• زاۋال كىمگە ءتونىپ تۇر؟

كوپشىلىك قاڭتار وقيعالارىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى مەن قاتىسۋشىلارى كىمدەر، ولار نەنى كوزدەدى دەگەن سۇراقتاردىڭ جاۋابىن ىزدەپ ساندالۋدا. حالىق بۇقاراسى ەشتەڭە تۇسىنبەي قالدى. جۋرناليستەر دە ءالى دولبار ايتۋ دەڭگەيىندە ءجۇر. شەتەلدىكتەر وزدەرىندەگى زاڭدىلىقتارعا سايكەس كەلەتىن تۇجىرىمدار ايتىپ جاتىر.

ال ءبىزدىڭ ىستەپ جۇرگەنىمىز – قوعامنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىنىڭ ەشقايسىسىنا ساي كەلمەيتىن، ەشبىر لوگيكاعا سىيمايتىن، ەرەكشە ءبىر ەسسىزدىكتىڭ سالدارى رەتىندە كورىنىس بەردى. ەندى تاعى سول باياعىداي، ەشبىر اقىلعا سىيمايتىن شارالارمەن ارتىن جاۋىپ جاتىرمىز. قىلىپ جۇرگەنىمىزدىڭ دە ەشقانداي ۇراعا كومىپ، ۇستىنەن سابان جاۋىپ تاستاۋعا كەلمەيتىنىن مويىنداعىمىز كەلمەيدى.

جۇمباقتىڭ سىرىن اشۋ قيىن ەمەس. ول ءۇشىن قىرعىندى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ موتيۆاتسياسىن زەرتتەي وتىرىپ، پايىم جاساۋ كەرەك. شەرلوك حولمستىڭ ءجيى قولداناتىن ءادىسى ەسىڭىزدە مە؟ ول بىلاي دەيتىن: «الدىمەن بۇل قىلمىستى جاساۋعا مۇددەلىنى تابىڭىز – سوندا قىلمىسكەردىڭ ءدال ۇستىنەن تۇسەسىز».

ءسىز مىنا سۇراقتاردىڭ جاۋابىن ىزدەپ كورىڭىز:

• قازاق مەملەكەتىنىڭ ىرگە تاسىن قوپارىپ، قابىرعاسىن سولقىلداتاتىن، ۇلتتىق مۇددەلەردىڭ بارىنە قارسى ارەكەتتەردى كىمدەر جاساپ وتىردى؟
• قازاقستاننىڭ اشىق، دەموكراتيالىق-قۇقىقتىق قوعام بولىپ قۇرىلۋىن كىمدەر قالامادى؟
• ەگەر ەلدە ادىلەتتىك ورناسا، ۇلتتىق مۇددەلەرگە قايشى ارەكەتتەر جاساپ جۇرگەندەر، ميللياردتاپ مەملەكەت قارجىسىن شەتەلدەرگە تاسىعاندار ءادىل جازاعا تارتىلاتىنى انىق بولسا، مۇنداي جاعداي كىمگە زاۋال اكەلەر ەدى؟

وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تاپساڭىز – ءسىز قاڭتار قىرعىنىن ۇيىمداستىرۋشىنىڭ ۇستىنەن تۇسەسىز.

• رەسەيشىلدىك

كومپارتيانىڭ بيلىگى تۇسىندا قازاق كادرلارى جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتى كرەملدەن الدى. ورىستاردا قازاق جانە وزگە ۇلت وكىلدەرىنەن كادر تاڭداۋدىڭ قۇپيا شارتتىلىقتارى بولدى. ونى بىلەتىن قازاقتان شىققان لاۋازىمدى قىزمەتتەرگە ۇمتىلۋشىلار رەسەيدىڭ مۇددەسىن قورعايتىن ىسىمەن كورىنۋگە ءتيىس بولاتىن. وسىلاي كىم قازاققا، ونىڭ مەملەكەتتىگىنە كوبىرەك كەسىر كەلتىرسە، سول كوممۋنيستىك بيلىك يەلەرىنە كوبىرەك جاعاتىن بولدى. وسى قاعيداعا ساي، قازاقتان شىققان باستىق اتاۋلى ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقتى كوكتەتپەيتىن ارەكەتىمەن كوزگە ءتۇسۋى ءتيىس بولاتىن. كادر تاڭداۋداعى بۇل «ءادىسناما» ءالى جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى. بۇل باعىتتى قازاقتان شىققان باسشىلار اراسىندا ينەرتسيامەن رەسەيگە ءبۇيىر بۇرۋشىلار باسىمدىقپەن پايدالانادى.

