جانات احمادي. دۇربەلەڭ (جالعاسى)
3
ۇلى جورىق اشالى-كورسايمەن اسىپ، تاقيا-جىڭنان ارى كەتىپ، تومەنگى دالامەن شيحۋعا بەتتەگەندە، كۇزدە نىلقى تۇرمەسىنەن بوساعان، قولباسشىنىڭ ءبىرى قازىحان قاسىنداعى ونداعان ادامىمەن ءتاڭىرتاۋىنىڭ اسۋ بەرمەس اسقارىنان جول تابا، توتەلەپ تارتىپ، جارتى ايشىلىق جەردەگى ماناس، ساۋان كەرەيلەرىنە قاراي ساپار شەگىپ بارا جاتتى. كيىمدى قامداپ كيىپ، ءبىر-ءبىر توق-جاراۋ، مىقتى ات مىنگەنمەن، وسىناۋ قۇس ۇشپاس، قۇلان وتپەس، اسپانعا شانشىلعان، تاۋ-تاستىڭ قۇلازىعان اسقارىن كەزە، جول شەككەن ءبىر شوعىر جولاۋشى ءدال ءبىر جاراتىلىستىڭ سوناۋ ۇستىرتتەگى ءوز ماقلۇحاتتارىنداي ەدى دەسە بولاتىن. ادام بالاسى باسىپ كورمەگەن شىعاندا، جەلدەن باسقا ىڭ ەتكەن سەرىگى جوق، يەن بيىكتىڭ باسىمەن جيھان كەزگەن ساپارشىلار بەينە شوعىرىمەن جوعالىپ بارا جاتقان بىرەۋلەردەي ەدى. ولاردى ءتاڭىرتاۋ قاباتتارى ەرتەگىنىڭ ادامدارىنداي كوز كورمەسكە جۇتىپ بارا جاتقان.
تاۋ پەرزەنتى عانا باسىپ وتەرلىك جول ماشاحاتىن ءوز موينىنا العان جورتۋىلشىلار ماقساتى ونداعى قازاقتاردى شيحۋدىڭ ارعى جاعىنان بەرى قاراي قاپتاتۋ.
3
ۇلى جورىق اشالى-كورسايمەن اسىپ، تاقيا-جىڭنان ارى كەتىپ، تومەنگى دالامەن شيحۋعا بەتتەگەندە، كۇزدە نىلقى تۇرمەسىنەن بوساعان، قولباسشىنىڭ ءبىرى قازىحان قاسىنداعى ونداعان ادامىمەن ءتاڭىرتاۋىنىڭ اسۋ بەرمەس اسقارىنان جول تابا، توتەلەپ تارتىپ، جارتى ايشىلىق جەردەگى ماناس، ساۋان كەرەيلەرىنە قاراي ساپار شەگىپ بارا جاتتى. كيىمدى قامداپ كيىپ، ءبىر-ءبىر توق-جاراۋ، مىقتى ات مىنگەنمەن، وسىناۋ قۇس ۇشپاس، قۇلان وتپەس، اسپانعا شانشىلعان، تاۋ-تاستىڭ قۇلازىعان اسقارىن كەزە، جول شەككەن ءبىر شوعىر جولاۋشى ءدال ءبىر جاراتىلىستىڭ سوناۋ ۇستىرتتەگى ءوز ماقلۇحاتتارىنداي ەدى دەسە بولاتىن. ادام بالاسى باسىپ كورمەگەن شىعاندا، جەلدەن باسقا ىڭ ەتكەن سەرىگى جوق، يەن بيىكتىڭ باسىمەن جيھان كەزگەن ساپارشىلار بەينە شوعىرىمەن جوعالىپ بارا جاتقان بىرەۋلەردەي ەدى. ولاردى ءتاڭىرتاۋ قاباتتارى ەرتەگىنىڭ ادامدارىنداي كوز كورمەسكە جۇتىپ بارا جاتقان.
تاۋ پەرزەنتى عانا باسىپ وتەرلىك جول ماشاحاتىن ءوز موينىنا العان جورتۋىلشىلار ماقساتى ونداعى قازاقتاردى شيحۋدىڭ ارعى جاعىنان بەرى قاراي قاپتاتۋ.
ەندىگى سوعىس شيحۋدا ءجۇرىپ جاتقاندا، ورتادا، ءبىر بۇيىرگە ادەيى قالدىرىلعان تاقيا-جىڭ ۇيەزى كوڭىل-كۇي جاعىنان ءوز-وزىنەن قۇلدىرايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ونداي حال تاقيا-جىڭدا عانا ەمەس، سارىتاۋداعى «بۋكەنىڭ جامبىلى» دەيتىن ۇيەز دە قاقپانعا تۇسكەن قاسقىرداي، ءوز بارماعىن ءوزى كەمىرىپ جەۋمەن جاتتى. بۇل ۋاقىتتا اقساقالى تايلاقباي، كەرىمبەك باستاپ جۇرگەن شەرۋ رۋى شيحۋعا بارماي، عاني مەن قارىمساق، ماقسۇتتاردى قولباسى ەتىپ، سول ءۇش پولك ءبىر ءبولىنىپ، ىلە جەرىنىڭ تەرىستىك يىعىنداعى بۇراتالاعا قاراي بەتتەگەن. سول سارىتاۋداعى جىمپاڭ شاھارىن اينالدىرا سەيپىلمەن قورشاتىپ الىپ، ۇيەزدى باسقارىپ وتىرعان بۋكە-قالماق داڭقى جەر جارعان، ءبىر باسىندا ون ءۇش مىڭ قويى بار شونجاردىڭ ءوزى. بۇراتالادا ەجەلدەن جايلاپ كەلە جاتقان، ءازىر مىڭ ۇيدەي قالماق بار. سولارمەن ىرگەلەس نايماننىڭ قاراكەرەي رۋى قونىستانعان. بارلىعى قوسىلىپ جىمپاڭ ۇيەزى بولىپ بۋكەنىڭ جامبىلىنا قارايدى. ىلەدەن بۇراتالاعا اساتىن جول - جەردە قار بار كەزدە تەك كەڭساي جولى. بىراق ونىمەن ءوتۋ جۇرىسكە قولايلى بولعانمەن، تالقى كەزەڭىن اسقان سوڭ، سايرامنىڭ جازىعىنا ءىلىندىردى دە، بارا جاتقان قوسىندى بۋكەنىڭ دۇربىسىنە كۇنشىلىك جەردەن تارتىپ بەرەدى. سوندىقتان جاز كەزىندە اتپەن جۇرەتىن توتە جول - قياتاستىڭ اسۋى بار. مەزگىل ناۋرىزدىڭ ءىشى بولعانمەن تاۋ ايماعىن ءالى قار بەكىتىپ جاتىر. قياتاستىڭ قيىنىنا جەتكەنشە دە جولدا شۇبىرتىنىڭ كەزەڭىنەن شۇبىرىپ ءوتىپ، ونان «اقبايتال» مويناعىن باسىپ بارۋ كەرەك. مىنە، سوندىقتان ءۇش پولك اسكەر بىرنەشە كۇن شەرۋ رۋىنىڭ قوناعى رەتىندە ەرۋ بوپ قالدى. سەبەبى، شۇبىرتى كەزەڭىنەن باستاپ ءۇش اسۋدىڭ قارلى جولىن كۇرەپ اشۋعا تۋرا كەلگەن. سول جەردىڭ باسىنا اپارىپ ۇيلەر تىگىپ، سويىس جەتكىزىپ، كۇرەك ۇستاۋعا شاماسى كەلەرلىك كارى-جاس اتاۋلى ءىس قامىنا كىرىسكەن. اسكەردىڭ وزدەرى-اق، جولىنداعى قاردى كۇرەپ جىلجي بەرۋگە بولار ەدى. ءارى كىر-قوڭدارىن جۋعىزىپ، ەكى-ءۇش كۇن اتاقتى شەرۋ رۋىندا تىنىقسىن دەگەن. ءار ۇيدە بەستەن-وننان قوناق بولىپ جاتقان اسكەر، اسىرەسە، بالا اتاۋلىعا قىزىقتىڭ قىزىعىنداي. ءار بىرەۋىنىڭ اسىنعان قىلىش، مىلتىعى بار. قورامساق-قورامساق وق تىزبەگىن بەلدەرىنە سامساتىپ بايلاپ تاستاعان.
ەلدىڭ ءبىر اڭگىمەسى - قاينام باتىر. ول كەرىمبەك اۋىلىندا اسەمحان دەگەن جىگىتتىڭ ۇيىنە ءتۇسىرىلىپ، سوندا كۇتىلگەن. وسى ءۇش كۇننىڭ الدىندا قىسىردىڭ تايىنان بيە بايلانىپ، باپپەن اشىتىلعان قىمىزدان عاني ساپار كەسەمەن ءبىر ىشكەندە، ارت-ارتىنان ءۇش-تورتەۋىن سىلتەپ سالادى. سوڭىرا «ا-اق» دەپ كەكىرگەندە داۋسى سەلىك ەتكىزەردەي. عاني شەرۋ ۇلكەندەرىنىڭ مەيماندوستىعىنا ىرزا بولىپ، اتتانارىندا قوسار اتتاردىڭ ىشىندەگى ءبىر كۇرەڭ جورعانى ماتاۋىنان شەشكىزىپ:
- «جەگجات مىنگىزگەن اتتىڭ جەتى جىل كوزى جۇرسە، جەتپىس جىل داڭقى جۇرەدى»، - دەيتىن قازاق اتاڭنىڭ ماقالى بار. بۇل ات جالعىز سەنىڭ قاداڭا عانا بايلاعانىم ەمەس، تۇتاس جومارت ەلىڭە دەگەن قۇرمەتىم، - دەپ ءۇي يەسى اسەمقانعا شىلبىرىنان ءوز قولىمەن ۇستاتقان.
- بارەكەلدى!
- ەستە قالارلىق ءسوز! - دەسىپ، اتقا قونىپ تۇرعان القا-قوتان ەل مىناداي تورەلىككە قول جايا، بىردەن شۋلاپ باتا قىپ، شىن سۇيىنگەن. وسى كەزدە ءۇي يەسى ايەل باتىرعا جول سىباعاسىن اكەلە جاتىر ەكەن. تۇتاسىمەن اسىلعان جەڭدى-بىلەكتەي بىتەۋ سارى الا قازىسى بار، ءسۇردىڭ ەڭ ءتاتتى-دامدىسىنەن دايىنداعان ەتىن قۇرت-ىرىمشىگىمەن قوسىپ، تازا اق قالتاعا سالىپ جەتكىزە بەرگەن. بىراق عاني بۇل ىرىمدى الدەنەگە جاقسىعا ساناماعان سىڭايمەن:
- جولعا جۇرەردە حوتىن كىسى ەر ادامعا دالاعا ەشنارسە الىپ شىقپاۋى كەرەك! - دەپ ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتىپ، ازىقتى ءبىر جولداسىنا قاراي سىلتەي سالعان... ءوز داستارقانىندا داڭقتى باتىردى كۇتىپ، قوشەمەتكە يە بولعان ءشامشىحان دەيتىن قاراقات كوز سۇلۋ كەلىنشەك، كورىنەۋ ماقتان رەتىندە وسىلاي كورنەك بەرە كەلگەن. تەگىندە عاني ايەل جىنىسىن ەركەكتەن باسى اشىق تومەن كورەتىن. «ءبىز انادان تۋىلدىق. انامىز - ايەل زاتتان بولسا دا ايتايىن. ونى التىن تاققا وتىرعىزىپ تا جارالىسىن ەركەككە تەڭەستىرە المايسىڭ» دەيتىن. دۇنيەگە تار، قاتتى ادامدى ادام قاتارىنا العىسى كەلمەيتىن ءبىر مىنەزى بار-دى. بۇرىن ءوزىن ەرەگەستىرىپ، ىزاسىن كەلتىرگەن بايلاردان ۇرلاعان جىلقىسىن ءبىر جانى اشىعان، ءوزى تارىزدەس كەدەيگە سويىپ بەرە سالاتىنىن بىلگەن سىبايلاستارى بۇنىڭ پايداسىن بىلمەس اقىماق ەكەنىن دە، جومارت ەكەنىن دە بىلمەيتىن. بالكىم، باتىرلىق تا دۇنيەلىككە كوڭلى توق ەردىڭ ەرىنەن شىعار.
* * *
«بۋكەنىڭ جامبىلى» وڭايلىقپەن بەرىلمەدى. عاني باتىر وسى جورىقتا جوتا تۇستاعى ءدال ومىرتقانىڭ باسىنان جارالانىپ، الماتىعا ەمدەلۋگە اكەتىلدى. بۇل سوعىستا ءۇش پولك پارتيزاندى ۇرىسقا باستاعان قارىمساق. ۇلكەن ديۆيزيا اشالىمەن اسىپ، تاقيا-جىڭ جاقتاعى ماشينا جولىنا ىلىنگەن حاباردى العان سوڭ، لەسكين پولكى دا تالقىنى تازالاپ، ەندى قارىمساققا كومەككە جەتكەن.
ىلەنىڭ اشالىنى اسىپ، جازىق دالاعا ەڭىستەپ كەتكەن الدىڭعى جورىق-شەرۋى سوناۋ كۇلورتەڭ ساحاراعا ءتۇسىپ بارىپ، ناۋرىزدىڭ اياعىنا جەتكىزبەي شيحۋدى دا العان. شيحۋ اسكەرىنىڭ كۇشى قىس بويىنا كوپ بولىنگەنى ءمالىم. بۇل ۋاقىتتا شاۋەشەكتەن جاعدا باستاعان پارتيزان قوسىنى كومەككە جەتىپ ۇلگەرگەن. تارباعاتاي ەلىنە بيىلعى قىس تۇسپەي حابارشى بولىپ كەتكەن اكىم باستاپ سولتۇستىك باتىس شەكەدەن اكەلىپ كيلىكتىرگەن.
شىڭجاڭدى باسقارعان يمپەراتور ۋ جۇڭ شىنىڭ قىس بويعى ءۇستىن-ءۇستىن بەرگەن قاتال امىرىمەن شيحۋ اسكەري كازارمالارى ءوز ارمياسىن تاقيا-جىڭعا دەيىن ماشينامەن تاسىعان. سودان ءارى ىلەگە قاراي اشالىنى اسىرۋ ءۇشىن تەك ات قانا كەرەك. ال تاقيا-جىڭ ۋەزىنىڭ تاۋداعى قوس-قوس اتتارىن فۋجەمەن تىلدەسكەن ماڭعۇلدار بىردەن شاۋىپ، تالاپ العانى بەلگىلى. سونىمەن جارتىلاي اتتى، جارتىلاي جاياۋ شۇبىرىپ، ارت-ارتىنان بارعان شەرىك اشالىنىڭ شىعا بەرىس اۋىزىندا ابدىكەرىم ابباسۇعلىنىڭ دايىن جەمى بولعان.
پارتيزان جاساعىنىڭ الدى ەندى شيحۋدان ارى ماناس، ساۋانعا بەت تۇزەگەندە، قۇرال-جاراق جاعىنان كەمەلىنە كەلگەن از ۇلتتىق اسكەر شەبىنەن ءبىر قول جاساق ءبولىنىپ، كەيىن قالعان تاقيا-جىڭعا بۇرىلعان. بۇل كەزدە مىنا جاقتان «بۋكە جامبىلىن» قاراتىپ بولعان ءتورت پولك تاقيا-جىڭعا قاراي ەكىنشى شەتتەن كيمەلەپ كەلە جاتتى. بۇلارعا بۇراتالانىڭ جەرگىلىكتى حالقىنان قوسىلىپ الىنعان قاراكەرەي مەن قالماعى دا مول ەدى. وسىنداي بولىپ ورتاعا تىعىلعان تاقيا-جىڭ، ونسىز دا قىس بويىنا تاماعىنا يلەكتەنىپ تىعىلعان استى تۇيىنشەكتەپ جۇتىپ، ءوز ءحاۋپىن ەكى كوزى ءتورت بولا كۇتكەن ۋەزد. اسكەرىنىڭ تەڭ جارىمى اشالىنىڭ اۋىزىندا قارعانىڭ جەمى بولدى.
باسقا ۇيەزدەردەن تاقيا-جىڭنىڭ الىنۋى وزگەشە قىزىق. بۇل ۇيەزگە جاۋشى ءجۇردى... قولىنا ۇزىن ساپتى، جارىمى اق، جارىمى قارا تۋ كوتەرگەن ادام جاۋشىلىق بەلگىسىمەن ۇيەزدىڭ «ۇلى ەسىگىندەگى» اۆتومات كەزەگەن قاراۋىلدارعا موماقان، جاي جۇرىسپەن جاقىنداي بەردى. قارالا تۋىن جايقاپ، بۇلاردى مۇلدە تاڭداندىرىپ كەلە جاتقان جەكە اتتىنى كورگەن كۇزەتشىلەر دەرەۋ اسكەر باسىسىنا حابارلاعان. ۇيەز باستىعى ىشتە جاتىپ الا تۋلىنىڭ الدىنان قاراما-قارسى ادام شىعارتقان.
جاۋشى قولىندا ءمور باسىلعان كۋالىك قاعاز بار... «تاقيا-جىڭ ۋەزىنىڭ شيان گونى لىڭ جى جولداسقا!» - دەگەن، قىتايشا دانا جازىلعان قاتىناس - ۇرىمجىدەن... مازمۇنى: «وڭتۇستىك شىڭجاڭ بىزگە قارسى سوعىس اشقان جوق. كوتەرىلىپ وتىرعان - تەك وسى ءۇش ايماق قازاقتارى! ال وڭتۇستىك ۇيعىرلارى بۇنان بىلاي دا سوعىس اشپاق ەمەس. ءبىز ءازىر ولارمەن كەلىسىمگە كەلدىك!.. مۇنان بىلاي ۇكىمەت جارتىلاي از ساندى ۇلتتىڭ، جارتىلاي ءبىزدىڭ قولىمىزدا بولادى... شىڭجاڭ ەلىن بىرلەسىپ باسقاراتىن كەزگە جەتتىك. وسى سەبەپتەن قازىرگە دەيىن سوعىسپاعان ورىندار، ۋەزدەر سول بويىندا وڭتۇستىك شىڭجاڭنىڭ قاراۋىنا وتكىزىلەدى. التاي، تارباعاتايداعى بىرنەشە ۋەزدەرمەن قوسا ماناس-ساۋان، تاقيا-جىڭ سياقتى بۇلىنشىلىكتەن امان دەلىنگەن ۇيەزدەر كەلىسىمنىڭ ىشىنە الىندى! بۇل ورىندار ۇلتتىق ارمياعا وق شىعارماستان قارايدى، بەرىلەدى. شارت قاتىناس اپارعان جاۋشىعا نانىمدى قۇرمەت كورسەتەسىڭدەر... جانە سولاردىڭ ىقپالىنا كونىپ وزدەرىڭدى امان قورعاپ قالۋعا تىرىساسىڭدار... سولاردىڭ ەرىك-كۇشىمەن ءبىزدىڭ قولعا كەلەسىڭدەر...» دەلىنگەن.
قازىرگى جاعدايدا ءدال بۇلاي بولىپ شىقسا، بۇلاردىڭ كوكتەن تىلەگەنىن جەردەن بەرگەنى. قاتىناستى قولىنا العان، شاپكىسىن شەكشيتىپ كوزىنە كيگەن، ات ۇستىندە قوقىرايعان، ۇزىن پودپولكوۆنيك، جانىندا تاسىلقوي پوليتسيا مايورى جانە بۇل ەكەۋىنىڭ اديۋتانت-ءتىلماشى بولىپ، مىنا ىسكە ءوز ىشتەرىنەن وتە تاڭىرقاپ تۇرىپ:
- بۇلاي بولسا، بىزبەن بىرگە جۇرەسىز!
