كولىك ءھام تاسىمال - ەكونوميكانىڭ كۇرەتامىرى. وسى سالاداعى ساپالى ءارى تىنىمسىز قوزعالىس - ەلدىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا بىردەن-ءبىر سەپتىك. ەندەشە، باتىس پەن شىعىس اراسىندا ورنىعىپ، ەكى الەمدى ءبىر-بىرىمەن جالعاستىرىپ وتىرعان ۇلى دالانىڭ كەلەشەك ترانزيتتىك الەۋەتى دە زور بولماق. الايدا ءدال قازىرگى كولىك ينفراقۇرىلىمى تاعدىردىڭ ءوزى العا تارتىپ وتىرعان ترانزيتتىك دامۋعا جاۋاپ بەرە الا ما؟  كەشە ماجىلىستە كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى اسقار جۇماعاليەۆ دەپۋتاتتار الدىندا ەسەپ بەرىپ، سالا دامۋىنىڭ جاي-جاپسارىن بايانداعان بولاتىن.

كولىك ءھام تاسىمال - ەكونوميكانىڭ كۇرەتامىرى. وسى سالاداعى ساپالى ءارى تىنىمسىز قوزعالىس - ەلدىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا بىردەن-ءبىر سەپتىك. ەندەشە، باتىس پەن شىعىس اراسىندا ورنىعىپ، ەكى الەمدى ءبىر-بىرىمەن جالعاستىرىپ وتىرعان ۇلى دالانىڭ كەلەشەك ترانزيتتىك الەۋەتى دە زور بولماق. الايدا ءدال قازىرگى كولىك ينفراقۇرىلىمى تاعدىردىڭ ءوزى العا تارتىپ وتىرعان ترانزيتتىك دامۋعا جاۋاپ بەرە الا ما؟  كەشە ماجىلىستە كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى اسقار جۇماعاليەۆ دەپۋتاتتار الدىندا ەسەپ بەرىپ، سالا دامۋىنىڭ جاي-جاپسارىن بايانداعان بولاتىن.

توقتالا كەتەتىن جايت، وسىدان ءبىراز بۇرىن دەپۋتات سەرىكباي نۇرعيساەۆ ەلدەگى جولدىڭ جاعدايىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، قازاقستان جول ساپاسى جاعىنان 144 ەلدىڭ ىشىندە 117-ورىندا تۇرعانىن ايتىپ دابىل قاققان-دى. باقساق، جول سالاسىندا باسەكەلەستىككە ەش توتەپ بەرە الماسىمىز انىق ەكەن. جولى جول بولۋدان قالىپ، جولسىزىن قايراڭ باسقان شالعايداعى شەندىلەردىڭ كۇنى تۇسە بەرمەيتىن اۋىلدى قويىڭىز، رەسپۋبليكالىق ماڭىزدى دەلىنەتىن جولداردىڭ ءوزى كەيدە سىن كوتەرمەيتىنى ايقىن. سوندا قالاي، الەمدەگى وزىق 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋدىڭ قامىندا جۇرگەن قازاقستان ءۇشىن جول ساپاسى ەڭ تومەنگى ساتىعا سىرعىپ وتىر ما؟ دەگەنمەن ولاي ايتۋعا دا كەلمەيدى. ويتكەنى قازىر باسقاسىن ايتپاعاندا، حالىقارالىق ءدالىز سانالاتىن «باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي» مەگاجوباسىنىڭ قارقىنى قىزۋ. ال جالپىلاما اۆتوجولدار تۋرالى ايتساق، جول جوندەۋ قارقىنى دا كەمىگەن ەمەس. دەگەنمەن ساپاسىز جولداردى جاساپ تاۋىسۋ دا مۇمكىن بولماي وتىر. «بىلتىر 5,5 مىڭ شاقىرىم جول جوندەلدى. تۇتاستاي العاندا، بارلىق جول 4 پايىزعا جاقسارىپ، ناتيجەسىندە ترانزيتتىك تاسىمال 20 پايىزعا ارتتى. «باتىس قىتاي - باتىس ەۋروپا» ءدالىزى بويىنشا بيىلعى جىلى 806 شاقىرىم جول سالىنادى. ءسويتىپ، بۇعان 40 مىڭعا تارتا ادام جۇمىلادى»، - دەيدى كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى اسقار جۇماعاليەۆ. دەگەنمەن ءوڭىر-وڭىردەگى جول ساپاسى كۇننەن-كۇنگە قۇردىمعا كەتىپ بارادى. اۋىلداعى اعايىننىڭ ايتارى دا - سول. استاناداعى دەپۋتاتتار دا ايماقتاعى احۋالعا الاڭداۋلى. دەگەنمەن جولدار مەن جولسىزدارعا قاتىستى مينيستر جۇماعاليەۆتىڭ جاۋابى ءازىر: «قاراجات قولبايلاۋ. قازىر ەلىمىزدە بەتىن اسفالت كورمەگەن جولداردىڭ ءوزى 10 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى. سونى تۇگەل جاساپ تاستاۋ ءۇشىن قىرۋار قاراجات كەرەك، ونى بيۋدجەت كوتەرمەيدى. سوندىقتان ءبىز بىرتىندەپ جول جاساۋدى قولعا الماقپىز، سوسىن كەشەندى باعدارلاما قابىلداۋعا تىرىسامىز»، - دەپ اقتالدى مينيستر.