سوڭعى 30 جىل ىشىندە قازاقتىڭ ۇلتتىعىنىڭ، مەملەكەتتىگىنىڭ دىڭگەكتەرىن سولقىلداتا شايقالتاتىن ارەكەتتەر ءجيى كورىنىس بەردى. رەسەي باسشىسى نەنى قالاسا، قازاق شەنەۋنىكتەرى سونى قولىنا ۇستاتا سالادى. «ماڭگىلىك دوسپىز»، «تاريحي تاعدىرلاسپىز» دەگەن جالعان پافوستىڭ قۇيرىعىنان ۇستاپ العان ماسكەۋ قازاق «ۇلىقتارىن ارقادان قاعىپ قويىپ» (اباي), ءبىزدىڭ بولىستاردى «جيىلاتىن جاستىق، جايىلاتىن توسەك» قىلدى. تۇپتەپ كەلگەندە، رەسەي باسشىلارى جاعىمپاز قازاقتاردى پايدالانىپ، ەلدىڭ دامىتۋ ۆەكتورلارىنا دەيىن ايقىنداۋشى كۇشكە اينالدى. مىنەكي، سوڭعى 37 جىلدا (1984-تەن ەسەپتەگەندە) قازاق ورداسىنداعى ويراننىڭ اۆتورى قايدان ەكەنىن بىلگىڭىز كەلسە.

قازاق باسشىلارى كەڭەس وداعىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بارىن سالدى. بۇل ولاردىڭ شىن نيەتى بولاتىن. «بەلوۆەجە ۇشتىگى» شاقىرعاندا بارماي /نازارباەۆ – رەد./, ماسكەۋگە بۇرىلىپ كەتكەن بولاتىن. ءتىپتى تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ پرەزيدەنتتىگىنە سايلانىپ العاننان كەيىن دە، قازاقستاننىڭ دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىقتىڭ تولىققاندى سۋبەكتىسى بولاتىنىنا ول سەنگەن جوق. بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ قاراماعىندا بولعان ەلدەردى قايتا جيناماق بولعان كرەملدىڭ يدەياسىن جۇزەگە اسىرىسپاق بولىپ، «تمد»، «ەۆرازەس»، «ودكب»-لەردىڭ بەلسەندى ۇيىمداستىرۋشىسى، يدەيا بەرگىشى بولدى.

ول قازاقستاندى ەلىم دەپ، قازاقتاردى حالقىم دەپ ساناعان جوق. ەڭ باستىسى – قازاقتى ۇلت رەتىندە دامۋعا قۇقىقتى حالىق دەپ تانىعان ەمەس. قازاقتى الداي سالۋعا بولاتىن، قايدا ايداساڭ – كونەتىن، وتىرىكتى قالاي سوقساڭ دا ناناتىن، ەتىنەن ەت كەسىپ الساڭ دا، مىڭق ەتپەيتىن، قۇرتىپ جىبەرۋگە بولاتىن توبىر دەپ ءتۇسىندى. سول تۇسىنىگىنە ساي، باسىنعان ارەكەتتەر جاسادى.

ول ءوزىن حالىقتان دا، زاڭنان دا جوعارى قويىپ وتىرعانىنا يمەنبەدى. بارلىق مەملەكەتتىك رەسۋرستاردى وتباسى مۇشەلەرى مەن ساياساتتاعى سۇيىكتىلەرىنە تاراتىپ بەرۋدەن قورىقپادى. ويتكەنى ول پراگماتيكالىق جوسپاردا ويىنا نە كەلسە، سونى ىستەۋدى، وتانساتۋمەن ەركىن اينالىسۋدى، گيپوتەتيكادا – قازاقستاندى رەسەي جۇتىپ قويعاندا، كرەملدىڭ ەسىكتەرىن تەۋىپ كىرەمىن دەگەن ۇمىتپەن ارەكەت ەتتى.

