90-جىلدارى قاپتادى، «جاڭا ءداۋىر»، «جاڭا ءومىر»، «اگاپا»، «گرەيس»… سولاردىڭ بىرىندە ەركىن دەگەن جىگىت پاستور بولدى، ەفيرگە شاقىرىپ ەدىم، كەلدى. ءدىني باسقارما مۇشەلەرى بار، ءبىر-ەكى زيالى اعامىز بار جابىلا تىلدەسىپ، ەركىنگە اداسىپ جۇرگەنىن تۇسىندىرمەك بولدىق. ول وزىنىكىن تىقپالاپ الەك. ورايى كەلگەندە ءبىر-ەكى جاندى جەرگە تيەتىن سۇراق قويىپ ەدىم ول كىرپىدەي جيىرىلىپ الدى، ءوزىن «جاۋىپ» تاستادى. ءبىتتى ءلام-ميم جوق، بەزەرىپ وتىردى دا قويدى.

حابار بىتكەن سوڭ: ەرەكە، وكپە-رەنىش جوق پا، ءسىز دە، ءبىز دە ويىمىزدى اشىق ايتتىق؟! - دەپ ەدىم: سىزدەر اداسىپ جۇرسىزدەر، وندايلارعا وكپەلەۋگە بولمايدى، تۇزەيمىز،- دەپ بەتىمە قارادى.

كوزىن كوردىم دە ءتۇڭىلدىم. بەرگى جاعى اينەك، ارعى جاعى - تۇنەك. ايتقان ءسوز دە، وي دا قۇردىمعا كەتىپ جاتىر. ونداي كوزدى كەيىن احمادياشىلاردىڭ وكىلى بولعان نۇرىم دەگەن جىگىتتەن كوردىم. ءبىر حاباردا قاتتى سوققى الىپ، ۇلىبريتانيادان احماد دەگەن زاڭگى تاقسىرلارىن الدىرىپ ەدى. مەنى شوك قىلعانى الگى تاقسىرلارى اعىلشىن ەلىندە ءجۇرىپ نان سۇراپ جەيتىندەي قازاقشا ۇيرەنىپ العان. قازاقستانداعى ءبولىمدى باقىلاۋعا كەرەك دەيدى.

سوندا ولاردىڭ “قۇران-ءماريام” دەگەن كىتبىن تالدادىق، حابارعا سول كەزدەگى جاس مولدا ەرشات وڭعاروۆ تا قاتىسقان. مۇحاممەد پايعامبار ءوز ميسسياسىن تولىق ورىنداپ ۇلگەرمەي سونى تامامداۋعا قۇداي گۋليام احمادتى پايعامبار ەتىپ جىبەرگەن دەگەن مازمۇنداعى “قالىڭ” شاتپاقتى ورىسشاعا ادەمىلەپ اۋدارعان ادام جازۋشى ەكەن! جاي جازۋشى ەمەس، جاستار ءالى كۇنگە ۇستاز تۇتىپ، قۇشاقتاسىپ جۇرگەن قاراعاي ءمۇيىزدىنىڭ ناق ءوزى.

ءبىز “قۇران-ءماريامنىڭ” قازاقشاسىن دا شىعارامىز، الگى جازۋشىنىڭ ايەلى اۋدارىپ جاتىر، - دەپ ەدى نۇرىم سول كەزدە. مەن جازۋشىعا دا، ونىڭ ايەلىنە دە تاڭ قالمادىم، ءدىن توڭىرەگىندەگى اقشا دومينانت بولىپ، ەكى ابايتانۋشى حاكىمدى كريشنايت ەتىپ، ءبىر فيلوسوفىمىز چارلز ۋەللەرگە قازاقتىڭ ءبارى حريستيان بولعان دەپ ديسسەرتاتسيا جازدىرىپ، ەفير كۇندە مايدان بوپ جاتقان كەز ەدى. قازاقشا شىعارىپ ۇلگەرمەدى-اۋ دەيمىن، ەلىمىزدە احماديا ۇيىمىنا تىيىم سالىندى. سونىمەن بىرگە زاڭ بويىنشا “سەكتا” دەگەندى قولدانۋعا دا توقتاۋ قويدى؟