- ۇلكەن كىسىنىڭ وزىمەن ديدارلاسۋىڭىز كەرەك! - دەسىپ، بىردەن ىشكە قاراي اكەتپەك نيەتتەرىن كورسەتكەن. جاۋشى اياق تارتقان جوق... كەلىسكەن جۇزبەن اتىن تەبىنىپ ءوزى الدىعا تۇسكەن... ۇيەز بيلەۋشىسى تەگىندە قىتاي ەمەس، شاپشال ۇيەزىنىڭ بۇكىل ىلەگە اتى ايگىلى، قازاعۋار، اتاقتى سىبەسى لىڭ جى - وسى بولاتىن. ول ءسوزدى سوزباي، تازا قازاقشالاپ:
- ءوزىڭ، دەگەنمەن، ءمۇيىز جۇرەك ەكەنسىڭ!.. جازىم بولماس پا ەكەنمىن دەپ قورىقپاي، بىزگە سەنىپ كەلگەنىڭ عاجاپ-اق!.. جالعىز-اق، بىلاي شىعا: «قايدا كوردىم قاسقا ەسەك» - دەپ شەتكە تامان شىعا بەرمەيسىڭ بە؟! - دەدى.
مۇمكىندىگى ولشەۋلى، تارىققان ادامنىڭ سىڭايىمەن انانىڭ ىشىندە نە بارىن تەرەڭ بارلاپ، كوزىنەن كوزىن الماي قادالىپ قارادى.
«جاۋشى» اتانىپ «كەلىسىمگە» كەلۋشى ادامنىڭ نۇسقاسى بۇلاردى ەرىكسىز قاۋىپتەندىرەدى. ول بەت كەسكىنى اسا ءبىر قايسار ادامدى تانىتاتىن، جاۋقاباقتانعان جىگىت ارىپپاي بولاتىن. كۇزدە كەرىمبەك پەن قارىمساق اكبار باتىردىڭ جاسىرىن ۇيىمىن قورعالاۋ ءۇشىن ەلدەن بەزىپ شىققاندا، تايلاقبايعا دا تىقىر تايانعان. كەرىمبەكتى تابۋ ءۇشىن كۇرە ەندى سونى ۇستاۋعا كىسى شىعارادى. سول حابار قۇلاقتارىنا ىلىنىسىمەن تايلاقبايدى ارىپپاي باستاپ قاشقان-دى. قازىر ءوزى ماقسۇت پولكىندا. ول قازىر لىڭ جىنىڭ كۇدىكتەنۋىنەن ساسپاي:
- مەن قاسىڭىزدا ەمەسپىن بە. اسكەرىڭىزبەن الىپ شىققان جەرىمدە وزگەلەر قولىڭىزعا تۇسپەسە دە، ءبىر ماعان شامالارىڭىز كەلەدى عوي. قارايعان قازاق ىشىندەگى ءوز جانىن تاستاي الماي جۇرگەن ساياق مەن دەپ تۇرسىز با؟! - دەپ جاۋاپ بەردى.
بەتى مەن موينى تۇتاسقان، كوزى سىعىرايعان، مۇرتى اۋزىن جاپقان لىڭ جى مەن جاڭاعى وفيتسەرلەر مىنا قازاققا نانارىن دا، نانباسىن دا بىلمەگەن. بىراق ءوز قولدارىنداعى جاڭاعىداي گەنەرالدىڭ بەلگى-ءمورى باسىلعان قاعازبەن قوسا جاۋشى ۇسىنعان تاعى ءبىر كۋالىك بار ەدى. ول ۇرىمجىدەگى قازاقشا باسپادان شىعارىلىپ، ولكەلىك شتابتىڭ قازاق ەلىنە قاراتىپ جازىلعان، الاقانداي تاڭباسى باسىلعان «تىلەك تالاپتارىڭىزدى ورىندايمىز...» دەگەن قىسقا ماعىنالى - «توقتام» قاعازعا قاراپ داعدارىستا بولعان. راس، وزگە ايلا-لاجى بولماعاندىقتان، جاۋابىن ءبىر تاۋلىكتە بەرەتىن بولىپ، قازاق وكىلىن قاقپادان شىعارىپ سالدى.
سونىمەن ەرتەڭىندە ۇيەز اسكەرى مەن پوليتسيا قۇرامى ساپ تۇزەپ بولعان ساعاتتا كەشەگى جاۋشى قولىنا الا تۋىن الىپ، «ۇلى ەسىكتەن» قايتا كەلىپ كىردى. اسكەردىڭ الدى ون شاقتى اتتى، قالعانى جاياۋ ەدى. بىراق ادام بىتكەندى عاجاپقا قالدىرىپ، كوپ جىلدان بۇلاردىڭ باس يەسىندەي بولعان لىڭ جى بۇگىن جوق بولىپ شىقتى. جاۋشىنىڭ ەكى جاعىندا كەشەگى پودپولكوۆنيك پەن كوزى الاڭداپ، ءتاسىل باققان مايور پوليتسەي. قىس بويىنا ۇيەز سەيپىلىنىڭ قاقپاسىن ماڭعۇلدىڭ قارۋلى مىقتى كۇزەتى تىرپ ەتكىزبەي، باعىپ كەلگەن. سول الىستان باعىپ كۇزەتىپ جاتقان قاراۋىلداردىڭ كوزىنە تۇسپەي، قاقپاننان قۇتىلعان كوكشولاق ارلانداي ۇيەز باستىعى سىتىلىپ كەتكەن.
لىڭ جىنىڭ قاشقانى كەيىنگى قالعان مىنا تورەشىكتەر ءۇشىن ءبىر جاعىنان زارەلەرىن كەتىرگەنىمەن جانە ءبىر جاقتان وزدەرىنىڭ ەندىگى ابىرويى وسى تارىزدەنىپ كورىنگەن. باسشىسى قاشقانمەن بۇلار «وپاسىزدىق» ەتپەگەنى. بۇل جالتاق، ۇركەك قالىپتاعى سوقىر ءۇمىت شىلاۋى. جاۋشى پودپولكوۆنيك باستاعان ارميانى «ۇلى ەسىك» قاقپاسىنان الىپ شىقتى. اۋلاعىراق جەردە اتتارىنىڭ باسىن وسىلاي قاراتىپ، ساپ تۇزەگەن پارتيزان قوسىنى. قازاقتار داۋىلپازدارىن دابىلداتىپ، ۇيعىر جاعى ۇزىن مويىن كەرنەي-سىرنايلارىمەن «دار» ويىنىنىڭ ىشقىنعان كۇي-سازىنا سالىپ قارسى الۋدا.
