- داۋكە، «اباي» پورتالىنىڭ ەڭ ۇزدىك اۆتورى رەتىندە كىمدى ەرەكشە اتاپ ايتۋعا بولادى؟ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ بەرۋگە بولا ما؟

- جاپىراقتاي قاعازعا جازعان شىندىعىن جارىق دۇنيەگە جەتكىزۋگە جانۇشىرعان قاجىعۇمار شابدانۇلىنان باستاپ «ابايدا»  ماڭدايى جارقىراپ كورىنگەن اۆتورلاردىڭ ءبارىن قۇرمەتتەيمىز. جاسى ۇلعايعان كىسىلەرگە ءسوزىم جۇرمەيدى، سوندىقتان ولارعا عالامتور دەگەننىڭ نە ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ قيىن، ايتسە دە، بىراق، عاباس اعا (قابىشوۆ) سياقتى داناگوي، ءادىل، «بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار» دەمەي تۋراسىن ايتاتىن قارتتاردىڭ ءوزى قازاق سايتتارىنا ات سالىسىپ جاتقاندا جايبىراقات جۇرە بەرەتىن قۇرداستارىمدى كورىپ قىنجىلامىن. «قوعامنان حايۋان عانا تىس تۇرادى» (دج. نەرۋ).

- داۋكە، «اباي» پورتالىنىڭ ەڭ ۇزدىك اۆتورى رەتىندە كىمدى ەرەكشە اتاپ ايتۋعا بولادى؟ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ بەرۋگە بولا ما؟

- جاپىراقتاي قاعازعا جازعان شىندىعىن جارىق دۇنيەگە جەتكىزۋگە جانۇشىرعان قاجىعۇمار شابدانۇلىنان باستاپ «ابايدا»  ماڭدايى جارقىراپ كورىنگەن اۆتورلاردىڭ ءبارىن قۇرمەتتەيمىز. جاسى ۇلعايعان كىسىلەرگە ءسوزىم جۇرمەيدى، سوندىقتان ولارعا عالامتور دەگەننىڭ نە ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ قيىن، ايتسە دە، بىراق، عاباس اعا (قابىشوۆ) سياقتى داناگوي، ءادىل، «بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار» دەمەي تۋراسىن ايتاتىن قارتتاردىڭ ءوزى قازاق سايتتارىنا ات سالىسىپ جاتقاندا جايبىراقات جۇرە بەرەتىن قۇرداستارىمدى كورىپ قىنجىلامىن. «قوعامنان حايۋان عانا تىس تۇرادى» (دج. نەرۋ).

جالپى، جازۋ-سىزۋعا قاتىسى بار ادامنىڭ ءۇنسىز ءجۇرۋى مۇمكىن ەمەس. ءۇنسىز جۇرسە، نە ول ادام ەشتەڭەگە جان اۋىرتپايدى، نەمەسە جالتاقتىعىمەن جان باعىپ جۇرگەن بىرەۋ. مەن سولاي ويلايمىن. «ابايدىڭ» اشىق پىكىر، ەركىن كەڭىستىك ەكەندىگىن قاپىسىز ۇققان قازاق ويشىلدارى بىزبەن بىرگە. راس، اۋەلدە سايتقا اۆتور تارتۋ قيىن بولعان، الايدا ءبىز ولارعا  عالامتوردىڭ  ۇلتتىق، قوعامدىق پىكىرگە قىزمەت ەتەتىن مۇمكىندىگىن دالەلدەي الدىق. سودان كەيىن «اباي» «اۋىلىنا» جۇرت جينالا باستادى. شىعارماشىلىق قۋاتى كەمەل پۋبليتسيستەر، جۋرناليستەر، جازۋشىلار، ساياساتتانۋشىلار، ت.ب. قازىر تۇتاسىمەن «ابايدىڭ» تۇراقتى اۆتورلارى. ياعني، Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنا ماتەريال جازىپ تۇراتىن تۇلعالار. مەن ولاردى ءبولىپ-جارمايمىن. سولاي دەسەمدە جازعان دۇنيەسىن كوپ جاريالاي بەرمەيتىن تولەن ابدىك، تۇرسىن جۇرتباي باستاعان اعا بۋىنعا، ءدىن ماسەلەسى، قازاق كوشى سياقتى تاقىرىپتاردى تالداپ جازاتىن مۇقان يساحان، اۋىت مۇقيبەكۇلى، ت.ب. باۋىرلارىما ريزامىن.

