"جاس الاشتا" 29 ناۋرىز كۇنi جاريالانعان "كوللەدج تۇلەگi ءوزiن "اكادەميك" سانادى" اتتى م.مىڭجاسارۇلىنىڭ ماقالاسىندا سىنالعان جاسان زەكەيۇلى رەداكتسياعا قارسى ماقالاسىن جولدادى. بiز ەكiنشi جاققا دا ءوز ءۋاجiن ايتۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن ءداستۇرiمiزدi جانە "بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى" زاڭ تالاپتارىن ساقتاي وتىرىپ، وعان دا گازەت بەتiنەن تيiستi ورىن بولدiك. قىتاي ارiپتەرiمەن تاڭبا­لان­عان، ج.زەكەيۇلى ماقالاسىندا ءوز جازعاندارىنا دالەل رەتiندە ۇسىنعان قۇجاتتاردىڭ ناقتىلى اۋدارماسى مەن تۇسiنiكتەمەسiن، سونداي-اق وزگە دە وي-پiكiرلەردi الداعى ۋاقىتتا جاريالاماقپىز.

مەن "مىڭ ءولiپ، مىڭ تiرiلگەن" قازاقتىڭ بالاسىمىن. شەكارانىڭ ارجاعىندا بابالارىمىزدىڭ ءومiر سۇرگەنiنە ءۇش عاسىردان استام ۋاقىت بولىپتى. سوندىقتان تۋعان جەر - قازاقستان مەن سەكiلدi مىڭداعان قازاقتىڭ جۇرەگiنە ارمان بولىپ، شەر بولىپ قاتقانى قاشان؟!. 1863 جىل­عى شاۋەشەك كەلiسiمiنە سايكەس ورىس پاتشالىعى مەن قىتاي ەلi مۇنداعى جەرگiلiكتi حالىقتى اتاقونىسىنان ايىردى. شەكارا قازاق مۇددەسiنە مۇلدەم كەل­مەيتiن كەرi سىزىققا ءتۇ­زەلدi. قازاق ەلi ءاپ-ساتتە جە­رiنەن، ورمان-كولiنەن ايىرىلىپ، قىتايعا بەرiلدi.

"جاس الاشتا" 29 ناۋرىز كۇنi جاريالانعان "كوللەدج تۇلەگi ءوزiن "اكادەميك" سانادى" اتتى م.مىڭجاسارۇلىنىڭ ماقالاسىندا سىنالعان جاسان زەكەيۇلى رەداكتسياعا قارسى ماقالاسىن جولدادى. بiز ەكiنشi جاققا دا ءوز ءۋاجiن ايتۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن ءداستۇرiمiزدi جانە "بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى" زاڭ تالاپتارىن ساقتاي وتىرىپ، وعان دا گازەت بەتiنەن تيiستi ورىن بولدiك. قىتاي ارiپتەرiمەن تاڭبا­لان­عان، ج.زەكەيۇلى ماقالاسىندا ءوز جازعاندارىنا دالەل رەتiندە ۇسىنعان قۇجاتتاردىڭ ناقتىلى اۋدارماسى مەن تۇسiنiكتەمەسiن، سونداي-اق وزگە دە وي-پiكiرلەردi الداعى ۋاقىتتا جاريالاماقپىز.

مەن "مىڭ ءولiپ، مىڭ تiرiلگەن" قازاقتىڭ بالاسىمىن. شەكارانىڭ ارجاعىندا بابالارىمىزدىڭ ءومiر سۇرگەنiنە ءۇش عاسىردان استام ۋاقىت بولىپتى. سوندىقتان تۋعان جەر - قازاقستان مەن سەكiلدi مىڭداعان قازاقتىڭ جۇرەگiنە ارمان بولىپ، شەر بولىپ قاتقانى قاشان؟!. 1863 جىل­عى شاۋەشەك كەلiسiمiنە سايكەس ورىس پاتشالىعى مەن قىتاي ەلi مۇنداعى جەرگiلiكتi حالىقتى اتاقونىسىنان ايىردى. شەكارا قازاق مۇددەسiنە مۇلدەم كەل­مەيتiن كەرi سىزىققا ءتۇ­زەلدi. قازاق ەلi ءاپ-ساتتە جە­رiنەن، ورمان-كولiنەن ايىرىلىپ، قىتايعا بەرiلدi.