ماسەلەنىڭ باستىسى ونىڭ ميللياردتارىندا، سارايلارىندا، ىشكى-سىرتقى ساياساتتاعى، دەموگرافياداعى..، وزگە سالالارداعى كەسىرلەرىندە عانا ەمەس. ول رۋحاني ايالاردا ولاردان وتكەن وراسان كەسىر كەلتىردى. ول ارەكەتتەرىنىڭ كوبى اشىلعان جوق. ءجىتى قاراي الاتىن ادامدار عانا اڭعارا الاتىن، الاكەۋىم اقشامدا نەمەسە ءتۇن قاراڭعىسىن جامىلىپ جاساعان ايار ارەكەتتەرى ءالى اشكەرەلەنگەن جوق.

• زاۋالدان قۇتىلۋ جولدارى

ءبىر ەسكەرەرلىگى – ول ءوزىنىڭ وتانى مەن ۇلتىنا جاساعان وپاسىزدىعىن، بارلىق سالالاردا ۇلتتىڭ ۇلى ىستەرىنە توسقاۋىل قويىپ، مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىن شايقالتاتىن قاستاندىقتاردىڭ الۋان ءتۇرىن جاساپ كەلگەنىن جانە ونىسىنىڭ اسا اۋىر قىلمىس ەكەنىن بىلەدى. ونىسى ءۇشىن ءبىر زاۋالدىڭ بولاتىنىن دا ءتۇسىندى. سوڭعى جىلدارداعى دۇنيەجۇزىلىك فينانس جۇيەسىندەگى وزگەرىستەر، بانكتەردىڭ قۇپيا ساقتاۋدان باس تارتۋى، وففشورداعى قاراجاتتاردىڭ شىققان تەگىن تەكسەرۋلەر... ونىڭ كوزىن اشتى. دۇنيە تار بولىپ قالدى. سول كەزدە زاۋالدان قۇتىلۋدىڭ جولدارىن قاراستىرا باستادى. ءبىرىنشى نۇسقاداعى «دوللار قاپشىقتى ارقالاپ، شەتەلگە زىتىپ كەتۋ» يدەياسى جارامايتىنى انىقتالدى.

ەكىنشى نۇسقا – قازاقستاندى رەسەيگە قوسىپ كەتۋ. بەلارۋس تاجىريبەسى بۇل جولدىڭ ۇزاق ۋاقىتتى قاجەت ەتەتىنىن جانە ۇدەرىستىڭ كەز كەلگەن كەزەڭىندە تاس تالقانى شىعۋى مۇمكىن، قاۋىپتى جول ەكەنىن كورسەتىپ بەردى.

ءۇشىنشى نۇسقا – بيلىكتەن ماڭگى ايىرىلماۋ. ول ءۇشىن بيلىكتى وتباسىنان شىققان سەنىمدى قولعا تاپسىرىپ، سول ارقىلى تاريحتا سۇيكىمدى بەينەدە قالۋدى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك بولدى. الايدا بيلىككە ۇمىتكەرلەردىڭ ءبارىنىڭ قىلمىسپەن كورىنۋى، حالىق اراسىندا بەدەلىنىڭ بولماۋى، ساياساتكەرلەر اراسىندا جەككورىنىشتى بولۋىنىڭ سالدارىنان ول بيلىكتى وتباسى مۇشەلەرىنىڭ بىرىنە زاڭداندىرىپ بەرۋ نيەتىن جۇزەگە اسىرا المادى.

بيلىكتەن ايىرىلۋ وعان اپات الىپ كەلەدى. ەگەر قازاقستاندا اشىق، دەموكراتيالىق، ادىلەتتى قوعام قۇرىلىپ، زاڭنىڭ ۇستەمدىگى ورناسا، زاڭ الدىنداعى تەڭدىك ۇستانىمدارى جۇزەگە اسىرىلاتىن بولسا، بۇعان دەيىن جەمقورلىقپەن كۇنەلتىپ جۇرگەندەردىڭ ىستەرى اشىلىپ، جازا تارتاتىن بولادى. ونىڭ ارتى ءوزىن جانە وتباسى مۇشەلەرى مەن سىبايلاستارىن تۇگەل شارپيدى. سوندا مۇنىڭ وزىنە كەشىرىم بولا ما؟ ارينە، جوق. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟

احۋالدى تەرەڭ تۇسىنگەن سايىن، ول قاتتىراق قالتىراپ، كوبىرەك دىرىلدەيتىن بولدى. سوڭعى ونجىلدىقتاردا ول تەك ءوزىن قورعاۋمەن اينالىسۋعا كوشىپ الدى. تىزىممەن جاساقتاعان جاعىمپاز پارلامەنتكە ارنايى زاڭ قابىلداتتىرىپ، كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، پرەزيدەنتتەن جوعارى قۇزىرەتتىلىگى بار قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن ولگەنشە باسقارۋ قۇقىعىن زاڭداستىرىپ الدى. وسىدان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ونىڭ ءوزىن ۇلتتان قورعايتىن كوميتەتكە اينالدى دەگەن ءسوز تارالدى. شىنايى سۋرەت راسىندا دا سولاي بولاتىن.

• مەملەكەت – قاۋىپ ءتوندىرۋشى فاكتور

ول ءۇشىن بىرەگەي احۋال قالىپتاستى. ءوزى 37 جىل باسىندا بولعان ەلىنە ءوزى جاۋ بولۋ پەرسپەكتيۆاسىنا جولىقتى. قازاق مەملەكەتىنىڭ قاۋىپسىزدىگى – ونىڭ وزىنە قاۋىپ توندىرەتىن فاكتورعا اينالدى.

بۇل جولعى ارانداتۋ ونىڭ وزىنە باعىنىشتى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قۇزىرەتى مەن كۇشىن پايدالانىپ، دەموكراتيالىق باعىتتى ۇستاپ وتىرعان مەملەكەتتى توڭكەرىپ تاستاپ، ورنىنا قاتاڭ توتاليتارلىق-پوليتسەيلىك قۇرىلىم ورناتا سالامىن دەگەن ىندىنىنىڭ «جەمىسى» بولىپ شىقتى.

ءبىر دەپۋتات «وسىنىڭ بارىنە دەموكراتيا دەگەن ۇرانمەن كوشەگە شىققان بەلسەندىلەر كىنالى» دەگەن ەكەن. سىرتتاي قاراعاندا، ءبىر كەرتارتپا پاقىردىڭ بىلجىراي سالعانىنا ۇقسايدى. بىراق وسى لەبىزدە جان تۇرشىگەرلىك، قايار وي جاتقانىن اڭعارۋ ماڭىزدى دەپ ويلايمىن. گاپ مىنادا: وسى سوزدەرىمەن دەپۋتات قاڭتار وقيعالارىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ توڭكەرىس جاساپ، بيلىكتى باسىپ الىپ، ەلدە تولىق توتاليتارلىق-پوليتسەيلىك مەملەكەت ورناتپاق بولعانىنان حاباردار بولعانى جانە سول باعىتتى جاقتاپ تۇرعانى كورىنەدى.

بيلىكتى كۇشپەن باسىپ العاننان كەيىن، ولار دەموكراتيادان اشىق تۇردە باس تارتىپ، ەلدى كۇشتىك قۇرىلىمدار ارقىلى الاقاندا ۇستاپ وتىرۋدى كوزدەگەن دەگەن جورامالدىڭ قيسىنى بار. تولىققاندى جابىق، تەررورلىق رەجيم جاعدايىندا بۇقاراعا بۇرىنعى بيلىكتىڭ جان تۇرشىگەرلىك قىلمىستارىن اشكەرەلەۋگە مۇمكىندىك قالمايدى. وسىلاي بۇرىنعى بيلىكتىڭ زاۋالدان قۇتىلۋى قامتاماسىز ەتىلەدى.

ول بيلىككە كەلگەننەن بەرى وسى ترەندپەن اينالىسىپ كەلەدى. بىراق مەملەكەت ءالى ءتىرى. اشىق قوعام قۇرىپ كەتۋ «قاۋپىنەن» ارىلعان جوق. دەمەك، زاۋال قاۋپى سەيىلگەن جوق. سوندىقتان، ونىڭ لوگيكاسى بويىنشا، مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن شايقالتىپ، مۇلدەم جاڭا، پوليتسەيلىك-توتاليتارلىق مەملەكەت قۇرىپ الۋ كەرەك. سوندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ورنىنا كەلگەن ونىڭ ادامى دەموكراتيالىق تاڭداۋدان اشىق باس تارتاتىنىن جاريالايدى. ال ءوزى بولسا، «مەن دەموكراتياعا بىرتىندەپ الىپ كەلە جاتىر ەدىم، ءبارىن مىنالار بۇلدىرگەن» دەپ، اقتالار سوزدەرىن ايتىپ، ءمۇساپىر بولا سالادى.

• ءپۋتيننىڭ تۇرعىسى

پۋتين بۇرىنعى پرەزيدەنتكە قاتىستى ەكىجاقتى تۇرعى ۇستاندى. ەسسىز ارانداتۋىمەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ الدىندا ماسقارا بولىپ وتىرعان قازاق ديكتاتورىن اشىق قولداۋ – ءپۋتيننىڭ شاتقاياقتاپ تۇرعان بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن بولدى. ول بىزدىكىن بيلىكتەن الاستاتۋدى جاقتادى، بىراق باسىنا اڭگىرتاياق ويناتۋعا اسىقپادى.

ويتكەنى ەندى ونىڭ بارار جەر، باسار تاۋى جوق، ال ارتىنا قالدىرعان ۇلكەن مۇراسى بار. پۋتين ونىڭ تاعدىرىن كەيىن، رەتى كەلگەندە كوفە ءىشىپ وتىرىپ-اق شەشە سالاتىن ماسەلە دەپ قارادى. قازىرگى تاڭدا ول توقاەۆتىڭ ماڭىنا بۇرىنعىنىڭ سۋماقايلارىن توپتاستىرىپ بەرىپ وتىر.

• ماو تسزەدۋن فەنومەنى

«بيلىك تولىعىمەن ق.-ج. توقاەۆتىڭ قولىنا ءوتتى». «ەلباسى بارلىق قۇزىرەتتىگىنەن ايىرىلدى، ەندى ءبارىن ەكىنشى پرەزيدەنت شەشەدى» دەگەن پىكىرلەر بەلەڭ الۋدا.

ءوز باسىم مۇندايدى كورىپ تۇرعان جوقپىن. بۇلاي تۇسىنىك بەرۋگە ءالى ەرتە. ق.-ج. توقاەۆقا جەكە-دارا بيلەۋگە جول ءالى اشىلعان جوق. ەكىنشى – ءالى ءوز جاقتاستارىن ساياسي كۇش رەتىندە كورىنەتىن كلان رەتىندە توپتاستىرا العان جوق. ول ءالى بۇرىنعىنىڭ جاساعىنىڭ ورتاسىنداعى «ارپا ىشىندەگى ءبىر بيداي» كۇيىندە قالىپ وتىر. تۇڭعىشتىڭ ءوزى قۇزىرەتتەرىنەن ايىرىلعانىمەن، ونىڭ كلانى ءالى كۇشىندە. مەنىڭشە، ەشكىم ەشقايدا قاشپايدى. باسىندا قاشايىن دەگەندەرى ورتا جولدان كەرى اينالىپ كەلىپ جاتىر. ءتىپتى قاباقتارىندا كىربىڭ جوق. ءبىز ماو تسزەدۋن فەنومەنى ۇلگىسىندەگى قوعامعا ءوتىپ جاتىرمىز.

