2011 جىلعى ەسەپ بويىنشا، ەلi­مiزدە 563 مىڭنان استام مۇگەدەك جاننىڭ بارى انىقتالعان. ولاردىڭ 58 مىڭى - مۇمكiنشiلiگi شەك­تەۋلi بالالار. 563 مىڭ مۇگەدەك ادام دەگەنiڭiز، جالپى حالىقتىڭ ءۇش پايىزىنان استامىن قۇرايدى. كەز كەلگەن قوعامنىڭ وسىنداي مۇمكiنشiلiگi شەكتەۋلi ازاماتتارىنا جاساعان قامقورلىعىنا قاراپ، مەملەكەتتiڭ ساياسي جۇيەسi مەن بيلiگiنە باعا بەرۋ قيىن ەمەس. ايتالىق، وركەنيەتتi ەلدەردە مۇگەدەك جاندار جان-جاقتى الەۋمەتتiك قامسىزداندىرىلىپ، ولارعا قاجەتتi كومەكتەردiڭ بارلىعى كورسەتiلەدi. ال بiزدە قالاي؟

قازاقستاندا مۇمكiندiگi شەك­تەۋلi جاندار بىلاي تۇرسىن، ون ەكi مۇشەسi ساۋ ادامنىڭ ءوزiن ساندالتىپ، باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا سوقتىراتىن ساياسي جۇيە قا­لىپتاسقان. مiنبەرلەردە سويلەگەن شەنەۋنiكتەرگە سەنسەك، قوعامداعى مۇگەدەك جاندارعا كورسە­تi­لiپ جاتقان الەۋمەتتiك جاردەم وتە كوپ. مۇمكiنشiلiگi شەكتەۋلi ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىن باقىلاۋ، جارامدىسىن جۇمىسپەن قامتۋ، كوممۋنالدى تولەماقىلاردا جەڭiلدiك جاساۋ، اي سايىن ءجار­دەماقى تولەۋ سياقتى مەم­لەكەتتiك كومەكتiڭ ءتۇرi كوپ-اق. الايدا وسى جاردەمنiڭ ناقتى جۇزەگە اسىپ، جارىمجان كiسiلەردi جارىلقاپ جاتقانى شامالى. وسى كومەك تۇرلەرiنiڭ قالاي جۇزەگە اسىپ جاتقانىن بiرنەشە مۇمكiن­شiلiگi شەكتەۋلi ازاماتتاردىڭ پiكiرi ارقىلى پايىمداۋ قيىن ەمەس.

ءجانيا، II توپتاعى مۇگەدەك:

2011 جىلعى ەسەپ بويىنشا، ەلi­مiزدە 563 مىڭنان استام مۇگەدەك جاننىڭ بارى انىقتالعان. ولاردىڭ 58 مىڭى - مۇمكiنشiلiگi شەك­تەۋلi بالالار. 563 مىڭ مۇگەدەك ادام دەگەنiڭiز، جالپى حالىقتىڭ ءۇش پايىزىنان استامىن قۇرايدى. كەز كەلگەن قوعامنىڭ وسىنداي مۇمكiنشiلiگi شەكتەۋلi ازاماتتارىنا جاساعان قامقورلىعىنا قاراپ، مەملەكەتتiڭ ساياسي جۇيەسi مەن بيلiگiنە باعا بەرۋ قيىن ەمەس. ايتالىق، وركەنيەتتi ەلدەردە مۇگەدەك جاندار جان-جاقتى الەۋمەتتiك قامسىزداندىرىلىپ، ولارعا قاجەتتi كومەكتەردiڭ بارلىعى كورسەتiلەدi. ال بiزدە قالاي؟

قازاقستاندا مۇمكiندiگi شەك­تەۋلi جاندار بىلاي تۇرسىن، ون ەكi مۇشەسi ساۋ ادامنىڭ ءوزiن ساندالتىپ، باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا سوقتىراتىن ساياسي جۇيە قا­لىپتاسقان. مiنبەرلەردە سويلەگەن شەنەۋنiكتەرگە سەنسەك، قوعامداعى مۇگەدەك جاندارعا كورسە­تi­لiپ جاتقان الەۋمەتتiك جاردەم وتە كوپ. مۇمكiنشiلiگi شەكتەۋلi ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىن باقىلاۋ، جارامدىسىن جۇمىسپەن قامتۋ، كوممۋنالدى تولەماقىلاردا جەڭiلدiك جاساۋ، اي سايىن ءجار­دەماقى تولەۋ سياقتى مەم­لەكەتتiك كومەكتiڭ ءتۇرi كوپ-اق. الايدا وسى جاردەمنiڭ ناقتى جۇزەگە اسىپ، جارىمجان كiسiلەردi جارىلقاپ جاتقانى شامالى. وسى كومەك تۇرلەرiنiڭ قالاي جۇزەگە اسىپ جاتقانىن بiرنەشە مۇمكiن­شiلiگi شەكتەۋلi ازاماتتاردىڭ پiكiرi ارقىلى پايىمداۋ قيىن ەمەس.