دۇنيە استاڭ-كەستەڭ بولدى. كەڭەستەر وداعى كەلمەسكە كەتتi. الەمنiڭ ءار تۇكپiرiندە تاعدىر تاۋقىمەتiن كوتەرiپ جۇرگەن 5 ميلليوننان استام قازاقتىڭ وشكەنi جاندى، ولگەنi تiرiلدi. قازاقستان ەگەمەندiگiن، تاۋەلسiزدiگiن جاريالادى. وسى كەزەڭدە بiر ميلليونعا جۋىق قازاق تۋعان جەرiنە اتباسىن تiرەدi. جۋساندى دالاسىنا تۋ تiكتi, قونىس اۋداردى. ەگەمەن ەلدiڭ تiلەگi, جۇرەگi, بiلەگi بولۋدى ارمانداعان مىڭداعان قانداستارمەن بiرگە الماتىعا كەلدiم. قىتايدىڭ جاقسىلىعىن دا، جاماندىعىن دا كوردiك. وسىلاي قازاقستاننىڭ ازاماتى بولىپ، ءوزiمدi iزدەدiم. وقى­دىم. "جاس-اي" مەديتسينالىق ورتالىعىن قۇرىپ، ۇلتىما قىزمەت ەتە باستادىم.

بiراق، "جاس الاش" گازە­تiندە م.مىڭجاسارۇلى دەگەن بiرەۋ تاسادان وق اتتى. "تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا" دەگەندەي مەنiڭ ءومiربايانىمدى قازبالاپ، كۇيە جاعۋعا تىرىسىپتى. مۇنىڭ ءبارi مەنiڭ مەديتسينا سالاسىنداعى قول جەتكiز­گەن تابىستارىمدى جوققا شىعارۋ ءۇشiن جازىلعان. مۇنىڭ ارتىندا "جاس الاش" گازەتi تۇر­عان جوق. قازاقستانداعى شى­عىس مەديتسيناسى قىزمەتiن قارالاۋ، باسقا بiر مۇددەلi توپتاردىڭ سويىلىن سوعۋ ءۇشiن جازىلعانى كوزگە ۇرىپ تۇر. وسىنداي تاسادان وق اتۋ كiم ءۇشiن كەرەك؟ "Iشiڭ كۇيسە تۇز جالا" دەپ، ماقالاعا نازار اۋدارماۋعا بولار ەدi. "يت ۇرەدi, كەرۋەن كو­شە­دi". بiراق شىندىق شىراعى حالىققا جەتسە يگi. سوندىقتان دا قارسى ماقالا جازىپ، ءما­سەلەنiڭ ءمانiن ايتقاندى ءجون كوردiم.

قاي جەردە جۇرسەم دە، قانداي سۇحبات بەرسەم دە ەلباسىمىزدىڭ قازاق ءۇشiن، اسiرەسە، شەتەلدەگi قانداستارىمىز ءۇشiن جاساعان قامقورلىعىن كوپ ايتاتىنىم شامىنا تيسە كەرەك، اۆتور ماقالاسىن "ەلباسى جاساندى شاقىردى ما؟" دەپ باستاپتى.

1992 جىلعى دۇنيەجۇزi قازاقتارىنىڭ I قۇرىلتايىندا ەلباسىمىز "اۋ، اعايىندار، تاۋەلسiز مەملەكەت بولدىق، اتامەكەندەرiڭە ورالىڭدار، شامامىز جەتكەنشە قارسى الامىز. مىنا اس­قار الاتاۋ، اناۋ كەڭ جازيرا دالا، وزەن-كولدەر، تەڭiزدەر سiزدەردiكi" دەپ، جۇرەكجاردى ءسوزiن ارنادى.

پرەزيدەنتiمiز ن.نازارباەۆ مەنi عانا ەمەس، كۇللi قازاقتى تاريحي وتانىنا شاقىردى. اۆتور­دىڭ ويىنشا شەتتە جۇرگەن 5 ميلليون قازاقتىڭ ءاربiرiن پرەزيدەنت اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەپ شاقىرۋى كەرەك ەكەن.

"جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە" دەگەندەي م.مىڭجاسارۇلى ماقالاسى تەك قانا بiر ماقسات­قا باعىتتالعان. تiپتi ول مەنiڭ قازاقستان ازاماتى ەكەنiمدi دە ەستەن شىعارعان. اتا زاڭىمىزعا سايكەس مەنiڭ جەكە ومiرiمە قول سۇعا المايدى. ونى تەك قانا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى عانا تەكسەرۋگە تيiس. مەنiڭ زاڭ الدىنداعى جازىعىم بولسا... بiراق ول جوق قوي. دەگەنمەن "اققا قۇداي جاق" دەگەن. ماقالادا مەنiڭ اتىما جاعىلعان قارا ايىپتاۋعا اق جاۋاپ بەرەمiن!