ۇيەز اسكەرىنىڭ ارتقى سابى كۇدىك ويلاي ما، جوق پا، الدە راس سەنىم ارتۋمەن كەلە جاتىر ما، بەلگىسىز. ال بىراق، الدا باستاپ كەلە جاتقان پودپولكوۆنيك پەن پوليتسيا باستىعى سياقتى ىرىكتى توپتىڭ وڭدەرى قۋ شۇپەرەكتەي. قالايدا بار شوعىرىمەن ۇرەيلەرى ۇشىپ كەلە جاتقانى ايتپاي بىلىنەدى.
راس، بۇلارعا قاراي قازىر وق شىعارعان ەشكىم جوق. سالى سۋعا كەتكەن شەرىكتەر شەبى وزدەرىن كۇتىپ الۋشى قوسىنعا جاقىن كەلدى. بىلايىراق يەك ارتپا قاباق استىندا جاسىرىن پارتيزاندار توبى تۇرعان. پۋلەمەتتەر مەن اۆتومات، مىلتىقتىلار. قاراما-قارسى ەكى اسكەردىڭ ارالىعى ءجۇز مەتر شاماسىنداي قالعاندا جاۋشى ءتىلماش ارقىلى:
- ەندى وسى جەرگە توقتايسىزدار، تۇگەل قۇرال تاپسىراسىزدار! - دەگەن. سول ءسات پودپولكوۆنيك باستاعان توپ ءتىلدى الار-الماستارىن بىلمەي، ءبىر-بىرىنە ۇرلانىپ قاراسقانى شالىندى. «بۇل قالاي بولادى؟!» دەسىپ ۇرەيلەرى ۇشىپ كەتكەن.
انىعىندا جاۋشى اپارعان «قاتىناس» قاعازدىڭ ەكەۋىن دە ماقسۇت پەن قارىمساق باسقارعان پارتيزاننىڭ ءوزى جىبەرگەن. ءبىرىنشىسى - ۇرىمجىدە قازاقشا ماي باسپادان شىعارىلىپ، ورتالىق شتابتىڭ تاربايعان تاڭباسى باسىلعان، كۇزدەگى ولكە ورتالىعىنان ىلەگە كەلگەن گەنەرالدان «التى قاراقشىعا» قاراتىلىپ بەرىلگەن قاعاز. ال سوڭعى قىتاي تىلىندە سۇلۋ جازىلعان «كەلىسىم» «توقتام حات» قولعا تۇسكەن قىتاي وفيتسەرىنە جازدىرىپ، جانە سول باياعى ولگەن ۇرىمجىلىك گەنەرالدىڭ قالتا مورىمەن «بەكىتىلگەن». لىڭ جى ولكەلىك گەنەرالدىڭ ءوزىن تانىماعانمەن ونىڭ ولگەن سەبەبىن بىلەتىن. جانە بۇرىنعى ءبىر دوكۋمەنتتەن سونىڭ باسقان ءمورىن كوزى شالعانى بار-دى. جاۋشى اكەلگەن قاعازدار جاساما دوكۋمەنت ەكەنىن الدىڭعىسىنان اڭعارماعان بولسا دا، ەكىنشىسىندەگى گەنەرالدىڭ ءمورى كوزىنە وتتاي باسىلعاندا جۇرەگى زۋ ەتە تۇسكەن. تۇلا-دەنەسى ۋ جايلاعانداي، توبە-قۇيقاسىنا دەيىن شىمىرلاپ، كيىزدەي تۇتىپ قالعان. سونى بىردەن بىلە تۇرسا دا، تۇسىنەن ەشكىمگە سىر شالدىرماي، جاۋشىعا الدىمەن ونىڭ ءوزىن ماقتاۋ ءسوز ساپتاپ سويلەپ، سوعان قوسا «بىلاي شىعا قايدا كوردىم قاسقا ەسەك دەپ شەتكە شىعا بەرمەيسىڭ بە» دەپ، ۇتقىر وي ايتقان. جانە الگى ەكى قاتىناس قاعازعا «كەلىسىپ» قول قويىپ بەرگەن. اسىرەسە ءوزى سەزىك، كۇدىگىن بىردە-ءبىر جانعا بىلدىرمەي، جەكە جوعالعانىن بىلگەن جۇرت قانداي مىنەزگە جاتقىزارىن بىلمەي، لىڭ جى سىبەنىڭ جۇمباق سىرىن كوپ ۋاقىت ءسوز ەتىسكەن.
جاۋشى جاڭاعىداي «قۇرال تاپسىرۋ» جايىن بۇيىرعاندا ۇيەز اسكەرى داعدارىستا كىدىرە تۇسكەن. سەبەبى، وزدەرىنىڭ لىڭ جىداي سارااياق باسشىسىنان اجىراپ قالۋلارى بۇلارعا سەنىمسىزدىك تۋدىرعان.
مىنە تاپ وسى ۋاقىتتا قاباق استىنداعى سايما-ساي جاساق ساۋ ەتىپ شىعا كەلدى. مانادان مۋزىكالاتىپ، «قارسى الۋشى» وتريادتى عانا كورسەتىپ، وزدەرى بوي تاسالاپ تۇرعان قارۋلىلار بەتتى اشىققا سالدى. ەندىگى ۋاقىت ىحىرار بولسا دا، بولماسا دا قارۋسىزدانۋ، تەك ءتاسىلىم بولۋ ءساتى عانا ەكەنىن پودپولكوۆنيك تە ۇعىنا بەردى. جاۋشىنىڭ قولىنداعى قارالا تۋدىڭ تۇبىنە جاراق تاپسىرۋ باستالدى. جەر ءالى قارلى بولعاندىقتان پارتيزانداردىڭ تۇيەگە ارتىلعان شاتىر-پالاتكالارىنىڭ برەزەنت جابۋلارى الاڭقايعا جايىلىپ، توسەلدى. ەسكى اڭىزدا «جىلان كوشەدى» دەمەيتىن بە ەدى. اۋعان جىلان الدىندا باسقا ءبىر جىلان پاتشالىعىنىڭ وكىلى جول ەزۋىندە باسىن جەردەن قارىستاي كوتەرە، قادالىپ تۇرادى دا ساپارعا بەتتەۋشىلەر الگىنىڭ كوز الدىنان ءوتىپ، سۋسي بەرەدى دەيتىن. سونى ەسكە العىزىپ ءۇش قاتار شەرىك وزدەرىنىڭ ءۇش جاياۋ «ارىپتەسىنە» بويىنداعى قارۋ-جاراق اتاۋلىسىن تۇگەلىمەن وتكىزىپ وتە بەردى. بوي قارۋىنان سىمپيىپ قۇتىلعاندار سول ساپتارى بويىنشا قارسى الدىعا تىزىلە باستاعان. ەندىگىسى ايداعان قويداي كونگەنى.
تاقيا-جىڭدى الۋدىڭ وسىنداي تاكتيكاسىندا جاۋىنگەرلەر ورتاسىنان وزىنە سەنىپ بەل بۋعان ارىپپايدى وسى ساعاتتاردان باستاپ جۇرت اۋىزعا ەرەكشە الىسقان. باتىس بۇيىردەن كەلىپ ىلىنگەن: قارىمساق، ماقسۇت جانە عاني باتىردىڭ قۇراما پولكىن قوسا باسقارعان لەسكين بولىپ كەڭەسكەندە، جاۋشىلىققا جۇرەتىن ناعىز جاۋجۇرەك ادامدى ماقسۇت ءوز پولكىنەن شىعارىپ، اعاسى ارىپپايدى تاڭداپ بەرگەن. ءارى بۇل كۇن ماقسۇتتىڭ وزگەشە ءبىر قۋانىشتى كۇنى بولىپ، قاماردان حات جەتتى.
4
حات سالەمىن جولداعان ادامى وسى ۇرىس مايدانىنىڭ وزىنەن بارىپ كەلگەن كىسى... كۇزدە تاڭىرتاۋمەن توتە اسىپ كەتكەن قازىحان ماناس، ساۋان جاعىندا باياعى اتاقتى كۇرە ۇيەزىنىڭ سۇراقشىسى مەن ماموزىنىڭ ءىنىسى راحيمنىڭ وزدەرىن قولعا تۇسىرە الماي، ءبىر دۇڭگەننىڭ ۇيىندە ولار بەكىتىپ ۇستاعان گۇلنازىمدى ىزدەستىرىپ تاپقان. تۇتقىننان ەندى ارەڭ اجىراعان قىزدى شيحۋ سوعىسى ءجۇرىپ جاتقان مايدان ماڭىنا جولاتپاي، سالت اتپەن باسقا جاقتى اينالدىرىپ وتكىزىپ ەل شەتىنە ىلىندىرگەن. قىز اعاسى اكىم ءوز قاسىنا اۆتوماتتى ءبىر جاس، مىقتى پارتيزان الىپ زورعا تابىلعان قارىنداسىن شەشەسى قانىكەنىڭ قولىنا تيگىزگەندە، قامار جۇگىرىپ جەتىپ اتقوسشى اسكەردەن ماقسۇتقا حات جولداپتى. «سوعىس!» دەگەن جامانات، سۋىق حابار دۇڭك ەتىپ ەستىلگەننەن بەرى، قىس بويىندا بىردە-ءبىر كۇن، بىردە-ءبىر ساعات جانى سۇيگەن ماقسۇتتى ەسىنەن شىعارماي، ءوزىنىڭ لۇپىلدەگەن، ۇركەك جۇرەگىمەن جات قورقىنىشتى كۇيگە تۇسكەن جاس قىز بار-دى. اكباردان باستاپ، مايدانداعى ەرلەر وققا ۇشقان اياۋسىز جامانات ارت-ارتىنان دۇمپىلدەپ جەتكەن سايىن جۇرەگى سۋلاپ ءجۇرىپ، بۇل حاتىن سونداي ءۇنسىز جۇدەۋ قالپىمەن جولداعان. مىنە، وسىنداي كەزدەگى دارمەنسىز قىزدىڭ بار تىنىشسىزدىعىنا مەدەۋ بولىپ، الدارقاتا العان نارسە، ماقسۇت ءوز قولىمەن بۇعان بەرىپ كەتكەن ءبىر كىتاپ... كۇندىز-ءتۇنى بىردەي باسىنا جاستانعان قالىڭ كىتاپتى قۇران دۇعاسىنداي قاستەرلەپ، قايتا-قايتا وقىپ، سونىمەن مۇڭداسۋشى ەدى... ول 1944-جىلدىڭ قازانىندا «شىڭجاڭ» باسپاسىنان اراب ارپىمەن باسىلىپ شىققان «اباي» رومانىنىڭ ءبىرىنشى كىتابى! تەگىندە ءوزى ءانشى، ولەڭشى قاماردىڭ بىرەر جىل بۇرىن، نەبارى ون جەتى جاسىندا جالعىز اعاسى قايتىس بولعاندا ايتقان جوقتاۋى ەل اۋزىندا ءسوز بولعانى بار. ۇزاق جوقتاۋدىڭ ءبىر تۇسىندا:
«قاڭقىلداپ قونعان قاز با ەكەن،
قاز كەلگەنى جاز با ەكەن...
اتان تارتپاس قاماردىڭ،
قايعى-دەرتى از بە ەكەن!» -
دەپ قوسىپ، قارشاداي قىز كەلگەن ەلدى جىلاتپاي قايتارمايتىنى اڭىز بولعان. ءوزى حات تانىپ، ەس توقتاتقاننان باستاپ كىشى اكەسى قارىمساقتان «قىز-جىبەك»، «اسەت پەن رىسجاننىڭ ايتىسى» سياقتى عانا قولجازبالاردان باسقا ۇلكەن توم كىتاپ وقىپ كورگەنى وسى بولسا دا، اسىرەسە اباي مەن توعجاننىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە شوگىپ بويلاي تۇسكەن سايىن بۇنىڭ سەزىمپاز جانى مۇلدە باسقاشا تۇلەگەن-ءدى. بۇل ءۇشىن، ءتىپتى بارشا الەمدە وسى كىتاپتان ءلاززاتتى، ءدال بۇدان اسىپ كەتەرلىك ءتاتتى مۇڭ جوق بولىپ كورىنگەن. سول سىرقۇمار قىزدىڭ ماقسۇتقا دەگەن سالەمى ەكى اۋىز ولەڭمەن ءتۇسىپتى. سۇيگەن جۇرەك ۇنىمەن زورعا تولىپ تۋىلعان جىر:
«تاپپاعاندا توعجان سۇلۋ ابايىن...
مەن قالايشا شىن باقىتتى تابايىن؟..
قورقا ءجۇرىپ، ۇركە ءجۇرىپ تىلەيىن،
ارمانىما جەتكىزسىن دەپ تالايىم.
اق تىلەكپەن تىلەيىنشى ىلايىم،
سونان باسقا قانداي لاج قىلايىن.
ەكى كوزىم ويىلعانشا جىلايىن،
امان-ەسەن كەزدەستىرەر دەپ، قۇدايىم!»