ءجانيا، II توپتاعى مۇگەدەك:

- وزگە ەلدەردەگiدەي دىبىسى بار باعدارشامنىڭ جوقتىعىنان زاعيپ جاندار جول-كولiك اپاتىنىڭ قۇربانى بولىپ جاتادى. ال تۇرعىن ۇيلەردە، ءتۇرلi عيماراتتاردا مۇگەدەكتەرگە ارنالعان پاندۋستاردىڭ جوقتىعى - مەن سياق­تىلارعا ناعىز ازاپ. ماسەلەن، مەن قوعامدىق ورىنداردا جالعىز جۇرە المايمىن. سەبەبi, بiزدە مۇمكiنشiلiگi شەكتەۋلi جاندارعا ارنالعان جاعداي قاراستىرىلماعان. اي سايىن مەملەكەتتەن 25 مىڭ تەڭگەنiڭ كولەمiندە ءجار­دەماقى الامىن. بۇل اقشا ءدارi-دارمەگiمە دە جەتپەيدi. كەيدە اتا-اناما ماسىل بولعانىما ناليمىن. بiراق قولدان كەلەر شارا بار ما؟ مەن بۇل قاسiرەتتi سۇراپ العانىم جوق قوي؟! قولىمنان بار كەلەتiنi - قايىر سۇراۋ عانا. اكە-شەشەمە از دا بولسا كومەگiم تيسiن دەگەن ماقساتپەن كەشكە دەيiن وسى جەردە وتكەن-كەتكەنگە الاقان جايىپ اقشا تابامىن. كۇن­دەلiكتi نان-سۇتكە جەتەرلiك تەڭگە تاپسام قۋانامىن. سەبەبi, "قورعاۋشىلارىما" وسى وتىرعان جەرiم ءۇشiن سالىق تولەپ، تاپقان تابىسىمنىڭ جار­تىسىن بەرەمiن. ولاي ەتپەسەم، قۋىپ جiبەرەدi.

ەرماحان، II توپتاعى مۇگەدەك:

- بiر الماتىدا 35 مىڭنان استام مۇگەدەك بار ەكەن. الايدا ءوزiم سياقتى مۇگەدەك تانىستارىمنىڭ بiردە-بiرi كوممۋنالدىق تولەماقىنى جە­ڭiلدiكپەن تولە­مەيدi. جۇ­مىسپەن قامتۋ جونiندەگi بيلiكتە­گiلەر­دiڭ اڭگiمەسi دە - بوس ءسوز. الاتىن جاردەماقىمنىڭ 15 مىڭىن سۋ، جا­رىق، جىلۋ، قو­قىسقا ءتو­لەيمiن. قالاتىنى - ون مىڭ تەڭگەگە جەتەر-جەتپەس سوما. پارلا­مەنت­تەگiلەر بۇل اقشاعا بiر رەت تۇستiك اسىن عانا iشە­تiنi انىق. سوندىقتان بولسا كەرەك، شەندi-شەكپەن­دiلەردiڭ تومەن­دەگi بiز­دەر­مەن iسi جوق. ءجۇرiپ-تۇرۋعا جارامايمىن، دەنساۋلىعىما ۇنەمi كۇتiم قاجەت. مۇنى ەسكە­رەتiن ۇكiمەت بار ما؟ بi­راق قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا بەرۋ جارامايدى. ۇكiمەت­تi دە، پرەزيدەنتتi دە حالىقپەن ساناستىراتىن ارەكەت جاساۋ كەرەك. ەگەر ءساۋiردiڭ 27-سiنە نارازىلىق شاراسى وتسە، مiندەتتi تۇردە قاتىسامىن. ويتكەنi "جىلاماعان بالاعا تاماق جوق".

ساقىپجامال نۇردانقىزى، I توپتاعى مۇگەدەك:

- سەمەي وڭiرiنەن كوشiپ كەل­گەنبiز. پوليگوننىڭ زاردابى مەنi ارباعا تاڭدى. بيلiكتەگiلەرگە وك­پەم قارا قازانداي دەسەم، وتiرiك ەمەس. قارنى توق، كويلەگi كوك باسشى-قوسشىلار كەزiندە پوليگون سىناقتارىن جاساۋعا جول بەرiپ، تالاي ادامدى جارىمجان ەتتi. ەندi سول مۇگەدەكتەرگە جاعداي جاساۋ بىلاي تۇرسىن، ولاردىڭ دا وسى ەلدiڭ ازاماتتارى ەكەنiن ۇمىتقانداي. بiزدەگi مۇمكiنشiلiگi شەكتەۋلi جانداردىڭ جارتىسىنان كوبi - قا­يىر­شىلىقتى كاسiپ ەتكەندەر. بۇل - بوياماسىز شىندىق.