بiرiنشi جالاسى: ەم قابىلداۋدىڭ قىمباتتىعى، اۋرۋدان شىنداپ ايىعاتىنداردىڭ ازدىعى.

جاۋاپ: "جاس-اي" مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ باعاسى قالامىزداعى باسقا جەكەمەنشiك مەديتسينالىق ورتالىقتاردان ەشقانداي جوعارى ەمەس. دالەل: ەمنiڭ بiر كۇندiك اقىسى - 2000 تەڭگە. ناۋقاس تiركەلۋ ءۇشiن جانە باس دارiگەردiڭ قابىلداۋىندا بولۋ ءۇشiن، سونداي-اق، وزگە دە دارiگەرلەردiڭ قاراۋىندا بولۋ ءۇشiن 4500 تەڭگە تولەيدi. ەسەسiنە، وسى تولەم ارقىلى ون كۇن بويى ورتالىقتاعى بارلىق دارiگەردەن تەگiن مەديتسينالىق كەڭەس الادى. بۇلاردىڭ iشiندە زەينەتكەرلەر مەن مۇگەدەكتەرگە جانە ستۋدەنتتەرگە 30 پايىز جەڭiلدiك جاسالىنعان. ال الەۋ­مەتتiك جاعىنان قينالعان ادامدار تەگiن ەمدەلەدi. ولار از ەمەس.

2013 جىلدىڭ 30 ناۋرىزىنا دەيiن: "جاس-اي" مەديتسينالىق ورتالىعىنا تiركەلiپ، ەمدەلگەن ناۋقاستاردىڭ سانى - 27 071 ادام. ولاردىڭ كوپشiلiگi سىرقاتتارىنان قۇلان-تازا جازىلعاندىعىن ايعاقتاپ، ارنايى كiتاپشاعا ريزاشىلىقتارىن جازىپ تۇرادى.

ەكiنشi جالاسى: 1989 جىلدىڭ ماۋسىم ايىن­دا قىزىل كوممۋنيستەردiڭ بەيكۇنا ستۋ­دەنتتەردi قىزىل قانعا بوكتiرگەن "تيانانمەن" الاڭىنداعى قاتىگەز قىلمىس جايلى ءسوز.

جاۋاپ: كەز كەلگەن ادام ءوزi ءومiر سۇرگەن ورتاسىنىڭ، ءوزi ءومiر سۇرگەن قوعامنىڭ ءسوزiن سويلەيدi. قىتايدا تۋىپ، قىتايدا ءوسiپ، سول جەردە وقىعاننان كەيiن قىتايدىڭ كوممۋنيستiك پارتياسىنىڭ قاتارىندا بولعانىما ارلانبايمىن. ول كەزدە وقيمىن، iلگەرi باسامىن دەگەن ادامعا پارتيا مۇشەسi بولۋ شارت ەدi.

سوندىقتان دا كاسiبي ماماندىعىمدى جەتiلدiرۋ، از عانا حالىقتىڭ از دا بولسا قور­عانى بولۋ ازاماتتىق ابىروي دەپ بiلدiم. قىتاي كوممۋنيستiك پارتياسىنىڭ قاتارىندا بولۋىمنىڭ سەبەبi وسى. ونىڭ ۇستiنە، قازاقستاننىڭ وزىق ويلى ازاماتتارى كومپارتيانىڭ، كومسومولدىڭ قاتارىندا بولعان جوق پا؟ مەنiڭ ءومiربايانىمدا جاسىرار دەرەكتەر جوق. ونىڭ ۇستiنە، قازاقستان ازاماتتىعىن الار كەزدە ەلiمiزدiڭ قۇزىرلى ورگاندارى تيiستi تەكسەرۋلەر جۇرگiزەتiنiن م.مىڭجاسارۇلى بiلمەگەنi مە؟

ءۇشiشi جالا: جوعارى بiلiم الماعانىم.

