قازاقستان ءۇشىن وتباسى ينستيتۋتى مەن گەندەرلىك ساياسات مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى تىرەگى، ۇلتتىق دامۋ ستراتەگياسىنىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ سانالادى. ەل ۇكىمەتى ءار جىل سايىن انا مەن بالانى قورعاۋ، وتباسىنىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ ماقساتىندا زاڭنامالىق جانە ينستيتۋتسيونالدىق مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋدىڭ جولىن قاراستىرىپ، الدىنا مىندەت ەتىپ قويادى.

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان باستاپ، دەموكراتيالىق دامۋ جولىن قالىپتاستىرىپ، انا مەن بالا، ايەلدەرگە قاتىستى العاشقى قوعامدىق ماڭىزى بار قۇرىلىمداردى قۇرا باستادى. ەلىمىز ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جانە قورعاۋ سالاسىنداعى بۇۇ-نىڭ نەگىزگى قۇجاتتارىنا قوسىلدى. 1995 جىلى پەكين دەكلاراتسياسىنا قول قويىپ، مەملەكەت ماقساتتى تۇردە گەندەرلىك ساياساتتى قالىپتاستىرۋعا جول تارتتى. 1998 جىلى ەلىمىزدە تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن وتباسى جانە ايەلدەر ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىلدى. ال 2006 – 2016 جىلدارعا ارنالعان گەندەرلىك تەڭدىك ستراتەگياسى تەڭدىك مۇددەسى تۇرعىسىندا ۇلتتىق زاڭنامانى قۇراستىرىۋ ءارى جەتىلدىرۋ بويىنشا قادام باسۋعا مۇمكىندىكتەر بەردى.

گەندەرلىك تەڭدىك ستراتەگياسى دەگەندە ءبىزدىڭ ويىمىزعا تەك ايەلدەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ دەگەن تۇسىنىك كەلەتىنى انىق. بىراق شىندىعىندا، تەڭدىك تۋرالى قۇجات ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ مۇمكىندىكتەرىن تەڭدەي قاراستىردى.

ودان كەيىن 2009 جىلى قابىلدانعان «ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ تەڭ قۇقىقتارىنىڭ جانە تەڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ مەملەكەتتىك كەپىلدىكتەرى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى گەندەرلىك ساياسات سالاسىنداعى نەگىزگى زاڭنامالىق اكت بولىپ تابىلادى.

قازاقستان 2015 جىلعى قىركۇيەكتە بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنا قوسىلدى. ول جەردە 17 ماقسات كورسەتىلگەن. سونىڭ 12-ءسى گەندەرلىك سيپاتتاعى نازىك تاقىرىپتار. بۇل ماقساتتار مەملەكەتتىڭ بارلىق ستراتەگيالىق باعىتتارى مەن مىندەتتەرى اياسىندا ۇلتتىق بەيىمدەۋدى جانە ەسەپكە الۋدى تالاپ ەتتى.

وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇۇ-نىڭ ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتى جويۋ جونىندەگى كوميتەتى قازاقستانداعى ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتى جويۋ تۋرالى كونۆەنتسيانى ورىنداۋ بويىنشا ءوزىنىڭ بىرلەسكەن بىرنەشە مەرزىمدى باياندامالارىن تابىستى اياقتادى.

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە گەندەرلىك جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياساتتىڭ ءبىرتۇتاس ينستيتۋتسيونالدىق جۇيەسى قالىپتاسقان. ايتارلىقتاي اۋقىمدى قۇقىقتىق نەگىز قالاندى.تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستان ايەلدەردىڭ جاعدايى مەن قۇقىقتارىنا قاتىستى بىرقاتار نەگىزگى حالىقارالىق شارتتارعا قوسىلىپ، ولاردى راتيفيكاتسيالادى.

2016 جىلى قازاقستان 2030 جىلعا دەيىنگى وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسىن بەكىتتى.

