الەمنىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى ەكونوميكا الپاۋىتى سانالاتىن امەريكا مەن قىتاي قاتىناسى شي توراعا بيلىككە كەلگەلى بەرى بارعان سايىن ۋشىعىپ بارادى. اقش-تىڭ كوممۋنيستىك بيلىكتى تۇقىرتىپ كەلگەن كىسىلىك قۇقىق، دەموكراتيا قاتارلى ۇيرەنشىكتى ۇرتوقپاعى باسقا ارناعا بۇرىلىپ، ءتىپتى دە قاتايا ءتۇستى. ترامپ «ساۋدا سوعىسىن» باستاسا، جۇمساق پوزيتسيا ۇستانادى دەگەن بايدەن بيلىگى «چيپ سوعىسىن» اشتى. قويان جىلى كىرگەلى بەرى ەكى ەل قاتىناسى جاقسارۋدىڭ ورنىنا، بارعان سايىن ۋشىعىپ بارادى.

قىتايعا قارسى جاڭا قادامدى ءبىرىنشى بولىپ اقش كونگرەسسى جاسادى. ورتا مەرزىمدىك سايلاۋدا پارلامەنتتە باسىم ورىنعا يە بولىپ، ارتىنان ءوزارا ايداي بولىپ، توراعاسىن ارەڭ سايلاعان رەسپۋبليكاشىلدار ىشتەرىنەن ارنايى قىتاي ماسەلەسىن رەتتەيتىن زاڭ جوبالارىن دايىنداۋمەن اينالىساتىن كوميتەت قۇردى. وعان ترامپ زامانىنان قىتايعا ءتىسىن قايراپ كەلە جاتقىن ازۋلى كونگرەسسمەندەر توپتاستى. ولار بىردەن قىتايدىڭ الەمدى جايلاعان كوروناۆيرۋسقا، جۇيەدەن ىندەتتەن قايتىس بولعان ميلليونداعان امەريكالىقتىڭ ولىمىنە باستى جاۋاپكەر ەكەنىن انىقتايتىن زاڭ جوباسىن دايىنداپ، 4.8 تريلليون وتەماقى ءوندىرىپ الۋدى ۇسىندى. قىتايدىڭ جاندى جەرى تايۋانعا بايلانىستى دا جاڭا زاڭ جوباسىن ازىرلەپ، پالاتا توراعاسى ماككارتي دەموكرات پەلوسي نانسيدان قالىسپاي كوكتەمگە قاراي تايۋانعا ساپارلاي باراتىنىن مالىمدەدى.

جاڭا جىلداعى قىتايعا قارسى ەكىنشى سوققىنى اقش اكىمشىلىگى اق ءۇي جاسادى. اقپاننىڭ باسىندا امەريكانىڭ ءار وڭىردەگى تۇرعىندارى توبەلەرىنەن اي دەيىن دەسە اي ەمەس، ءۇشپا دەنەنى بايقاعانى جەر جاھانعا ءمالىم بولدى. ول ۇشپازات قىتايدىڭ تىڭشىلىق ماقساتتاعى كولەمى ءۇش دانا اۆتوبۋسپەن پاراپار اۋە شارى بولىپ شىقتى. قىتاي تاراپى باسىندا مويىنداماعانىمەن، ارتىنان جەل ايداپ كەتكەن ازاماتتىق ماقساتتاعى وزدەرىنە تيەسەلى دۇنيە ەكەنىن مويىندادى. سەنبى كۇنى اقش سوعىس ۇشاعى الىپ شاردى اشىق تەڭىزگە شىققان ورايلى ساتتە اتىپ ءتۇسىردى.

الەم ساقشىسى اتانعان امەريكانىڭ اسپانىنا قىتايدىڭ «اداسقان»، انىعىندا اڭىس اڭداپ كىرگەن اۋە شارى اقش جۇرتىن الا تايداي ءبۇلدىردى. ترامپ باستاپ، پامپەو قوستاپ بايدەن بيلىگىنىڭ بەيقامدىعىن، شۇعىل شەشىم جاساۋعا قاۋقارسىزدىعىن سىنادى. اق ءۇي جاعدايدىڭ باقىلاۋدا بولعانىن، پرەزيدەنت بايدەننىڭ اقپاننىڭ ءبىرى كۇنى اتىپ تۇسىرۋگە شەشىم قابىلداعانىن، تۇرعىنداردىڭ قاۋىپسىزدىگىن باستى ورىنعا قويىپ، ورايلى ءساتتى كۇتكەنىن جەتكىزدى. قىزدى-قىزدىمەن قىتايدىڭ تىڭشى اۋە شارىنىڭ امەريكادا العاش بايقالىپ وتىرماعانىن، ترامپ كەزىندە ءۇش رەت كورىنگەنىن ايتىپ سالدى. ترامپپەن ونىڭ بۇرىنعى كومانداسى ونى جوققا شىعاردى. ايتىپ-ايتپاي قىتايدىڭ جەل ايداعان، نە ادەيى جىبەرگەن اۋە شارى دەموكراتيانىڭ كەسىرىنەن اۋا جايىلىپ بارا جاتقان اقش-تىڭ بەيقام تۇرعىندارىن ءبىر سىلكىگەندەي بولدى. مەملەكەت حاتشىسى جەكسەنبىگە جوسپارلاعان قىتاي ساپارىن كۇشىنەن قالدىردى. دۇنيەجۇزىلىك ەكىنشى سوعىستا باسا كوكتەپ كىرگەن جاپون سوعىس ۇشاقتارى مەن «11-قىركۇيەك» وقيعاسى كەزىندەگى ءال-قايدانىڭ شابۋىلىمەن سالىستىرىپ جاتقاندار بار.

قىتايدىڭ جەل ايداعان زاتتارىنىڭ امەريكانى اينالسوقتايتىنى ءبىرىنشى رەت ەمەس ەكەنى بەلگىلى. بۇدان بۇرىنعى جىلدارى قىتايدىڭ كەمەلەرى ءار قۇرلىقتىڭ تەڭىز ايدىنىنان بوي كورسەتكەندە دە، «ازاماتتىق ماقساتتاعى» دەپ قۇتىلاتىن. بۇل جولعى اۋە شارلارىنىڭ جولى اقش قورعانىس كۇشتەرى جاعىنان كەسىلدى. بايدەن بيلىگى اۋە شاردىڭ قالدىقتارىنا زەرتحانادا ساراپتاما جاساپ، بۇگە-شىگەسىنە دەيىن انىقتاپ، كەزەكتى قاتاڭ شارانى سودان سوڭ بارىپ قابىلداماق.

قىتاي مەن اقش قاقتىعىسىنىڭ وشاعى تەڭىز تاسىمالى جولىنا تالاس، تايۋان ماسەلەسى ەكەنى بارشاعا ءمالىم. اۋە شارى وقيعاسى سونىڭ ءبىر شەتىن كورىنىسى عانا. اقش تارابى ءۇشىنشى مەرزىمگە سايلانعان شي توراعانىڭ ەندىگى ماقساتى تايۋاندى الۋ دەيدى. ولاردىڭ مالىمەتىنشە قىتاي بيلىگى 2025 جىلعا دەيىن اسكەري دايىندىقتى ساقاداي ساي ەتۋگە قۇلشىنا كىرىسكەن. امەريكانىڭ ۋكرايناعا تانك بەرۋى، فليپپينمەن ءتورت اسكەري بازا سالۋعا كەلىسىم جاساسۋى، سونىڭ ءبارىن بەسقولداي ءبىلىپ وتىرعاندىقتان ەكەن.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz