30 جىلدا 15 مينيستر اۋىسقان قازاقستان
دانىشپان ۆولتەر ايتىپتى دەيتىن اسا قاتال وكىمدەي مىنا سوزدەردى وقىپ وتىرعاندا مەنىڭ كوزالدىما ءوزىم كۋا بولعان نازارباەۆ بيلىگى داۋىرىندەگى كادرلىق الماسۋلار، ونىڭ ىشىندەگى ەڭ سوراقىسى – ءبىلىم، عىلىم سالاسىن باقارۋعا تاعايىندالعان مينيسترلەردىڭ كىمدەر بولعانى ەدى.
1988-1991 جىلدارى «حالىق اعارتۋ ءمينيستىرى بولعان ءشايسۇلتان شاياحمەتوۆتى قوسا ەسەپتەگەندە 2023 جىلدىڭ قاڭتارىنا دەيىنگى 30 جىلدا 15 مينيستر كەلىپ-كەتكەلى، ونىڭ ەڭ كوپ وتىرعانى 3 جىلدان اسپاعاندىعى مەنى قايران قالدىردى نازارباەۆتىڭ توتاليتارلىق دارا بيلىگى تۇسىندا ەڭ اۋىر كۇندەردى باسىنان وتكەرگەن سول 30 جىلدا بۇل سالاعا كىمدەر كەلىپ، كىمدەر كەتپەدى؟ ولار مۇلدە باسقا سالادان كەلە سالا وزدەرىنىڭ نادان «رەفورمالارىن» تىقپالاپ عىلىم-ءبىلىم سالاسىن ابدەن بىلىقتىرىپ الىپ، قالاي توسىن كەلسە، سولاي اياق استىنان باسقا سالاعا اۋىسىپ كەتە باردى. ءسويتىپ دانىشپان ۆولتەر بۇگىنگى ءبىزدىڭ ايانىشتى جاعدايىمىزدى كورىپ-ءبىلىپ تۇرعان ادامداي بىلاي دەپتى: «ادامداردان ءوز پىكىرلەرىنەن باس تارتۋدى جانە وزگەلەردىڭ پىكىرىنە بويسۇنۋدى تالاپ ەتۋ، عىلىم نەمەسە كوركەمونەر سالاسىنا مۇلدەم نادان ادامداردى تاعايىنداۋ، نە بولماسا عالىمدارعا ءبىلىمسىز ادامداردى تورەشى ەتىپ قويۋ – مەملەكەتتى قيراتۋشى جانە اپاتقا ۇشىراتۋشى ادامدار مىنە وسىلار» اسىرەسە عالىمدارعا دەگەن ءسوزىن قايتالاپ وقىعاندا كوزىمە ەرىكسىز جاس كەلدى.
اۋليە احمەت ياسساۋي بابامىز ايتقانداي: «اقىرزاماننىڭ عالىمى زالىم بولادى، زالىمدى قولداعاندار عالىم بولاتىنىنا كوزىمىز انىق جەتىپ وتىرعانى قانداي وكىنىشتى ەدى.»
مۇستافا شوقاي: «باتىس تاربيەسىن العان زيالىلارىمىزدىڭ ايانىشتى جەرى – رۋحاني جاقتان ءوز حالقىنا وگەي بولىپ قالۋى ەدى. باتىس تاربيەسى كوپتەگەن تۋىستارىمىزدى حالقىمىزدىڭ جان دۇنيەسىنە سىڭگەن، ۇلتتىق تاريحىمىتسزدىڭ ءون بويىندا جاتقان شىعىس زەردەسىنەن ايىردى. ولار، ياعني، باتىس تاربيەسىن العان تۋىستارىمىز باسقا جاقتان جيناعان بىلىمدەرىن ءوز حالقىنىڭ ءومىرى مەن «شىعىس زەردەسىمەن» بىرلەستىرە المادى. ءبىز، ارينە، بۇلاردا «شىعىس رۋحى» دەگەننىڭ عىلىمي، فيلوسوفيالىق ماعىناسىنا توقتالىپ جاتپايمىز. ءبىزدىڭ بۇگىنگى كۇرەسىمىز ءۇشىن وسى «شىعىس رۋحىمىز» «ۇلتتىق رۋحىمىز» بولۋىن جانە ءبىز قىزمەتىن اتقارىپ، تىلەۋىن تىلەپ جۇرگەن حالقىمىزدىڭ تۇلا بويىن وسى شىعىس رۋحى كەرنەپ تۇرعانىن ءبىلۋىمىز جەتكىلىكتى.»
وسىلاردى وقىپ، كورىپ-ءبىلىپ وتىرعان وتانداستارىما اسىرەسە بيلىك باسىندا وتىرعان ۇلكەندى-كىشىلى باسشىلارعا ءبىر ءۋاجىم، تىلەگىم بار: قوعامدىق عىلىمدار سالاسىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن قازاق زيالىلارىن، وندا سول سالادا عىلىمي—زەرتتەۋ جاساپ جۇرگەن عالىمداردىڭ تاعدىرىن، عىلىمي شاما-شارقىن ايقىنداۋدىڭ بىردەن ءبىر ولشەمى، تارازى تالقىسى ەۋروپادا ورنالاسقان ازعانتاي وقىمىستىسىماقتار باسقارىپ وتىرعان سكوپۋس جۋرنالىندا ماقالاسىنىڭ جاريالانۋ-جاريالانباۋىنا بارىپ تىرەلەتىن بولعانىنا دا الدەنەشە جىلدار ءوتىپتى. سوندا قازاق ءتىلى، قازاق ادەبيەتى، قازاق تاريحى قازاق ەتنوگرافياسى مەن فيلوسوفياسى مازمۇن ەتىلگەن 10-15 بەتتىك عىلىمي ماقالانىڭ تاعدىرىن ولاردىڭ قاي مامانى شەشىپ تاستايدى؟ ونىسىمەن دە قويماي 10-15 بەتتىك ماقالاعا 4-5 تالاپكەر اۆتور بولىپ تىركەلە بەرەدى ەكەن. عىلىمي ەڭبەك اسارمەن جاسالاتىن قارا جۇمىس ەمەس ەدى عوي، بىراق ەۋروپالىق رەداكتورلارعا كەرەگى قوماقتى اقىلى تولەمدى ءبىر ادام كوتەرە المايتىنىن ءبىلىپ ونى بەس ادام ءبولىپ تولەسە بولعانى ەكەن.
ءبىزدىڭ عىلىم-ءبىلىم مينيسترلەرى وسىلاردى كورىپ-ءبىلىپ وتىرىپ قازاق عالىمدارىن تالكەك زاڭعا تىزەرلەتىپ باعىندىرىپ وتىر. قازاق عىلىمى قازاق ەلىنە كەرەك، قازاقتىڭ سۇرانىسى بويىنشا جاسالۋى كەرەك. قازاق عىلىمدارىنىڭ توبەسىنە نادان چينوۆنيكتەردى شىعارىپ قويىپ ەۋروپالىقتاردىڭ قالتاسىن تولتىرۋ ءۇشىن سورلاتۋدى توقتاتۋ كەرەك. ادىلەتتى قازاقستان، ادىلەتتى زاڭدار سالتانات قۇرعاندا عانا سالتاناتقا يەك ارتا الادى.
مينيسترلىكتى باسقارعاندار:
(ەسىمى، باقارعان جانە باسقارۋىن اياقتاعان ۋاقىتى)
- عالىم ابىلسەيىتوۆ 30 ماۋسىم 1992 – قازان 1994
- ۆلاديمير شكولنيك تامىز 1994 – قازان 1999
- قىرىمبەك كوشەرباەۆ قازان 1999 – 18 جەلتوقسان 2000
- نۇرالى بەكتۇرعانوۆ 18 جەلتوقسان 2000 – قاڭتار 2002
- ءشامشا بەركىمباەۆا قاڭتار 2002 – 14 ماۋسىم 2003
- جاقسىبەك كۇلەكەەۆ 14 ماۋسىم 2003 – 14 جەلتوقسان 2004
- بىرعانىم ءايتىموۆا 14 جەلتوقسان 2004 – 19 قاڭتار 2007
- جانسەيىت تۇيمەباەۆ 19 قاڭتار 2007 – 22 قىركۇيەك 2010
- باقىتجان جۇماعۇلوۆ 22 قىركۇيەك 2010 – 2 قىركۇيەك 2013
- اسلان ءسارىنجىپوۆ 2 قىركۇيەك 2013 – 10 اقپان 2016
- ەرلان ساعاديەۆ 10 اقپان 2016 – 2019
- كۇلاش ءشامشيدينوۆا 25 اقپان 2019 - 13 ماۋسىم 2019
- اسحات ايماعامبەتوۆ 2019 – 10 ماۋسىم 2022
- ساياسات نۇربەك 11 ماۋسىم 2022
جوعارىدا اتتارى اتالعان 14 مينيسترلەردىڭ ىشىنەن اتتارى كورنەكىلەندىرىپ جازىلعاندارىنىڭ، اسىرەسە بىرعانىم ءايتىموۆا مەن ەرلان ساعاديەۆتىڭ عىلىم-ءبىلىم سالاسىنا سالىپ كەتكەن ويراندارىن اسا جيىركەنىشپەن اتاپ وتۋگە ءماجبۇرمىن، شىن مانىندە عالىمدارعا وسىنداي زالىمداردى باسشى قىلىپ تايراڭداتقان نازارباەۆ رەجيمىنە لاعنەت ايتپاي تۇرا المايمىز. وسىداي دا مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ:
ارماندايمىز، اڭسايمىز، قيالدايمىز،
مىنا دۋمان ومىرگە سيا المايمىز.
بوس قيالمەن وتپەسەك جارار ەدى،
كوكتەمەگەن ەگىندى جيا الماي ءبىز.
ءوزىمىزدى سەبەبى ءجيى الدايمىز،
وزىمىزدەن ءوزىمىز ۇيالمايمىز، - دەگەن ولەڭ جولدارى ەسكە تۇسەدى ەكەن. شىنىندا ءبىز وزىمىزدەن ءوزىمىز ۇيالمايتىن ول ءۇشىن قىمسىنىپ ىڭعايسىزدانبايتىن ۇياتسىزدىققا قاشانعا دەيىن توزۋگە بولادى؟!
شىعىستىڭ ءبىر ويشىلى ايتقان ەكەن: «اللا بۇيىرتىپ، ءبىر ازامات بۇكىل الەمنىڭ ۇنىنە، بۇكىل الەمنىڭ ازاماتىنا اينالسا، ول بۇل ابىروي-اتاققا اۋەلى ءوز ۇلتىنىڭ ءۇنى، ءوز ۇلتىنىڭ ءتىلى، ەڭ اۋەلى ءوز ۇلتىنىڭ ازاماتى بولۋ ارقىلى عانا جەتە الادى.»
ال ءبىزدىڭ جوعارعى بيلىكتە وتىرعانداردىڭ قيالىنا، ويىنا بۇنداي اقىلدى ويلار ەشۋاقىتتا كەلگەن ەمەس، ويتكەنى ولاردىڭ وسى 30 جىلدا عىلىم-ءبىلىم سالاسىندا جاساعان رەفورماسىماقتارى قازاق ەلى ءۇشىن ەمەس، شەتەلدىكتەرگە جاعىنۋ ءۇشىن جانە الەمدىك ارەناعا شىعۋ جولىنداعى ارەكەت دەپ ويلايتىن سياقتى. بۇگىنگى ءبىزدىڭ كورىپ وتىرعان ناقتىلى ءومىر شىندىعى قازاق عىلىمى مەن ءبىلىمىنىڭ ايانىشتى ءحالى وسىلاي دەۋگە ءماجبۇر ەتەدى
الىمعازى داۋلەتحان
Abai.kz