ايتپاعىم، جوعارىدا اتالعانداردىڭ باسىم بولىگىنىڭ استارىندا 20-عاسىر ورتاسىندا اقشتا پايدا بولعان نيۋ-ەيدج (جاڭا ءداۋىر) اعىمى جاتىر. ولار اللانى جەردىڭ عانا بيلەۋشىسى، يسانى ادام اتا مەن ءماريانىڭ ۇلى سانايتىن مورموندارمەن استاسىپ كەتكەن. كەز كەلگەن ادام قۇداي بولا الادى؟ بالىقپەن بىرگە ەرلەر ءداۋىرى ءبىتىپ، ايەل مەيىرىمى تۇنعان سۋقۇيعىش باستالادى… وسى ارالىقتا ارماگەدون (جاراتۋشى-تۆورەتس پەن ءىبىلىس اسكەرى اراسىنداعى، اق كۇشتەر مەن قارا كۇشتەر سوعىسى) ءوتۋى مۇمكىن. اق كۇشتەرگە قولباسشى ايسا بولادى، وعان كومەككە كوكتەن اق سارباز بولىپ پەرىشتەلەر ساۋلايدى. بۇل ءبىز تامسانىپ جۇرگەن، ءىنجىلدى سانامىزعا تامشىلاتىپ ءسىڭىرىپ جاتقان الەمدىك ادەبيەتتىڭ تالايىنا ازىق بولعان سيۋجەتتەر. پاۋلو كوەلو، ماركەستەردى قايتا ءبىر ءسۇزىپ شىعىڭىز، التىنشى بۋىن تۋرالى تاباسىز.

جاڭاداۋىرلىكتەر قارپايىم پەندە قۇداي دا، پايعامبار دا، ساحابا دا بولا الاتىنىنا سەندىرەدى. وندا نەگىزگى ءتورت ءدىننىڭ دە ەلەمەنتتەرى بار، تەك ەشبىرىن ۇستەم ەتىپ، مويىندامايدى. يسلامعا كەلمەيدى، بۋدديزمگە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى، يۋدايزم ۇستانۋشىلار بۇلارمەن كۇرەسىپ جاتىر، ال حريستياندار نەوەلۋشىلەر دەگەن اتپەن ارالارىنا ءسىڭىپ كەتكەن بالەكەتتەردەن قۇتىلا الماي الەك.

جالپى الەمدىك يدەولوگيا وسىلاي جۇمىس ىستەيدى. بىزدە وعان توتەپ بەرۋگە دارمەن دە، ءبىلىم دە بولمادى. ءتورت ءدىننىڭ كىتابىن وقىپ تورەلىك ايتا الاتىن تەولوگ جەتىسپەدى، تەك يسلامتانۋشىلاردى سوزگە تارتىپ كەلدىك. بەرگى مۇشەلدە مۇسىلمان تەرىسىن جامىلعاندارمەن اۋرە بوپ كەتتىك تە وزگە دىندەرگە كۇرمەكتەي ىلىنگەندەر نازاردان تىس قالدى. شىنىن ايتقاندا، ەش كۇرەستى ماندىتپادىق، احمادشىلارعا توقتاۋ سالعانمەن سول “اق قىلشىقتىلار” ەلىنەن باتا العان ۋاحابشىلار قاپتادى.

قۇداي قالاسا دەگەنگە كاپىردەي قارايتىن جاستار كوپ، ينشاللا دەسەڭ ماشاللا دەپ ارقاڭنان قاعادى، جازعىرۋعا بولمايدى ولاردىڭ ءدىن تۋرالى تۇسىنىگى سول عانا، ءدىن ىشتەن ىعىسىپ، سىرتقى فورماعا اۋىستى، توزاق تۋرالى ايتۋدان تالمايتىن يمامنىڭ كوبىندە مۇرت جوق. ونى دا جازعىرمايسىڭ، ويتكەنى نەنى ناسيحاتتاپ تۇرعانىن ءوزى تولىق تۇسىنبەيدى، ءحانافيمىز دەپ قويىپ ۋاحابتىڭ ءسوزىن سويلەپ تۇرعانىن جەتە ۇعا بەرمەيدى. كوبىنىڭ كوزى جوعارىدا ايتقان ەركىن مەن نۇرىمنىڭ كوزى سەكىلدى. سول قۇردىم-كوزدەن قورىققان حالىق بىرەسە تاڭىرلىك مادەنيەتتەن، بىرەسە باسقا باعىتتان ءوز ءداستۇرلى ءدىنىن ىزدەپ، قارمانۋدا.

