1-سۋرەت: "ايالى الاقان" باعدارلاماسىنىڭ كەيىپكەرى زارەتا وتەمىسقىزى

2-سۋرەت: ماقالا اۆتورى نازەركە يناقىنقىزى

2007 جىلدىڭ جازى ەدى. شىمكەنت قالاسىنىڭ سىرتىنداعى كوكسايەك بالالار ينتەرناتىندا «تەلەۆيدەنيادان ادامدار كەلەدى» دەپ قىزۋ دايىندىق ءجۇرىپ جاتتى. وزدەرى سىندى جارىمجان جانداردىڭ تاعدىرىن كورسەتەتىن «ايالى الاقاننىڭ» ات باسىن وزدەرىنە قاراي بۇرعانىنا بۇلدىرشىندەر ءدان ريزا بولاتىن. الماتىدان كەلگەن قوناقتاردىڭ الدىنان بالالار ءبىرى سىلتىپ باسىپ، ءبىرى اربامەن، ەندى ءبىرى جەر باۋىرلاي جىلجىپ قارسى الدى. سول ساتتە ارقايسىسىنىڭ مولدىرەگەن جانارىنان قۋانىش پەن ءۇمىت نۇرىن بايقاۋعا بولاتىن...

كوپ بالالاردىڭ اراسىنان ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە الاتىن، كامەرا الدىندا سويلەي الاتىنىن ىزدەگەن ءتۇسىرۋشى توپ زارەتا وتىرعان بولمەگە دە كەلىپ جەتتى. زارەتا - كىشكەنە كۇنىنەن راحيت اۋرۋىنا شالدىققان قىز. ونىڭ سۇيەكتەرى سىنعىش ءارى جاسىنا سايكەس وسپەيدى. ون بەس جاستاعى بويجەتكەننىڭ سىرت كەلبەتىنە قاراپ، ونى التى جاسار ءبۇلدىرشىن دەر ەدىڭىز. سول سەبەپتەن دە، ءتۇسىرۋشى توپتاعىلاردىڭ جاس بالاشا ەركەلەتىپ سويلەگەندەرىنە زارەتا رەنجىپ قالعان بولاتىن. ونىڭ ومىرىمەن تانىسقان سوڭ «ايالى الاقان» كەزەكتى كەيىپكەرى ەتىپ الدى.

1-سۋرەت: "ايالى الاقان" باعدارلاماسىنىڭ كەيىپكەرى زارەتا وتەمىسقىزى

2-سۋرەت: ماقالا اۆتورى نازەركە يناقىنقىزى

2007 جىلدىڭ جازى ەدى. شىمكەنت قالاسىنىڭ سىرتىنداعى كوكسايەك بالالار ينتەرناتىندا «تەلەۆيدەنيادان ادامدار كەلەدى» دەپ قىزۋ دايىندىق ءجۇرىپ جاتتى. وزدەرى سىندى جارىمجان جانداردىڭ تاعدىرىن كورسەتەتىن «ايالى الاقاننىڭ» ات باسىن وزدەرىنە قاراي بۇرعانىنا بۇلدىرشىندەر ءدان ريزا بولاتىن. الماتىدان كەلگەن قوناقتاردىڭ الدىنان بالالار ءبىرى سىلتىپ باسىپ، ءبىرى اربامەن، ەندى ءبىرى جەر باۋىرلاي جىلجىپ قارسى الدى. سول ساتتە ارقايسىسىنىڭ مولدىرەگەن جانارىنان قۋانىش پەن ءۇمىت نۇرىن بايقاۋعا بولاتىن...

كوپ بالالاردىڭ اراسىنان ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە الاتىن، كامەرا الدىندا سويلەي الاتىنىن ىزدەگەن ءتۇسىرۋشى توپ زارەتا وتىرعان بولمەگە دە كەلىپ جەتتى. زارەتا - كىشكەنە كۇنىنەن راحيت اۋرۋىنا شالدىققان قىز. ونىڭ سۇيەكتەرى سىنعىش ءارى جاسىنا سايكەس وسپەيدى. ون بەس جاستاعى بويجەتكەننىڭ سىرت كەلبەتىنە قاراپ، ونى التى جاسار ءبۇلدىرشىن دەر ەدىڭىز. سول سەبەپتەن دە، ءتۇسىرۋشى توپتاعىلاردىڭ جاس بالاشا ەركەلەتىپ سويلەگەندەرىنە زارەتا رەنجىپ قالعان بولاتىن. ونىڭ ومىرىمەن تانىسقان سوڭ «ايالى الاقان» كەزەكتى كەيىپكەرى ەتىپ الدى.