- داۋرەن مىرزا، 4 جىلدارىڭ 40-قا جەتسىن، ارعى جاعىن كورە جاتارسىڭدار! قاي سايت بولسىن، وقىرمانىن مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋگە ءتيىس. كىم قانداي تاقىرىپتا اڭگىمە قوزعاسا، جالپى پىكىر سونىڭ اياسىندا ءوزارا سىيلاستىقپەن ايتىلۋى كەرەك، ۇسىنىس ناقتى جاسالۋى ءتيىس، بوگدە ءسوز مەيلىنشە از، دورەكى ءسوز مۇلدە بولماۋى قاجەت. سولايشا بىرتە-بىرتە بۇركەنشىك ات پايدالانۋدان شىعىپ قالۋى قاجەت. ەل، حالىق، قوعام ءۇشىن اڭگىمە جاساۋ - ءبىرىنشى پارىزدارىڭ ەكەن، وندا سول پارىزدىڭ تازا اتقارىلۋىنا مىندەتتىسىڭدەر. ولاي بولماسا، سايتتىڭ قاجەتى قانشا؟ وسەك-اياڭ، بىرەۋدى بىرەۋدىڭ تىلدەۋى، يت-شوشقالاۋى ءۇشىن بە؟ جالپى كىمگە بولسىن ءتىل تيگىزۋ سياقتى ناداندىققا جول بەرمەۋ ءجون بولادى. ەشقايسىسىمىز پىكىر جازعانىمىز ءۇشىن سەندەرگە اقشا تولەمەيمىز عوي. ەندەشە: "مەن اقشامدى تولەدىم، ايتقانىمدى سايتقا شىعارماي قويدى!" دەپ داۋ كوتەرۋگە قۇقىمىز جوق، سوندىقتان "بەيادەپ ءسوز جازباڭىزدار!" دەي سالماي (ونى دورەكىلەر ءبارىبىر تىڭداپ جۇرگەن جوق) ونىڭ لاس سوزدەرىن سايتقا جولاتپاۋ دۇرىس بولادى. ورتاق مۇددەگە وراي وڭ پىكىرلەر سوندا عانا توعىسىپ، اسىرەسە جاس وقىرماندارىڭا سايت سوندا عانا مادەنيەت مەكتەبى بولادى. دۇرىس پا؟ ەسكەرۋگە تۇراتىن وي ما، الدە كوپ ءسوزدىڭ ءبىرى مە؟

- ابدەن ەسكەرەتىن ءسوز. دۇرىس ايتىپ وتىرسىز. پىكىر جازاتىنداردىڭ ارتىق-اۋىس سوزىنە رەداكتسيادا وتىرىپ مەنىڭ بەتىم قىزارادى. سوسىن مودەراتورعا زۆونداپ «الىپ تاستا مىنانى» دەپ ايقايدى سالامىن. دەيتۇرعانمەن ايتايىن، العاشقى جىلدارعا قاراعاندا ماقالاعا وراي پىكىر جازىپ قالدىراتىن جۇرتتىڭ بەتى تۇزەلىپ كەلەدى. ساۋاتتى جازاتىن بولا باستادى. ايدالاعا لاعىپ، ماقالا اۆتورىنىڭ جەكە باسىنا سوعىتىعاتىنداردى تەزگە سالىپ وتىراتىن بولدى. بىراق، بۇل ءۇردىس ورتامىزدا ءالى قالىپ الماي تۇر. الايدا، ءۇمىتتىمىن،  بىرتە-بىرتە ءبىز ءبارىمىز پىكىر ايتۋدىڭ مادەنيەتىنە جەتەتىن بولامىز. وعان دەيىنگى وكپە-رەنىشتەرىڭىزدى مەن كوتەرە تۇرايىن، ايىپقا بۇيىرا كورمە، اعايىن.

- اباي كز-ءتىڭ ديزاينىندا تۇرعان تۇك تە جوق، سايت ەشكىمنەن كەم ەمەس، اسىرە قىزىل الەم-جالەمگە قۇمار، باسقانىڭ قاڭسىعىنا كەنەزەسى كەپكەن كەپيەتتەن ارىلۋىمىز كەرەك. راحمەت جىگىتتەرگە، وي الاڭى، ورە دەڭگەيى، پىكىر دوداسى، يت جىعىستىڭ قىزىعى - تەك وسى سايتتا عانا كەزىگەدى. تاريحي-تانىمدىق، ءدىني-تانىمدىق (ۋاعىز ەمەس) ماتەريالداردى مولىنان بەرسەڭىزدەر. ادامزاتقا ايان بارلىق نانىمنىڭ ء(دىننىڭ) بار جاقسىسىنىڭ باسىندا تۇرعان جانە تۇرىك تەگىمىز سول نانىم ارقىلى عاجايىپ يمپەريالار قۇرعان، تاڭىرلىك نانىم تۋرالى نەگە از جازاسىزدار؟

ۇزاقتىڭ ۇرپاعى.