قىتايدىڭ «ۇلى اسىراۋشىسى» حالقىنا نە ىستەپ ەدى؟ مادەنيەتتى جوق قىلدى، زيالى اتاۋلىنى قالادان قۋىپ، اۋىلدارعا «ەڭبەكپەن تاربيەلەۋگە» – تىشقان قۋىپ، تورعاي اتۋعا جىبەردى. شارۋانىڭ پەشىمەن مەتالل قورىتام دەپ، كەنىش اتاۋلىنى قوقىسقا تولتىردى. الەۋمەتتىك باعىتتارداعى جوسپارلارىنىڭ ءبىرى دە ورىندالمادى. ەلدى اشتىق جايلادى، گۋمانيتارلىق اپات قاۋپى ءتوندى. وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارىنا قاراعان شاقتا قىتاي ەڭ كەدەي، سورلى ەلگە اينالعان بولاتىن.

بۇعان قاتىستى گاپتىڭ ۇلكەنى مىنادا: ماو قانشالىقتى ەسسىز ترەندتەرىمەن ەلدىڭ باسىن قاتىرسا دا، يدەيالارىنىڭ ءبارى توپىراققا كومىلىپ تاستالعان جوق. ونىڭ 1949 جىلى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولعانى راس. ول قۇرعان كومپارتيا ءالى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، بەينەسى ۆاليۋتانىڭ بەتىندە جارقىراپ تۇر.

نەگە ولاي؟ ويتكەنى ماو ولگەنىمەن، ونىڭ كلانى ولگەن جوق. ونىڭ زاڭدى جانە زاڭسىز ومىرگە كەلگەن شاتالارىنىڭ ۇرپاقتارى اتالارىنىڭ يدەياسىنا قورعان بولىپ ءجۇر. ولار قازىرگى قىتاي ەليتاسىندا ماڭىز الارلىق دەڭگەيدە ىقپالىن ساقتاپ قالدى.

سولار سياقتى بىزدىكىنىڭ دە ءوزى قۇزىرەتتەرىنەن ادا بولسا دا، كلانى ونىڭ سالعان ىزىمەن يدەيالارىن جالعاستىرۋدى قولعا الىپ وتىر. «ءبىر ادامدى جاپپاي قارالاپ، بار كەمشىلىكتى ونىڭ موينىنا ارتا بەرۋگە بولمايدى» دەپ، شىرىلداپ جۇرگەندەر – سولار. ولاردىڭ اراسىندا كەزىندە قازاقتىڭ ىرىسىن ونىڭ وزىمەن، وتباسى مۇشەلەرىمەن ىمىرالاسىپ، بىرىگىپ توناعاندار از ەمەس. قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ اينالاسىنا جينالىپ جاتقانداردىڭ، سولاردىڭ ىشىندە جوعارى لاۋازىمعا يە بولىپ العانداردىڭ اراسىندا تۇڭعىشتىڭ جاقتاستارى تولىپ ءجۇر. ولار وزدەرىنىڭ ساياساتتاعى باعىتىن ۇستاۋعا، ونى ءىس جۇزىنە اسىرۋعا تىرىسپاي قويمايدى. دەمەك، ەلباسيزم دە، ونىمەن كۇرەس تە ءالى جالعاسىن تابادى.

ەندىگى قازاقستاننىڭ تاعدىرى قاڭتار الىپ كەلگەن ءبىراز جاريالىلىقتى پايدالانىپ، زيالى قاۋىمنىڭ بەلسەندىلىك تانىتا الۋىنا نەمەسە الماۋىنا تاۋەلدى. ءبىزدىڭ الدىمىزدا رۋحاني سالالارداعى كوڭ استىندا كومىلىپ قالعان قازىنالاردى قوپارىپ، بۇقارالىق سانانى وياتۋ، ونى ساياسي بەلسەندىلىككە باعىتتاۋ مىندەتى تۇر. قازاق زيالىلارى وسىنى ءتۇسىنىپ، كەيبىر ارتىق سوزدەرى مەن قاتەلىكتەرىنە قاراماستان، قازىرگى پرەزيدەنتپەن ىنتىماقتاستىقتا كونسەنسۋس فورماتىنا سىياتىن ماسەلەلەردى شەشۋگە كىرىسۋى – وڭدى بولار دەپ ويلايمىن. ءدال قازىر ودان باسقا ءتيىمدى نۇسقانى كورىپ وتىرعان جوقپىن.

«DAT». 10.02.2022.

قاناعات جۇكەشەۆ

Abai.kz