جاۋاپ: داجۋان - ينستيتۋت دەگەن ءسوز. قىتايشاسى، وقىلۋى: (da zhuan/zhuan ke xue yuan) - ۇعىمىن م.مىڭجاسارۇلى ارناۋلى كۋرس دەپ قاتە اۋدارعان. داج­ۋان (da zhuan) - ينستيتۋت، ەشقانداي ارناۋلى كۋرس ەمەس. قىتايدا «gao deng xue xiao» دەگەن تەرمين دە بار. مۇنداعى «gao deng» - «جوعارى دارەجە» دەگەن ءسوز بولسا، «xue xiao» - «مەكتەپ» دەگەن ءسوز. بiراق ناقتى ماعىناسىندا ول مەكتەپ ەمەس، ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ينستيتۋتتاردىڭ جالپى اتالۋى. جوعارى مەكتەپ ۇعىمى. قىتاي تiلiندە دە باسپا-باس اۋدارۋعا مۇلدە كەلمەيتiن تەرميندەر بار.

مۇنداي ايعاقتالماعان ماقالانى جاريالاماس بۇرىن گازەتتiڭ قىتاي تiلiنiڭ iرگەلi مەديتسينا ماماندارىنا كورسەتiپ الماعانىنا تاڭىم بار. الدە گازەت م.مىڭجاسارۇلىنىڭ جازۋىنا شەكسiز سەنە مە؟ ال ول سەنەتiندەي قىتاي مەديتسينا سالاسىنىڭ مامانى ما ەدi?

ەسكەرەتiن جايت، قىتاي مەديتسيناسى ينستيتۋت بiتiرiپ، جوعارى بiلiمi بولماعان كەز كەلگەن  دارiگەرلەرگە ەشقاشان كۇردەلi ناۋقاستارعا وپەراتسيا جاساتپايدى جانە مەملەكەتتiك سەرتيفيكات تا بەرiلمەيدi.

مەنiڭشە، بiر قۇجاتقا نازار اۋدارۋدى قاجەت دەپ بiلەمiن. بۇل م.مىڭجاسارۇلىنىڭ جالالى سوزiنە وراي ادەيi بەرiلiپ وتىر. بۇل قۇجاتتى جالاقور م.مىڭجاسارۇلى ادەيi كورمەگەن بولعان سەكiلدi. بۇل 1997 جىلى 17 جەلتوقسانداعى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالى رايونى بiلiم مەكەمەسiنiڭ انىقتاماسى.

مەنiڭ قىتايدا 1992 جىلدارى سيرەك جاسالاتىن وتالاردى جاساۋ قۇقىعىنا يە بولدىم. بۇل سوزدەرiمدi دالەلدەيتiن فوتو، بەينەتاسپا ءوزiمنiڭ جەكە مۇراعاتىمدا تۇر. بۇل سوت وتىرىسىندا ناقتى دالەل، ايقىن ايعاق بولادى.

ال قازاقستانعا كەلiپ اسپيرانتۋراعا ءتۇسۋ ءۇشiن دە، قازاقستانداعى مەملەكەتتiك ورگاندار جوعارى بiلiمنiڭ بار-جوعىن زاڭدى تۇردە تەكسەرەدi. جوعارى بiلiمi بار بولعان جاعدايدا عانا، مەملەكەتتiك كونكۋرسقا قاتىستىرىپ، اسپيرانتۋراعا تۇسۋگە رۇقسات بەرەدi. عىلىمي ديسسەرتاتسيا قورعاعان كەزدەگi عىلىمي جەتەكشiم - مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك مۇحتار اليەۆ جانە مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ا.ج.نۇرماقوۆ بولدى. قازاقتىڭ اتاقتى دارiگەرلەرiنiڭ ابىروي بولعاندا كوزدەرi تiرi. مەنiڭ مەديتسينالىق زەرتتەۋiمنiڭ شىعىس مەديتسيناسىنا قاتىسى بار ەكەنiن وسى ازاماتتار ارقىلى تەكسەرۋگە بولماي ما؟

ءتورتiنشi جالاسى: ءوز بەتiمەن اقشا العان دەگەن ايىپ ءسوز.