- قازىر تاڭىرلىك نانىم تۋرالى جازۋ، يا بولماسا، ايتۋ - جاراتقانعا سەرىك قوسۋ بولىپ تابىلادى. ويتكەنى بۇل زاماندا بىزدە  (زايىرلى مەملەكەت بولساقتا) ءدىننىڭ تسەنزۋراسى بار. تاڭىرگە (جاراتقان حاققا) قارسى شىعاتىنداردىڭ سوزىنە باقساق، بىزدە كىتاپ جوق ەكەن. كىتاپ دەگەنىمىز نە ول؟ جاراتقاننىڭ جازۋى ما؟ كەشىرىڭىز، اللا ادام بالاسىنا كىتاپ جازىپ بەرگەن جوق. قۇراندى دا، بيبليانى دا ادام جازدى. ادام ءوزىنىڭ ساناسىنداعى قۇدايدىڭ ءسوزىن كىتاپقا ءتۇسىردى. قازاق، ارعى قازاق، بابا قازاق ءبىر جاراتقاندى تانىدى، سونىڭ قۇدىرەتىنە باعىندى. كاپىر بولعان جوق. ءتاڭىر بابا قازاقتى قولدادى. ەندى بۇگىن ءبارىن جوققا شاعىرىپ تاڭىرىمىزگە  قارسى شابۋدامىز. ءسويتىپ قازاقى ىرىمدار مەن تىيىمداردى، سالت-جورالعىلاردى، ءداستۇردى، مادەنيەتتى، ءدىلدى تارك ەتىپ ساپسيعان ساقال قويىپ نە مۇسىلمان ەمەس، نە باسقا ەمەس، تازا ماڭگۇرت بولىپ ءجۇرمىز.

تاڭىرلىك نانىم تۋرالى جازىپ جاتىرمىز. اقەدىل تويشانۇلىنىڭ «ءتاڭىر» اتتى دۇنيەسى جارىق كورگەن. ءامىرحان بالقىبەكتىڭ «قاسقىر قۇداي بولعان كەز» كىتابىنان ۇزىندىلەر بەرگەن بولاتىنبىز. ەندى سەرىكبول قوندىبايدىڭ ءافسانالار الەمىن كەزگەن عاجاپ ەسسەلەرىن جاريالاۋدى ويلاپ وتىرمىز.

- اسسالاۋماعاليكوم، داكە!
ۇلى ابايدىڭ اتىمەن ەلگە ەڭبەك ەتكەلى ءتورت جىل بولىپتى. جۇمىستارىڭزعا جەمىس، نيەتتەرىڭىزگە العىس بولسىن!
سۇراق: 1) 4 جىلدا نە ىستەگەندەرىڭىز تۋرالى قىسقاشا ستاتيستيكالىق مالىمەت بەرە الاسىزدار ما؟

2) «اۋعانستان كەندىرمەن كۇن كورەدى، قازاقستاندا تەندىرمەن كۇنكورەدى»  عوي. وسى تەندىردەن قۇتىلىپ، بىرەۋدىڭ قاباعىنا قارامايتىن مۇمكىندىكتەرگە جەتە الدىڭىزدار ما؟

- 1. نەگە وزدەرىڭىزدىڭ تۇراقتى ماقالالارىڭىز جارىق كورمەيدى؟
2. نەگە ەل جىبەرگەن ماقالالاردى وڭدەمەي قاتەسىمەن باسا سالاسىزدار؟
3. سايىتتارىڭىزداعى ماتەريالدارمەن بيلىك قانشالىقتى ساناسادى؟

- داۋرەن، تاپتاۋرىن بولعان تاقىرىپتاردان قاشىپ، ءجونى ءتۇزۋ ماسەلە كوتەرسەڭشى، الدە قالامى ۇشقىر، تاقىرىپتى تاۋىپ قوياتىن ادام جوق پا؟ ءىش پىستىرادى ءبارى...

- اۋعانستانداعى كەندىرمەن بىزدەگى تەندردى ۇيقاستىرىپ ايتقانىڭىزعا كۇلىپ وتىرمىن. ەكەۋى دە ەلدى ەسەلاڭ قىلىپ ۋلايدى دەيسىز عوي. بىراق، تەندردى پايدالى ىسكە جاراتىپ، جاپ-جاقسى تىرلىك جاساۋعا بولادى. مەملەكەتتەن اقشا الىپ جان باعاتىن تەك قازاق ءباسپاسوزى ەمەس، رەسەيدە دە وسى، اقش-تا دا وسى. مىسالى، «ازات ەۋروپا»، «ازاتتىق» راديوسىن كىم قارجىلاندىرىپ وتىر؟ ءسىزدىڭ ويىڭىزشا اتالعان راديو تازا جارنامادان تۇسكەن قاراجاتقا كۇن كورىپ كەلەدى مە؟ جوق، ولاي ەمەس. ونىڭ ارجاعىندا ۇلكەن قارجىلىق،  اقش-تىق، باتىستىق مۇددە بار. وسىنى بەك ءتۇسىنىپ الۋىمىز كەرەك. وسىنى جانە ءبىزدىڭ بيلىكتە جاقسى ءتۇسىنۋى كەرەك. قازىر قازاق بيلىگى كەز-كەلگەن ۋاقىتتا وزىنە قارسى شىعاتىن ءورىستىلدى ءباسپاسوزدى، اينالىپ كەلگەندە رەسەيدىڭ ءباسپاسوزىن باعىپ، سەمىرتىپ وتىر. بوتەن ەلدىڭ ءباسپاسوزىن باعۋ - بوتەن ەلدىڭ اسكەرىن باعۋ دەگەن ءسوز.

-  4 جىلدا نە ىستەگەندەرىڭىز تۋرالى قىسقاشا ستاتيستيكالىق مالىمەت بەرە الاسىزدار ما؟

- قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانىن تولىق جاريالادىق. تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «ۇرانىم - الاشىن» دا بىزدەن تابا الاسىزدار. ءوزىم بەك قادىر تۇتاتىن تولەن اعامنىڭ (ابدىك) عاجاپ اڭگىمەلەرى «ابايدا» جارىق كوردى.  قىسقاسىن ايتقاندا، اۆتورلارىمىزدىڭ ءوزى ساۋساقپەن سانايتىن قازاقى ستاتيستيكاعا سىيمايدى. ونىڭ سىرتىندا ەلوردامىزدا قوقىسقا تاستالعان جانىبەك پەن كەرەي ەسكەرتكىشىنەن باستاپ كوتەرگەن ماسەلەمىز قانشاما؟.. قىتاي ديحاندارىنا جەردى جالعا بەرۋىگە قارسى داۋىس كوتەرگەن قازاقتىڭ اششى ايقايىن ايتايىن با، «ەل بىرلىگى» دەگەن اتى «ءاپ-ادەمى» دوكترينانى تاۋىپ الىپ ءبىرىنشى بولىپ قوعامدىق پىكىرگە قوزعاۋ سالعانىمىزدى ءسوز ەتەيىن بە، الدە اۆتورلارىمىز كوتەرگەن ماسەلەلەردى ءتىزىپ شىعايىن با،. كوپ قوي، سونىڭ ءبارى جينالا كەلىپ «اباي» دەگەن سايتتى ايگىلى ەتتى. جالپى تۇتىنۋشىلارىمىزدىڭ سانى 10 ميلليوننان اسىپ كەتىپتى. قازاقتىڭ بالاسى، قازاق ءتىلىن تۇتىنۋشى (وسىنداي ءسوز بار قازىر) جۇرگەن دۇنيەنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن تەگىس الىپ بولدىق. قاناعات ەتسەڭىز، ازىرگە ستاتيستيكامىز - وسى. ەندى كەلەسى سۇراققا كوشەيىك.

- 1. نەگە وزدەرىڭىزدىڭ تۇراقتى ماقالالارىڭىز جارىق كورمەيدى؟

- جارىق كورىپ جاتىر. الايدا، ءبىزدىڭ ويىمىزداعى تاقىرىپتى قالامداس ارىپتەستەرىمىز جازىپ رەداكتسيامىزعا كۇن قۇرعاتپاي جولداپ تۇرادى، سول سەبەپتەن دە كەيدە ءوزىمىز «قالام سۋىتىپ» قالامىز. ءسوزىمىزدى بىرەۋ سويلەسە، اۋزىمىزدى قىشىتىپ نە قىلامىز، ونىڭ ۇستىنە، ايتارى بار، جازارى بار ادامداررعا مۇمكىندىك بەرۋىدىڭ ءوزى ءبىزدىڭ جارىق كورمەي قالاتىن ماقالالارىمىزدىڭ ورنىن تولتىرادى ەمەس پە؟ دەمەك، ءبىز تەككە قاراپ جۇرگەن جوقپىز. ەلدىڭ ويىن قوزعاپ، سويلەتۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ونەر.

- 2. نەگە ەل جىبەرگەن ماقالالاردى وڭدەمەي قاتەسىمەن باسا سالاسىزدار؟

- بۇل سۇراققا ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا بارىسىندا جاۋاپ بەرگەنمىن.