زارەتانىڭ كامەرا الدىندا تۇرىپ:  «بۇل جەردە ءبىز ءبارىمىز - بىردەيمىز، ءبىز ءبارىمىز  - ينۆاليدتەرمىز. بىرەۋ «ەي،  سەنىڭ قولىڭ  جوق» دەسە، ەكىنشىسى «ال سەنىڭ اياعىڭ جوق» دەپ ايتادى. سوندىقتان، ءبىر-ءبىرىمىزدى مازاقتامايمىز» دەگەن سوزدەرى ءتۇسىرىلىم كەزىندە جۋرناليستەردى جىلاتسا، ودان كەيىن بۇل باعدارلامانى كورگەن كورەرمەندەردىڭ كوزىنە جاس ۇيىرگەنى ءسوزسىز. سونداي-اق، «ءومىر - كۇرەس دەيدى، ەگەر قيىنشىلىق كەزدەسسە، ونى جەڭە ءبىل» دەپ شەگەلەي ايتقان سوزدەرىنەن ەكراننىڭ بەرگى شەتىندەگىلەر دە، ارعى شەتىندەگىلەر دە قۋات الدى. قارشاداي قىزدىڭ وسىنشالىقتى جىگەرىنە قايران قالدى. ون ەكى مۇشەسى ءبۇتىن بولا تۇرا، ومىرىنە شاعىمىن ايتىپ جۇرەتىن جاندار ۇياتتان ورتەنەردەي كۇيدە بولدى. وسىلايشا ءتاۋباسىنا كەلگەن كورەرمەندەر رەداكتسياعا حاتتارىن جازا باستادى...

شىمكەنت - الماتى - پەتروپاۆل

زارەتانىڭ ءومىرى تىكەلەي وسى قالالارمەن بايلانىستى ەدى. شىمكەنتتەن الماتىعا ورالعان "ايالى الاقان" باعدارلاماسىنىڭ اۆتورى ءارى جۇرگىزۋشىسى بيبىگۇل داۋلەتبەكقىزى زارەتانىڭ اناسىن ىزدەستىرۋ شارالارىنا كىرىسىپ كەتتى. ءىس ناتيجەلى بولىپ، كوپ ۇزاماي اناسىنىڭ مەكەنجايىن، تەلەفون ءنومىرىن تاپتى. دەرەۋ سول مالىمەتتەر بويىنشا پەتروپاۆلعا قوڭىراۋ شالدى. تەلەفوننىڭ ارعى جاعىنان ايەل داۋىسى ەستىلدى.

- اللو؟!

- سالەمەتسىز بە؟ ءبىز «ايالى الاقان» باعدارلاماسىنان حابارلاسىپ وتىرمىز. ءسىز زارەتانىڭ اناسىسىز با؟

داۋىسى بىردەن وزگەرىپ، دىرىلدەپ شىقسا دا، بىلدىرتپەۋگە تىرىسقان ايەل نە دەرىن بىلمەي ابدىراپ قالدى. ءسال كىدىرىستەن كەيىن:

- «مەن  ءوزىم اۋرۋ اداممىن، ەندى ماعان حابارلاسپاڭدار!!!» دەدى.

تەلەفوندى قويا سالا، جانىنداعى توسەككە سىلق ەتىپ وتىرا كەتكەن بايعۇس انانىڭ جان دۇنيەسى استاڭ -كەستەڭ بولىپ جاتتى. ونسىز دا كۇنى -ءتۇنى قىزىن ويلاپ قايعىرىپ، ىشتەي تىنىپ جۇرگەن ايەلگە بۇگىنگى 1-2 مينۋتقا عانا سوزىلعان تەلەفونداعى اڭگىمە وتە اۋىر ءتيدى. باۋىر ەتى  - بالاسىنىڭ، زارەتانىڭ، اتىن ەستىگەندە، ەسىنەن تانىپ قالا جازداعان. ەندى نە ىستەمەك؟ ءومىردىڭ اعىمى قانداي بولسا،  سوعان كونەدى دە بەيباق.

بيبىگۇل مۇنداي جاۋاپتى كۇتپەگەندىكتەن نە ىستەرىن بىلمەي قالدى. نە دە بولسا، بۇل اڭگىمە جايىندا زارەتاعا ءتىس جارماۋعا بەكىندى.

ارادا بىرنەشە جىلدار ءوتتى. زارەتا ەسەيگەن ەدى. ونىڭ اگەنت ارقىلى باۋىرلارىن تاپقانى، قازىرگى كۇنى ۇلكەن اعاسىنىڭ قولىندا تۇرىپ جاتقانى جاقىندا بولعان سۇحبات بارىسىندا بەلگىلى بولدى.

