7

7

تاڭەرتەڭگى مەزگىلدە كوشەگە تولىپ شۋلاعان بالالار مەن ەركەك ايەل اتاۋلى قارا-قورىم. ويتكەنى كۇنى بۇرىن گومينداڭمەن سوعىسادى ەكەن دەگەن ءمور باسىلعان اناداعى قاعازداردى ابدولدا، ءابداجاپپار دەگەن جىگىتتەر نىلقى حالقىنا دا اكەلىپ تاراتقان. ەكى-ءۇش كۇننەن بەرگى جان-جاققا تاراتىلعان شاپقىن حابار مەن سوناۋ نارىنقول شەكاراسىنداعى تەكەس (قىزىل كۇرە) ۇيەزىنەن بەرى قاراي كۇنەس، قالماقكۇرە، توعىزتاراۋ، نىلقى، شاپتال ۇيەزدەرىنىڭ ەلى تۇگەلىمەن دۇرلىكتى. بارلىعى ون ۇيەزدەن قۇرالعان ىلە ايماعىنىڭ «شىعىس بەس اۋدانى» اتالاتىن جاڭاعى ۇيەزدەردىڭ قازاعى جيىرما ءتورت بولىس قىزايدان اعىلىپ كەلىپ، وسى نىلقىعا قۇيىلىپ جاتقان ادام ءنوپىرىنىڭ سانى جوق بولاتىن. ىسقاقبەكتەن كۇنى بۇرىن حابارلانىپ، قۇلاق ءتۇرىپ وتىرعان جاۋجۇرەك قىرعىز بەن فۋجەدەن ەرتە قۇلاقتانعان قالماق-كۇرەنىڭ جاۋىنگەر قالماقتارى دا وزدەرىندەگى بار قۇرالدارىمەن لەك-لەك بولىپ قۇيىلا باستاعان. «ۇيعىر ۇيىشماسى» ارقىلى قۇلجادان ابدىكەرىم ابباسۇعلى باستاعان سانسىز ۇيعىرلار لەگى دە نىلقىعا قاراي كۇن-ءتۇن دەمەستەن اتتىلى-جاياۋ تەز شىعىپ كەلە جاتتى. وسى ەلدەر ەڭ الدىمەن ءوزدى-ءوز ۇيەز اسكەرىنىڭ قازاق دالاسىندا، تاۋ-تاستا باعىلىمدا جاتقان كوپ قوستارداعى اتتارىن بىردەن شاپقان. جانە جان-جاقپەن جالعاساتىن تەلەگراف سىمدارىن قيعان. مىنە، وسىنىڭ ەسەبىنەن قاراسۋداعى ۇيەزدىك وكىمەتى دە قول پۋلەمەت، گراناتالاردىڭ جاردەمىمەن كەلەسى ءبىر-اق ءتۇننىڭ ىشىندە قاراتىلىپ الىندى. العاشقى ۇيەز نىلقىداعى پوليتسياسىمەن قوسا الىنعان سوڭ، وركەشتەنە ءتۇسىپ، جەر دۇبىرەتكەن قالىڭ قول مۇنان بىلايعى سوعىستىڭ وسى نىلقى ماڭىندا وتەتىندىگىن ايگىلەگەندەي ەدى.

ەندىگى قولباسشى كەيىن ۇلتتىق ارميانىڭ گەنەرالى بولعان، سوعىس تاكتيكاسىنا جەتىك، قىرعىز جىگىتى ىسقاقبەك، قازاق شارۋالارى اكبار - سەيىت، تاتار فاتيح، ۇيعىر ابدىكەرىم ابباس پەن اتى ايگىلى قاينام باتىرلار. ال اسكەر ساپىندا ايتىلاتىن جورىق مارشىندا تورتەۋدىڭ اتى ەرەكشە اتالىپ، «اكبار - سەيىت، فاتيح، عاني باستاعان» بولىپ، ەڭ العاشقى كوتەرىلىسشى ساڭلاقتار جىرلاناتىن. مىنە وسىنداي قولباسىلاردىڭ اقىلداسۋىمەن از ۇلت پارتيزاندارى نىلقى مەن قاراسۋدان كەيىنگى ۇيەزدەرمەن ازىرشە بارىپ سوعىسپاي، ولاردىڭ اسكەرلەرىن وسى دالادا توسىپ جاتىپ ۇرىسۋدى ماسليحات ەتكەن. اسكەردىڭ قوستارداعى اتى شابىلىپ الىندى دەگەنىمەن جايىلىمداعىدان وزگە قولدا ۇستالاتىن دا جارىم-جارتىلاي كولىگى بولادى. ءبىر نىلقى پوليتسياسىنىڭ وزىمەن قاراسۋ ۇيەزىنەن شىققان قول پۋلەمەت، گراناتتارعا قاراعاندا، ۇيەزدىك ۇكىمەتتەردىڭ كۇشى از ەمەس. ونىڭ بارلىعىنا بارىپ سوقتىعىسۋ سوعىس قۇرالى از پارتيزاندار ءۇشىن ءوزىن اپارىپ اجالعا توسۋ دەگەن ءسوز. ونان گورى سول ۇيەزدەردىڭ جارتىلاي جاياۋ اسكەرىمەن كەڭ دالا توسىندە قىرقىسۋ: قازاق، قىرعىز، قالماق سياقتى تاۋ حالىقتارى ءۇشىن الدەقايدا قولايلى. جاڭاعى سايىپقىران قولباسىلار ءدال وسى جونىندە تاعى ءبىر قوسىمشا اقىل قورتىسقان. وزدەرىنىڭ سول قارارلارىن ولار: كەرىمبەك، تايلاقباي، قارىمساقتارمەن كەڭەسىپ، ءبىر بولىك قولمەن شەرۋ كۇرەگە شابۋىلعا جىبەرىلەتىن بولدى. ويتكەنى قۇلجاداعى گۇبەرنەلىق شتابتىڭ نازارىن تۇس-تۇسقا شاشىراتىپ، ءار جاققا بىردەن الاڭداتۋ كەرەك  دەلىنگەن. ەندى وسىعان ۇيعىرلاردى شۇبىرتىپ ابدىكەرىم ابباسۇعلى بارا ما، ماڭعۇل-قالماقتاردى شابىندىرىپ فۋجە جەتە مە، قىرعىزدى اتوي سالعىزىپ ىسقاقبەك تونە مە، جوق وسىنىڭ ءار بىرىنەن بەس جۇزدەن ىرىكتى قول الىپ، عاني باتىر شىعا ما؟ وسىعان كەلگەندە ازىراق تالقى وتكەن. نەمەسە وزگەسىنىڭ ءبارىن قالدىرىپ، وسى ساپارعا اكبار ءوزى كەتە مە، - دەگەن جەردە عاني بىردەن زىركىلدەي باستاپ:

- نەما دەۋاتىسىلا؟! قازەكەڭدى باشلاپ اكبار اعايىن ءبىر دالاعا كەتەدىعان بولسا، ءبىز ءبۇياردا قالىپ ناۋبايشىلىق قۇلامدۇق! - دەپ وزگە سوزگە كەلمەي، تىكە اشۋعا باستى. وزگە ەمەس، عاني بۇل مىنەزدى كورسەتكەندە جۇرت اكباردى ايتۋدان اشىق تايسالىپ قالدى. تەگىندە عانيدىڭ: «مەنىڭ ومىردەگى: مەيلى اباقتىدا بولسىن، مەيلى ەركىندىكتەگى بولسىن، دوس-جولداستارىمنىڭ ءبارى قازاقتار»، دەگەنىن بۇلاردىڭ بارشاسى بىلەتىن. بالكىم ءوزى جاسىنان ات ۇستىنەن تۇسپەي، تاۋ، دالا ءومىرىن كوپ كورگەندىگى سەبەپ شىعار. قالماق پەن قازاقتىڭ بايلارىنان نە ءبىر جاقسى اتتاردى ۇرلاعاندا، تاۋ مەن تاستاعى تۇنگى جورىق جولداسى قازاقتىڭ ىشىنەن شىققان وزىندەي ەر كەدەيلەر بولعانى حاق. ەتىنەن ەت كەسسە «قىڭق» دەمەيتىن، سىر ساقتاۋعا «بەرىك-شەمەن» اتانعان - جالقى ەرلەر سەرىگى بولعاندىقتان كوپكە سەنۋدى قويعان عاني ءوزى وسى ۋاقىتقا دەيىن جەكە جاننىڭ ءومىر-تىرلىك، تىنىسىن كەشكەن.

- ولاي بولسا، كۇرەگە شەرۋمەن بىرگە ماڭعۇل-قالماقتى باسقارىپ فۋجە بارسىن، - دەگەن فاتيحتىڭ ۇسىنىسىنا ابدىكەرىم قارسى بولدى.

- سان جاعىنان العاندا ءبىزدىڭ ۇيعىر قازاقتان از بولماعانىمەن جارىم اسكەرىمىز جاياۋ. ۇيەز-ۇيەزدەن شاۋىپ الىنعان شەرىك اسكەرىنىڭ اتىن مىنەدى دەيىن دەسەم، ەر-توقىم تاعى از. ەسەكتىڭ شومى اتقا تۋرا كەلمەيدى... اياعىنا شۇلعاۋ وراماعان قوڭىلتاياق ادامداي، جايداق قايدا بارامىز؟! جانە بىزگە قاراعاندا ات ءۇستى شاپقىنعا ماڭعۇل اعايىندار بەيىم. ال ونىڭ ءبارى كۇرەگە كەتىپ قالعان سوڭ عاني ايتقانداي، بۇندا ءبىز نە بىتىرە الامىز. مەنىڭ ايتقالى وتىرعانىم مىنا قىرعىز تۋعان ءوزى ءبىر قوسىنداي عانا بولعاندىقتان، ءام كۇشتىڭ كوبىن ءبىر كۇرەگە عانا جىبەرىپ قويماۋ ءۇشىن، ءام شەرۋگە سەرىك بولاتىن ءدال ءبىر عانا قول شاعىن اسكەرىن باستاپ ىسقاقبەك بارسا بولادى، - دەپ كەسە ايتتى. اكبار، فاتيح باستاعان بىرنەشە ادام.