ءدىندى ۇلتتان جوعارى قويىپ، بولمىستى جويا باستاعاندا مۇنداي قارسى رەاكتسيانىڭ بولۋى زاڭدىلىق. شارشاعان جۇرت قاي “قۇتقارۋشىنىڭ” دا جەتەگىنە ەرىپ كەتۋگە بەيىل. ءدىن حيدجاپ پەن ساقالعا سۇيرەۋشى، كەلىن سالەمىن كەمىتۋشى، ارۋاقپەن الىسۋشى ەمەس، ءوزىنىڭ تۇپكى كىرشىكسىز جاراتىلىسى - وركەنيەتكە باستاۋشى بولعاندا، حالىقتى عىلىم-بىلىمگە جۇمىلدىرعاندا قىرىق-پىشاق قىرعىن دا، ۇركۋ دە توقتايدى. ادام بالاسى “و دۇنيەنى” ويلاپ، توزاقتان قورقۋشىدان بۇ دۇنيەنىڭ يگىلىگىن يگەرۋشى، اللا تاعالا جاراتقان دۇيەلەردىڭ سىرىن بىلۋگە ىنتىق بولۋشىعا ء(ال-فارابي، دۋلاتي، يبن سينا، ۇلىقپان، ۇلىقبەك، ت.ب) اينالىپ ءبىلىمى تولىققان سايىن اداسۋشى دا، اداستىرۋشى دا از بولادى.

ەركىندەردىڭ كوزىن كورگەننەن بەرى ءدىن ماسەلەسىن كوپ قوزعامايمىن، ويتكەنى ءسوز شىعىن، ول فبدا ايعايلاسىپ وتىرعاننان تۇزەلە كەتەتىن شارۋا ەمەس. 2012 جىلعا دەيىن ءبىراز ء“دىننىڭ” قوياسىن اقتاردىق، وزگەرگەن تۇك جوق. مەملەكەت ءدىني ۇيىمدارعا تىيىم سالامىز دەپ ۇرانداتقانىمەن تالايى قۇر اتاۋىن وزگەرتىپ، وسى ەلدە قالىپ قويدى. ءبىرىنىڭ ءسوزى بىرىنە شىلانىپ، ءدىني-كالامبۋر بولدى. ال وي مەن ميداعى كالامبۋردىڭ ءتۇبى قاسىرەت. مەدرەسەدەن باستاپ، پروتەستانت مەكتەبىنەن قوشتاپ، ءتورت-بەس ءدىني ۇيىمعا مۇشە بولىپ، ءار جەردەن جۇلىپ ء“ىلىم” جيعان رۋزىمباي يشيمبەتوۆ اقىرىندا زومبيگە اينالىپ، ءبىراز ادامنىڭ قانىن توكتى، سودان بەرى قاسىرەت توقتاماي كەلەدى، اسقىندى. ءوز بالالارىنا اۋىز سالا باستادى…

ءدىنسىز اتانعان سوۆەتتىك ورتادا مۇنداي سۇمدىق از ەدى، نامازىن جاسىرىنىپ وقىپ، ءدىنىمىزدى ساقتاعان قارتتار دا ءار اۋىلدا ساۋساقپەن سانارلىق بولاتىن. الايدا سول كەزدە قازاق يمانسىز بولدى دەي المايمىن. ال وسى كۇنى يمام دا، مەشىت تە، نامازحان دا كوپ، تەك ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت، عايباتقا وبال، جاقسىلىققا ساۋاپ دەگەندەي قازاقى يمانعا نەگىز بولعان قاسيەتتەر كەمىپ بارا جاتقانداي. باياعىداعى قارتتاردىڭ بىرەۋدەن كوڭىلى قاتتى قالسا “يمانسىز ەكەنسىڭ” دەيتىن ءبىر اۋىز ءسوزىنىڭ ءمانى تىم تەرەڭ ەكەن. ءبىز سول اقساقالداردىڭ ءبىرى - ابايدىڭ ءوزىنىڭ ءدىن تۋرالى وتكىر ويلارىن جاسىرىپ قويىپ، ءاسىرندىنشىل ۋاعىزشى وبرازىندا عانا كورسەتىپ ءجۇرمىز. “ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ” اباي عانا ايتقان دەپ، الدە بىلگەننەن، الدە بىلمەستىكتەن وتىرىك ايتامىز. ونىڭ دا ء“دىنبۇزار” اتانعان تولستويعا ۇقساپ كەتەتىن جەرلەرى كوپ ەكەنىنە قاراماستان بۇگىنگى “فورماعا” سىيعىزىپ الدىق.

يەكتەگى بەس تال ساقال يمان سيمۆولى بولىپ تۇرعان كەزەڭدە ءبىزدىڭ رۋھىمىز تىم ءالسىز، ء“پىر” دە، “پايعامبار” دا، ولارعا يلانۋشى دا كوپ. ءوز ءىلىمى جەتپەگەن سوڭ كىم نە ايتسا سوعان “ە، ءجون!” - دەپ جارماسا كەتەتىن ىلەسپە مۇساپىرلىك ءتۇبى وڭدىرمايدى.

سەرىك ابىكەنۇلى

Abai.kz