جاۋاپ: قىتايداعى كۇيتۇن اۋرۋحاناسىندا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەزiمدە شالعاي اۋىلداردان كەلەتiن قازاق ناۋقاستارعا ايرىقشا قامقورلىق جاسادىم. نەشە جۇزدەگەن قىتاي ارiپتەستەرiمiزدiڭ اراسىنداعى ساناۋلى قازاق دارiگەرi بولعاندىقتان، سوناۋ الىس ايماقتاردان ارىپ-شارشاپ كەلگەن قاراكوز قانداستارىمىزدىڭ شىنايى حال-كۇيiنە جانىمىز اشىپ، قاشاندا بۇيرەگiمiز بۇرىپ تۇراتىن. سول كەزدەرi قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ كوپشiلiگi مەملەكەتتiك قىزمەتتە ەمەس، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلداناتىن. سوندىقتان ەمدەلۋ ءۇشiن ءوز قالتالارىنان قاراجات شىعاراتىن. ول كەزدەرi ەمحانا بيۋدجەتiن كوتەرۋ ءۇشiن ءار دارiگەرگە ۇلەس قوسۋ مiندەتi قويىلاتىن. شيپالىعى بiردەي، باعاسى ءارتۇلi ءدارi-دارمەكتەر بولاتىن. بiز قانداستارىمىزدىڭ كوپ شىعىندالماي اۋرۋىنان تەز ارادا بiرجولا ايىعىپ كەتۋi ءۇشiن جاعداي جاسادىق. سول ءۇشiن دە كەيبiر ارiپتەستەرiمiز ءۇشiن "ۇلتشىل" سانالدىق. بۇل ەمحانا اكiمشiلiگiنە جاقپادى. وسى سەبەپتەن ورا­يىن تاۋىپ، قىتاي پاتسيەنتi ارقىلى ماعان ءوز بەتiمەن اقشا الدى دەگەن جالا جابىلدى. كەيiننەن بۇنىڭ بارلىعى قولدان جاسالعان ارەكەت ەكەنi ايقىن بولعاسىن، كiناسiزدiگiم دالەلدەنiپ، قىزمەتiم قايتا قالپىنا كەلدi. شىن مانiندە ءوز بەتiمەن اقشا العان دارiگەر قىتاي زاڭى بويىنشا قىزمەتiن جالعاستىرماق تۇگiلi, دارiگەرلiك قۇقىعىنان دا ايىرىلادى. تiپتi سوتتالىپ، قىلمىستىق iس قوزعالادى. ال ماعان 50 يۋان (1150 تەڭگە) ايىپپۇل سالىپ، سوگiس ايتىلدى. ەگەر مەنiڭ ءوز بەتiممەن اقشا العانىم راس بولسا، پارتيا مۇشەلiگiنەن شىعارادى.

ونىڭ ۇستiنە، اۋرۋحاناداعى پارتيا ۇيىمىنىڭ باسشىسى قازاق جiگiتi بولاتىن. ول قورعاۋدىڭ ورنىنا ءوز قانداسىن جىعىپ بەرۋگە تىرىستى. ءوزiن وسىلاي كورسەتپەك بولعان قانداسىمىز اراشا ءتۇسۋدiڭ ورنىنا بەدەل جيناپ قالۋعا تىرىستى. وسىلاي قياناتتى قىتايدان ەمەس، قازاقتان كوردiم. ال قىتاي باسشىلارى تەكسەرۋ جۇرگiزiپ iستiڭ اق-قاراسىن انىقتادى. مەن وسىلاي ادiلدiككە قول جەتكiزدiم.

قىتاي ۇكiمەتi وتە ۇقىپتى، زاڭدى قاتاڭ ۇستايدى. وسى ورايدا مەنiڭ قىزمەت iستەگەن جەرiمنەن ماعان قاتىستى دەرەكتەردi م.مىڭجاسارۇلى مىرزا قالاي الدى؟ وعان مەنiڭ تاعدىرىما قاتىستى دەرەكتەردi جيناۋىنا، جاريالاۋىنا ارi بiرلەسiپ اقپارات الۋىنا كiم جاعداي جاسادى؟ الدە م.مىڭجاسارۇلى مىرزانىڭ ءوزi قىتايداعى مەديتسينا توپتارىنىڭ نەمەسە قىتايدان كەلiپ ينە قويىپ جۇرگەن شالا ساۋاتتىلاردىڭ سويىلىن سوعىپ ءجۇر مە دەگەن وي كەلەدi.

بەسiنشi جالاسى: ۇستازدار تۋرالى.

جاۋاپ: م.مىڭجاسارۇلى "عالىم-دارiگەر قۇڭ سۇن تۋرالى بiلمەيمiن، ونداي ادام ومiردە بولماعان" دەپتi. اۆتوردىڭ بۇل سوزiنەن شىندىقتى iزدەۋدەن الشاق، جالعان اقپاراتقا عانا سۇيەنەتiن نەمەسە اقيقاتتى بۇرمالاپ كورسەتەتiن ادام ەكەنiن بايقاۋعا بولادى. اتا-تەگiنەن ەمشiلiك ۇزiلمەگەن كۇڭ سۇن اقساقالدىڭ بالاسى كۇڭ مي سىن قازiر كۇيتۇن قالاسىندا تۇرادى.

ماقالا اۆتورى مىڭنان استام شاكiرتتەر تاربيەلەگەن لي جي سۋن دەگەن عالىم-دارiگەردi دە جوققا شىعارىپتى. بiراق اۆتور ايتقانداي لي جي سۋن ەمەس، ول لي جيىڭ جۋ دەگەن عالىم. Iلە وبلىستىق اۋرۋحاناسىنىڭ باس حيرۋرگi بولىپ قىزمەت اتقارعان. بۇل عالىم قازiر قۇرمەتتi دەمالىسقا شىعىپ، iشكi قىتايدا تۇرىپ جاتىر. ال م.مىڭجاسارۇلىنىڭ ايتىپ وتىرعانى لي جى شين - بۇكiل الەمگە تانىلعان شىعىس مەديتسيناسىنىڭ ءشوپ دارiلەرiن تاپقىرلاعان، ونى قاعاز بەتiنە تۇسiرگەن عالىم.

التىنشى جالاسى: بiلiم جولىنداعى جەتiستiكتەر تۋرالى.

جاۋاپ: "پىسىق ءارi قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەندi بولعانىن وسى مۇراعات قۇجاتتارداعى كوللەدجدەگi وقۋىن اياقتار كەزدەگi تولتىرىل­عان انكەتالاردا جازىلعان ءتورت جىلدا جەتi رەت سىيلانعان" دەپتi. مۇنداي قيسىنسىز پiكiر جازۋعا ەكi ءتۇرلi سەبەپ بار. بiرi - ماقالا اۆتورى قىتاي مەملەكەتiنiڭ بiلiم جۇيەسiنەن مۇلدە بەيحابار. ەكiنشiسi - كورەالماۋشىلىق. ويتكەنi قىتايدىڭ بiلiم جۇيەسiندە مەكتەپتەن باستاپ جوعارى وقۋ ورنىنا دەيiنگi وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردiڭ كورسەتكiشi تەك ساباقتاعى ۇلگەرiمدiلiگiنە بايلانىستى. قىتاي مەكتەپ­تەرiندەگi ۇستازدار ءۇشiن سiزدiڭ ونەرiڭiز، قوعامدىق بەلسەندiلiگiڭiز بارلىعى ەكiنشi ورىندا. جاقسى بiلiم العان بالا عانا جوعارى باعالانادى. قىتايداعى مامانداردىڭ بiلiكتiلiگi وقۋ ساپاسىمەن باعالانادى. بۇل سوزiمە قىتاي ەلiندە بiلiم العان كەز كەلگەن ازامات شەك كەلتiرمەيدi.

ال ينەنiڭ قۇرامى تۋرالى ءسوز قوزعاپ، شىر-پىر بولعان ازاماتقا ايتارىم: جالپى، قازاق تiلiندە التىن دەگەن ءسوزدi تۋرا ماعىناسىندا عانا ەمەس بالاما ماعىناسىندا دا قولدانىلا بەرەتiنiن بiلگەنi ابزال. مىسالى، "التىن ۇيا - مەكتەپ", "التىنداي ازامات" ت.ب. بولىپ قولدانىلادى. التىن دەگەن ءسوز شيپالىق قاسيەتiنە قاراستى ايتىلعان. التىن ينە دەگەن تەرمين قازiر عىلىمي اينالىمدا تۇراقتى قولدانىلادى.

جەتiنشi جالاسى: اكادەميكتiك اتاق تۋرالى.

جاۋاپ: 2007 جىلى 6 ايدىڭ 3-i كۇنi, حالىق ەمشiلiگi جانە عارىشتىققۋات اكادەمياسى № 0010-XF قۇجاتتا "حالىق ەمشiلiگi جانە عارىشتىققۋات ماماندىعى بويىنشا حمجعق اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەسi بولىپ سايلاندى" دەگەن قۇجات بەرiلدi.

2010 جىلى رەسەي حالىقارالىق شىعارماشىلىق اكادەمياسى اس - 03 - 92 № 03 قۇجاتىمەن اكادەميك اتاعى بەرiلدi.