- دۇرىس، دۇرىس!

- وسى ناق ورىندى ءسوز!

- ابباس ۇعلى بار شىندىقتى ايتىپ وتىر، - دەسىپ بۇيرا شاشى بار، قوي كوزدى، كەلىستى جىگىت ابدىكەرىمدى قوستادى.

سونىمەن بۇل ساپاردا شەرۋگە ءبىر مىڭ قول قىرعىزدى باستاپ قوسىلعان ىسقاقبەك ءوزى باس بولىپ ەدى. وسىلايشا مىڭ جارىمداي اسكەرى بار شەرۋ، قىرعىز سول كۇنى جولشىباي: جابىقباي-جىرعالاڭى، سۋلى-قۇجىرتاي، قۇرعاق-قۇجىرتاي، نوعايتى-ويمەنبۇلاق، قۇر-الماتى، سۋلى-الماتى، بەس-سارى بۇلاق، كەرىمقۇل-كەبەنەك دەگەن جەرلەردى باسىپ، تۇنىمەنەن تاۋ جەبەلەپ تارتىپ وتىرىپ، كۇن شىعا شەرۋ مەكەنى مازىعا جەتتى. بۇندا جارتى كۇندەي ات جەمدەپ، دامىل الىپ، ءتۇس اۋا قايتا اتقا قونعان پارتيزان جيىنىنا مىنا جاقتان تايماس رۋى كەلىپ قوسىلدى. باستاعان: ۇزىن كوك بۋىرىل ساقالدى، قاپساعاي دەنەلى، باتىرشالىس اۋسىناقىن.

بۇلار ەندى كۇرەگە قاراي سۋىت بەت الىپ، جارىم جولداعى شىنشاحوزىعا جەتكەندە، كۇن بۇرىن كەتكەن حابارمەن قورعاستاعى البان-سۋان دا الدارىندا جەر قايىسىپ، توسىپ تۇر ەكەن. ولاردى دا اۋسىناقىن تارىزدەس اكبارلار مەن بۇرىننان تولىق قاتىسى بار سۋانبەك، مولداجان سياقتى بەلگىلى ادامدار باستاپتى.

بۇل ۋاقىتتا نەشە كۇننەن بەرگى نىلقى جاعدايىنان تىنباي حابار الىپ تۇرۋشى كۇرەدەگى ءابدىرايىم ايسا كەرىمبەكتىڭ وسى ءتۇنى كەلەتىندىكتەرىن مۇنان ءبىر كۇن بۇرىن ءبىلىپ وتىرعان. مول جورىق ءتۇن جارىمى اۋا كۇرەگە كەلىپ ءىلىندى.

قاراسۋ الىناتىن كەشەگى ءتۇنى تەلەفون سىمى ەكى جەردەن قيىلعان بولسا، بۇل جاقتا كۇرەنىڭ دە قۇلجامەن جالعاساتىن بايلانىس تورابى ءۇزىلىپ ۇلگەرگەن. سوندا بارلىعىمەن شەندەس بولاتىن جالعىز قۇلجا گۋبەرناتورى ۇياداعى ساڭىراۋ قۇرداي، العاشقى بەتتە-اق قاتتى اڭتارىلىپ قالىپ ەدى. گۋبەرنە باستىعى ليۋ بين ي ءوزى جىبەرگەن، ولكەدەن كەلگەن گەنەرالدان جانە ونىڭ قاسىنداعى اسكەردەن ەكى كۇن بويىنا حابار بولماعاندىقتان، قاراسۋعا، ودان نىلقىعا تەلەفون سوعىپ، ەكەۋىنەن دە تىرس ەتىپ جاۋاپ الا الماي قويعان. اقىرى، جۇرەگى ءبىر جامانات سەزگەندەي قاراسۋ ۇيەزدىك ۇكىمەتىنە حابارعا بىردەن سۋىت ءجۇز اسكەر اتتاندىرعان بولاتىن. بىراق ولار دا جىلىمعا باتقانداي، نە بارى الپىس-جەتپىس شاقىرىم جەردەن تاۋلىك بويىنا ەش دەرەك، دىبىسسىز قالدى... سونىمەن، ەندى ءىستىڭ تەگىن ەمەستىگىن ءىشى انىق سەزگەن ليۋ بين ي: قاراسۋ، نىلقى جاعىنا ءۇشىنشى كۇنى سايما-ساي قارۋ-جاراقپەن قۇرسانعان، تۋرا مىڭ اسكەردى ءبىر-اق شىعاردى. «الدىڭعى كەتكەن گەنەرال مەن كەيىنگى ءجۇز اسكەر ءبىر جاعدايعا ۇشىراعان بولسا، قازاقتى قىرىپ سال، جاۋابىن مەن بەرەم» دەپ اتتاندىرعان.

8

كۇرەنىڭ تەلەفونى قىرقىلىپ جان-جاقتان مۇلدە حابارسىز قالعان سوڭ، ما شيانگون پولكوۆنيكتىڭ قۇلجاعا جىبەرگەن شاپقىنى دا گۇبەرنەلىك شتاب كەڭسەسىنە الدەقاشان جەتسە كەرەك ەدى. «تاستۇلەك» شتابى جولداعان ءجۇز ەلۋ تورۋشى بۇل جاقتىڭ سونداي حابارشىسىن دا جۇرگەنىن جۇرگەندەي، جولدان وتاپ تۇرعان-دى. جانە ليۋ بين ءيدىڭ ما شيانگونگە شاپتىرعان 20 اسكەرىن باياندايدان وتكىزبەي جايپاعان. قۇلجا گۇبەرنەسىنە قاراستى ون شاقتى ۇيەزدىڭ بارلىعىنىڭ دا كورگەنى وسى بولعان.

كۇرە ەندى تەك كۇنى-تۇنگى كۇزەتتى كۇشەيتۋمەن، قۇلجاعا كەشە دە جيىرما-وتىز اسكەرىن جونەلتكەن. جانى ارداقتى ما شيانگون ماشيناسىمەن ليۋ بين يگە ءوزى حابارلاسۋ ورنىنا قورعاننان شىقپاي، اسكەر جوسىتقان. ال گەنەرال بولسا، قاراسۋ مەن كۇرەنىڭ ۇيەز باستىقتارىن تاپ قازىر كوزىنە كورىنسە شايناپ-بۇركەرلىكتەي جاعدايدا ەدى. ليۋ بين ن شىعارعان قالىڭ اسكەردى قاراسۋعا جەتكىزبەي ءتورت جاعىن بىردەي تۇيىقتاپ قورشاپ العان پارتيزان قيمىلى بۇلاردان ارتقا قاراي ءتىل جىبەرمەۋدى سەرتكە ۇستاعان. قاراسۋدان تۇسكەن جۇزگە تارتا قول پۋلەمەتتى الداعى كەزەڭنىڭ شىعا بەرىسىنە سامساتىپ قۇرىپ، ءارى مول اۆتوماتپەن توسقان. بۇل ۋاقىتتا كۇرەنىڭ پوليتسيا باستىعى لي ءجۇي جاڭ مەن ۇيەزدىك ۇكىمەتتىڭ بارلىق باسشىلارى ما شيانگون پولكوۆنيكتىڭ قاتال بۇيرىعىمەن كۇن-ءتۇن كۇزەت باسىندا وزدەرى وتىرىپ، مىنا جاعدايدىڭ نە ەكەنىن، ءتىپتى سىرتتا نە بولىپ جاتقانىن ۇعىنا الماي قامالعان. ءبارى دە سۇرلانعان، قۋاڭ تۇستە. اتىشۋلى «التى قاراقشى» جايسىز سەزىلدى.