- 3. سايىتتارىڭىزداعى ماتەريالدارمەن بيلىك قانشالىقتى ساناسادى؟

- قانشالىقتى ساناساتىنىن بىلمەيمىن، بىراق، ساناسادى. ويتكەنى ءبىز قوعامدىق، ۇلتتىق كوزقاراستاردى جاريا ەتۋ ارقىلى بيلىككە ىقپالدىمىز. ەگەر شاتتى-بۇتتى بىردەڭەلەردى ايتىپ وتىرساق، ءبىزدى بيلىك نە قىلادى؟

باسپاسوزدەگى، جاڭامەديا الەمىندەگى ءوز ورنىمىزدى بىلەمىز، سوندىقتان دا  العان بەتىمىزدىڭ تۋرا ەكەندىگىنە كامىل سەنىمدىمىز.

- داۋرەن، تاپتاۋرىن بولعان تاقىرىپتاردان قاشىپ، ءجونى ءتۇزۋ ماسەلە كوتەرسەڭشى، الدە قالامى ۇشقىر، تاقىرىپتى تاۋىپ قوياتىن ادام جوق پا؟ ءىش پىستىرادى ءبارى...

- ءباسپاسوز - قوعام مىنەزى مەن بولمىسىنىڭ ايناسى. ۇلتتىق ويدىڭ، ۇلتتىڭ ينتەللەكتاۋلىق ويلاۋ مۇمكىندىگىنىڭ جاريا نۇسقاسى. ءبىز دە حالقىمىزدان اسىپ كەتە المايمىز. ەل نامىسىن  سىلكىندىرەتىن قانشاما ماقالا «ابايدا» جاريا كورىپ جاتىر، سونىڭ ءبارى ءىشىڭىزدى پىستىرىسا، وندا قويا قويىڭىز. مەنىڭ انام ايتىپ ەدى «سەندەر جازۋىن جازىپ جاتىرسىڭدار عوي، سونى وقيتىن جۇرت جوق  وسى كۇنى» دەپ. راس ەكەن...

- اسسالاۋماعالايكۇم! داۋرەن مىرزا، قازاق ءۇشىن تەر توگىپ جۇرگەنىڭىزگە العىستان باسقا ايتارىمىز جوق. ەڭبەكتەرىڭىزگە اللا رازى بولسىن. قوياتىن ءبىر سۇراعىم بار ەدى. سايىتتارىڭىزدا اتا مەكەنىنە ورالا الماي جۇرگەن قانداستارىڭىز تۋرالى كوپ ماسەلە كوتەردىڭىزدەر. ول عوي دۇرىس. ءوزىڭىزدىڭ دە اتا جۇرتىنا ورالا الماي جۇرگەن تۋىستارىڭىز بار سياقتى. قازاقتىڭ ماڭداي الدى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى بولا تۇرا سول كىسىلەردىڭ كوشىپ كەلۋىنە كومەكتەسە الدىڭىز با؟ الدا نە ىستەۋ ويىڭىز بار؟ جەكە باسىڭىزدان كومەك بولا ما؟ الدا ورالمان ماسەلەسىن جانە جالعاستى كوتەرەسىزدەر مە؟ راحمەت!

الماتىدان، ماديار.

- قازىر قىتايشا قالاي اتالسا دا ءوز باسىم قازاق جەرىنىڭ ءبىر ۇلان ولكەسى دەپ بىلەتىن بايىرعى قونىسىمىزدا مەنىڭ تۋعان ناعاشىلارىم تۇرادى. 1847 جىلى ورىس پەن قىتاي ەرىگىپ وتىرىپ بولىسكە سالا سالعان قازاقتىڭ جەرىندە انام دۇنيەگە كەلىپتى. اكەم -  «ارعى بەتتەگى» قازاقتىڭ تىلىمەن ايتقاندا -  «سابەتتىڭ قازاعى». قۋات باباما  مىڭ جىلقى بىتكەن داۋلەتتى كىسى  بولىپتى. ونداي ادامنىڭ بالاسى، بالاسىنىڭ بالاسى سارقىلا قويمايدى عوي، كەدەي-كەپشىك قۇتىرىپ، «بايسىڭ، «قۇلاقسىڭ» دەپ  بالتىردان قاپقاندا امال جوق اتام قۇسايىن شىعىس تۇركىستانعا اۋادى. سول جاقتا قانابەك، انىسبەك، شارىپبەك دەگەن وزىمەن دەڭگەيلەس ادامدارمەن دوس بولىپ، قىزىن (مەنىڭ انامدى) ۇلىنا (مەنىڭ اكەمە) ايتتىرىپ، جول-جورالعىسىمەن قۇدا ءتۇسىپ الادى. ءيا، شەشەمنىڭ تۋعان باۋىرلارى قۇسايىن سايىنىڭ اۋزىندا وتىر. ارادا بايلانىسىمىز ءۇزىلىپ قالعان جىلداردان سوڭ شارق ۇرىپ ءجۇرىپ ىزدەپ تاپتىم. مەنىڭ جازعان حاتتارىمدى جەتكىزىپ، ناعاشىلارىمدى تاۋىپ بەرگەن ايگىلى جازۋشى جانات احمادي مەن قالامگەر سەرىك نۇعمانعا مىڭ العىس.