ۇلى جازۋشىنىڭ رۋحىنان وسىنداي جاڭعىرىق العان قاماردى، زيىندى قاماردى ويلاعاندا، ماقسۇت ءوزىن قايدا قويارىن بىلمەگەندەي بولدى. ءدال وسى كۇنى قولى قالت ەتە قالسا، ىشكى ءتوس قالتاسىنداعى تۇمارداي قاستەرلەگەن حاتتى الىپ، قايتالاپ وقۋمەن شەكتەلەدى. ءتىپتى جاڭاعى ولەڭ جولدارىنىڭ قالاي جاتتالىپ قالعانىن دا اڭداعان جوق. ەندىگى جالعىز تىلەگى «سوعىس تەز بىتسە ەكەن! تەزىرەك جەڭىسكە جەتسەك-اۋ» دەگەندەي ءبىر عانا ارمانعا ۇلاستى. تىقىرشىتقان اڭسارلى تىلەك ارمانىنداي.
تاقيا-جىڭ ۇيەزىنىڭ ورىنباسارى سوياۋ قارا پودپولكوۆنيك ءوز قورعانىنىڭ ىشىنە قايتا كىرگىزىلگەن اشالى سوعىسىنا بارماي ءتىرى قالعان مىڭعا تارتا، ەندىگى قۇرى قول اسكەرىن باستاپ كىرگەن. الدىمەن ءتورت-بەس پولك پارتيزان باسشىلارى ىسكە كىرىسىپ، قامال ىشىندەگى وق-ءدارى، قارۋ-جاراق قويمالارى سياقتى ورىننىڭ بارلىعىن مۇرىندىققا تىزگەندەي ەتىپ سىرتقا كوشىرىپ شىعارعان. «ۇلى ەسىك» اۋزىنا پارتيزان قاراۋىلى تۇرىپ، ۇيەزدى تۇتاسىمەن تۇتقىندا ۇستادى.
ەندىگى سوعىستىڭ تەز جۇرگەنى سونشالىق، ناۋرىزدىڭ اياعىنا جەتپەي ماناس، ساۋان الىنىپ بولا بەردى. بىراق مىنە ءدال وسى كەزدە جۇرتتى بىردەن اڭ-تاڭ ەتىپ، اۋىزدان-اۋىزعا گۋىلدەگەن جالعىز ءسوز تارادى. «سوعىس توقتاتىلدى»... دەگەن توسىن حابار دۇڭك ەتە تۇسكەن... انىعىندا، بۇل ءورىسى ەندى شىنداپ كەڭەيىپ، كۇن ساناپ قانات جايا، ارشىنداي باستاعان پارتيزان ديۆيزياسى ءۇشىن «اتتەگەنە-اي!» دەگىزىپ، بارماق تىستەتكەن، وتە ءبىر اشىنارلىق وقىس ارەكەت ەدى... مايدان تالابىنىڭ كەنەتتەن بۇلاي شەشىلۋى از ۇلت ارمياسى ءۇشىن بىرەگەي عاجاپتىڭ ءدال ءوزى بولىپ قالعان. بۇنىڭ سەبەبىن جۇرت كەيىن ءبىلدى. بۇل ۋاقىتتا بۇكىل قىتاي ەلىندە ىشكى وقيعا قيىنداپ، كۇردەلىلەنە تۇسكەن كەزەڭ ەكەنىن بىلايعى ەل سوڭىرا ۇعىندى. ۇلكەن دەرجاۆا سىرتقى جاۋدىڭ قاۋپىنە ۇشىراپ، جاپونيانىڭ اتاقتى «قۋانتون» ارمياسىنىڭ ءبىر ميلليون اسكەرى لەگىمەن كىرىپ، قىتاي ەلىنىڭ شىعىس-سولتۇستىك التى ولكەسىن (پروۆينتسياسىن) تۇتاستاي باسىپ الۋعا اينالىپ، سان جەتپەس، قارا-قيقىم جاۋ شەبى قاندى تۇمسىعىن ساعات ساناپ ىشكە قاراي سۇعىندىرا تۇسكەن. مىنە، وسى تۇستا قىتاي حالىق-ازاتتىق ارمياسى مەن گومينداڭ پارتياسىنىڭ ەكەۋىنىڭ دە ويلانۋىنا تۋرا كەلدى... قىتاي كومپارتياسى باستاعان حالىق-ازاتتىق ارمياسىنىڭ باس قولباسشىسى جۋدەگە شىڭجاڭنىڭ دا كۇشى قاجەتتىڭ قاجەتى بولا باستاعان. ەگەر شىڭجاڭدى از ۇلتتىق ارميا تۇتاس قاراتىپ العان بولسا عوي، جۋدە ويلاعان ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى قيىندىقسىز-اق شەشىلەر ەدى. شىڭجاڭنىڭ بارلىق پارتيزان ارمياسىن بىردەن-اق، شۇعىل كومەككە شاقىرارى ءسوزسىز. ال قازىر وڭتۇستىك شىڭجاڭداعى ەجەلگى «التى شاھار» اتانعان ايماقتار: قاشقار، اقسۋ، ياركەنت، قوتان، قۇمىل، قاراشار گۇبەرنيالارى بولسا تۇگەلىمەن ۇرىمجىدەگى گومينداڭ بيلەۋشىسى ۋ جۇڭ شىڭنىڭ قولىندا. سول سەبەپتى، قولباسشى جۋدە شىڭجاڭنىڭ از ۇلت ارميا ديۆيزياسىن قىتاي كومپارتياسىنىڭ حالىق-ازاتتىق ارمياسىنىڭ قاتارىنا ءبولىپ شاقىرا المايدى... وسىلاردىڭ بارلىعىن ويلاستىرا كەلگەندە ماو تسزى دۇڭ مەن گەنەرالليسسيمۋس - جاڭ قاي شى قىزىق تۇردەگى ءۇش ءتۇرلى شارتقا ءوزارا كەلىسۋگە ءماجبۇر بولدى. ەكەۋى ىشكى سوعىستى ۋاقىتشا توقتاتۋدى جۇزبە-ءجۇز كەڭەستى. سوعان ساياتىن ءۇش كەلىسىم شارت: 1. جاپوننىڭ «قۋانتون» ارمياسىنا قارسى بىرلەسىپ سوعىس اشۋ. 2. سوعىس بارىسىندا مىزعىماس بىرلىكپەن دوستاسقان ەكى اسكەر: حالىق-ازاتتىق ارمياسى مەن گومينداڭ اسكەرى ءبىر-بىرىنە قاستىق ويلاماۋ. 