ايتسە دە كولىك پەن كوممۋنيكاتسيا سا­لا­سىن باسقارىپ وتىرعان بىلىكتى باسشى­نىڭ مۇ­نى­سىمەن قالاۋلىلار كەلىسە بەرمەيدى. «جەرگىلىكتى جول جەلىلەرىنىڭ بولماۋى الەۋ­مەتتىك تۇرعىدان كەلەڭسىز اسەر ەتىپ، جۇمىس­سىزدىققا سەبەپ بولىپ وتىر، ال جەرگىلىكتى تۇرعىندار وزدەرىن وركەنيەتتەن قول ءۇزىپ قالعانداي سەزىنەدى»، - دەيدى سەيىتسۇلتان ايىمبەتوۆ. «سونىمەن قاتار سالانىڭ باس­تى پروبلەماسى - جول توسەمدەرىنىڭ كوتەرۋ مۇمكىندىگى. بۇعان وبەكتيۆتى سەبەپتەر دە بار. ەلدەگى جولداردىڭ 86%-ى وتكەن عا­سىر­دىڭ 60-80 جىلدارى سالىنعان. ول كەزەڭنىڭ نورماتيۆتىك تالاپتارى دا باس­قا. ويتكەنى وتكەن عاسىردا جولدارداعى رۇقسات بەرىلەتىن جۇكتەمە 6 توننادان اس­پايتىن»، - دەيدى س.ايىمبەتوۆ.

ساپاعا ساي كەلمەيتىن اۆياكومپانيالار جۇمىسى توقتايدى

بايانداما بارىسىندا مينيستر اسقار جۇما­عاليەۆ ەرەكشە توقتالعان سالا ازامات­تىق اۆياتسيا مەن ۇشۋ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىس­تى بولدى. مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، 2008-2013 جىلدار ارالىعىندا 21 اۆياتسيالىق وقيعا ورىن العان. ونىڭ 15-ءى ۇشۋ تەحني­كا­سىن بۇزۋ، ياعني ادام فاكتورىنىڭ سالدارى­نان ورىن الىپ وتىر. «وسىعان وراي، ۇشۋ­لار­دا ادام فاكتورىنان بولاتىن جاعداي­لاردى تومەندەتۋ ماقساتىندا ۇشۋ قاۋىپ­سىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە قاۋىپسىزدىك جۇمىسىن قاداعالاۋ ءۇشىن بىلتىر ۇكىمەت باسشىسىنىڭ وكىمىمەن يكاو ءاۋديتىنىڭ ەسكەرتپەلەرىن جويۋ جونىندە ۆەدوم­ستۆو­ارالىق جوسپار بەكىتىلگەن. سونىمەن بىرگە يكاو-نىڭ (حالىقارالىق ازاماتتىق اۆيا­تسيا ۇيىمى-اۆت.) تەحنيكالىق ىنتى­ماق­تاستىق بيۋروسىمەن تەحنيكالىق جانە كەڭەس بەرۋ تۋرالى كەلىسىم جاسالدى»، - دەي­دى اسقار جۇماعاليەۆ. ايتپاقشى، ءوت­كەن جولى مينيستر ماجىلىسكە كولىك سالا­سى­نا وزگەرىستەر ەنگىزەتىن زاڭ جوباسىن تاپ­سىرىپ كەتكەن بولاتىن. ايتۋىنشا، الگى ءوز­گەرىستەردىڭ ءبىر پاراسى دا ءدال وسى اۆيا­تسياداعى ۇشۋ قاۋىپسىزدىگىنە، ونداعى تالاپ­تاردىڭ يكاو حالىقارالىق ستاندارتتارى­نا ساي بولۋىن قاراستىرادى. «ەڭ باستىسى، بيىل ەلىمىزدەگى اۆياكومپانيالار مەن اۋە كەمەلەرى يكاو ستاندارتتارىنا سايكەس، اتالعان ۇيىم وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن قاي­تا سەرتيفيكاتتالادى. سەرتيفيكاتتار بويىنشا جولاۋشى تاسىمالىمەن تۇراقتى اينالىساتىن اۆياكومپانيالار مىندەتتى تۇردە IOSA-نىڭ اۋديتىنەن وتەدى. ال يكاو-نىڭ بولجاۋى بويىنشا قايتا سەرتيفي­كاتتاۋ ناتيجەسىندە كەيبىر اۆياكومپانيا­لار ءوز جۇمىسىن توقتاتۋى ىقتيمال. بۇل ۇشۋ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، قازاق­ستان اۆياتسياسىنىڭ «قارا تىزىمنەن» شى­عۋى­نا زور ىقپالىن تيگىزەتىن بولادى»، - دەي­دى اسقار جۇماعاليەۆ. دەگەنمەن دەپۋ­تاتتار «قارا تىزىمنەن» شىعۋ ءۇشىن ءبىر يكاو-­عا كۇنى قاراپ قالماۋىن ەسكەرتەدى. بۇل ماقساتتا قالاۋلىلار ەڭ اۋەلى اۋە كەمەلەرىنىڭ تەحنيكالىق جاي-كۇيىن باقى­لاۋدى كۇشەيتۋدى تالاپ ەتەدى. «اۋە تاسى­مالى قاۋىپسىز بولۋعا ءتيىس. بۇل اۆياكومپا­نيالاردىڭ جانە اۋە كەمەلەرى مەنشىك يە­لەرىنىڭ كەز كەلگەن ەكونوميكالىق نەگىزدە­مە­لەرىنەن باسىم بولۋى شارت»، - دەيدى سەيىتسۇلتان ايىمبەتوۆ.