ناعاشىلارىم ەلگە كەلۋگە تالاپتانىپ ءجۇر. قىتاي دەگەنىڭىزدە ءوزى قاعازباستى ەل ەكەن عوي، جەرىنە ادام سىيماي جاتسا دا، قازاقتى قازاقستانعا جىبەرمەي، جولىن بايلاپ جاتىر. ايتسە دە ول جاقتاعى قازاقتىڭ دەنى كوشىپ كەلەتىنىنە كۇمانسىزبىن.

ال ەندى سۇراققا بەرىلەتىن جاۋابىما تىكەلەي كوشسەك، مەنىڭ جەكەباسىمنان نە كومەك بولا قويسىن، قولىمانان كەلەتىنى - قوعامدىق پىكىر تۋعىزۋ، قازاق كوشىنىڭ توقتاماۋىنا ىقپال ەتەتىن ماقالالاردى توپتاستىرىپ، ۇلتشىل ازاماتتاردىڭ باسىن قوسۋ. كۇللى دۇنيەدەگى بار قازاقتىڭ بابا جۇرتىنان قونىس تابۋىنا تىلەكتەستىگىمدى ءبىلدىرۋ. ءوزىن «قازاقپىن، سۇمدىقپىن، حالقىم ءۇشىن جانىم پيدا» دەپ جۇرگەندەردىڭ كوبى سىرتتاعى قازاق تۋرالى اڭگىمە بولا قالسا، سابەتتىڭ (كاپىر كومۋنيستەر بيلەگەن سوۆەت وكىمەتىنىڭ), سابەتكە قۇل بولعان زاماننىڭ ءسوزىن سويلەپ، سويىلىن سۋىرىپ شىعا كەلەدى. ولارمەن سالىستىرعاندا مەنىڭ ازدى-كوپتى تىرلىگىم مەن الىستاعى باۋىرلارىما دەگەن العاۋسىز تىلەگىم الحام شۇكىر شىعار.

- ءوءزىڭىزدى قۇداي الدىندا قانشالىقتى پاكپىن دەپ ويلايسىز؟ ادامداردى ءبىر-بىرىنە ايداپ سالعان، ارانداتقان،ەل ىشىنە ىرىتكى سالعان، ودان بولەك جاساعان سانسىز كۇنالارىڭىز ءۇشىن قۇدايعا جالبارىناسىز با؟

- عايبات ءسوز ايتىپ قالىپ، نەمەسە اعات ءىس جاساپ قويىپ ارتىنان اللاسىنا جالبارىنىپ، ادامىنان كەشىرىم ءوتىنىپ وتىراتىن پەندە ار الدىندا تازا، پاك تانىلسا، مەن سونىڭ ءبىرىمىن. بىرەۋدىڭ جولىن كەسكەن ەمەسپىن. عاشىعىن تارتىپ العان ەمەسپىن. بايلىعىن تالان-تارجىعا تۇسىرگەن ەمەسپىن. ونداي وسپادارلىعىم بولسا، ساعان ءسوز بەرەيىن، سونىڭ ءبارىن دالەلدەپ «ابايعا» جاز. بىراق، ول ءۇشىن سەنىڭ ءوزىڭ دە تازا، پاك بولۋعا ءتيىسسىڭ. ەسىڭدە بولسىن، وتىرىگىڭ - ءوز دەرتىڭ. مەنىڭ تالاعات دوسىم (ەشەنۇلى) «دارىندى ادام تەكتەن تەككە ءجۇرىپ كەمدارىندار مەن كەمتالانتتاردىڭ ىزاسىن تۋدىرادى، قورلايدى» دەپ ەدى ءبىر اڭگىمەلەسىپ وتىرعانىمىزدا. ءبىزدىڭ تولەن (تالعاتتىڭ ءبىز - دوستارى قويعان اتى) ايتپاقشى، سەنىڭ كوڭىلىڭە قاياۋ سالىپ جۇرگەن بولسام، سول ءۇشىن  قۇدايعا جالبارىنۋىم كەرەك پە؟!. ءىشى تار، كۇندەستىك پەن ناكوستىكتەن جانى قارايىپ كەتكەن ادام جالبارىنسىن قۇدايعا.