سونداي قاتال كۇزەت ىشىندە ءابدىرايىم ءوزىنىڭ ءبىر تاۋلىكتەگى بار جوعى ءتورت ساعات قانا ۇيقى ۋاقىتىن الىپ، ۇيىنە تۇنگى ساعات بىردە كەلىپ جانتايعان-دى. مىڭ-مىڭ قولدى باستاعان ىسقاقبەك، مولداجان، سۋانبەك، قارىمساق، كەرىمبەكتەر سەيپىل بوتايلارىندا، قاراۋىلدا تۇرعان اسكەرلەرگە دىبىس بىلدىرمەۋ ءۇشىن، ءسۇيدىن جاقپەن ورالىپ كەلگەن ەدى، ابدىرايىمگە حابار جەتكىزبەك... وسى كەزدە ورتاداعى حابارشى قارىمساق قوينىنان شىعارىپ بەرگەن ەكى اق كوگارشىندى تايلاقباي ۇلكەن ۋىسىمەن قوس قولىنا قاتارلاپ ۇستاپ: - ال جانۋار، اقجولتاي بول دا، مەكەنىڭدى باقىت قۇسى بوپ تاپشى! - دەپ ىتقىتىپ، ۇشىرىپ جىبەردى. باقپاندى كوگارشىن ءابدىرايىمنىڭ اۋىز ۇيىندەگى ۇياسىنا جەتىپ، قاناتتارىن ساتىرلاتىپ قونعاندا ءۇي يەسى اسا ساق باسىپ، لىپ ەتىپ سىرتقا شىقتى. تۇرمە باستىعى قىزمەتىن قوسا اتقاراتىن ءابدىرايىمنىڭ ءۇيى اباقتى ماڭىنا جاقىندى. قاماۋداعى از ۇلت ادامدارىنىڭ ءتىلىن بىلەتىن ءابدىرايىم وزىنە بۇل جۇمىستى قوسىمشا جۇكتەگەندە باس تارتا الماعان... از كۇننەن بەرى بۇل ءوزى ءاليدىڭ جانىنا جەكەلەپ قاماعان ءلان بياۋدى ساقتانا بارىپ شىعاردى... ءبىر تار قۋىستاعى ەسىكپەن سىپ دەگىزىپ جونەلتىپ جىبەردى. اسكەري ماشىقتان وتكەن ءلان بياۋ پوليتسيا اۋلاسىنىڭ مەجەلى جەرىندە شەلەكتە تۇرعان بەنزيندى الىپ لىپ ەتىپ جونەلدى. نىسانا - بۇل ارادان قاشىقتاۋ، ۇيەزدىك اسكەرلەر جاتاقحاناسىنا تاقاۋ تۇرعان وق-ءدارى قويماسى. ءابدىرايىمنىڭ كۇن بۇرىنعى سىبىرلاپ تاپسىرۋى بويىنشا ءلان بياۋ ۇزىنشا تاس ءۇيدىڭ ورتا تۇسىنداعى تەمىر تورلى تەرەزەنىڭ الىنعان كوزىنەن ىشكە قاراي جانار مايدى شاشا توكتى دە، ىزىنشە سىرىڭكە شاعىپ لاقتىردى. ءبىر ساتتە-اق لاپ ەتكىزىپ، وت قويىپ جىبەردى. ءوزى دەم اراسىندا قايتا ورالدى. ءابدىرايىم ونى ەندى ءلۇرىپ-لامانىڭ قاسىنا كىرگىزىپ، ەسىگىن سىقىرلاتىپ جاۋىپ تاستادى. كوپ ۇزاماي اسپان جارىلىپ جەرگە تۇسكەندەي بولدى. جەر-كوكتى جاڭعىرتىپ، اتىلا باستاعان سۇراپىل داۋىس قۇلاق تۇندىرعان.

سول حيكىمەت جارىلىس ءۇستى-ۇستىنە الدەنەشە جالعاسىپ، ءاپ-ساتتە دۇنيە ساڭىراۋ بولدى. بۇل كەزدە سەيپىلدىڭ ءتورت بۇرىنشىنداعى ۇلكەن ءتورت بوتايدا تۇرعان ساق كۇزەتشى، قاراۋىلدارعا قاراي سىرت جاقتان تاقاۋ كەپ قالعان قىرعىز-قازاقتىڭ جاياۋ مەرگەندەرى بار-تىن. ءورت جارىعى اسپانعا شىققان، مىناداي كۇتپەگەن سويقان جارىلىس مەزەتىندە سول قاراۋىلدار وسى جاققا نازار اۋدارىپ، بوتاي قۋىسىنان بويلارىن ەرىكسىز بەرى شىعارىسىپ قالعان. توبەسىن قوپارا اۋدارىپ تاستاعان قويمادان اسپانعا جانارتاۋداي وت اتىلىپ شىققان-دى.

مىنە ءدال سول جارىقپەن بوتاي قاراۋىلدارى وزدەرىن وققا ۇستاپ بەردى. ءتورت قابىرعاسىنىڭ ءار قايسىسى بەس ءجۇز مەتىرلىك بوتايدىڭ بۇرىش-بۇرشىنداعى كۇزەتشىلەر جويىلۋمەن قاتار پارتيزان لەگى سەيپىلدىڭ بارلىق جاعىن قورشاپ العان-دى. اينالاسى ەكى مىڭ مەتىرلىك ءتورتبۇرىشتى قورعاننىڭ ىشىندەگى اسكەرمەن پوليتسيا جاتاقحاناسىنان ساۋلاپ قاپتاپ سىرتقا شىققان قارۋ-جاراقتى شەرىك، پوليتسەيلەر قاربالاسىپ ساپقا تۇرا باستاعان. سەيپىلدىڭ «مىڭ بەكىنىس» دەپ اتالاتىن، سىرتقا ءۇش قابىرعاسىنان وق اتۋعا ارنالعان تەسىكتەرىن يەلەگەن قازاق، قىرعىز مەرگەندەرى وسى كەزدە ءورت جارىعىن پايدالانىپ ىشكە قاراي وق جاۋدىردى. بىراق اسكەر قىرىلعانى قىرىلدى، قالعانى تىعىز بۇيرىقپەن ۇشكە ءبولىنىپ الگى «مىڭ بەكىنىستەرگە» قاراي جاپاتارماعاي ۇمتىلدى. وققا ۇشقاندارىنا قاراماستان پارتيزان مىلتىقتارىن سان كوپتىگىمەن قاقالتىپ كەلىپ قالدى... ىسقاقبەك ەندى ءوز قوسىنىنان شىعىن شىعارماۋدى ويلاپ اتقا قونىپ شەگىنۋگە بۇيىرعان. سەبەبى اتىس تاعى سوزىلسا ات-كولىك الىستاپ كەتەتىندىكتەن جاياۋ قالعان پارتيزان قىرعىن تابۋىنا بولادى.

باعانا وق قويماسىنىڭ جارىلۋى كەزىندە وزگە قاراۋىلدارمەن بىرگە «ۇلى ەسىك» كۇزەتى دە وققا ۇشىپ، ۇلكەن قاقپا اشىق قالعان بولسا دا، باسىپ كىرۋ ارەكەتىن تاۋ ەلى ءوز جوسپارلارىنا ەنگىزبەگەن.

كەرىمبەككە ءابدىرايىمنىڭ الدىن الا ءبىلدىرۋى بويىنشا، كۇرە ۇيەزدىك ۇكىمەتىندە مۇنداي قاۋىپتى كەزەڭدە ولاي-بۇلاي حابار جەتكىزۋگە ارنالعان بار جوعى، تەك قانا جالعىز اۆتوماشينا بار. ول سىرتقا «ۇلى ەسىكتەن» عانا شىعادى. سوندىقتان ەندىگى امال، بۇل كۇرە ماڭىندا ءبىر عانا وسى قاقپانى اڭدىپ، سوعان جەتەرلىك جاساق قالا تۇرادى. وزدەرىنىڭ تاقىر جاياۋ قالدىرىلعانىن بىلە مە، جوق پا؟ كۇرە اسكەرىنىڭ قىرعىنعا ۇشىراعانىنان قالعانى بۇگىنگى قيمىلدارىمەن «مىڭ بەكىنىستىڭ» قۇر ەسىك-تەسىكتەرىنە يە بولىپ قالدى.

سونىمەن قاراشا ايىنىڭ باس كەزىندە، تاڭ اتا كۇرەنى شالا جانسار كۇيدە ءبىر تاستاپ، اتويلاعان جورىق نىلقىعا قاراي قايتا ويىسقان. بۇل جولى شەرۋ مەن قىرعىز عانا ەمەس، تايماس رۋىن اۋسىناقىن، سۋاندى سۋانبەك، الباندى مولداجان باستاپ، از ۇلت پارتيزانى بارعان سايىن قانات جايا باستاعان تۇردە جەتتى. ءسويتىپ، ادىلەتسىزدىككە قارسى اتىلعان وقتىڭ ءوزى ادىلەت ەكەنىن ويلادى ما، جوق پا، كۇرە ۋەزىنىڭ اسقاق پولكوۆنيگى - ما شيانگون مەن پوليتسيانىڭ تاكاپپار باستىعى لي-جۇيجاڭعا جەر داستارحانىندا جاساۋشى وزگەلەردىڭ دە تىلەگى بۇلاردىڭ وزدەرىندەي ەكەندىگىن ەسكەرتتى.

9

بۇل سوعىس ەندى ءبىر ىلە گۇبەرنەسىندە عانا بولىپ قالمادى. اكپارلار ارەكەتىنەن اۋسىناقىن مەن اكىم ارقىلى تارباعاتاي، التاي ايماقتارىنا دا حابار جەتكىزىلگەنى ءمالىم. سونداعى كەلىسىم بويىنشا، نىلقى شابۋىلىن ءبىلدىرىپ «تاس تۇلەكتىڭ» ءىس باستاعاندىعى ءجايلى اكىمگە ەرگەن تاعى دا قوس-قوس اتتى شاپقىندار ۇشىرتتى. وسىدان التايعا دەيىنگى ارالىقتا، بەكەت-بەكەتكە تىڭ اتپەن لاۋشىلار قويىلعاندىقتان، ول جاقتان ۇتىلاپ جەتكەن ەندىگى حابار از-اق كۇندە كەلدى. تارباعاتايدا كەرەي مەن نايمان تۇتاسىمەن اتقا ءمىنىپ سوعىس باستاعانى، ول ايماقتى اتالىقوۆ جاعدا باسقارىپ قوزعالعان حابارى دۇڭك ەتە ءتۇستى. تارباعاتاي ايماعىنا قاراستى شاعانتوعاي، ءدوربىلجىن سياقتى سولتۇستىك ەكى ۇيەز ءبىر-بىرىنە جاقىنداۋ جايعاسقاندىقتان ازىرگە كوتەرىلگەن تەك سولاردىڭ قازاقتارى سەكىلدى. سول ۇيەزدەرگە ءتان: جاقسىلىق-شولاق، بارلىق، مايلى-ءجايىر تاۋلارىنىڭ قوينى-قونشىنان شاۋەشەككە قاراي اعىلا-قۇيىلعان كەرەي، نايماننىڭ سانى جوق كوپ دەسكەن. تارباعاتاي نايمانىنىڭ نەگىزگىسى - ءدورتۋىل بولسا، قالىڭ كەرەيدىڭ: ماستابان، شۇبارايعىر، مولقى، شەرۋشى، تەرىستاڭبالى، جادىك، مەركىت، قاراقاس سياقتى اتالارىنان اتتانعان ەل - جەر دۇبىرەتكەن-ءدى. شىعىسىنداعى قوبىق ۇيەزىمەن تۇستىكتەگى شيحۋ، ساۋان ۇيەزدەرى موينى قاشىق بولىپ، انالارمەن ۇشتاسا الماعاندىقتان ازىرشە تىنىش كورىنەدى. قوبىق پەن شاۋەشەك اراسىنداعى وركەشتەنگەن بيىك ورقاشار تاۋىنىڭ قالماقتارى عانا جاعداعا ءتۇپ كوتەرىلە كەلىپ قوسىلىپتى.

