كيەلى مەكەن، قاسيەتتى تۇركىستانداعى «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايى ەلىمىزدەگى ىرگەلى مۇراجاي بولۋىمەن قاتار، سان عاسىرلار بويى ءيسى مۇسىلمان جۇرتىنىڭ قاسيەتتى زيارات ورنى. اۋليەلەردىڭ سۇلتانى قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ رۋحاني مۇراسى مەن ءىلىمىن، ءامىر تەمىر داۋىرىنەن قالعان قۇندى ورتاعاسىرلىق جادىگەرلەر مەن مۇراجاي ءىسىن جانە كەسەنە ماڭىندا جەرلەنگەن حاندار مەن بي، باتىرلاردىڭ ونەگەسىن زەرتتەۋ، ناسيحاتتاۋ جۇمىسىمەن اينالىسىپ وتىرعان مۇراجاي ۇجىمىنىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ نەگىزىندە دايىندالعان ماقالانى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

كيەلى مەكەن، قاسيەتتى تۇركىستانداعى «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايى ەلىمىزدەگى ىرگەلى مۇراجاي بولۋىمەن قاتار، سان عاسىرلار بويى ءيسى مۇسىلمان جۇرتىنىڭ قاسيەتتى زيارات ورنى. اۋليەلەردىڭ سۇلتانى قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ رۋحاني مۇراسى مەن ءىلىمىن، ءامىر تەمىر داۋىرىنەن قالعان قۇندى ورتاعاسىرلىق جادىگەرلەر مەن مۇراجاي ءىسىن جانە كەسەنە ماڭىندا جەرلەنگەن حاندار مەن بي، باتىرلاردىڭ ونەگەسىن زەرتتەۋ، ناسيحاتتاۋ جۇمىسىمەن اينالىسىپ وتىرعان مۇراجاي ۇجىمىنىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ نەگىزىندە دايىندالعان ماقالانى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

ازىرەت سۇلتان مۇراجايى قورىنداعى ورتاعا-سىرلىق تاريحي قۇندى مۇراعاتتىڭ ءبىرى - ءامىر تەمىر داۋىرىنەن ساقتالعان قولا لاۋحالى تۋ. تۋدىڭ سابى اعاشتان جاسالىنىپ، جاسىل ءتۇستى بوياۋمەن بويالعان، ونىڭ ۇزىندىعى 8 مەترگە جۋىق، لاۋحاسى، ياعني ۇشى قولادان قۇيىلعان، بيىكتىگى - 98 سم، سالماعى - 5 كگ.
«تاريح - تانىم، تاعىلىم، تاربيە، بابالار تاجىريبەسى، تۋعان توپىراعىڭدى تانۋدىڭ كىلتى، وتانىڭا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ اق باستاۋى تۇركىستان - ءتول تاريحىمىزدىڭ ۇلكەن دە كۇردەلى ارناسى...
تۇركىستان توڭىرەگىندە ەل اۋزىندا جۇرگەن ءماندى اڭىز، ءاپسانا مەن اڭگىمە كوپ، كونەنىڭ كوزى، اسىلدىڭ سىنىعى - قۇندى جادىگەرلىكتەر مول. ءبىز وسىنىڭ ءبارىن ەكشەپ، قاجەتىمىزگە جاراتۋىمىز كەرەك، بابالار تاجىريبەسىن يگەرۋىمىز كەرەك»، - دەگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءسوزى ەلدىكتىڭ، ەرلىكتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ تۋىن جىقپاعان حالقىمىزدىڭ رۋحاني، مادەني مۇرالارىنداعى عيبراتتى ونەگەنىڭ حالىق يگىلىنە جاراتىلۋىنىڭ ماڭىزىنا ناقتى نۇسقاپ تۇر. «ادامگەرشىلىكتىڭ تۋى» دەگەن ءسوز تىركەسىنىڭ حالىق ساناسىندا بەرىك ورىن الۋىنىڭ ءوزى دە ازىرەت سۇلتان كەسەنەسىندەگى تۋدىڭ ءمان-ماعىناسىنا تەرەڭدەي ۇڭىلۋگە جەتەلەيدى.
«حاق ءراسۋلى مۇحامبەت،
ابزالى ارتىق نۇر وتكەن.
ارتىنان كەلىپ ءتورت يمام،
شاريعات جولىن كۇزەتكەن.
ءسارۋار ءپىردىڭ باسشىسى -
قوجا احمەت ياساۋي،
تۇركىستاندا بۇ دا وتكەن،
تۋىنا جۇرتىن تۇنەتكەن.