قازاقستانداعى بۇگىنگى كۇندە گەندەرلىك ساياساتتىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى، ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى 2030 جىلعا دەيىنگى وتباسى جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسىندا جازىلعان. قۇجاتتا كورسەتىلگەن ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى 2019 جىلى اياقتالدى. العاشقى كەزەڭدە

قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى وتباسى ساياساتىن جۇرگىزۋ ماقساتىندا «قازاقستاندىق وتباسىلار-2019» ۇلتتىق بايانداماسىن ازىرلەدى. العاش رەت بازا قۇرىلدى. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان تۇرعىندارعا ارنالعان الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ستاندارتتارى ەنگىزىلدى. وتباسىلىق سوتتار جۇمىسى كۇشەيدى. وسىلايشا، ءبىرىنشى كەزەڭ ءوزىنىڭ مارەسىنە جەتىپ، جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىلدى. قۇجاتتىڭ ەكىنشى كەزەڭى 2020-2022 جىلداردى قامتىدى. بۇل جىلدارى «وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ زاڭنامالارى جەتىلدىرىلدى. ءار وبلىستا «Baqytty Otbasy» جانە «جانۇيا» وتباسىن قولداۋ ورتالىقتارى اشىلىپ، جاستار اراسىندا رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىقتى جاقسارتۋ ماقساتىندا جەدەل جەلى ىسكە قوسىلدى. قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى الەۋمەتتىك وتباسى كارتاسىن ازىرلەپ، ىسكە قوستى. ال ءۇشىنشى كەزەڭ، مىنەكەي، كەلەر جىلدان باستالىپ وتىر. بۇل تۇجىرىمداما اياقتالعانعا دەيىن جالعاسپاق. الدىمىزداعى كەزەڭدە تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋ مەن الەمنىڭ دامىعان 30 مەملەكەتىنىڭ قاتارىنا كىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن مىندەتتەر مەن ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانۋدا.

جالپى، ەلىمىزدە گەندەرلىك تەڭدىك پەن ساياسات ماقساتتى تۇردە جۇزەگە اسىپ كەلەدى دەۋگە ابدەن بولادى.  سەبەبى، قازاقستان ايەلدەردى جۇمىسپەن قامتۋ جاعىنان دامىعان وركەنيەتتى ەلدەردەن كەم تۇسپەيدى. 2018 جىلعى ەسەپ بويىنشا ەلىمىزدەگى ەكونوميكالىق بەلسەندى حالىقتىڭ 64,8 پايىزى ايەلدەر قاۋىمى. قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن جۇمىس ورىندارىنىڭ اۆتوماتتاندىرىلىپ، اۋىر جۇمىس تۇرلەرى جەڭىلدەتىلدى. وسىعان وراي ايەلدەرگە تىيىم سالىنعان جۇمىستاردىڭ ءتۇرى دە ازايدى. مىسالى، 2018 جىلى ايەلدەر ىستەۋگە بولمايتىن ماماندىقتار سانى 287-دەن 187-گە دەيىن قىسقارتىلعان.

ونىڭ ۇستىنە كەيىنگى جىلدارى شاعىن جانە ورتا بيزنەستەگى ايەلدەر سانى ارتقان. تىركەلگەن كاسىپكەرلەر اراسىنداعى ايەلدەر ۇلەسى 43,2 پايىز. ءاربىر ءتورتىنشى شارۋا قوجالىعىنا ايەل ادامدار باسشىلىق جاسايدى. 300-دەي ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم ايەلدەر ماسەلەسىمەن قاجىرلى تۇردە اينالىسادى. ال ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارداعى باسشىلىق لاۋازىمداردىڭ 32 پايىزدان استامىن ايەلدەردىڭ ۇلەسىنە تيەدى ەكەن.

سونداي-اق قازاقستاننىڭ پارلامەنتىندە دە ايەلدەر سانى جايلاپ كوتەرىلىپ كەلەدى. 1996-1999 جىلدار ارالىعىندا ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ ىشىندە ايەلدەردىڭ ۇلەسى 11,76 پايىزدى قۇراعان. 2021 جىلدان باستاپ بۇگىنگە دەيىن 27,8 پايىزعا كوبەيگەن. بۇۇ –نىڭ دەرەگىنشە، الەم بويىنشا تومەنگى پالاتاداعى ايەلدەردىڭ ورتاشا وكىلدىگى 23,4 پايىزدى قۇرايدى ەكەن.

ەلىمىزدەگى جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنداعى ايەلدەر ۇلەسىنە كەلسەك، وبلىستىق ءماسليحاتتاردا 16 پايىزداي، قالالىقتا 23 پايىزعا، ال اۋداندىق ءماسليحاتتا 24 پايىزعا جۋىق ايەلدەر قىزمەت ەتەدى. قازاقستان ايەلدەرى مەملەكەتتىك جۇمىس ورىندارىندا دا كوپتەپ بوي كورسەتەدى.