توقتالا كەتەتىن جايت، قازىر مەملەكەتتىك تىزىلىمدە 497 ازاماتتىق اۋە كەمەسى تىركەل­گەن كورىنەدى. ال ساراپشىلارعا سەنسەك، اۋە كەمەلەرى پاركىنىڭ توزىعى 80%-دان اسقان. ولاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ پايدالانۋ مەر­زىمى 20 جىلدان اسادى. كەمەلەردىڭ قىزمەت ەتۋىنىڭ بەلگىلەنگەن مەرزىمى 30 جىلدان اس­پاۋعا ءتيىس ەكەنىن ەسكەرسەك، وتاندىق ازامات­تىق اۆياتسيانىڭ ۇلكەن كەمشىلىگىنىڭ ءبىرى سول - توزۋ. ال قالاۋلىلار «قارا ءتىزىم­گە» قاتىستى پروبلەمالاردى بۇنىمەن شەك­تە­مەيدى. ال جالپىلاما العاندا، اۆيابي­لەت­تەردىڭ قىمبات بولۋى، باسەكەگە قابى­لەت­تىلىكتىڭ دامىماۋى، قاناعاتتانارلىق­سىز سەرۆيس، رەيستەردىڭ جۇيەلى كەشىگۋى جانە وتان­دىق اۆياكومپانيالاردىڭ «قارا تىزىمگە» ءىلىنۋى - وسى سالانىڭ وزەكتىسى.

سەيىتسۇلتان ايىمبەتوۆ، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:

- قازاقستان ءالى دە بولسا ترانزيتتىك الەۋەتتى از كولەمدە، نەگىزىنەن ايماق ەلدەرى اراسىنداعى (ايماقتىق ترانزيت) ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى قامتاماسىز ەتۋ كەزىندە عانا پايدا­لانىپ كەلەدى. كولىك-كوممۋنيكاتسيالىق كەشەننىڭ دامۋى ەۋروپا مەن ازيا ارا­سىنداعى ترانزيتتىك كوپىر بولىپ تابى­لاتىن ەلدىڭ گەوستراتەگيالىق تۇرعىدان ورنالاسۋ ارتىقشىلىعىنىڭ تولىق كو­لەمدە پايدالانىلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس. مىسالى، ساراپتاما ۇيىمدا­رى­نىڭ دەرەكتەرى بويىنشا تەك قانا ەۋ­روپا وداعى مەن قىتاي اراسىنداعى ساۋ­دا كولەمى 2009 جىلى 296,3 ملرد ەۆروعا جەتتى. بۇل ميلليونداعان توننا جۇك تاسىمالدانىپ جاتقانىن بىلدىرەدى. ەگەر قولايلى جاعداي جاسالسا، ولار­دىڭ ءبىر بولىگىن قازاقستان ارقىلى وتە­تىن قۇرلىق جانە تەڭىز جولدارىمەن تاسى­مالداۋعا بولار ەدى.

تاقىرىپقا تۇزدىق:

مامانداردىڭ پايىمىنشا، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا قوزعالىس جىلدامدىعىنىڭ ازايۋى، جولاۋشىلاردىڭ جولدا بولۋ جانە تاۋارلاردى جەتكىزۋ ۋاقىتىنىڭ ۇلعايۋى، كولىكتىك پايدالانۋ شىعىستارىنىڭ ارتۋى جانە ەڭ سوراقىسى، جول اپاتىنىڭ كوبەيۋى ورىن الۋدا. ماسەلەن، 2011 جىلمەن سالىستىرعاندا 2012 جىلى جول-كولىك وقيعالارىنىڭ سانى 18%-عا ءوسىپ، 14 مىڭ جول-كولىك وقيعاسى تىركەلگەن. سونىڭ سالدارىنان 3 مىڭنان استام ادام قايتىس بولدى. ال سوڭعى بەس جىلدا ەلىمىزدەگى كولىك سانى كوبەيىپ، 4 ملن بىرلىككە جەتتى. ولاردىڭ 80%-ىنان استامىنىڭ پايدالانىلۋ مەرزىمى جەتى جىلدان اسقان. بۇل رەتتە جولاۋشىلاردى اۆتوكولىكپەن تاسىمالداۋ ۇلەسى 99,1%-دى قۇرايدى.

قانات قازى، استانا

"الاش ايناسى" گازەتى