زىكىرىن ايتىپ، زارلانىپ،
پىكىرىن بىزگە مۇرا ەتكەن» دەگەن ساتتىعۇل جانعابىلۇلى (ر.ع.) ءوزىنىڭ جىرلارىندا «تۋىنا جۇرتىن تۇنەتىپ»، ياعني حالقىنىڭ رۋحاني تىنىشتىعىن قامتاماسىز ەتكەن ەرلەردىڭ ەسىمدەرىن اتاپ ايتىپ، ولاردىڭ سيپاتتارى مەن قىزمەتىن اشىپ كورسەتەدى.
لاۋحانىڭ قۇيىلۋى مەن ويۋلارىنان، ورنەكتەلىپ جازىلعان اراب، پارسى جازۋلارىنان كەسەنەدەگى ورتاعاسىرلىق قولا بۇيىمداردىڭ قۇيىلۋ تەحنولوگياسىنا ءتان ورتاق تاقىرىپتىق، يدەيالىق، سيمۆولدىق بىرتۇتاستىقتى، ۇقساستىقتى كورەمىز. ماسەلەن، لاۋحانىڭ مويىندىعىنىڭ قۇرىلىمدىق پىشىنىندە شىراعداندارمەن ۇقساستىق ايقىن كورىنسە، سۇيىرلەنگەن جاپىراققا ۇقساس نەگىزگى بولىگىنىڭ ءپىشىنى جانە قوشقارمۇيىز ويۋلارمەن اياقتالۋى ەسىك القاسى مەن تايقازاننىڭ تۇتقاسىنا ۇقسايدى.
لاۋحانىڭ ءوزى ەكى بولىكتەن - ورتاسىندا ويۋلى-ورنەكتى جازۋلارى بار نەگىزگى جاپىراق فورماسىنداعى جالپاق بولىگىنەن جانە سىعىلعان شارعا ۇقساس ەكى بەلدەۋى بار كونۋس تارىزدەس مويىندىعىنان قۇرالعان. نەگىزگى بولىگىنىڭ جالپاق تۇسىنىڭ ديامەترى - 37,5 سم، بيىكتىگى - 59 سم جانە مويىندىق تابانىنىڭ ديامەترى - 14,5 سم، بيىكتىگى - 39 سم. شارلارىنىڭ اينالا اۋقىمى بىرەۋىنىكى - 40 سم، ەكىنشىسى - 32 سم. لاۋحانىڭ ۇشكىل جاپىراق ءتارىزدى نەگىزگى بولىگى مويىندىققا قوشقارمۇيىز ويۋ تۇرىندەگى قاپسىرمامەن بىرىكتىرىلىپ، ءۇش تۇيمەشەگىمەن بەكىتىلگەن. لاۋحانىڭ نەگىزگى بولىگىنىڭ ۇشى قوشقارمۇيىز ويۋلاردىڭ ءوزارا سيممەتريالى، ەكى ساتىلى بىرىككەن كومپوزيتسياسىنان قۇرالعان. لاۋحا ۇشىنداعى ۇلكەن ويۋدىڭ ۇشتاسقان ۇزىن ۇشتارىنىڭ ورتاسىندا ەكى جاعىنان بىردەي وقىلاتىنداي ەتىپ «اللا» ءسوزى ويىلىپ جازىلعان: الله
وسى «اللا» ءسوزىن جيەكتەگەن ەكى قوشقارمۇيىز ويۋدىڭ ۇزىن ۇشتىقتارىنىڭ
ا بەتىنە كاليما ءشاحادات (كۋالىك ءسوزى) پەن اللا تاعالانىڭ ەسىمى جازىلعان:
اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمدا عبده ورسوله. يا الل
قازاق تىلىندەگى ماعىناسى:
ءبىر اللادان باسقا قۇداي جوق ەكەندىگىنە كۋالىك بەرەمىن جانە مۇحاممەد اللانىڭ قۇلى ءارى ەلشىسى ەكەندىگىنە كۋالىك بەرەمىن! ءيا، اللا!
ب بەتىندە ويۋدىڭ ۇزىن ۇشتارىنىڭ بىرىندە اللاعا ماداق، بىرىندە كاليما-ي تاۋحيد جازىلعان:
لا اله الا الله محمد رسول الله الحمد لله على كل حال
قازاق تىلىندەگى ماعىناسى:
ءبىر اللادان باسقا قۇداي جوق، مۇحاممەد ونىڭ جىبەرگەن ەلشىسى. بارلىق حالدە اللاعا ماداق!