ماقالا سوڭىندا اۆتوردىڭ قويعان ايىرىقشا سۇراقتارىنا توقتالايىن:

سۇراق: عىلىم كانديداتى عىلىمي دارە­جەسiن عىلىمعا قوسقان قانداي ەرەكشە ەڭبەگi ءۇشiن الدى؟

جاۋاپ: 2002 جىلى 13 قىركۇيەكتە پروفەسسور امان نۇرماقوۆتىڭ جەتەكشiلiگiمەن الماتى قالاسىنىڭ سىزعانوۆ اتىنداعى عىلىمي زەرتتەۋ ينيستيتۋتىندا "تيبەت مەديتسيناسى بويىنشا حيرۋرگيالىق اۋرۋلاردان سوڭ پايدا بولاتىن اسقىنۋلاردى "حاسسى" ينەسiن قولدانۋ ارقىلى الدىن الۋ جانە ەمدەۋ" عىلىمي ەڭبەگiمە قر مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اتاعىن الدىم. كوشiرمەسiن ۇسىنىپ وتىرمىن.

سۇراق: ماسكەۋ قالاسىندا مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عىلىمي دارەجەسiن قالاي قورعادى؟

جاۋاپ: 2012 جىلدىڭ 28 اقپانىندا رەسەي فەدەراتسياسى جوعارى اكادەمياارالىق اتتەس­تاتسيالىق كوميسسياسىنىڭ № 012027 شە­شiمiمەن "جۇيكەسi جۇقارعان ەمدەلۋشiنi كۇي­زەلiستەن شىعارۋدا ءدارiسiز ەمدەۋ جانە ادامنىڭ قال-جاعدايىن قالپىنا كەلتiرۋ ءۇردiسiن باقىلاۋ" (كونترول سوستويانيا، نە مەديكامەنتوزنوە لەچەنيە ي رەابيليتاتسيا پاتسيەنتوۆ س نەۆروتيچەسكيمي، سۆيازاننىمي سو سترەسسوم، راسسترويستۆامي) اتتى عىلىمي ەڭبەگiمە "مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى" عىلىمي دارەجەسi بەرiلدi. ماسكەۋدە عىلىمي ەڭبەكتi قورعاۋ بارىسىندا اۋدارماشى جانە ادەبي رەداكتورلاردىڭ بولعانىن ايتا كەتەيiن. دوكتورلىق قۇجات جانە اۆتورەفەراتتىڭ كوشiرمەلەرiن نازارىڭىزعا ۇسىنامىن.

وسىنشا قۇجات اقتارىپ، "iزدەنگەن" اۆتور بiزدiڭ ورتالىقتىڭ ەشقانداي جاقسىلىعىن بايقاماعان. وعان كەلگەندە كوزi كورمەي، قۇلاعى ەستiمەي قالعان بولۋى كەرەك. ەندەشە، "جاس-اي" مەديتسينالىق ورتالىعىنا كەلiپ اۋرۋىنان ايىعىپ قايتقان قاراپايىم حالىقتىڭ بiر-ەكi العىسىن اتاپ وتەيiن.

العىس بiلدiرۋشi قايىپباي وتەگەنۇلى، قاراساي اۋدانى، ۇشقوڭىر اۋىلى:

"مەن قايىپباي وماردىڭ اتاسىمىن. وسى نەمەرەم تۋعاننان دەنساۋلىعىنىڭ اقاۋى بول­عاندىقتان، كوپ قيىندىق كوردiك. سول جاعى جانسىزدانىپ، وزدiگiنەن وتىرىپ-تۇرا دا، جۇرە دە المايتىن. جەرگiلiكتi دارiگەرلەردiڭ ەم-شارالارىنىڭ كومەگi تيمەدi, نەمەرەمنiڭ دەنساۋلىعى ەشقانداي دا جاقسارمادى. 2011 جىلى "جاس-اي" مەديتسينالىق ورتالىعىنا الىپ كەلدiك. ەم قابىلداۋدىڭ ءۇشiنشi كۇنiندە-اق نەمەرەمنiڭ بەتi بەرi قاراي باستادى. بiرiنشi كەلگەندە وتىردى. ەكiنشi كەلگەندە ءجۇردi, ۇشiنشiدە بۇرىن­عىدان دا جاقسى بولدى. 2012 جىلدىڭ مامىر ايىندا ءتورتiنشi رەت الىپ كەلدiك. قۇدايعا شۇكiر، نەمەرەم جۇرەتiن، وتىرىپ-تۇراتىن حالگە جەتتi".