ال التاي ايماعى سارسۇمبەنىڭ وزىنەن باستاپ جەمەنەي، بۋىرشىن، ساربۋىرشىن، كوكتوعاي، قابا ۇيەزدەرىنىڭ قازاعى تۇگەلىمەن كوتەرىلگەنى ەستىلدى. گومينداڭ ۇكىمەتىنە كۇنى بۇگىنگە دەيىن الدىرماي، اتاقتى - بايتىك تاۋىندا كوپ جىلدان بەكىنىپ جاتقان اتاقتى قارا وسپان بار. اباق كەرەي ىشىندە شاقابايدى باستاپ، باتىر وسپان تاۋدا سوعىسىپ جاتقاندىقتان، التاي قازاعى بۇرىننان-اق جان-جاققا قۇلاعى ەلەڭدەپ وتىرعان ەل. ەندى سوعان قوسىلىپ گۇبەرنەلىك وكىمەت سارسۇمبەنىڭ ءوز اسكەري قىزمەتكەرى دالەلحان سۇگىرباەۆ شىققاندىقتان، حالىق دۇركىرەپ اتتانعان. ايماقتىق وكىمەتتىڭ ساڭلاق وفيتسەرى دالەلحان وسپانمەن اتسالىسىپ ءىس قوزعاعاندىقتان، سول گۋبەرنەلىك شتابتىڭ ءوز قارۋ-جاراعىن قولعا ەداۋىر ءتۇسىرىپ الىپ، بىردەن بۇرق ەتىپ بولىنگەن. بىراق قاساقانا بولعانداي، وسى كەزدە وڭتۇستىك شىڭجاڭنىڭ التى ۋالايات حالقى تىرس ەتىپ، قوزعالماي جاتتى.

قىتاي ۇكىمەتى شىڭجاڭدى ءوز تىلدەرىمەن: «ءنانجاڭ، بيجاڭ» دەپ ەكىگە بولەدى. (وڭتۇستىك، سولتۇستىك). ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا، ءتاڭىرتاۋدىڭ وڭتۇستىگى - قاشقاريا، سولتۇستىگى - جوڭعاريا. جوڭعارياعا التاي، تارباعاتاي، ىلە ايماقتارى جاتسا، قاشقارياعا قاشقار، اقسۋ، ياركاند، قاراشار (بۇعان جۇلدىز كىرەدى) قوتان، قۇمىل ۋالاياتتارى بولىپ، ەجەلگى اتىمەن «التى شاھار» كىرەدى. مىنە، وسىنداي وڭتۇستىك شىڭجاڭنىڭ بىرنەشە گۇبەرنەلىك ۇكىمەتكە ءبولىنىپ جاتقان 5 ميلليونعا جۋىق حالقى مۇلدە قوزعالماعاندىقتان تاريحتا «ءۇش ايماق» كوتەرىلىسى بولىپ اتالعان دۇربەلەڭنىڭ قاينار كوز وشاعى ىلەدەگى ايقاس ازدان سوڭ جۇيەلى تۇردە باسقارىلعان...

ولكەلىك باس شتابتان كەلگەن گەنەرال قايتپاي جانە بايلانىس تورابى ءۇزىلىپ، قۇلجا تىرس ەتپەي حابارسىز قالعان سوڭ، تاققا مىنگەنىنە ءبىر جىلدان جاڭا اسقان يمپەراتور - ۋ جۇڭ شىڭ قاھارعا ءمىنىپ ىلە شتابىنان ەندىگى ءتىلدى سامولەتپەن العىزعان-دى. ءۇش ايماقتىڭ بۇلىنگەن حابارى جەتىسىمەن ولكەلىك باس شتاب ءۇرىمجى جولىنداعى تاقيا-جىڭ، شيحۋ ۋەزدەرىنىڭ اسكەرلەرىنە توتەنشە تىعىز بۇيرىق بەرگەن. ودان ارعى ۇرىمجىگە تاقاۋ: ماناس، ساۋاڭ، قۇتىبي جاعىن دايىندىققا تۇرعىزعان. سىرتتاعى قىتاي اسكەرىنىڭ ىلەگە كەلەر جولى ەكەۋ ەدى. ءبىرى - تەرىستىك يىقتاعى سايرام كولدى اينالىپ، تالقى كەزەڭىمەن اساتىن جالعىز كەڭساي ماشينا جولى. ەندى ءبىرى - ىلە جەرىنىڭ شىعىسىن وراپ جاتقان ەرەنقابىرعا تاۋىنىڭ تاقيا-جىڭ تۇسىنداعى كورساي، اشالى شاتقالىمەن جاياۋ جانە اتتى اسكەر وتەتىن سالتان جول. ارىدەگى شيحۋ اسكەرىن ماشينامەنەن تاقيا-جىڭعا جەتكىزۋ وڭاي بولعانمەن ءبىر عانا مويىنمەن تالقىنى اسىرۋ كۇش. ءوزىن-ءوزى جالعىز اسۋدا تەك اجال وعىنا ۇستاپ بەرۋ بولادى. ال سول شيحۋدان جەتپەك ارميانى تاقيا-جىڭ اسكەرىمەن بىرگە كورسايدى اسىرۋعا بولار ەدى. وعان مۇرشا كەلتىرمەي جىڭ ۇيەزىنىڭ اتىن باياعى ءلۇرىپ-لاما جالعاسىپ جاتقان كوكسالا، قۇسەمشەك تاۋىنىڭ ماڭعۇلدارى شاۋىپ العان. بىراق سوندا دا اتتىسى اتتى، جاياۋى جاياۋ شۇبىرعان. قۇمىرسقاداي قارا-قيقىم اسكەر جەلتوقساننىڭ ساقىلداعان سارى ايازى كەزىندە اشالى جولىمەن ەنتەلەپ، تاۋ ءىشىنىڭ قالىڭ قارىنا مالتىعىپ، ومبىلاپ كەلە جاتتى. سونداي ەكىنشى تىزبەك اجالعا باس تىكسە دە تالقى كەزەڭىنە قاراي ماشينامەن شۋاي باستاعان.

بۇل كەزدە اشالى جولىن  ابدىكارىم ابباسۇعلى مەن تاتار مارعۋب ىسقاقوۆ باستاعان جورىق بەكىتىپ جاتىپ سوعىستى. قاراعايلى، كور شاتقالدى، تاۋ قوينىنىڭ قار بەكىتكەن قيىن جولىن باسىپ، ارىپ-اشىپ، ءىلبىپ كەلىپ ىلىنگەن اتتىلى-جاياۋ اسكەر بۋعا پىسكەن «جىڭ موما» ناندارىن جىپكە ءتىزىپ، موينىنا اسىپ العان ەكەن... مۇمكىندىكتەرى سونداي عانا. ۇيعىرلاردى باسقارعان ابباسۇعلى ولارمەن اشالىنىڭ اۋىزىندا، قىل مويىننان توسىپ جاتىپ ولىسپەك. ابدىكارىمنىڭ ءوزى ايتقانداي، اتپەن سوعىسۋعا شورقاق ۇيعىر قوسىنى قىتايدىڭ قىس قاجىتقان جاياۋ اسكەرىمەن ساي اۋىزىنداعى شىعا بەرىس ەڭىرەۋدە شايقاسۋدى اكباردان اتتاي قالاپ العان. سوناۋ تاقيا-جىڭنان بەرى قاراي اتتى-جاياۋ، ساي تاعانىنىڭ قالىڭ قارلى، اۋىر جولىن كۇرەكپەن ارشىپ، ايازبەن سىرەسىپ قىبىرلاپ كەلە جاتقان، حالى مۇشكىل شەرىكپەن اسىرەسە قىلىشتاسىپ قىرقىسۋدى تالاپ قىلدى.

قۇلجا گۋبەرناتورى - گەنەرال ليۋ بين ي اۆتومات، قىلىش اسىندىرىپ ءوزى جىبەرگەن مىڭ اسكەر قاراسۋعا جەتپەي قىرعىنعا ۇشىراپ، سول حاباردى زورعا بىلگەن سوڭ، ەندى بۇكىل گۇبەرنەلىك شتابتىڭ اسكەرىن تۇياعىنان تىك تۇرعىزدى. گۇبەرنەلىك ۇكىمەتتىڭ ءوزىن قورعايتىن ءبىر مىڭ اسكەردى ازىرشە سىرتقا قۋماي قورعانىس دايىندىققا قويدى. قۇلجا «يران-باعىنداعى» اسكەري گارنيزوننىڭ ءۇش مىڭ جاساعى اتتىلى-جاياۋ، جەر قايىسقان ساپ قۇرىپ، لەك-لەگىمەن باسىپ، نىلقىعا قاراي ەنتەلەپ كەلە جاتتى. اتقا جەككەن زەڭبىرەك، پۋلەمەتتەرىمەن، اۆتومات، گراناتتارىمەن كوك مۇزداي قۇرسانا قارۋلانىپ، ەجەلدەن بەرى جالعاسىپ كەلگەن جورىق جىرىن باستاپ، ىرعاقپەن باسىپ، ايبىندى مارشپەن جىلجىپ كەلە جاتىر ەدى. شاقىلداعان ايازدا، قارلى دالانى جاڭعىرتىپ، داۋسى جەر جارعان، قاھارلى اسكەر قوزعالعانىن بايقاتقان. مىنە، وسى قارساڭدا از ۇلت پارتيزاندارىن: ىسقاقبەك، فاتيح، سەيىت، ابدىكارىم، عاني، فۋجە، مۇحابايلار اكباردى باسشى ەتىپ وتىرىپ بىرنەشە پولكتارعا ءبولدى. بۇلار شىعىس ۇيەزدەرىنىڭ قازاقتارىنان باستاعاندا:

1. نىلقى، تەكەس، كۇنەستى قۇرامىنا العان «توعىز تاراۋ اتتى پولك» كومانديرى اكبار ەسبوسىنۇلى.