لاۋحانىڭ ۇشىنداعى قوشقار-ءمۇيىز ويۋدىڭ ەكى جاققا شيىرىلعان ۇشتارىنىڭ ەكى بەتىندە ءتورت حاليفانىڭ اتتارى جازىلعان. ا بەتىندە:
ابوبكر صديق عمر فاروق
قازاق تىلىندەگى ماعىناسى:
ابۋباكىر سىدىق، ومار فارۋق
ب بەتىندە: عثمان عفان على المرتضى
قازاق تىلىندەگى ماعىناسى:
وسمان اففان، ءالي ءال-مۇرتازا
ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الۋعا ءتيىستى اللا ەسىمىن قورعاپ-قورشاعان يمان قاۋىزى - كاليما شاحادات ورتاڭعى بولىگىنىڭ ب بەتىنە اللا ەسىمىن جيەكتەي قاۋسىرا جازىلعان. وسى يماننىڭ قاۋىزى - جۇرەك ءدىلدى تازارتاتىن نەگىزگى قۇرالدىڭ فورماسى - كاليما تايبا جانە نەگىزگى امال ارەكەت - قانداي حالدە بولسىن اللانى ماداقتاۋ بۇيرىعى ەكىنشى جاعىنان دا وقىلاتىن ورتاڭعى بولىكتەگى «اللا» ءسوزىن ەكى جاعىنان قاۋسىرا ا بەتىندە جازىلعان. يماندى قورعاپ، كۇزەتۋ ءۇشىن ادامنىڭ اللا ەسىمىن جاد ەتۋى، ياعني كاليما ءتاۋحيدتى ۇنەمى زىكىر ەتىپ، قانداي حالدە بولسا دا اللاعا ماداق ايتۋدان تانباۋى كەرەك دەگەن قاعيدا - يسلام دىنىندەگى باستى ۇستانىم. وسى قاعيدا ءياساۋيدىڭ ءحال ىلىمىنە ساياتىن تەرەڭ ءمان-ماعىنامەن استارلانىپ، لاۋحانىڭ ا بەتىنە سىيعىزىلعان. يسلام اقلاعىنا ساي ادامنىڭ جۇرەگى جەر كوككە، عارشى كۇرسىگە سىيمايتىن، تەك يماندى قۇلىنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الاتىن اللاعا عانا مەكەن بولۋعا لايىقتى ورىن. دەمەك، «مەنى، جاراتقان اسپانىم دا، جەرىم دە سىيعىزا المايدى، تەك مومىن پەندەمنىڭ جۇرەگىنە عانا سىيامىن» دەگەن اللا تاعالاعا سەنىم جانە سول ورىندى لاستىقتان تازارتۋ ارەكەتى - ءياساۋيدىڭ ءحال ءىلىمىنىڭ، حيكمەت ءداستۇرىنىڭ نەگىزگى ءتاسىلى. ءحال ىلىمىمەن تازارىپ، نۇرلانعان جۇرەكتى يشارالايتىنداي اشىق جەرگە، شاپاقتى نۇرىن شاشقان بەينەدە «اللا» ءسوزىنىڭ جازىلۋى، يمان قاۋىزىنىڭ ىشىندە ورىن الۋعا ءتيىستى نەگىزگى ءماندى كورسەتەدى. قوشقارمۇيىز ويۋدىڭ ءوزى «ادام» دەگەن ۇعىمدى يشارالايتىنىن ەسكەرسەك، ادام تابيعاتىنىڭ نۇرلى رۋحاني جاعىمەن قاتار، كولەڭكەلى تاندىك قىرىنىڭ بار ەكەندىگىنە مەڭزەيتىندەي ويۋلار مەن ويۋلى جازۋلار ءبىر-بىرىنە قاراما-قارسى سيممەتريالى تۇردە ورنالاسقان. ادامدى ادامي كەمەلدىككە جەتكىزەتىن رۋحاني دامۋدىڭ ءوزى ونىڭ بويىنداعى وسى رۋحتىق جانە ناپسىلىك ەكى سيپاتتىڭ كۇرەسىنەن تۋىنداي تۇرىپ، ەكى دۇنيەلىك