«وتباسى دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءبىلدىم»

زارەتا وتەمىسقىزى:

-  ءوزىڭىز بىلەسىز، كەز كەلگەن جەتىمدەر ۇيىندەگى بالالاردىڭ ەس بىلگەندەگى قوياتىن ەڭ العاشقى سۇراعى - «مەنىڭ اتا-انام قايدا؟». مەن دە ەسىم كىرگەننەن كەيىن تۋ تۋرالى كۋالىگىمدەگى مالىمەتتەر بويىنشا جاقىندارىمدى ىزدەستىرە باستادىم، ارينە، تاربيەشى اپايلاردىڭ كومەگىمەن. بىراق ءبىر جاقسى جاڭالىق بولمادى. سوندا دا ءۇمىتىمدى ۇزبەدىم. اقىرى 2012-جىلدىڭ جازىندا اگەنت ارقىلى باۋىرلارىمدى تاپتىم. كەزدەسىپ، قۇشاقتاسقاندا ءوزىمنىڭ جاقىندارىم ەكەنىن جۇرەگىم سەزدى. كوز جاسىم كول بولدى. باۋىرلارىمدى تاپقانىما وتە قۋانىشتىمىن! ءومىرىم وزگەردى. وتباسى دەگەننىڭ نە ەكەنىن كوردىم، ءبىلدىم. ءۇش باۋىرىم بار. قازىر ۇلكەن اعامنىڭ قولىندا تۇرامىن.

- ءومىر بويى اڭساعان اناڭ تۋرالى نە ءبىلدىڭ؟

زارەتا وتەمىسقىزى:

- انامنىڭ ديدارىن كورىپ ۇلگەرمەدىم، قايتىس بولىپتى.   انام وتە جاقسى ادام بولعان ەكەن. كوپ قيىنشىلىق كورگەن. مەنى تاستاعان سەبەبى بولدى، بىراق مەنىڭ ويىمشا، اناما دا وڭاي بولعان جوق. قانشا جىل وتسە دە، مەنى ۇمىتپاعان عوي. ولەر الدىندا باۋىرلارىما «زارەتا دەگەن قىزىم بولۋ كەرەك، ىزدەپ تابىڭدار» دەپتى.

- وسكەن ۇياڭ - ينتەرناتتى ءجيى ەسىڭە الاسىڭ با؟

زارەتا وتەمىسقىزى:

- ءار ادام وسكەن جەرىن ۇمىتپاۋ كەرەك. مەن دە ۇنەمى ەسكە الىپ وتىرامىن. كەيدە جىلاپ قالامىن. ينتەرناتتى قانشا جىل باسقارعان راتبەك اعا وتە جاقسى ادام.  ونى اكەمدەي جاقسى كورەمىن. ول بارلىق بالانىڭ اكەسى بولا ءبىلدى. «بۇل بالالارعا قولىمىزدان كەلگەنشە كومەكتى ايامايمىز» دەپ جۇگىرىپ جۇرەتىن. جۇرەگى جۇمساق ادام ەدى. اقىرى سول جۇرەگى سىر بەرىپ، قاتتى ناۋقاستانىپ، جۇمىستان كەتتى. بالالار ءۇيى ءبىزدى تەك جاقسى نارسەگە ۇيرەتكەن. سوندىقتان قاناعات ەتۋ كەرەك.

- سەندەر 16-جاسقا دەيىن ينتەرناتتا، سوسىن 19-جاسقا دەيىن كاسىبي-تەحنيكالىق مەكتەپتە تاربيەلەنەسىڭدەر. ارى قاراي ۇلكەن ءومىر باستالادى. مىنا قىم-قۋىت قوعام سەندەردى قالاي قارسى الدى؟

زارەتا وتەمىسقىزى:

- ينتەرناتتان شىققاندا وتە قورقىنىشتى. بۇكىل جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزىڭنىڭ موينىڭا الادى ەكەنسىڭ. مۇمكىندىگىڭنىڭ شەكتەۋلى ەكەنىن دە ەندى ايقىن سەزىنە باستايسىڭ. ۇلكەن ءومىر مەنى قيىنشىلىقتارمەن قارسى الدى. اياعىمدى سىندىردىم. ءۇيسىز-كۇيسىز ادامدار پانالايتىن ورتالىقتا 6 اي بولدىم. جاتاقحاناعا باردىم، مۇگەدەك دەپ قابىلدامادى. قولىمنان ەشتەڭكە كەلگەن جوق. جىلادىم، جۇدەدىم. بىراق ساعىم سىنعان جوق، سابىر قىلدىم. اكە-شەشەسى جوق ادامدار ءار نارسەگە دايىن بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. مەن دە قيىنشىلىق كەزدەسكەندە تاڭ قالمادىم. سەبەبى  سولاي بولاتىنىن بىلگەن ەدىم، سوندىقتان قيىنشىلىقتى جەڭدىم. سودان كەيىن مەنى قۋانىش كۇتىپ تۇردى - باۋىرلارىمدى تاپتىم. باۋىرلارىمدى تاپقان كۇنى بىردەن بيبىگۇل اپشەمە حابارلاستىم، ول كىسى مەنەن بەتەر قۋاندى.