2. كۇرە ۋەزىنە قارايتىن ەكى دۋان ەل: قورعاس پەن سۇيدىننەن قۇرالعان «ءسۇيدىن اتقىشتار پولكى». (بۇعان ىلە وزەنىنىڭ ارعى جاعىنداعى شاپشال ۇيەزىنە قاراستى «اربىن-سۇمىن» دەگەن ناممەن اتالعان سىبە-سولاڭ، داعۇرلار سياقتى از ۇلتتار دا قوسىلعان). بۇل پولكتىڭ كومانديرى - قارىمساق باتىرشاۇلى.

3. «دۇڭگەن قۇراما پولكى». سوعىس قىزا باستاعاندا دۇڭگەندەر دە قاتتى كوتەرىلگەن. العاشىندا جالتاقتاۋ بوپ، بەيتاراپ تۇرعانى بۇرىنعى دۇڭگەن كوتەرىلىسىنىڭ اياۋسىز سوققىعا ۇشىراۋىنان بولاتىن.

4. «پيحود» دەپ اتالاتىن ابدىكارىمنىڭ ۇيعىردان قۇرىلعان «جاياۋ پولكى».

5. فۋجەنىڭ «قالماق كۇرە پولكى».

6. «كەڭساي اتتى پولكى» كەڭساي دەگەن ماشينا جولى كەلەتىن تالقى كەزەڭىنەن اسىپ بەرى تۇسكەندەگى اتاقتى بەكەتى بار ۇلكەن ساي. سول جەردە وزدەرىنشە ومارتا ۇستاپ، وكىمەتكە الىم-سالىق تولەپ، ءبىراز ءۇي ورىس وتىراتىن. سودان شىققان لەسكين ەسىمدى ازامات ەشكىم ايتپاسا دا، ءوز سوڭىنا ءار جەردەن ورىس ادامدارىن قۇراستىرىپ، ءدال ءجۇز وتىز پارتيزان ەرتىپ، اكبارعا دۇڭگەندەردەن بۇرىن كەلىپ قوسىلعان. سول لەسكيننىڭ وجەتتىگىنە ساي، ءار ۇلتتان قۇراما جاساق دايىنداپ، وزىنە ارنايى پولك قۇراپ بەرگەن. بۇل «لەسكين بريگاداسى» دەپ تە اتالادى.

7. «قىرعىز پولكى». بۇنىڭ سىرتىندا «كومەندانت ەسكادرون» جانە جالپى «ديۆيزيون» (اتتى اسكەر). باستىعى ىسقاقبەك. ال ديۆيزيادا ەكى زاپاس پولك بار. ونىڭ ءبىرى ىڭعاي قازاق جاستارىنان ىرىكتەلگەن «تاۋ تۇلەگى» اتىنداعى كەرىمبەكۇلى ماقسۇتتىڭ پولكى. ەكىنشىسى «تاس تۇلەك» نامىندەگى: قازاق، قىرعىز، قالماق-ماڭعۇل، ۇيعىر دۇڭگەندەردەن ىرىكتەلىپ قۇرالعان «قاينام باتىردىڭ زاپاس پولكى» ازداعان وزبەك، تاتار، تۇرىكپەندەر دە، وسىنىڭ قۇرامىندا. بۇل ەكى زاپاس پولكتىڭ مىندەتى گومينداڭ اسكەرمەن اتىس سالعان وزگە پولكتاردىڭ قايسىسىنا ورايلى كەز تۋسا، قاۋىرت سونىڭ كومەگىنە ءوتۋ. قارۋلارى اۆتومات، مىلتىق قانا ەمەس، جارتىلاي قىلىش. ەسەبى، جاۋ جاعى ساسقالاقتاي باستاسا، ءبىر بۇيىردەن تىكەلەي ات قويىپ شابۋىلعا كىرۋ. قىلىش ونەرىن ۇيرەتۋشى ىسقاقبەك، مۇحاباي، فۋجەلەر.

مىنە، وسىنداي جۇيەلى تۇرگە كەلگەن، از ۇلت قوسىندىلارىنان قۇرالعان ۇلكەن پارتيزان ارمياسى ءۇش-ءتورت جاقتان بىردەي كەلەتىن جاۋعا توتەپ بەرۋى كەرەك. ول اشالى - كورساي جاعى. ماشينا جۇرەتىن تالقى-كەڭساي جولى. قۇلجادان كەلە جاتقان گۋبەرنەلىك اسكەر. جانە كۇرە مەن قاراسۋدى ايتپاعاندا تەكەس (قىزىل كۇرە), كۇنەس، قالماقكۇرە، توعىزتاراۋ، شاپشال ۋەزدەرىنەن جاياۋ-جالپىلى جوسىپ كەلە جاتقان مىڭ-مىڭ شەرىك.

ليۋ بين ءيدىڭ بەرگەن قاتال بۇيرىعىمەن جاڭاعى ۋەزدەر وزدەرىنىڭ بارلىق باسشىلارىنا دەيىن ءتىپتى پوليتسياسىمەن اسكەر ساپىندا كەلەدى. ءار ۇيەزدە تەك «ۇلى ەسىك» - قاقپالارىنا پۋلەمەتتەرمەن مىقتى كۇزەت قالدىرىپ، نىلقىعا قاراي ءتۇپ كوتەرىلە اعىلعان. سونىمەن «كەڭساي اتتى پولكىن»  بىر ءتۇننىڭ ىشىندە لەسكين سولاي قاراي الىپ جونەلگەن. كەۋدەسى قۇشاق كەلەتىن، ەڭگەزەردەي ورىس جىگىتى جولعا شىعار الدىندا شتابقا ارناپ تىگىلگەن كيىز ءۇي ىشىندە: عاني، فاتيح، ابدىكەرىم. اكبار - سەيىت، مارعۇب، فۋجە، مۇحاباي، ىسقاقبەكتەرگە اقىل سالىپ:

- ماشينالاردىڭ ساي ىشىنە تۇسكەنى دۇرىس پا، جوق الدە كەزەڭنەن لاجدىڭ بارىنشا بەرى اسىرماي، سايرام كولىنەن وتكىزە بەرە ءىس باستاۋ ۇتىمدى ما دەپ، سونىڭ شەشىمىن تولىقتاپ سۇراپ بىلگەن. باسشىلاردىڭ ايتقالى وتىرعان تاپسىرماسىن ءوزى قادالىپ سۇراعان. عاني كوزىنە ەشنارسە كورىنبەيتىن ەرلىگىمەن:

- ەكەۋىنىڭ ءبارى ءبىر. ساي ىشىنە ءتۇسىرىپ الساڭ دا بولادى، - دەگەن. وعان اكبار قارسى بولىپ:

- جوق، ول بولمايدى، - دەپ كەسىپ سويلەدى: - ارعى قايقاڭنان لاجى بولسا بەرى اسىرماۋ كەرەك. ويتكەنى سايدىڭ داڭعىل جولىنا ءبىر ءىلىنىپ السا، كوپ ماشينا اتىس سالا جۇيتكىپ يە بولا الماي قالۋىڭ مۇمكىن. الدىن بەرى وتكىزىپ الساڭ، سەن سونىمەن بولىپ جاتقاندا ولگەنىنە قاراماي، سوڭى دا اعىلادى. ال بۇل جاققا ماشينالى اسكەردىڭ قانشالىق قاۋىپتى ەكەنىن وزدەرىڭ بىلەسىڭ!..- دەگەن.

بۇل ماجىلىستە مولداجان، سۋانبەك، ماناپحاندارمەن بىرگە شەرۋدىڭ دە بەلگىلى ءۇش-ءتورت ادامى شەت قالعان جوق-تى. ءتۇن قاراڭعىسىندا قي تولتىرىلا جاعىلعان پەشتى قورشاي وتىرىپ، جالپىلداپ جانعان ءالسىز شام ساۋلەسىمەن العان دەمدەرىنەن بۋ بۇرقىرىپ، تالاستارى قىزا ءتۇستى. اكباردىڭ ايتقانىن فاتيح پەن سەيىت قوستاپ:

- سول دۇرىس.

- سول قولايلى، - دەسكەندە فۋجە ءوزىنىڭ ءىشتى مىنەزىمەن ۇندەمەي، تىمپيىپ وتىرا بەرگەن.