باقىتتىڭ كىلتىن يەلەنۋدى ماقسات تۇتىپ، ادامگەرشىلىكتى تۋ ەتەتىن تولىق ادامنىڭ قالىپتاسۋىنا باستايدى. لاۋحانىڭ سيممەتريالى قۇرىلىمى، ونىڭ ورتالىق بىلىگى بويىمەن اينالۋ مۇمكىندىگى - بۇكىل دۇنيەنىڭ قوزعالىسى مەن عارشى كۇرسىنىڭ ۇيلەسىمدى اينالىمىنىڭ ءوزى قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن، ونىڭ سۇيگەن قۇلى، حاليفاسى - كۋتۋبتىڭ قۇرمەتىنە جۇزەگە اسىپ تۇرعانىنا مەڭزەيدى. مۇنىڭ ءوزى حالىق دانالىعىنداعى «بۇكىل دۇنيە ءبىر اۋليەنىڭ دۇعاسىمەن امان تۇر» دەگەن نانىممەن استاسىپ جاتىر. جانە بۇل تۋدىڭ «قۇتب-ۋل اقتاب» - قۇتۇبتاردىڭ ۇلىعى، ياعني الەمدەردىڭ تەمىرقازىعى ازىرەت سۇلتاننىڭ قۇرمەتىنە، ونىڭ حاناكاسىنا سىيعا تارتىلۋىنىڭ تەرەڭ ءمانى بار. يماندىلىق ىزگى ماقساتقا جەتۋدى كوزدەگەن ادامنىڭ يسلامدى العاشقى بولىپ قابىلداپ، عيبراتتى ومىرىمەن كەيىنگىگە ۇلگى بولعان ءتورت شارياردىڭ ونەگەسىن وزىنە تايانىش قىلىپ، ۇلگى تۇتۋى - ءداستۇرلى يسلامداعى نەگىزگى ۇستانىم. وسىنىڭ مىسالىن ياساۋي حيكمەتتەرىنەن دە كورەمىز:
كورگەن زامان يلانعان -
ابۋباكىر سىدىق ءدۇر،
ۇستىن بولىپ تىرەلگەن -
ابۋباكىر سىدىق ءدۇر.
مۇڭداسقاندا جىلاعان،
قۇلشىلىققا بەل بايلاعان،
ءىشى-باۋىرى ەزىلگەن -
ابۋباكىر سىدىق ءدۇر...

ەكىنشىسى جار بولعان -
ادىلەتتى عۇمار ءدۇر،
مۇسىلماندىققا جار بولعان -
ادىلەتتى عۇمار ءدۇر.
بىلالعا ازان ايتتىرعان،
شاريعاتتى بىلدىرگەن،
ءدىننىڭ ءسوزىن ۇقتىرعان - ادىلەتتى
عۇمار ءدۇر...

ءۇشىنشىسى جار بولعان -
وسپان سىپايى ءدۇر،
اركەزدە دە جار بولعان -
وسپان سىپايى ءدۇر.
حاق راسۋلدىڭ كۇيەۋى،
ءدىنىمىزدىڭ تىرەگى،
پەندەلەردىڭ ازاتى -
وسپان سىپايى ءدۇر...

ءتورتىنشىسى جار بولعان قۇداي
شەرى عالي ءدۇر،
ميعراجدا دا جار بولعان
قۇداي شەرى عالي ءدۇر
ايتقان ءسوزى راحمان-دى، كورسەڭ
ءجۇزى نۇر ەدى،
كاپىر قۇتىن قاشىرعان قۇداي
شەرى عالي ءدۇر...»
- دەگەن حيكمەت جولدارىندا ۇلىق ساحابالاردىڭ سيپاتتارىن باياندايدى. يسلامنىڭ باستاۋىندا يمان كەلتىرىپ، دىنگە قۋات بولعان، ءدىننىڭ تارالۋىنا قاجىر-قايراتىن اياماعان ساحابالاردىڭ ەسىمى كۇش-قايراتقا مەڭزەيتىندەي شيىرىلعان ويۋدا تاڭبالانۋىنىڭ دا وزىندىك ماعىناسى بار. حالىق اراسىنداعى پايعامباردىڭ ءتورت شاريارىنا دەگەن زور قۇرمەت جىر-قيسسالاردا، اڭىز-اڭگىمەلەردە ولاردىڭ عيب-راتتى ءومىرى مولىنان ورىن الۋىنان كورىنەدى.
