قازاقستاندا ءداستۇرلى يسلامنىڭ سۋننيتتىك اعىمى مەن حرەستيان ءدىنىنىڭ پراۆوسلاۆيە اعىمى ءىرى كونفەسسيالار بولىپ سانالادى. بۇل ءدىن اعىمدارى ەلىمىزدە قالىپتاسقان مادەنيتتەردىڭ قۇرامداس بولىگى.

تاريحي جاعىنان قازاقستان جەرىنە يسلام ءدىنى 10 عاسىردا كەلگەن ەكەن، ال، حرەستياننىڭ پروۆاسلاۆيا سەنىمى 18 عاسىردا اياق باسقان. بۇلاردان باسقا قازاقستاندا بىرنەشە ءدىني كونفەسسيالار بار. ولاردى ەكى توپتا ءبولىپ قاراساق بولادى.

ءبىرىنشى توپقا يۋدايزم، بۋدديزم، ليۋتەراندىق جانە تب. ۇلتتىق بەلگىلەرىمەن سيپاتتالاتىن كونفەسسيالاردى جاتقىزۋعا بولادى. ال ەكىنشى توپقا «جاڭا»، ءداستۇرلى ەمەس دەپ اتاۋعا بولاتىن ءدىني بىرلەستىكتەردى جاتقىزۋعا بولادى.

«تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلدارمەن سالىستىرعاندا قوعامداعى ءدىني داستۇرلەر تۇراقتانا باستادى. دەگەنمەن بۇرىنعى اتەيستىك كەزەڭنىڭ ىقپالى جوعالعان جوق. سوعان بايلانىستى كوپتەگەن قازاقستاندىقتاردىڭ دىنگە قاتىستى وي-ساناسى ناقتىلانباعان. ول ءۇشىن حالىقتىڭ دىنتانۋشىلىق ساۋاتى كورتەرىلۋى كەرەك. ناقتى جوسپارلار جاسالىپ، وسى باعىتتا كوپ جۇمسى اتقارىلۋى كەرەك». بۇل ساراپشىلاردىڭ ويى.

سونىمەن قاتار، ءدىني احۋالدى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى – جاستاردىڭ ءداستۇرلى دە، ءداستۇرلى ەمەس تە دىندەرگە قىزىعۋشىلىعىنىڭ ارتۋى. كۇن ساناپ ءوزىنىڭ سەنىمىن نىعايتقىسى كەلەتىندەر قاتارى كوبەيە تۇسۋدە.

بۇل جاعدايدا، ءوسىپ كەلە جاتقان جەتكىنشەكتەرگە وتباسىنداعى كوزقاراس اسەر ەتەتىنى بەلگىلى. ءداستۇرلى ءدىندى ۇستانعان وتباسى ۇلتىنىڭ قاستەرلى سالت-داستۇرىنە ءسىڭىپ كەتكەن ءدىندى بالا بويىنا بەرەدى. ەكىنشى جاعدايدا، جاڭا ۇيىمدار ءوز ىلىمدەرىن: شەت تىلدەرىن ۇيرەتۋدىڭ تەگىن كۋرستارى، ءتۇرلى سالالارعا قىزىعۋشىلارعا بايلانىستى كلۋبتار، تاعى باسقاسىن اشىپ، سوعان ادامداردى شاقىرۋ ارقىلى تاراتادى. ياعني، وسىنداي ادىستەردى قولدانادى. دىنگە تارتۋدىڭ بۇدان باسقا اگرەسسيۆتى ءتۇرى دە بولادى. قازاقستاندا داۋ-جانجال تۋعىزۋعا جاقىن فاكتورلار دا كەزدەسەدى. مىسالى، ءداستۇرلى ەمەس كونفەسسيالاردىڭ مەملەكەتكە قارسى تۇرۋى، ولاردىڭ يسلام مەن پراۆوسلاۆيەنىڭ ءرولىن مۇلدەم قابىلداماۋى، جالپى العاندا كونفەسسيا ىشىندەگى باسەكەلەستىك جايتتارىن جاتقىزۋعا بولادى.

ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالدىڭ قالاي بولارىنا شەتەلدە بولىپ جاتقان وقيعالار دا اسەرىن تيگىزەدى. ماسەلەن، يسلامنىڭ قازىر تولىقتاي انتاگونيستىك بولىپ تابىلاتىن ءار ءتۇرلى اعىمدارعا بولىنۋىنە بايلانىستى، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە ۇقساس اعىمدار جۇمىس ىستەي باستادى.

ءدىندى تاراتۋدىڭ شەتەلدە دايىندالعان بارلىق جاڭا ادىستەرى قازاقستانعا دا جايلاپ كەلۋدە. جاھاندانعان عالامتور زامانىندا ونىڭ ءبارىن باقىلاپ وتىرۋ ۇلكەن كۇشتى قاجەت ەتەدى. ءاردايىم جاڭا اعىمداردىڭ جاستارعا توتەلەي اسەر ەتۋ ءۇردىسىن ەگجەي-تەگجەيلى تالداپ، ساراپتاما جاسالىپ وتىرۋى كەرەك.

سونىمەن اتالعان فاكتورلارعا قاراپ وتىرىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە اشىق جانە جابىق سيپاتتاعى ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى مالىمەتتەر بازاسىن قۇرۋ قاجەتتىگىن تۇسىنەمىز. مالىمەتتەر قورىمەن ءتيىمدى جۇمىس اتقارۋ ءۇشىن ءدىني بىرلەستىكتەرگە باعا بەرۋ كريتەريلەرى جۇيەسى ىسكە قوسىلۋى كەرەك. مۇنداي جۇيەلى جۇمىستار جاستاردىڭ ءدىني ساۋاتىن كوتەرىپ، جات اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتۋىنىڭ الدىن الادى.

قازاقستان زايىرلى مەملەكەت بولعاندىقتان مەملەكەت ءدىن ۇستانۋشىلاردىڭ بەلگىلى ءبىر توپتارىن  عانا ەمەس، بۇكىل ازاماتتىڭ سەنىمىن قامتيدى. سوندىقتان ەلدىڭ بارلىق ازاماتى ۇكىمەت شىعارعان زاڭعا باعىنۋى ءتيىس. ال ءدىني بىرلەستىكتەر بەكىتكەن قاعيدالار تەك ولاردىڭ مۇشەلەرى ءۇشىن عانا جۇمىس ىستەيدى.  مۇنى دا جاستارعا جەتە ءتۇسىندىرۋ كەرەك. سەكتاعا ەرۋدىڭ زاردابىنىڭ قانداي بولاتىنىن ايتقان ءجون.  جاستارعا قازاقستانداعى ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قوعامداعى ازاماتتىق تاتۋلىق پەن رۋحاني كەلىسىمدى نىعايتۋعا قىزمەت ەتەتىنىن، مادەني-الەۋمەتتىك ىنتىماقتى نىعايتۋعا رۋحاني نەگىز بولاتىنىن تولىق ۇعىندىرۋ كەرەك.

Abai.kz