3. ۇلى ەلدى جاپون كاپيتاليستەرىنىڭ قۇزعىندارىنان ازات ەتكەن سوڭ، ءتىرى قالعان اسكەرلەرى مەن قارۋ جاراقتارىن ادىلدىكپەن ءبولىپ الىپ، بۇرىنعى سوعىستى قايتا جالعاستىرۋ. مىنە، وسى كەلىسىم بويىنشا پارلامەنت مۇشەلەرى ەندى شىڭجاڭ ماسەلەسىن قالاي شەشۋ كەرەك ەكەنىن ايقىنداعان. ول ءۇشىن از ساندى ۇلتتان قۇرالعان، پارتيزان ديۆيزياسىنا تيىسپەي تۇرىپ، وڭتۇستىك شىڭجاڭداعى التى گۇبەرنەنىڭ وتىز شاقتى ۇيەزدەرىنىڭ اسكەري كۇشىن تۇگەلىمەن ىشكى بىرلەسكەن سوعىسقا شاقىرۋ شاراسى عانا قالعان. بۇل ءۇشىن شىڭجاڭنىڭ ازىرگى ۇكىمەت باسشىسى گەنەرال ۋ جۇڭ شىڭدى تاقتان تاعى دا تايدىرىپ، ورنىنا از ساندى ۇلتپەن ءالى دە گومينداڭ شونجارلارى بىرلىكتە باسقاراتىن جاڭا ۇكىمەت قۇرۋ. شىڭجاڭنىڭ جاڭا تاعىنا ىشكى جاقتان كەلىپ مىنەتىن ادامنىڭ ەركى جاڭ قاي شىعا بەرىلگەندە، ول ويلانباستان گەنەرال جاڭ جى جۇڭ دەگەن اسكەري اق سۇيەك تورەنىڭ باراتىنىن بىردەن بەلگىلەگەن. ەرتەگىدەگى «قاپ تاۋىنان» كۇركىرەپ شىعاتىن قاناتتى ديۋداي سامولەتپەن ۇشىپ كەتەتىنىنە دەيىن قىتاي كومپارتياسىنا جاريا ەتكەن. شىڭجاڭ گومينداڭشىلارىنىڭ اسكەري كۇشى جاڭ قاي شىعا كومەككە كەلە الماي، وسى ولكەنىڭ وزىندە بۇعاۋلانىپ تۇرۋى مۇنان بۇرىن مارشال جۋدە ءۇشىن وتە ءتيىمدى شەشىمنىڭ ءبىرى بولىپ كەلسە دە، ەندى امالسىز سىرتقى جاۋمەن بىرلەسىپ شايقاسۋ ءۇشىن بۇعان دا كونۋىنە تۋرا كەلدى.
سونىمەن از ۇلت پارتيزان قوسىنى ءۇرىمجىنى ەندى ەكى كۇندە قاراتىپ الامىز دەپ، قىس بويعى سوعىستىڭ قورتىندى ەسەبىن شوتقا سالىپ تۇرعاندا، مىلتىق ءۇنى سۋ سەپكەندەي تىنىپ باسىلدى. پارتيزان ارمياسى ەندى وسى ساۋان-ماناستىڭ وزىندە جاتىپ، قاراتىپ العان جەرگە ۇلتتىق ارميا قۇرۋ جۇمىسىن دا قولعا الۋ كەزەڭىنە جەتكەن. ءسويتىپ، بەس ايعا سوزىلعان قىرعىن سوعىس اياعىندا، 1945 جىلى 8 ءساۋىر كۇنى ىلە، تارباعاتاي ايماقتارىنىڭ رەسمي ۇلتتىق ارمياسى قۇرىلعانى جاريالاندى. كەڭەسكە التاي ايماعىنان شاقىرتىلىپ دالەلحان سۇگىرباەۆ تا قاتىستىرىلدى.
ءيا، وسىمەن، شىڭجاڭدى ەندى سوعىسسىز، تىنىشتىقپەن بىرلەسىپ باسقارۋ شارتىنا امالسىز كەلىسىم بەرگەن از ۇلت پارتيزانىنىڭ ەر جۇرەك باسشىلارى قىرعىز: ىسقاقبەك ءمىنىنۇلى، تاتار - فاتيح ءمۇسليموۆ، قالماق فۋجە، ۇيعىر - ابدىكەرىم ابباسۇعىلى، قازاق - ماقسۇت كەرىمبەكۇلى بولىپ ۇلتتىق ارميانى تومەندەگى ساتىمەن قۇردى.
بۇعان تارباعاتاي ايماعىنىڭ وكىلى رەتىندە قاتىسقان، سول گۋبەرنيانى ازاتتىق سوعىسىنا باستاۋشى قازاق جىگىتى اتالىقۇلى جاعدا. نەگىزگىسى ىلە ايماعىنىڭ توڭكەرىسشىلەرى. وسىلار دۇنيەگە اكەلگەن ۇلتتىق ارميا قۇرامى:
1. ءسۇيدىن اتقىشتار پولكى.
2. قۇلجا اتقىشتار پولكى.
3. كومەندانت ەسكادرون.
4. التىنشى تارباعاتاي اتقىشتار پولكى.
5. ونىنشى دۇڭگەن پولكى.
6. بەسىنشى توعىزتاراۋ اتتى پولكى.
7. ديۆيزيون (اتتى اسكەر).
8. ماڭعۇلكۇرە اتتى پولكى.
9. لەسكين بريگاداسى، قۇرامىندا ءۇشىنشى كەڭساي اتتى پولكى، ءتورتىنشى ءدوربىلجىڭ اتتى پولكى.
10. ءتورتىنشى قۇلجا زاپاس پولكى.
11. ءبىرىنشى شيحۋ اتقىشتار پولكى.
12. شيحۋ ەسكادرونى. جانە «ارتيللەريا ديۆيزياسى».
ماناس-ساۋاندا جاتقان پارتيزان لەگىنە بۇكىل قىتاي ەلىنىڭ قازىرگى پوزيتسياسىن ۇرىمجىدەن بەرى قاراي جەتكىزۋشىلەر، سول ءۇرىمجى قالاسىندا جاسىرىن ۇيىممەن تۇرىپ، ىلە سوعىسىن جانداندىرۋشى، نەگىزگى تىرەك باسشىلار: احمەدجان قاسىموۆ، بۇرحان، شاھيدي، سەيپيدين ءازيز سياقتى شىڭجاڭنىڭ باستى زيالى ادامدارى بولاتىن. وسىنداي كەلىسىممەن قورشاۋداعى تاقيا-جىڭ ۇيەزىنىڭ مىڭ اسكەرى ۇزىن، قارا-سورا پودپولكوۆنيگىمەن بىرگە ايدالىپ، ءۇرىمجى قالاسىنا شىعىنسىز وتكىزىلىپ بەرىلدى.
(جالعاسى بار)
Abai.kz
