت كورسەتۋشى مەن تۇتىنۋشى اراسىنداعى كەز-كەلگەن قىزمەتتىك قارىم-قاتىناس «تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ تۋرالى» قر زاڭىمەن رەتتەلەدى.

اتالعان زاڭنىڭ 24-بابىندا ساتۋشىنىڭ (دايىنداۋشىنىڭ، ورىنداۋشىنىڭ) مىندەتتەرى بەلگىلەنگەن. «قازپوچتا» اق ءبىزدىڭ جاعدايدا ورىنداۋشى، ياعني قىزمەت كورسەتۋشى بولىپ تابىلادى.

وسى باپتىڭ 1 تارماعىنا سايكەس، «قازپوچتا» اق تاۋار (جۇمىس، كورسەتىلەتىن قىزمەت) تۋرالى، سونداي-اق ساتۋشى (دايىنداۋشى، ورىنداۋشى) تۋرالى قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە اقپارات بەرۋگە مىندەتتى.
ودان باسقا، اتالعان زاڭنىڭ 25 بابىنىڭ 1, 2 تارماقتارىندا، جالپى تاۋارعا، كورسەتىلەتىن قىزمەتىنە قاتىستى بولۋى ءتيىس اقپاراتتار تىزبەگى بەكىتىلگەن. سول باپتىڭ 3 تارماعىندا، «وسى باپتىڭ 1 جانە 2-تارماقتارىندا كوزدەلگەن اقپارات تاۋارعا (جۇمىسقا، كورسەتىلەتىن قىزمەتكە) قوسا بەرىلەتىن قۇجاتتامادا، تۇتىنۋ ىدىسىندا، جاپسىرمالاردا نەمەسە تاۋارلاردىڭ (جۇمىستاردىڭ، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ) جەكەلەگەن تۇرلەرى ءۇشىن قابىلدانعان وزگە دە تاسىلمەن تۇتىنۋشىنىڭ نازارىنا قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە جەتكىزىلەدى» - دەپ تاعى ناقتىلانعان.

زاڭنىڭ 43 بابىندا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇتىنۋشىلار قۇقىقتارىن قورعاۋ تۋرالى زاڭناماسىن بۇزۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن جاۋاپكەرشىلىككە اكەپ سوعاتىندىعى ەسكەرتىلگەن.

2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭىنىڭ كوپتەگەن

باپتارى ارنايى ءتۇسىندىرىپ جاتۋدى قاجەت ەتپەيدى. مىسالى، زاڭنىڭ 6 بابىندا، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىنىڭ انا تiلiن قولدانۋىنا، قارىم-قاتىناس، تاربيە، وقۋ جانە شىعارماشىلىق تiلiن ەركiن تاڭداۋىنا قۇقىعى بار» - دەلىنسە، 7 بابىندا، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تiلدiك بەلگiسi بويىنشا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن كەمسiتۋگە جول بەرiلمەيدi. قازاقستاندا مەملەكەتتiك تiلدiڭ جانە باسقا دا تiلدەردiڭ قولدانىلۋىنا جانە ولاردى ۇيرەنۋگە كەدەرگi كەلتiرەتiن لاۋازىمدى ادامداردىڭ iس-ارەكەتتەرi قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا سايكەس جاۋاپتىلىققا اكەپ سوقتىرادى» - دەپ كورسەتىلگەن.

اتالعان زاڭنىڭ 22-بابى، پوچتا-تەلەگراف جونەلتiلiمدەرiنiڭ تiلi -

دەپ اتالادى، وعان سايكەس، «پوچتا-تەلەگراف جونەلتiلiمدەرi قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگiندە مەملەكەتتiك تiلدە نەمەسە ورىس تiلiندە، ال رەسپۋبليكادان تىس جەرلەرگە بەلگiلەنگەن حالىقارالىق ەرەجەلەرگە سايكەس جiبەرiلۋى ءتيىس».

مەنىڭ ويىمشا، بۇل زاڭنىڭ بىزگە تىكەلەي قاتىسى بار تۇسى تiل تۋرالى زاڭداردى بۇزعانى ءۇشiن جاۋاپتىلىق كوزدەلگەن 24 باپ بولىپ تابىلادى.

وعان سايكەس، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تiل تۋرالى زاڭدارىنىڭ بۇزىلۋىنا كiنالi مەملەكەتتiك ورگانداردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى نە جاۋاپتى حاتشىلارى نەمەسە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ايقىندايتىن وزگە دە لاۋازىمدى ادامدارى، كەز كەلگەن مەنشiك نىسانىنداعى ۇيىمداردىڭ بiرiنشi باسشىلارى, سونداي-اق زاڭدى جانە جەكە تۇلعالار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا سايكەس جاۋاپتى بولادى».

«لاۋازىمدى ادامنىڭ مەملەكەتتiك تiلدi بiلمەۋ جەلەۋiمەن ازاماتتاردىڭ وتiنiشتەرiن قابىلداۋدان باس تارتۋى، سونداي-اق مەملەكەتتiك تiلدە جانە باسقا تiلدەردە قىزمەت اتقارىلاتىن سالادا ولاردىڭ قولدانىلۋىنا كەز كەلگەن كەدەرگi كەلتiرۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا كوزدەلگەن جاۋاپتىلىققا اكەلiپ سوعادى» - دەلىنگەن.