سەن ايتىپ وتىرعان ىرىتكى-مىرتكى ماسەلەسىنە وسىنىڭ الدىنداعى سۇحباتىمدا جاۋاپ بەرگەنمىن. ونى قايتالاپ وتىرمايمىن. اقپارات دەگەنىمىز - الەمدىك مايدان. مەن سول مايداننىڭ ىشىندە ءجۇرمىن. سوندىقتان قالعىپ-مۇلگىپ قاراپ وتىرا المايمىن. بۇل جاعدايدى مەنىمەن قاتار تىنىس الىپ، ماعان دوس بولساڭ سەندە تۇسىنەسىڭ.

- داۋرەن، سەنىڭ اتالارىڭ كىشى جۇزدەن ەكەندىگى راس پا؟ ىلعي سەن سولاردىڭ جانىندا جۇرەسىڭ؟ كەزىندە رۋشىل اقداۋلەت دەگەننىڭ گازەتىندە باتىس ايماقتاردا قىزمەت ەتىپسىڭ. بۇگىندە قاسىڭا كىلەڭ رۋشىل كىشى ءجۇزدىڭ جۋرناليستەرىن جيناپ الىپسىڭ. «سەركە» سايتىنىڭ جىگىتتەرى سەنى ءۇش ءارىپتىڭ جانسىزى دەيدى. ول قانشالىقتى اقيقات؟ اسحات ءمالىمباي

- اسحات، سەن وسى ساۋالىڭنىڭ سوڭىندا تاعى بىردەڭەلەردى ايتقان بولىپسىڭ، ونى ءبىزدىڭ مودەراتور الىپ تاستاپتى، قاپ اتتەگەن-اي، وقىپ جاۋاپ بەرۋىم كەرەك ەدى. ءجا، سۇراعىڭا كوشەيىك.

اقداۋلەت دەپ وتىرعانىڭ مەيىرحان اعا شىعار. 2000 جىلى   اقتوبە قالاسىندا «التىن وردا» گازەتىن شىعارۋعا جاردەمىمدى تيگىزدىم. مەيىرحان اعام ءوزى شاقىرعان بولاتىن. مەن باسىندا اعامنىڭ قولقاسىن قيىنسىنىپ: «مىنانداي-مىنانداي جىگىتتەر بار عوي، مەنى قايتەسىز» دەپ كورىپ ەدىم، ماكەڭ «ولاردىڭ ىشىندە ستەرجن جوق» دەپ ءبىر-اق قايىردى. سوسىن اقتوبەگە، سەنشە ايتقاندا، «رۋشىل اقداۋلەتتىڭ» اۋىلىنا تارتتىق. ودان ارى اقداۋلەتتەن دە «رۋشىل» اتىراۋعا اتتاندىق. ءسىرا، بەكەر بارىپ جۇرمەسەم كەرەك، ويتكەنى مەنى ەلىمىزدىڭ باتىس ولكەسى وزىنە تارتادى دا تۇرادى.

ءبىرىنشى سۇراعىڭ مەنى قىزىقتىرمايدى. سەبەبى مەن اتالارىمدى كىشى جۇزدەن، ورتا جۇزدەن، ۇلى جۇزدەن ىزدەپ جۇرگەن جوقپىن، ارعى قازاقتان، سەرىكبول قوندىبايدىڭ تەرمينىنە سالساق، دەيتۇركىلەر داۋىرىنەن  ىزدەپ ءجۇرمىن. بۇل ماسەلەدە مەنىڭ اردا دوسىم ءامىرحان بالقىبەك.