- بيبىگۇلمەن ءجيى حابارلاسىپ تۇراسىڭ با؟

- ارينە. كىم بىلەر ەگەر بيبىگۇل داۋلەتبەكقىزى بولماسا مەن وسى كۇنى ءوزىمنىڭ تۋعان باۋىرلارىمدى ەشقاشان بىلمەي كەتەر مە ەدىم. ول كىسىگە مىڭ دا ءبىر راحمەت،  باعدارلاما ارقىلى ءبىز سياقتى جارىمجان بالالاردىڭ بۇل ومىردە بار ەكەنىن جانە بىزدەر دە بۇل دۇنيەدە بىرەۋگە كەرەك ەكەنىمىزدى حالىققا كورسەتتى. حالقىم زارەتا دەگەن كىپ-كىشكەنتاي قىزدىڭ قازاق ەلىندە تىرمىسىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىنان حاباردار بولدى. باعدارلامادان كەيىن مەنىڭ دوستارىم كوبەيدى. ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسىم ودان بەتەر ارتتى. "ايالى الاقان" ارقىلى سول كەزدە ەسەپ-شوتىما تۇسكەن قاراجاتىمدى وسى كۇنگە دەيىن ساقتاپ كەلەمىن.

- وسىدان 6 جىل بۇرىن سەن 15 جاسىڭدا «ءومىر - كۇرەس» دەپ ەدىڭ. قازىر جيىرماداسىڭ. ەندىگى ويىڭدى بىلۋگە اسىقپىن.

زارەتا وتەمىسقىزى:

-  ءيا، ءومىر شىنىندا دا كۇرەس ەكەن. بۇل ومىردە وڭاي ەشتەڭە جوق ەكەنىن ءتۇسىندىم. ءبىز سياقتى ادامدارعا ايتقىم كەلەدى، مۇگەدەك ەكەنمىن دەپ وتىرا بەرۋگە بولمايدى. قيىنشىلىقتى جەڭۋ كەرەك. بۇل جالعان ومىردە ۇكىمەتكە دە سەنبەۋ كەرەك. جەتىمدەرگە تولىق جاعداي جاسالىنىپ جاتقان جوق. ءۇي الۋ مۇمكىن ەمەس. جەتىمدەر كوبەيىپ جاتىر. سوندىقتان ءار نارسەگە ءوزىمىز دايىن بولۋ كەرەكپىز.

-  ەندىگى ارمانىڭ نە؟

زارەتا وتەمىسقىزى:

-  ارمانسىز ءومىر سۇرۋگە بولمايدى. اياعىما وپەراتسيا جاساتقىم كەلەدى. ءتۇزۋ جۇرسەم دەيمىن. جۋرناليستيكانى وقىعىم كەلەدى، جۇمىسقا ورنالاسقىم كەلەدى. ازىرشە، ۇيدەمىن.  ۇلكەن جەتىستىگىم - دامدىلەپ تاماق جاساۋدى ۇيرەنىپ ءجۇرمىن. فوتوشوپپەن سۋرەتتەردى ارلەگەندى جانىم جاقسى كورەدى. كەرەك جەرلەرگە ءوزىم بارىپ كەلەمىن. مۇلدە قيىن ەمەس. قۇدايعا شۇكىر، مىنە، وسىلاي ءومىرىم ءوتىپ جاتىر. باقىتتىمىن. سىزدەرگە كوپ راحمەت!

بۇل اڭگىمە-سۇحبات ءبارىمىزدى سوناۋ 2007 جىلدىڭ جازىنا اپارعانداي ەدى. ارمانى ۇشقىر، سوزدەرى وتكىر، جۇرەگى تازا زارەتا وتەمىسقىزىنىڭ سوزدەرى سول كەزدە جانىندا بولعان كەز كەلگەن ادامدى جىگەرلەندىرگەندەي.

نازەركە يناقىنقىزى

Abai.kz