نەگىزگى بولىكتىڭ ورتاسىنان سيممەتريالى تۇردە ەكىگە ءبولىپ، ەكى بەتىنەن دە وقۋعا بولاتىنداي ويىلىپ، وسىمدىك تەكتەس ورنەكپەن اشەكەيلەنىپ ءسۇلس قولتاڭباسىمەن بىلاي دەپ جازىلعان: محمد على نعمة الله
قازاق تىلىندەگى ماعىناسى: «مۇحاممەد، ءالي اللانىڭ بەرگەن نىعمەتى!» دۇنيەگە شاپاعاتشى، ءارى ءىلىمنىڭ كەنى، قالاسى بولىپ كەلگەن پايعامبار مەن سول ءىلىمنىڭ قاقپاسى - ازىرەت ءالىنى قۇدايدىڭ بەرگەن نىعمەتى دەپ تۇسىندىرەدى. سونىمەن قاتار بۇل جازۋدى ءىلىمنىڭ وسكەلەڭ رۋحىن، شاپاعات ەتەر نۇرىن پاش ەتىپ، ەكى دۇنيەدە دە باقىتقا باستار قاسيەتىنە يشارالايتىنداي وسىمدىك تەكتەس ورنەكپەن، ەكى جاقتان وقىلاتىنداي ويىپ جازىلعان اشىق كورىنىسىمەن ايقىنداپ، سيممەتريالىق ۇيلەسىمىمەن بەينەلەيدى. نەگىزگى بولىكتىڭ ۇشتالا بىرىككەن جالپاق جيەكتەرىنىڭ ا بەتىندە:
اللهم صل على محمد المصطفى على المرتضى حسن المجتبى حسين شهيد بكربلا على زين العابدين محمد الباقر جعفر الصادق موسى الكاظم على الرضا محمد التقى على ا*[لنقى] الجواد حسن العسكرى محمد المهدى وصلى الله على محمد سيد المرسلين وخاتم النبى ورسول رب العالمين.
قازاق تىلىندەگى ماعىناسى:
ءيا، اللا! مۇحاممەد مۇستاپاعا، ءالي ءال-مۇرتازاعا، جانە حاسان ءال-مۇجتاباعا، كەربالادا شەيىت بولعان حۋسايىنعا، ءالي زاين ال-ابيدينگە، مۇحاممەد ءال-باقىرعا، جاعىپار ءاس-سادىققا، مۇسا ءال-كازىمعا، ءالي ءار-ريزاعا، مۇحاممەد ءات-تاقيعا، ءالي ءان-[ناقيعا]، ءال-جاۋاد حاسان ءال-اسكاريگە، مۇحاممەد ءال-ماحديگە يگىلىك بەر! جانە نابيلەردىڭ سوڭعىسى، ءارى پايعامبارلاردىڭ باسشىسى، بارلىق الەمدى جاراتقان اللانىڭ ەلشىسى، مۇحاممەدكە يگىلىك بولسىن!
پايعامبار اۋلەتتەرىنىڭ ەسىمدەرى مۇحاممەد ع.س. پايعامبار مەن ازىرەت ءالى ەسىمدەرى ايشىقتالعان نەگىزگى ورنەكتى كومكەرە جيەكتەي جازىلعان. ولاردى قۇرمەتتەۋ، ۇلگى ونەگە تۇتۋ، عيبراتتى ءومىرى مەن ىستەرىن ناسيحاتتاپ جىر، حيكمەتكە قوسىپ حالىققا جەتكىزۋ، ولارعا سالاۋات جولداپ، دۇعا تىلەۋ داستۇرىمىزدە ۇزىلمەي جالعاستىق تاپقان، بۇگىنگە جەتكەن يگىلىكتى سالتىمىز. وسى داستۇرگە ساي يسلام جولىندا جاقسىلىققا جەتىپ، اللانىڭ نۇرى جاۋعان، پايعامبار اۋلەتى ەسكە الىنىپ، ولارعا سالاۋات ايتىلعانىن بايقايمىز. ءداستۇرلى يسلام سەنىمىنە ساي - دۇنيەگە يسلام اقيقاتىن پاش ەتەتىن، پايعامباردىڭ جولىن جالعاستىرۋشى ۇرپاعى كەلەتىنىنە دەگەن سەنىم بار. لاۋحادا قيامەت كۇنى جاقىنداعاندا دۇنيەگە كەلۋى كۇتىلەتىن، پايعامبار اۋلەتى - مۇحاممەد ءال-ءماحديدىڭ ەسىمى اتالىپ، وعان يگىلىك تىلەنەدى. لاۋحانىڭ نەگىزگى بولىگىنىڭ ب بەتىندەگى وڭ جاقتاعى جازۋ: ءماتىن پارسى تىلىندە:
زهَىْ نّمودَارْ رايت نبوى ببرد كه از ره رفعت بدوش جرح روى توى علم شده ربت در كل عالم از *** ازان شدى اين علم خانقاه علوى سر مشايخ افاق عالم خلاق ولى حضرت حق شيخ احمد يسوى
قازاق تىلىندەگى ماعىناسى:
... بۇل الەمدەگى شايحتاردىڭ باسشىسى، حازرات حاقتىڭ [اللا تاعالانىڭ] دوسى، الاۋي [ازىرەت الىدەن تاراعان ۇرپاق]، شايح احمەت ءياساۋيدىڭ حاناقاسىنىڭ تۋى!