- ايتقاندارىڭنىڭ ءبارى تەرىس ەمەس، - دەپ سوزگە ىسقاقبەك كىرىستى - دۇشپان ءبىزدى ءاسىلى كەزەڭنىڭ ارعى جاعىنان كۇتەدى... سەبەبى، سوعىس تاكتيكاسىنىڭ ءوز تالاپ-ولشەمى بويىنشا، كارتاعا جۇگىنسە سولاي. مەيلى، جۇزدەگەن بولسىن، ونان كوپ بولسىن ماشيناعا تيەلىپ، ءتىزىلىپ كەلە جاتقانىندا جاۋىڭدى پاتىرلاتىپ اتقىلاي بەرەتىندەي بولاسىڭ. بىراق ولار دا جان يەسى. ءازىر وڭاي كورىنگەنمەن سەنىڭ بارىڭ بىلىنگەن زاماندا جاپاتارماعاي جەرگە تۇسەدى دە، اۆتوماتتى ول دا تۇتەتىپ بەرەدى. سوعىس پوزيتسياسىندا ويلايتىنىن ويلاي بەرسىن باسقا تۇستان ۇرۋ جونىندە قاينام باتىردىڭ ايتقانى دا ءجون كەلەدى. ەڭ ابزەلى ونىڭ شامالاۋىنان مۇلدە باسقا ءتاسىل تابۋ. ولاردىڭ ويىنا كەلە قويمايدى-اۋ دەيتىن ءبىر امال بار. جاۋعا اۋەلى ءبىر ويدى ويلاتىپ الىپ، سونىڭ پاناسىنا بۇعىنۋ. ول ءۇشىن الدىمەن شولعىنشىلار تاۋ باسىنان الدىن الا ماشينالار نەشە بولەك، سان مولشەرى قانشالىق ەكەنىن كورىپ العان سوڭ، الدىڭعى شوعىرىن ۇندەمەي كەزەڭ اسىرۋ. ال كەڭساي ىشىنە تۇسەتىن جول ءارى بيىك، ءارى تىك، قيىن بولعاندىقتان، ولاردى سايعا تولىق تۇسىرمەي-اق سوعاتىن ءبىر توبىمىز جول ورتادا بولۋ شارت. بىراق الدىڭعى ماشيناعا ول دا سوقتىقپاي، كوز الدىنان انانداي عانا جەردەن وتكىزىپ، تىنىش جاتا بەرەدى... سەبەبى، بۇنى ماشينادان تۇسۋگە مۇرشاسىن كەلتىرمەي، دوڭگەلەكتەن اتىپ-اق جويۋ وڭاي بولعانمەن، ونىڭ سوڭىنان تاعى كوپ تىزبەك كەلىپ ۇلگىرسە قاقالىپ قالاسىڭ. قىرعىن تاۋىپ قالۋىڭا بولادى. سول سەبەپتەن شەرىكتىڭ الدىن ساي ىشىنەن قارسى الۋ. سوڭعى تىزبەكتەن وزگەسىن تاڭداندىرىپ، وسىلايشا وتكىزە بەرۋ وتە قاجەت، - ىسقاقبەكتىڭ بۇل  ايتقانىن انالار عانا ەمەس، اڭگىمەنى ءۇنسىز تىڭداعان تايلاقباي، كەرىمبەك، قارىمساق، ماقسۇتتار دا ءوز ىشتەرىنەن انىق ماقۇل كورگەن. قىسقاسى، ءۇش ءبولىپ سوعىسۋ دۇرىس سياقتى. ەڭ الدىن وتكىزىپ جىبەرىپ سايدان توسۋ، ەكىنشىسىن - جول ورتادا قيا ەڭكەيىستە، ال كەيىنگىسىن - ارعى جاعىنان، كەزەڭگە قاراي تىرمىسىپ كەلە جاتقانىندا ۇرۋ.

10

قىس كۇشىنە كىرگەن كەز. سوعىس ىلە قىسىنىڭ ناعىز شاقىلداعان قىزىلشۇناق ايازى كەزىندە قىزدى. اق قارلى دالا توسىندە وزەك-جىرا بويىندا، قالتارىس-قويناۋلاردا پارتيزاندار ءۇشىن تىگىلگەن كيىز ءۇي سانسىز. ەل-انا وزدەرىنىڭ ازاتتىعى ءۇشىن باسىنداعى قالقايتقان جالعىز ءۇيىن دە اياپ قالماي، قايتا كارى-قۇرتاڭ، كەمپىر-شال بەلدەرىن بۋىنىپ الىپ، ءوز كولىكتەرىمەن نەشە كۇن بويىنا ەسەپسىز سويىستارىمەن قوسا ءۇي كوشىرىپ اكەپ تىككەن. ول تۇرماق بوزداعىن وققا قيىپ، قارالى ءۇن سالىپ، قول قۋسىرىپ قالعان ءتۇتىن باسى ساناعىسىز! جەلەك استىنداعى جاس كەلىندەر قارا جامىلىپ بوزدادى! سوعىس زاردابى ەر-ايەلگە بىردەي، ءبىرىنىڭ قانىن توكسە، ءبىرىنىڭ جاسىن توكتى.

وسى نىلقى ماڭىندا تاپجىلماي ءۇش ايعا سوزىلعان سوعىس قاتىن-بالا، كەمپىر-شال، ەل-جۇرت اتاۋلىنى تارتقىزعان ۋايىمىمەن سارى اۋرۋعا سالدى. بارلىق پارتيزان شەپتەرىنىڭ ءىشىپ-جەۋى تەك وسى ەل موينىندا. قىس بويى جەر-وشاقتان ءتۇتىن ۇزىلمەي، نان-باۋىرساق پىسىرىلگەندىكتەن، ەندى ازىقتانارلىق شاي-تۇز، ۇن دا تاۋسىلدى. وسى قىستا ءوز جاۋىمەن ايەل-ەركەك بىردەي سوعىستى دەسە بولاتىن. شارۋاسى كۇيزەلگەن ەل تىرماشتاپ جيعان ازىن-اۋلاق جەم-شوپتەرىن دە كۇندىز-ءتۇنى اربا، شانالارىنا تيەپ وسىلاي قاراي تاسۋدا. ءبىر نىلقى ماڭىنىڭ قازاعى عانا ەمەس، ەندى اۋجال الارلىق ۇن-شاي، سويىس مال وزگە ەلدەرگە دە بەلىن قايقايتقان سالىق رەتىندە سالىندى. بۇنداي ىستەر شتابتا ارنايى شەشىلىپ وتىراتىن. بۇل ۋاقىتقا دەيىن ءبىر جاقسىسى ىلە جەرىنە سىرتتان اسكەر كىرە المادى. سايرام كولىنىڭ بويى مەن اشالىنىڭ اۋزىندا قىرىلعان قىتاي شەرىكتىڭ سانى جوق دەسە بولاتىن. ويلاعانداي، قۇرعان جوسپار بويىنشا تالقى كەزەڭى مەن اشالى، ەكى جاقتىڭ ەكەۋى گومينداڭ اسكەرىن قانعا بوكتىرىپ تۇردى.

ال مىنا جاقتاعى ۇلكەن مايداندا: قازاق، قىرعىز، قالماق، ۇيعىر، دۇڭگەننىڭ جەردى دۇبىرەتكەن قالىڭ قولى قۇلجا اسكەري گارنيزونىنىڭ «باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان» دەيتىن سايلى اسكەرى مەن ۇيەزدەردىڭ سان-سان مىڭ جاساعىن ارتقى شەپكە جاقىنداتىپ دارىتپاي، الدىن كەسىپ ۇرىسقان.

ءسويتىپ، از ۇلتتار قۇرامىنان بيىلعى جىلى ويلاماعان شاقتا سوققى تاۋىپ، قىس ورتاسى كەزىندە ويسىراي باستاعان گومينداڭ اسكەرى تىرىدەي قاس سۋىنا دا ءۇيىر-ۇيىرىمەن ءتۇسىپ كەتىپ جاتتى. ۇرەيى كەتكەن، باسپاناسىز ۇيقىسىز اش اسكەردەن قاس وزەنى بويىنداعى الباننىڭ قاتىندارى مىلتىقتارىن تارتىپ العاندىقتارى ەستىلگەن.

ايپارا دەگەن ايەل بۋعا پىسكەن، ايازداپ، مۇز بوپ قاتقان «جىڭ موما» ناندارىن مويىندارىنا ءتىزىپ، تىشقانداي قاجاپ كەمىرگەن توعىز شەرىكتى مۇز ويعان بالتاسىمەن جالعىز ءوزى الدىنا سالىپ ايداپ، اۋىلعا اكەلگەن. سونى ءسوز ەتۋشىلەر:

- قۇرى قول قالعان عوي؟

- جوعا، قاراباسقىرلاردىڭ موينىنا اسىنعان مىلتىقتارىمەن ايداپ كەلگەن دەيدى.

- نەمەنە، سوندا مىلتىقتارىنىڭ وعى جوق پا ەكەن؟

- ە، جو-وق، وقتىڭ ءبارى ءتىپتى سولاردا دەيدى. بەلدەرىندە نەشە تىزبەك وق بار دەگەن.

- وي، وق دەگەن دە ءسوز بە ەكەن، ءتايىرى!.. شىنداسا ءبىر قاتىندى قۇرعاق مىلتىقپەن-اق سەرەيتپەۋشى مە ەدى.

- ە، باسە، ۇرەيلەرى ۇشىپ كەتكەن دەسەڭشى وناندا.

- سونان كەيىن قايتىپتى، سونى ايتساڭدارشى.

- ايپارا جەڭگەمنىڭ ونىسى ءتىپتى قىزىق، قولىنان بالتاسىن تاستاماي تۇرىپ جاڭاعى وقتارىن بەلىنەن شەشتىرىپ، مىلتىقتارىن ءبىر جەرگە ۇيگىزگەن سوڭ، بارلىعىن ءبىر ۇيگە كىرگىزىپ، داستارقانعا ماي سالىپ، جۇمساق تاندىر نانمەن شاي بەرە-ەپ وتىر دەيدى.