جاردەماقى دەيدi, سول اقشانى الۋ ءۇشiن مۇگەدەكتەر يتقورلىقتى باستان وتكەرەتiنiن بيلiكتەگiلەر بiلمەي مە؟ ءار اتتاپ باسقان سا­يىن پارا سۇرايتىندار الاتىن ءجار­دەم­اقىمىزدىڭ بەرەكەسiن قالدىرمايدى. بۇل - جىل سايىن قايتالاناتىن ء"داستۇر". رادياتسيانىڭ زاردابىنان اكەم ازاپپەن اجال قۇشسا، ال شەشەم بايعۇستىڭ كور­گەن كۇنiن دۇشپانىما تiلەمەي­مiن. اركiمنiڭ كiر-قوڭىن جۋىپ، ءۇيiن تازالاپ، قارا نان مەن قانتسىز شايعا اقشا تاۋىپ ءجۇر. مەنiڭ وتىرىسىم مىناۋ، اياق-قولىم جانسىز، ارباعا تاڭىلىپ... ماعان بەرiلەتiن ءجار­دەم­اقى تۇراتىن پاتەرiمiزدiڭ اقى­سىن وتەمەيدi.

مۇنداي تiرشiلiكتi ەشكiمنiڭ باسىنا بەرمەسiن. بiراق بيلiكتە جۇرگەندەرگە وكپەمiز قارا قازانداي ەكەنiن جاسىرمايمىن. ەڭ بولماسا، بiز سياقتى مۇساپiرلەردiڭ جىلى جەردە جان تاپسىرۋىنا جاعداي جاساسا ەكەن. ونسىز دا ءتانiمiز بەن جانىمىزدى بiردەي مۇجiگەن كەسەلiمiزدەن ازاپتانىپ كوز جۇمارىمىز انىق قوي...

شولپان بايىمبەتوۆا، مەدبيكە، III توپتاعى مۇگەدەك:

- جۇرەگiمە وتا جاساتىپ، جۇمىسقا جارامدىلىق قابiلەتiم تومەندەدi. ۇكiمەتتەن بولiنەتiن اي سايىنعى جاردەماقىم 20 مىڭ تەڭگەگە ارەڭ جەتەدi. ال مىناداي اقشاعا بارىنشا ۇنەمدەسەڭ دە، ءارi كەتسە بiر اپتا عانا ءومiر سۇرەسiڭ. بiر عانا جاردەماقىمەن كۇنەلتۋ قيىن. سوندىقتان قوسىمشا جۇمىس iستەۋiمە تۋرا كەلدi. بiراق تولىق جۇمىس كۇنiن اتقارۋعا دەنساۋلىعىم جارامايدى. "ارتقا جۇرسە، اربا سىنادى، العا جۇرسە، وگiز ولەدiنiڭ" كەرi عوي. مەملەكەتتەن جاردەماقى الاتىن مۇگەدەككە بيۋدجەتتiك مەكەمەلەردەن جۇمىس تابۋ قيىننىڭ قيىنى. قازiر مەكتەپتە جارتى كۇندiك جۇمىس كۇنiمەن مەدبيكە قىزمەتiن اتقارىپ ءجۇرمiن. كۇنكورiس قامى، باسپانا ماسەلەسi مەنi جۇمىس iستەۋگە ماجبۇرلەپ وتىر. ەگەر جۇمىس iستەمەسەم، بiرiنشiدەن، بالا-شاعام اش قالادى. ەكiنشiدەن، دارiگەرلەرگە ارنالعان بولمەمنەن ايىرىلامىن. 15 جىلدان استام تۇركسiب اۋدانىنداعى بۇرىنعى اۋرۋحانانىڭ ەكi كiسiلiك پالاتاسىن پانالاپ وتىرمىز. توعىز شارشى مەترگە ارەڭ جەتەتiن سول بولمەدە ەكi بالاممەن ءتورت ادام تۇرىپ جاتىرمىز. ءۇي دەگەن اتى عانا. اينالاسى سانيتارلىق تالاپقا مۇلدە ساي ەمەس. كۇن جىلىسا، سىرتتاعى اجەتحانالار مەن اعىن سۋلاردىڭ يiسiنەن دۇرىستاپ تىنىستاي دا المايسىڭ. كارiز سۋىنان الدەقاشان اجىراتىلعان بۇل عيماراتتا ون ءۇش وتباسى تۇرادى. بارلىعى دارiگەرلەر ساناتىنان. بولمەمiزدi جەكەشەلەندiرiپ بەرۋدi سۇراپ بارماعان مەكەمەمiز جوق. وكiنiشكە قاراي، ماسەلەمiزدi شەشiپ بەرەر شەنەۋنiك تابىلمادى. تۇركسiب اۋدانىنىڭ اكiمi ۆ.ۋستيۋگوۆ وسىنىڭ بارiنەن حاباردار. الايدا وعان ون ءۇش قازاق وتباسىنىڭ پروبلەماسى ماڭىزدى ەمەس سياقتى. وسىدان كەيiن قانداي جاعداي تۋرالى ءسوز قوزعاۋعا بولادى؟ باسقا ەلدە بولسا، مۇندايدا ازاماتتارىن باسپانامەن قامتاماسىز ەتiپ، جاعدايىن جاسار ەدi. ال بiزدە كەرiسiنشە، ساۋ ادامنىڭ دا، مۇگەدەكتiڭ دە جاعدايى مۇشكiل.

مەرۋەرت حۋساينوۆا

«جاس الاش» گازەتى