العىس بiلدiرۋشi گۇلميرا ىسقاققىزى يسمايلوۆا:

ء"وزiم دارiگەر بولسام دا، 75 جاسىمدا جەمساۋ دەرتi ابدەن مەڭدەپ، اياعىمدى زورعا باسىپ كەلiپ ەدiم. شاشىم سىپىرىلىپ ءتۇسiپ، باسىمنان جامان يiس شىعىپ، اياق-قولىم قوزعالتۋعا كەلمەي، تاماق iشۋدەن قالىپ، دارەتiم دە بۇزىلىپ، جۇدەپ-جاداپ ءۇمiتiم ۇزiلۋگە اينالعاندا وسى ورتالىققا كەلiپ ەدiم. جاس كەزiمدە قولاڭ شاش سۇلۋ بويجەتكەن بولدىم، قول-اياعىم بال­عاداي ەدi, كەيiن ۇزاق جىل ەڭبەك ەتiپ، "تىڭدى يگەرگەنi ءۇشiن" مەدالiن دە العانىم بار. قازiر ءوزiمدi جاستىق شاعىما قايتا ورالعانداي تىڭ، سەرگەك سەزiنەمiن. شاشىم دا ءوسiپ كەلەدi, اياق-قولىم دا ساۋىعىپ، ەل قاتارىنا قوسىلدىم. مەنi ومiرگە قايتا اكەلiپ، ەكiنشi ءومiر سىيلاعان "جاس-اي" مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ ۇجىمىنا، اكادەميك جاساي زەكەيۇلىنىڭ وزiنە، جاينار، گۇلنۇر، انار، ريزا اتتى ءوز iستەرiن ءسۇيiپ iستەيتiن ادال قىزمەتكەرلەرگە باسىمدى يiپ راقمەت ايتامىن. اركەز ەل العىسىنا بولەنiپ، باقىتتى، ماعىنالى، قىزىقتى ءومiر سۇرۋلەرiنە انالىق اق جۇرەگiممەن تiلەكتەسپiن".

جالپى، "جاس-اي" شىعىس مەديتسينا ورتالىعىندا 43 ادام جۇمىس iستەيدi. ولاردىڭ 11-i - اتاجۇرتىنا كەلگەن ورالمان باۋىرلار. ءارi بiز قازاقستان مەديتسينا جوعارى وقۋ ورىندارىن بiتiرگەن جاس مامانداردى دا جۇمىسقا الىپ وتىرمىز.

"جاس-اي" شىعىس مەديتسينا ورتالىعى iشiندە "نۇر وتان" حدپ باستاۋىش پارتيا ۇيىمى بار. مەن ەلباسى پارتياسىنىڭ مۇشەسiمiن. بۇكiل قازاقتاردىڭ ۇلت كوشباسشىسىنىڭ پارتياسىنا كامەلەتكە تولعان ءار ورالمان باۋىرلارىمىز مۇشە بولۋعا تيiس دەپ ەسەپتەيمiن. ويتكەنi بiز ن.نازارباەۆتىڭ سارابدال ساياساتى، جاسالعان قامقورلىعى ارقىلى دا ءوز وتانىمىزدا ەڭبەك ەتiپ ءجۇرمiز. مەن مۇنداي ويعا ءومiردi كورiپ، سان ءتۇرلi سىننان ءوتiپ كەلiپ وتىرمىن. ويتكەنi كەزiندە مەن ماقسۇت نارiكباەۆتىڭ "ادiلەت" پارتياسىنا مۇشە بولدىم. كەيiن "نۇر وتان" حدپ-سى شىن مانiندە حالىقتىق پارتيا ەكەنiنە كوز جەتكiزدiم. وسىلاي "نۇر وتان" حدپ-سىنىڭ قاتارىنا ءوتتiم.

"جاس الاش" - ۇلتىمىزدىڭ وزiندiك بەدەلi, بەرەرi بار گازەت. وزىق ويدىڭ جارشىسىنا اينالعان "جاس الاشتىڭ" م.مىڭجاسارۇلىنىڭ ماقالاسىن جاريالاعانىنا وكiنiش بiلدiرەمiن. "جاس الاشتى" سىيلاعاندىقتان دا قارسى ماقالا جازىپ وتىرمىن.

م.مىڭجاسارۇلىنىڭ ماقالاسىنداعى دايەكسiز، كۇلكiلi سوزگە، جالعان دەرەكتەرگە تيiستi قۇجاتتارىممەن جاۋاپ بەرەمiن. وسىمەن ماسەلەنiڭ نۇكتەسi قويىلدى دەپ ەسەپتەيمiن. ۋاقىتىمنىڭ كوبiن اۋرۋىنا شيپا تاپپاي جۇرگەن ناۋقاستار­عا، كەم-كەتiك جاندارعا ارنايمىن. ال، م.مىڭجاسارۇلى مىرزامەن سوتتا جولىعاتىنىمدى مالiمدەيمiن.

جاسان زەكەيۇلى،

رەسەي مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك

"جاس الاش" گازەتى