مىنە، ايتۋشىلار وسى اڭگىمەنى نەشە جەردە سان قۇبىلتا قايتالاپ، ايپاراعا وزدەرى جولىققان جەردە سۇراسا:

- شاي بەرگەنىم راس. بارلىعى ماعان بىرنەڭە دەپ مۇرىندارىنان سۋى اعىپ، جالىنىپ جىلاپ كەتكەن سوڭ، بەيشارالارعا جانىم اشىپ، ىزىلداپ تۇرعان ساماۋرىندى كورسەتىپ، تەگىس ۇيگە الىپ كىردىم دە، پەشتى دۇرىلدەتە قىزدىرىپ جىبەرىپ، شىنىلارىنا كەسەك-كەسەك سارى ماي وپىرىپ سالىپ، ءشاي بەردىم.

- پو، ءتىپتى توركىنىڭ كەلگەندەي بوپسىڭ عوي!

- ەل مىنا جاقتا ونىمەن سوعىسىپ، قۇدايعا جازىپ، قىرىلىپ جاتسا سەنىڭ مىنا مىرزاگويلىگىڭە جول بولسىن!

- جوعا دەيمىن-اۋ، وزگەسىن قويا تۇرشى، سونىمەن باعا بەردىڭ بە، قايتتىڭ ولاردى؟

- وي، بايقۇس-اۋ، قايدان باعا بەرگەن! ءتىرى كەتە السا ءبىر جاققا، شىنىمەن-اق كەتسىن دەپ وتىر ەدىم، كۇيەۋىمنىڭ سىرىن وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر. انا سورلىلاردىڭ شىبىن جان ءۇشىن قالتالارىنان الىپ، تورگە شاشىپ تاستاعان اقشالارىن كەلىپ كورگەندە شەرىكتەرگە ءبىر، ماعان ءبىر قاراپ:

- ويباي-اۋ، مىنا ىستەپ وتىرعانىڭ نە ەي، اينالىپ كەتەيىننىڭ قاتىنى؟! ءيتتىڭ قىزى-اۋ، اقشادان اكەڭ ءولىپ پە ەدى؟! - دەپ ءىلۋلى قامشىنى الا جۇگىرىپ، ءوزىمدى ساباي جونەلگەنى بار ەمەس پە. سونىمەن بارلىعىن ايداپ اپارىپ اكبارعا وتكىزىپ ەدى. قولعا ءتىرى تۇسكەندەرگە قوسىپ نىلقىعا ايداتىپتى.

مىنە، قاناۋشىل ۇكىمەتتىڭ قىس سورعان اش، جاياۋ اسكەرى وسىنداي ۇرەيسىز حالدە ەدى. اۋعان كيىكتەي ارۋەيىن سۇيرەپ، قوراعا ءوزى كەلىپ، پانا كۇتىپ تىعىلعان! سونىڭ ەسەسىنە پارتيزان جاساعىنىڭ قارۋ-جاراعى بارعان سايىن مولايىپ، وق-ءدارى قورىن جاۋ تىلىنان قويما-قويماسىمەن باسىپ قالىپ جاتقان. گومينداڭ ارمياسىنىڭ دالا سوعىس بەكىنىسى وسى ماڭنىڭ بارلىق ادىر، قويناۋلارىندا ىركەس-تىركەس، بىرنەشە بەكەت قۇرىپ، مىقتاپ جايعاسىپ العان. گۋبەرنەلىك شتابتىڭ جانە اسكەري گارنيزوننىڭ ماشينالارىمەن قىس باسىنان بەرى رەتىن تاۋىپ، كۇن-ءتۇن دەمەي تاسىمالداۋمەن اق قار ۇستىندە قارا-قورىم، سانسىز شاتىرلار ورناتىپ، جاتىن ورىن، ازىق-تۇلىگىن بار شاماسىنشا قامداپ ۇلگەرگەنى ايقىندالعان. بىراق قۇرىلعان پۋلەمەتتەر مەن ماۋزەر، اۆتوماتتار قاناتتى قۇستاي، اتتى پارتيزان ارمياسىنىڭ شىر اينالا قاماعان سوعىسىنا توتەپ بەرەرلىك امال تاپقان جوق. ادەيى مەرزىم سوزعان، ساراڭ شابۋىل ونسىز دا تيتىقتاعان جاۋ تىلىن اسىرەسە اشتىقپەن دىڭكەلەتتى.

گومينداڭ شەرىكتەرى ەڭ باسىندا بەينە ءتۇس كورگەندەي، بيىلعى وسى سوعىستىڭ باستالعانىنان بىردەن قۇلاقتانىپ، گۋبەرناتوردان تۇڭعىش رەتكى ەكپىندى جارلىقتى الىسىمەن ۇرىس مايدانىنا قاراي ەنتەلەي اتتانعاندا، وزدەرىنىڭ ليۋ بين يدەي داڭقى جەر جارعان گەنەرالدارىنىڭ قاتال رۋحىمەن سۋعارىلعان كارلى تۇستە قوزعالعان. ءتورت قاتارلاپ ساپ قۇرعان، قۇمىرسقاداي قالىڭ اسكەر اسقاق جورىق جىرىن جاڭعىرتا، باتالون-باتالونىمەن بەرى بەتتەپ، ويناقتاپ باسقان. وتە-موتە، شەتىنەن شيرىققىش، تاكاپپاي-اسكەر باسىلارى ازۋىن ايعا جانىپ، ءارى كۇپتى، ءارى كۇپىنگەن، ايباتپەن «ەرىككەن» پارتيزان قوسىنىن جۋساتىپ سالارداي، ورەكپي قاپتاي كەلە جاتتى. بىراق سول كەۋدەمسوق ارىننىڭ وپ-وڭاي اسپايتىنىن بۇكىل ديۆيزياسىمەن ەندى اڭعارعان حالدە.

بىرنەشە اپتادان بەرگى ءبىر-ءبىرىن الما-كەزەك شەگىندىرگەن ۇرىس بۇگىن ءتۇس اۋعان ساتتە انىق قىرعىن شايقاسقا ۇلاستى.

نىلقىدان قۇلجاعا قاراعان بەتتە جان-جاعى الاڭ-اشىق دالا بولىپ جاتقان، قيال مەكەنىندەي، وزگەشە جارالعان ابىرالى دەگەن جەكە تاۋ تۇر. قازىرگى سوعىس كوز ۇشىنان جۇرەكشەلەنىپ كورىنەتىن سول تاۋدىڭ اتىرابىندا. الىستان قۇلاققا جەتكەن توقتاۋسىز مىلتىق ءۇنى سول ماڭدى الدەنەندەي جات سىرلى، سۇراپىلت تاجال مەكەنىندەي، داۋاسىز پالەكەت ۇياسىنداي كورسەتەدى.

تۇستەن كەيىن ايرىقشا ءبىر قالىڭ قار جاۋا باستاعان. جەلسىز كۇنگى تىپ-تىنىق اۋادا جاپىراق-جاپىراق بولىپ قاپالاقتاپ قالقىعان ەرەكشە قالىڭ قار ءتۇيىرى اسپان-جەردىڭ اراسىن توركوزدەندىرىپ، تابيعاتتىڭ اياسى ساعىمداي بۇلدىراپ كەتكەن. ءيا، وسى كەنەت قۇبىلىس ويلاماعان تۇستا جاۋ پايداسىنا شەشىلدى! شەرىكتەر ارمياسىن بۇرىنعىداي تۇس-تۇستان قورشاماق بولعان مىڭ-مىڭ اتتى پارتيزاندار بىراۋىق قاردىڭ سايابىرلاۋىن كۇتىپ جاۋ قاراسىنان قاشىعىراق ادىرلارعا بەكىنگەن. ويلاعانداي، قۇلاما بەسىن كەزىندە بىردەن قار توقتاپ، ەندى كۇن كوزى شالا كورىنە دالا ديدارى كەنەت جارىق تارتتى. پارتيزان جاساعىنىڭ ءبىر-ەكى باتالونى مىلتىق ءۇنىن ادەيى ءتۇستى بەتتەن شىعارىپ، جاۋ تۇراعىنا اۆتومات، ماۋزەردەن وق اتىپ جىلجي ءتۇستى. ارقاسىن تەرىستىك بەتتەگى ابىرالى تاۋىنا جاستانىپ بوكتەردىڭ بۇلاقتى سۋلى وزەك-جىلعالارىن قونىس ەتكەن گومينداڭ ارمياسى از ۇلت جاساعىنىڭ جاڭاعى ارەكەتىنە جاۋاپ رەتىندە بىرنەشە دۇركىن پۋلەمەتتەن وق شىعارعان. دۇشپان نازارىن سولاي بۇردىق دەگەن از ۇلت جاساقتارى وزگە تۇستاردان دا بىرتىندەپ جاقىنداي تۇسكەن. الدان جاۋ نوبايى شالىنباعان سوڭ، اسىرەسە باتىس بولىك پارتيزان لەگى ىلگەرلەي تۇسكەن. بىراق ءوز ايلاسىن مىقتاپ اسىرعان جاۋدىڭ ءبىر بولىنگەن مىڭ قارالى نوكەرى الگى قالىڭ قار ءتۇسىپ تۇرعان مەزگىلدە ۇستەرىنە تۇتاسىمەن اپپاق كيىم كيىپ، ارنايى اق جەلەڭدەرىن اياق باستارىنا دەيىن شىمقاپ وراپ، قول پۋلەمەتتەرىن قىر باسىنا قۇرىپ، قاپىسىز توسقانى ەشبىر پەندەنىڭ قاپەرىنە كىرمەگەن ءىس بولىپ شىقتى. وزدەرى دە باسىپ سالعان كوبىك قارعا كومىلىپ جايعاسىپتى. سونداي قاسكويلىكپەن سانسىز اتتى ءار ۇلت جاساعى قاپەلىمدە جاڭبىرداي جاۋىپ جىبەرگەن قارعىس وقتى ءوز دەنەلەرىمەن بىردەن كۇتىپ الۋعا ءماجبۇر بولعان! قىس بويعى سوعىستا ءدال بۇنداي زور قىرعىن وكىنىش كەزدەسپەگەنى بايقالا، ات پەن ادام ءاپ-ساتتە باۋداي ءتۇسىپ، قوسىننىڭ العى لەگى قىرقىلىپ كەتتى! وق اتۋعا شامالارىن كەلتىرمەي، ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن ۇيمە-جۇيمە قۇلاتىپ، قيراتا، وتاپ جىبەرگەن.