ولاردىڭ سانى 2013 جىلى 49 مىڭنان اسقان، 2017 جىلى 50 مىڭنان اسقان.

ارينە، گەندەرلىك تەڭدىك سالاسىندا شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان ماسەلەلەر دە جوق ەمەس. سونىڭ ءبىرى – ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ ەڭبەك جالاقىلارىنداعى ايىرماشىلىق ماسەلەسى. 2018 جىلعى دەرەك بويىنشا، ايەلدىڭ ەڭبەكاقىسى ەرلەردىڭ جالاقىسىنىڭ 66 پايىزىن قۇراعان بولاتىن. ەر مەن ايەلدىڭ بارلىق جاعدايدا قۇقىقتارىنىڭ تەڭ بولۋى ەلدىڭ ەكونوميكالىق وسىمىنە اسەر ەتەدى. سوندىقتان قازاقستان مەملەكەتى بۇل ماسەلەنى شەشۋگە جوسپارلى تۇردە شارالار قابىلداۋدا. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ايەل مۇددەسىن ىلگەرىلەتۋ جانە قۇقىقتارىن قورعاۋ، سايلاۋالدى پارتيالىق تىزىمدەر بويىنشا ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن كۆوتا ەنگىزۋ، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جازانى كۇشەيتۋ، الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋدى جەتىلدىرۋ سياقتى ماسەلەلەردى نازارعا العان بولاتىن.

مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جۇيەسىنىڭ قولدانىستاعى قۇجاتتارىندا وتباسى ينستيتۋتى الەۋمەتتىك قورعاۋدىڭ ايرىقشا وبەكتىسى رەتىندە قارالادى.
دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىندە ادامي كاپيتالدىڭ ساپاسىنا اسەر ەتەتىن بارلىق الەۋمەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ اراسىندا وتباسىنىڭ ءرولى ماڭىزدى بولعاندىقتان، قازاقستاننىڭ وتباسى ساياساتىن قالىپتاستىرۋدا ءوزىنىڭ تاسىلدەرىن جاساۋى ماڭىزدى.

حالىقارالىق تاجىريبەگە سۇيەنسەك، وتباسىنىڭ فۋنكتسيونالدىق بەرىكتىگى دەڭگەيىنە گەندەرلىك قاتىناستار مودەلى ەلەۋلى اسەر ەتەدى. گەندەرلىك تەڭدىك دەڭگەيى جوعارى بولعان سايىن، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ وزدەرىنىڭ تۇرمىستىق، ەكونوميكالىق، ادامگەرشىلىك-تاربيەلىك، قورعاۋشىلىق جانە باسقا دا ماڭىزدى فۋنكتسيالارىن ورىنداۋدا جاۋاپكەرشىلىگى، تەپە-تەڭدىگى مەن ناتيجەلىگى جوعارى بولادى.

وسىلايشا، زاماناۋي بەرىك وتباسىنىڭ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋ جانە گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ قوعامدى الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋدىڭ اجىراماس پروتسەسى بولىپ تابىلاتىنى ايقىن.

باسەكەگە قابىلەتتىلىك پەن الەۋمەتتىك دامۋ سالاسىنىڭ قولدانىستاعى تۇجىرىمدامالارى اراسىنداعى بايلانىستىرۋشى رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياساتتىڭ كەشەندى تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ ايقىن جانە نەگىزدەلگەن قاجەتتىلىك بولىپ تابىلادى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الەمدىك قوعامداستىققا تابىستى ينتەگراتسيالانۋىنىڭ قاعيداتتى شارتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.

تۇجىرىمداما قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى، «قازاقستان 2050» ستراتەگياسى، «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى، قازاقستاننىڭ الەمنىڭ دامىعان 30 مەملەكەتىنىڭ قاتارىنا كىرۋى جونىندەگى تۇجىرىمداماسى، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ايەلدەردى كەمسىتۋشىلىكتىڭ بارلىق نىساندارىن جويۋ تۋرالى كونۆەنتسياسى، تدم جانە باسقا دا راتيفيكاتسيالانعان حالىقارالىق شارتتار مەن كەلىسىمدەر نەگىزىندە ازىرلەندى.

Abai.kz