ەگەر الدىڭعى زاڭنىڭ مەن كورسەتكەن الدىڭعى باپتارى (6-7 باپ) ازاماتتىڭ ء(بىزدىڭ جاعدايدا ارىستان پاتشا لاقاپ ەسىمدى ينتەرنەت قولدانۋشى) ءوز قۇقىعىن قورعاۋىنا بايلانىستى بولسا (بۇل قۇقىقتارىن قولدانۋ قولدانباۋى ونىڭ ءوز ەركى), سوڭعى 24 باپ، جالپىعا جاريا بولعان فاكت بويىنشا «قازپوچتا» اق-نىڭ جاۋاپتىلىعىن كوزدەيدى. بۇل جەردە بىزگە ارىستان پاتشانىڭ شاعىم بەرۋ قۇقىعىن پايدالانۋ نەمەسە پايدالانباۋى ماڭىزدى ەمەس.

3. قر كونستيتۋتسياسىنىڭ  39 بابىنىڭ 3 بولىمىندە، «ساياسي سەبەپتەر بويىنشا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قانداي دا بiر تۇردە شەكتەۋگە جول بەرiلمەيدi. كونستيتۋتسيانىڭ 10; 11; 13-15-باپتارىندا; 16-بابىنىڭ 1-تارماعىندا; 17-بابىندا; 19-بابىندا; 22-بابىندا; 26-بابىنىڭ 2-تارماعىندا كوزدەلگەن قۇقىقتار مەن بوستاندىقتار ەشبiر جاعدايدا دا شەكتەلمەۋگە تيiس» - دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي انىق كورسەتىلگەن.

ەندى وسى سوڭعى ابزاتستاعى بىزگە قاتىستى ەكى بولىمىنە ناقتىراق توقتالار بولسام،   14 باپتىڭ 2 تارماعىندا، «تەگiنە، الەۋمەتتiك، لاۋازىمدىق جانە مۇلiكتiك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسiلiنە، ۇلتىنا، تiلiنە، دiنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرiنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكiمدi ەشقانداي كەمسiتۋگە بولمايدى» - دەلىنسە، ال، 19 بابىنىڭ 2 تارماعىندا «اركiمنiڭ انا تiلi مەن ءتول مادەنيەتiن پايدالانۋعا، قارىم-قاتىناس، تاربيە، وقۋ جانە شىعارماشىلىق تiلiن ەركiن تاڭداپ الۋعا قۇقىعى بار» - دەپ انىق كورسەتىلگەن.

سونىمەن قاتار، كونستيتۋتسيامىزدىڭ 39 بابى، 2 تارماعىندا، «ۇلتارالىق تاتۋلىقتى بۇزاتىن كەز كەلگەن ارەكەت كونستيتۋتسيالىق ەمەس دەپ تانىلادى».

مەنىڭ جەكە پىكىرىم، ەلدەگى بەلگىلى باق جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى بىرنەشە كۇننەن بەرگى تولاستاماي جاتقان قىزۋ پىكىرتالاس - «قازپوچتا» اق-ى قىزمەتكەرىنىڭ ارەكەتىنەن، قازاق ۇلتىن تىلدىك تۇرعىدان كەمسىتۋ، ازاماتتاردىڭ قارىم-قاتىناس ءتىلى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى تاڭداۋىنا شەكتەۋ، ۇلتارالىق ارازدىق تۋعىزۋ بەلگىلەرىنىڭ بار ەكەنىن دالەلدەيدى.

ەگەر، «قازپوچتا» اق-نىڭ اتىشۋلى قىزمەتكەرىنىڭ جەكە باسى انىقتالعان جاعدايدا، ونىڭ ۇستىنەن قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ ءالەۋمەتتiك، ۇلتتىق، رۋلىق، ناسiلدiك نەمەسە دiني ارازدىقتى قوزدىرۋ بەلگىلەرى بويىنشا 164 بابىمەن جاۋاپتىلىققا تارتىلۋى مۇمكىن.

الەۋمەتتiك، ۇلتتىق، رۋلىق، ناسiلدiك، دiني ارازدىقتى نەمەسە الاۋىزدىقتى قوزدىرۋعا، ازاماتتاردىڭ ۇلتتىق ار-نامىسى مەن قادiر-قاسيەتiن نە دiني سەزiمدەرiن قورلاۋعا باعىتتالعان قاساقانا iس-ارەكەتتەر، سول سياقتى ازاماتتاردىڭ دiنگە كوزقاراسىنا، تەكتiك-توپتىق، ۇلتتىق، رۋلىق نەمەسە ناسiلدiك قاتىستىلىعى بەلگiلەرi بويىنشا ولاردىڭ ايرىقشالىعىن، ارتىقشىلىعىن نەمەسە كەمدiگiن ناسيحاتتاۋ، ەگەر وسى ارەكەتتەر كوپشiلiك الدىندا نەمەسە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن پايدالانا وتىرىپ جاسالسا - 164 باپتىڭ بەلگىلەرىن قۇرايدى.

ول باپ اۋىر قىلمىستار قاتارىنا جاتقىزىلعان، اتاپ ايتقاندا، ءبىرىنشى ءبولىمى بويىنشا 7 جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانسا، ەكىنشى ءبولىمى بويىنشا 3 جىلدان 7 جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە، ال، 3 بولىمىنە سايكەس، 7 جىلدان 12 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.

سونىمەن بىرگە، «قازپوچتا» اق-نىڭ باسشىلىعى دا بۇل ماسەلە بويىنشا قانداي جاعدايدا دا جاۋاپتىلىقتان جالتارا المايدى، سەبەبى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق كودەكسى جانە ەڭبەك كودەكستەرىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس، ول ءوز قىزمەتكەرىنىڭ قىزمەت بابىنداعى ارەكەتتەرى ءۇشىن جاۋاپتى بولىپ تابىلادى.

انىقتاما جاساعان:

قورعاۋشى، بقو ادۆوكاتتار

القاسىنىڭ القا مۇشەسى

ا.ت.قۇسپان

Abai.kz