بىرەۋدى بىرەۋ ءبىلىپ بولماستاي سول قىرعىن ساتتە پارتيزان ارمياسى كەيىن قاراي جاپىرىلا، امالسىز جالت بۇرىلىپ، جان ساۋعالاۋدان وزگە لاجى قالماعان. مىنە تاپ وسىنداي مەزەت ۇستىندە تەرىستىك بۇيىردە جاسىرىنعان وزەكتەن عاني باتىر باسقارعان قىلىشتى ساردارلار بولىگى لاپ قويىپ، اق كەبىنگە ورانعان جاياۋ شەرىك ارمياسىنا ءوز شاپقىنىن باستادى. الدىڭعى باعىتى باسقا جاق بولعان شەرىكتەر ەندىگى بەتىن تۇزەپ ۇلگەرمەي-اق، ەكى اسكەر ميداي ارالاسىپ كەتكەن ءسات ءتۇستى. شابۋىلمەن قابات اسپان-جەر تۇتاسىمەن ۇرانداپ جاڭعىرعان ايقايعا ۇلاسقان. ەكىنشى جاقتاعى شەگىنگەن پارتيزان ەندى وسى كەزدە عانا ەس جيعانداي، ءبىر تۇستا شۋلاسىپ ءوزدى-ءوزى شولاق ءتىل قاتا، قاربالاس، قاتاڭ ۇندەر شىعارىپ:

- سەيىت جارالى بولدى!

- سەيىتكە وق ءتيدى!

- اپىر-اي، جازىم بولماسا يگى ەدى! - دەسكەن ساسقالاق داۋىستار جامىراتقان ەدى. ايتقاندارى «تاس تۇلەك» ۇيىمىنىڭ بەلگىلى جەتەكشىسى، باتالون كومانديرى سەيىت كورپەباي ۇلى بولاتىن!!! الگى ازىردەگى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا وپات بولعان ءۇش جۇزگە تارتا ادامنىڭ ىشىندە سەيىت بارى بۇگىنگى اتىس بىتكەن كەزدە-اق راسقا شىقتى.

از ۇلتتان قۇرالعان قىلىشكەر جاساۋىل ومبى قارعا مالتىعىپ، ايدالادا ءوزىن-ءوزى ۇستاپ بەرگەن جاياۋ شەرىك جاساعان ات ومىراۋىمەن قاقتىرىپ، ەركىن جايپاپ، قىلىش سىلتەگەن. وزدەرىنىڭ بۇدان ءتىرى قالماسىن كورگەن ۇرەيسىز شەرىك كوپ تۇستا قارۋ كوتەرۋگە دە مۇرشا تاپپاي، اينالاسى ءسۇت ءپىسىرىم مەزەتتە مىڭعا تارتا اسكەردەن تىگەرگە تۇياق قالماي، تيپىل بولىپ قىرىلدى. بىراق وزگە تۇستاعى ۇرىس گومينداڭ دۆيزياسىن بۇل كۇنى ويسىراتا العان جوق. ابىرالى تاۋىنداعى سوعىس وسىلاي الما-كەزەك تويتارىلىس ساعاتتارىمەن بىرنەشە اپتاعا سوزىلعان. تەك ارادا ءبىر اي شاماسى وتكەندە بارىپ قۇلجامەن ەكى اراسىنداعى قاتىناسى مۇلدە ءۇزىلىپ، اشتىققا قامالعان گومينداڭشىلار مەكەنى ءسات ساناپ تىنىسى تارىلا، السىرەي ءتۇستى. مىنە وسى ۋاقىتتا، جەڭىس لەبى ماساتتاندىرعان وركەشتەنۋ كەزەڭىندە، از ۇلت ديۆيزياسى قۇلاققا توساڭداۋ ەستىلسە دە، مەرزىم تىلەگىنىڭ ءوز تىنىسىنداي «مارش» ءانىن جىرلاي باستادى.

«بار ءمىللات - تۋعاندار،

جەڭىس تۋى قولدا بار.

جاڭا تالاپ قاھارماندار -

قادام باسىپ العا بار!» -

«اللا جار، اللا جار،

جەڭىس تۋى قولدا بار.

جاڭا تالاپ قاھارماندار

قادام باسىپ العا بار»

دەپ ءوز بەلەڭىنىڭ دالا سوعىس گيمىنىن ۇندەتتى. ساپپەن باسقان اتتى اسكەر ەرتەڭدى-كەش قىس اۋاسىن قاق جارىپ جورىق جىرىن جاڭعىرتتى.

اقپان ايىنىڭ باس كەزىندە گۇبەرنەلىك وكىمەتتىڭ قۇلجا «يرانباعىنداعى» اسكەري گارنيزونى دا الىنىپ بولدى. گارنيزوننان كەيىنگى قۇلجا قالاسىنداعى ەڭ باستى، مىقتى ورىندار «باس ساقشى» نەمەسە گۇبەرنەلىك پوليتسيا. جانە گۇبەرنە شتابىنىڭ ءوزى. وسىنداي كۇشتەرى بار قۇلجا قالاسىن الۋدا اتتى پولكتارمەن قوسا جاياۋ ۇيعىرلاردىڭ وراسان ەڭبەگى سوعىس شتابىنان شىعاتىن «توڭكەرىس ءۇنى»، «ىڭقىلاب اۆوزى» اتتى ەكى گازەتتە ارت-ارتىنان بەرىلىپ تۇردى. بۇل تۇستا ابدىكەرىم ابباسۇعلى ءوز پولكىن ەكىگە بولگەن. وزگە قىستىق-ۇيەزدەردەن الىنىپ كەلگەن ۇيعىرلاردى ءوز بيلىگىنە الىپ، اشالى سوعىسىندا ۇستاپ، قۇلجاداعى ءار ۇلتتان قۇرالعان ساربازدى تۇتاسىمەن مارعۋبقا باسقارتىپ، قالانى الۋعا اتتاندىرعان.

اقپان ايىنىڭ ىشىندە گەنەرال-گۋبەرناتور ءوزىن-ءوزى باۋىزداپ ولتىرگەن حابار دۇڭك ەتتى! دالا سوعىسىندا ۇيەز-ۇيەزدەردەن ابىرالىداعى ديۆيزياسىنا قاراپ كەلە جاتقان مىڭ سان شەرىكتەردىڭ الدىن توسىپ ايقاسۋدا دۇڭگەن پولكى قازاق، قىرعىز، قالماق پولكتەرىنەن كەم تۇسپەدى. پولك كومانديرى باياعى وسمان بولاتىن. قىز الىپ قاشۋمەن كوكتەمنەن بەرى جوعالعان ءاليدىڭ ءىنىسى - وسمان وسى. كۇن اسقان سايىن قالماق-ماڭعۇلداردىڭ فۋجە باۋلىعان پولكى دە ءاتۇستى سوعىسقا مىقتىلىعى جاعىنان اڭىز بولىپ تارايتىن. عاني باتىردىڭ ءار ۇلتتان قۇرالعان زاپاس پولكى قويان-قولتىق كەلگەن قىتاي اسكەرىنە وكپە تۇستان ۇران سالىپ تيەدى. ءبىر عاجابى، قىس بويعى شابۋىلىندا ماڭايىنداعى باۋداي ءتۇسىپ جاتقاندا، عانيدىڭ ەشبىر جەرىن وق سىزباي قايتاتىندىعى. تەك ءبىر جولى السىرەپ كەلگەن قاڭعىرعان وق شەكپەنىنىڭ اراسىنا توقتاپ قالىپتى... سونى سوڭىرا، تىنىستاۋ كەزىندە شاپانىنىڭ ءوڭىرىن سىلكىپ قالىپ جەرگە تۇسىرگەنى بايقالادى. سوعان قاراپ ءوز پەرزەنتىن «كيەلى» ەتىپ سويلەگەن كەي ۇيعىرلار:

- عانيكەمدى قۇداي ءوزى شىن ءسۇيىپ، اتقان وق دەنەسىنە دارىمايتىن عىپ جاراتقان ەمەس پە!

- جاۋىپ تۇرعان وققا قارسى شاپقاندا تيگەن وق شاپانىنىڭ ماقتاسىنان ارى وتە الماي، شەگەرىلىپ قالادى ەكەن... كەيىن بىلاي شىعىپ سىلكىنىپ جىبەرگەندە، جينالعان وق شاراق-شۇراق جەرگە تۇسەدى ەكەن، اللااكبار! - دەسىپ، جاعاسىن ۇستاساتىن. عانيدىڭ باتىرلىعىنان بۇرىن وسىنداي اتاق ايبىنىنان ۇركىپ-اق، دىنگە سەنگەن كەيبىر ۇيعىر-قازاق بالاسى ماڭىن باسپاي جۇرەتىن. ونىڭ «قاينام باتىر» دەگەن اتى، اسىرەسە، وسى سوعىس كەزىندە ازىرەت-الىدەي ەرەكشە شوقتىقتانعان.

(جالعاسى بار)

Abai.kz