تۋ ۇشىنىڭ اعاش ساپقا بەكىتىلگەن مويىندىعىندا كەسەنەدەگى شىراعدانداردىڭ جازۋلارىنا ۇقساس اراب جازۋى بار. ولار وسىمدىك تەكتەس ويۋمەن ورنەكتەلىپ، 18 سم ۇزىندىقتا ءسۇلس قولتاڭباسىمەن اينالدىرا بەدەرلەنگەن جازۋ: اعز السلطان الملك العالم العامل العادل اميرتيمور كوركان
قازاق تىلىندەگى ماعىناسى:
قۇرمەتتى سۇلتان، پاتشا، عالىم، سوزىنە ءىسى ساي، ادىلەتتى ءامىر تەمىر كورەگەن.

«جۇسىپتەي اسىل نۇر وتكەن،
ازىرەتى ءالى شەر وتكەن،
شىڭعىستاي اسقار شىڭ وتكەن،
كورەگەن تەمىر ءدۇر وتكەن.
سان پايعامبار، ساحابا،
قۇدايدىڭ دوسى بۇ دا وتكەن.
اللالاعان ءپىر وتكەن،
تۋىنا جۇرتىن تۇنەتكەن.
جاريا زىكىر، تاسپيح،
مەشىتتىڭ ءىشىن گۇل ەتكەن.
حاق راسۋلدىڭ سۇننەتىن،
قوجا احمەتتىڭ مىندەتىن
وشىرە كورمە جۇرەكتەن»، -
دەگەن قاشاعان كۇرجىمان-ۇلىنىڭ جىر شۋماعىندا اقيقات جولىنداعى قاسيەتتى كۇرەستىڭ عيبراتىن، سول جولداعى تۋ ۇستاعان ەرلەردىڭ مۇراتىن، تۋدىڭ كيەلىلىك ءمانىن جانە قۇدايدىڭ نازارى تۇسەتىن نىسان - ادام جۇرەگىندە ورىن الۋعا ءتيىستى باستى قۇندىلىق - پايعامبار سۇننەتى مەن ياساۋي مىندەتى ەكەنىن كورەمىز. تۋ - حالىققا ۇيىتقى بولار ءپىردىڭ قولىنداعى باستى رامىزدىك بەلگىلەردىڭ ءبىرى. بۇل جىردا تۋ ۇستاعان ەل باستاۋشى كەمەل ءپىردىڭ كۇرەسكەرلىك ماقساتى - پايعامبار سۇننەتى مەن قوجا احمەتتىڭ مىندەتىن جۇرەكتە ساقتاۋ دەپ انىقتايدى. دەمەك، وسى مىندەتكە ادالدىق ءۇشىن جۇزەگە اساتىن كۇرەس، مايدانىنىڭ ورنى دا جۇرەك ەكەنى بەلگىلى بولادى. كۇرەستىڭ قۇرالى مەن ءتاسىلىن دە انىق نۇسقايدى. ءبىز تۋ لاۋحاسىنىڭ پوشىمى مەن ويۋ ورنەك جازۋلارىنان ونىڭ كيەلىلىك ءمانىن تۇيسىنسەك، يشارالىق مازمۇنىنان عيبراتتى ماعىناسىن تۇسىنەمىز. دەمەك، ياساۋي كەسەنەسىنە سىيعا تارتىلعان تۋ - پايعامبار حاديسىندەگى ۇممەتىن ۇلى جيحادقا، ياعني ناپسىمەن كۇرەسىپ، رۋحاني كەمەلدىك ءۇشىن شايقاسۋعا شاقىرعان وسيەتىنە ساي وسى كۇرەس مايدانىنا بەل بۋعان، اقيقات جولدى قالاعان مايدانگەرلەردىڭ تۋى. بىردە مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س.) ساحابالارىمەن بىرگە اسا اۋىر سوعىس - «تابۋك» جورىعىنان كوپتەگەن جاۋىنگەرلەرى ءشايىت بولىپ، قالجىراپ قايتىپ، مەدينە قالاسىنا جەتكەندە: «كىشى سوعىستان ۇلى سوعىسقا قايتىپ كەلدىك» دەگەن. ساحابالاردىڭ: «كاپىرلەرمەن سوعىسۋدان دا ۇلكەن جيحاد بار ما ەكەن؟» دەگەن ساۋالىنا پايعامبار س.ع.س: «ءيا، ول - ناپسىمەن كۇرەسۋ» دەپ جاۋاپ بەرگەن. ناپسىمەن كۇرەسىپ، رۋحانياتىن وسىرگەن ادامنىڭ يەلەنەتىن ءىلىمى - حالىق دانالىعىندا ايتىلعانداي «بىلەكتى - ءبىردى جىقسا، ءبىلىمدى - مىڭدى جىعاتىن» سان مىڭداعان ادامدى دۇرىس جولعا سالاتىن ءىلىم. لاۋحانىڭ نەگىزگى بولىگىندەگى ويۋلى جازۋ لادۋني ىلىمگە مەڭزەپ، سول ءىلىم يەلەرىن اتاپ، ولاردى «اللانىڭ سىيى» دەپ بىلەدى. وسى اللانىڭ سىيى، شەكسىز قازىناسى - لادۋني ءىلىمنىڭ ءوزى ادامنىڭ جۇرەك تەرەڭىنەن يمان نۇرىمەن تابىلاتىن جاۋھار. ول قازىنا پايعامبارعا ماحاببات، ۇستازعا قۇرمەتپەن قولعا ءتۇسىپ، اللانىڭ بىرلىگى مەن بارلىعىن نەگىزدەۋگە باعىتتالادى. وسى تاۋحيد تانىمىن جۇرەگىنە ورنىقتىرعان ادامنىڭ كەمەلدىككە جەتەتىنى، قوعامعا دا، ادامزاتتىڭ رۋحاني قازىناسىنا دا مول ۇلەس قوساتىنى ءسوزسىز. اباي اتامىز ازامات ەردىڭ بويىنان تابىلۋعا ءتيىستى اسىل قاسيەت «نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك، ىستىق قايرات» دەپ بىلسە، لاۋحانىڭ رامىزدىك ءمان-ماعىناسى ءدال وسىعان سايادى. لاۋحانىڭ ۇشىنداعى ءۇشىنشى بولىگى جاراتىلىس دۇنيەسىن يشارالايتىنداي تولىقماندى اياقتالعان قوشقارمۇيىز ويۋدىڭ كومپوزيتسياسىمەن بەينەلەنگەن. وسى ءۇشىنشى بولىگى - كەمەل ادامدى بەينەلەگەن لاۋحانىڭ نەگىزگى بولىگىنىڭ الاقانىندا تۇرعانداي بولۋى - رۋحاني كەمەلدەنگەن ادامنىڭ بۇكىل جاراتىلىس سىرىن مەڭگەرىپ، لادۋني عىلىمدى يەلەنەتىنىنە نۇسقايدى.
«اقىل قۇسى اداسپاي اسپانداسا،
الەمدە نارسە بولماس
وعان تاسا.
جەتى كوك جەردەن وڭاي
باسقىش بولىپ،
عارىشقا قول جەتەدى
قارمالاسا.
جاننىڭ ءبارى مەندەي جار
تابار ەدى،
تەرەڭ وي، ساۋ اقىلمەن شامالاسا» دەگەن شاكەرىم قاجىنىڭ (ر.ع.) ءسوزى وسىنى يشارالايدى. بۇل تۋدى ۇستاپ، حالىقتى وسىناۋ ۇلى مايدانعا شاقىرىپ توپتاستىرا الاتىن ادامداردىڭ ءوزى سول جولدى قالاعان، وسى كۇرەستە ناتيجەگە جەتىپ، دارەجە يەلەنگەن اۋليەلەر. ۇلى جيھانگەر كورەگەن ءامىر تەمىر رۋحاني ۇستازىنا دەگەن زور قۇرمەتپەن، ازىرەت سۇلتاننىڭ حاناكاسىنا، سول جولدى جالعاستىرۋشى شاكىرتتەرگە سىيعا تارتقان بۇل تەڭدەسىز جادىگەردىڭ ءمان-ماعىناسىن ءوزى دە تەرەڭ تۇسىنگەنىن، سول جولدى بەرىك ۇستانعانىن جانە ۇلى جيحاد - رۋحاني كەمەلدىكتى ماقسات ەتكەن كۇرەستىڭ ءمانىن شاكىرتتەرگە جەتكىزە تۇرىپ، ءحال ىلىمىنە امال قىلىپ، سول جولعا ادال بولۋعا شاقىرعانىن كورەمىز. زامانىندا قازاندىق ماڭايىندا وسىعان ۇقساس شاعىنداۋ ون تۋدىڭ بايلاۋلى تۇرعاندىعى جانە وسىعان ۇقساس تۋ ۇشتارىن قىزىلوردا وڭىرىندەگى قوجالاردىڭ، جاۋعاش باتىر ۇرپاقتارىنىڭ اتا مۇراسى رەتىندە ساقتاعانى بەلگىلى. دەمەك، «تۋىنا جۇرتىن تۇنەتىپ»، ءحال ءىلىمىن تاراتۋ ارقىلى قوعامدى ايرانداي ۇيىتىپ، بەرەكە دارىتقان، حالىقتىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتكەن، جانىنا پانا بولعان كامىل پىرلەر حالىق اراسىندا كوپ بولعان. حالقىمىزدىڭ دىلدىك، تىلدىك، ەلدىك بىرلىگىنىڭ ساقتالۋىنا، رۋحاني مۇرامىزدىڭ بۇگىنگە مول قازىنا رەتىندە جەتۋىنە دە سولاردىڭ تىلەك-دۇعاسى مەن جانكەشتى ەڭبەگى سەبەپ بولعان. ادامنىڭ ادامگەرشىلىك تۋىن جوعارى ۇستاپ، رۋحاني كەمەلدەنۋىمەن جەتەر ناتيجەسى - بۇل دۇنيەلىك باقىتتى، باق-داۋلەتتى يەلەنۋى، قوعامعا پايدالى ىزگى قىزمەت جاساۋىمەن شەكتەلمەي، و دۇنيەنىڭ دە باقىتىنا جەتىپ، اللانىڭ راحىمىنا بولەنىپ، عاراسات مايدانىندا جەڭىسكە جەتۋى ءۇشىن دە ماڭىزدى ەكەنى ابۋباكىر كەردەرىنىڭ (ر.ع.) مىنا جىر شۋماعىندا ايتىلادى:
«كوكىرەك-تاس، ۇرساڭ شوقىر
"اللا حايلاپ",
ماقشاردا مىسكىن باسىڭ الار
بايراق.
تاعات قىل، ىبىلىسكە كورسەت
ايبات!
فانيدە سۇم ناپسىگە بوي
بيلەتسەڭ،
يماندى شايتان الار
تالاپايلاپ».
بايراقتى تۋدىڭ ەجەلدەن جورىقتاعى جاۋىنگەرلەردى توپتاستىرىپ، ۇيىمداستىرۋدا، سوعىس قيمىلدارىن باسقارۋدا اتقارعان قىزمەتىمەن قاتار، تۋدىڭ جىعىلماي جوعارى ۇستالۋىمەن بايلانىستى جاۋىنگەرلەردىڭ رۋحىن كوتەرەتىن، جەڭىسكە شاقىراتىن، جەڭىمپازدىقتى ايعاقتايتىن ماعىناسى بولدى. سونداي-اق، مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتىڭ نىشانى رەتىندەگى رامىزدىك ءماندى دە يەلەندى. ال كەسەنەدەگى تۋدىڭ رامىزدىك ماعىناسى وسىمەن شەكتەلمەي، سول مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك پەن ەل ەگەمەندىگىنىڭ باياندى بولۋىنىڭ كەپىلى - رۋحاني تاۋەلسىزدىك دەپ تانىتىپ جانە حالقىمىزدى، تىپتەن جالپى ادامزاتتى رۋحاني كۇرەسكە، رۋح جەڭىسىنە جەتۋگە ۇندەۋى - بۇگىنگى كۇن ءۇشىن اسا وزەكتى ماسەلە. لاۋحانىڭ رۋحاني ازاتتىققا، تەك شاقىرىپ قانا قويماي، ونىڭ ۇلگىسىن، قۇرالىن ءداستۇر ساباقتاستىعى اياسىندا بەينەلى يشارامەن ءدال بەينەلەۋى ءياساۋيدىڭ ءحال ءىلىمى مەن حيكمەت ءداستۇرىنىڭ ومىرشەڭدىگىنىڭ ناقتى كورىنىسى.

امانجول مەيىرمانوۆ،
«ازىرەت سۇلتان» قورىق-مۇراجايى عىلىمي-زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى
«ءۇش قيان» گازەتى، 13.08.2009