قاسىمداعى جىگىتتەردىڭ قاي رۋدان، قاي جۇزدەن، قاي ايماقتان ەكەندىگىنە ءمان بەرىپ كورمەپپىن. ولاردا مەنىڭ وبلىسىمدى، اۋدانىمدى، اۋىلىمدى ەسەپكە الىپ دوس بولعان جاندار ەمەس. وسىنداي سىڭار ەزۋ ساۋالعا جاۋاپ بەرىپ وتىرعانىما سەنى قايدام، مەن ۇيالىپ وتىرمىن. ايتسە دە «جانىڭا پالەن ءجۇزدىڭ جىگىتتەرىن جيناپ الىپسىڭ» دەگەن ءسوز قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن سوڭ مىنا ءبىر جايتتى ايتايىن. 2008-2009 جىلدارى «جاس قازاق» گازەتىن باسقاردىم. سول كەزدە بىرەۋلەر كۇڭكىلدەپ «قاسىنا نايمانداردى ءۇيىپ-توگىپ الىپتى عوي» دەپ قىرتىپتى. سودان ءبىر كۇنى رەداكتسياداعى قىزمەت جاسايتىن قىز-جىگىتتەردىڭ قايدان، قاي اۋىلدان كەلگەنىن انىقتاۋىما تۋرا كەلدى. قاراسام قازىر اقش-تا وقىپ جۇرگەن  اسحات ەركىمبايدان باسقا نايمان جوق ەكەن. وركەن كەنجەبەكتىڭ جازۋىنا قىزىعىپ تارازدان شاقىرىپ العانمىن. وركەنگە ءبىر اعاسى «ءما-ءا، تالدىقورعاننىڭ جىگىتى تارازدىڭ بالاسىن قىزمەتكە شاقىرادى ما؟» دەپ تاڭ قالىپتى. تاڭ قالا بەرسىن. كوكە، مەنىڭ ءىنىم، باۋىرلارىم شىعارماشىلىق جولىنا تۇسكەن جوق، ەگەر سونىڭ ءبىرى تالانتتى جۋرناليست بولسا بار عوي، ىشىڭىزدەگى قىزىل ءيتىڭىزدى قىڭسىلاتىپ قاسىما ەرتىپ الىپ جۇرەر ەدىم، ورىنباسارىم ەتىپ تاعايىندار ەدىم، ءتىپتى سونىڭ قىزمەتشىسى بولار ەدىم. كاسىبي مامان ماسەلەسى تۋىستىققا، جۇزگە، رۋعا قارامايدى. ءوزىمنىڭ تۋعان باۋىرلارىم جازۋ-سىزۋدان الىس بولعانىمەن قۇداي ماعان تالانتتى دوستاردى، ءىنى-قارىنداستاردى جولىقتىردى. سولارمەن بىرگەمىن، سولارمەن بىرگە كەلە جاترمىن.

«سەركە» سايتىنىڭ جىگىتتەرى دەگەن كىمدەر ولار؟  اتتارىن اتاپ، تۇستەرىن تۇستەپ بەرە الاسىز با؟ بەرە الساڭىز، مەن وسى «ءۇش ءارىپتىڭ» اڭگىمەسىن وزدەرىنەن دۇرىستاپ سۇراپ الايىن. التىنبەك سارسەنباەۆ مارقۇم كۋالىك ەتىپ، ەرمۇرات باپي سۇحباتىندا اشىق ايتقان ءبىر جىگىتتەر بار، وسىدان ءبىراز جىل ىلگەرى الگىلەر  قاراپ جۇرمەي قاعىنىپ «ءۇش ءارىپتىڭ» قاقپانىنا ءتۇسىپ قالىپتى. سولاردىڭ  لاس، بىتقىما سوزدەرىن ءسوز دەپ جۇرگەن ءسىز دە قىزىق ەكەنسىز. قازىر «ءۇش ارىپكە» قىزمەت جاسايتىن جۋرناليستەر از ەمەس. ولار، اسىرەسە، قوعامنىڭ شىندىعىن باتىل ايتىپ، تۋراسىن جازاتىن گازەتتەردە وتە كوپ. سىنالاپ ەنىپ العان. سالپاڭقۇلاقتار عوي كادىمگى. بىراق، «ءۇش ءارىپ» دەگەننەن ۇرەيلەنە بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇل قۇرىلىم بولماسا، ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى قاۋىپسىزىدگىنە كىم جاۋاپتى بولادى؟ ارينە، قۇقىق قورعاۋ ورگانى بار، ارميا بار، الايدا قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ قىزمەتى ولارداندا زور.  ءبىز باياعى ستالين زامانىنداعى «ءۇش ارىپتەن» (ول كەزدە ءتورت ءارىپ بولعان) قاتتى قورقىپ قالعانبىز. سول فوبيادان ارىلا الماي كەلەمىز. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ «ءۇش ءارىپتىڭ» دە مەملەكەتكە، ۇلتقا قىزمەتى بۇرىنعى  قالىبىنان كوپ وزگەرە قويعان جوق. قازىر قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ءبىر عانا ادامعا، ودان ارتىلسا، قارجىلىق توپتارعا، سولاردىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ارينە، «ءۇش ءارىپتىڭ» ىشىندە دە ۇلتشىل، مەملەكەتشىل ازاماتتار بار. بىراق ولار از. نەگىزى ەل قاۋىپسىزدىگىن ويلايتىن «ءۇش ءارىپتىڭ» ىشىندەگى «جانسىزدار» سولار شىعار.  قىسقاسى، ءوز باسىنداعى بوقتى كورمەي، بىرەۋدىڭ باسىنداعى شوقتى ءسوز قىلاتىن،  كۇشتىك قۇرىلىمدارعا وسەك تاسىپ، تىنىش جۇرگەن جاندى سىرتىنان كورسەتىپ، بەيمبەت مايليندەي قازاقتىڭ اياۋلىسىن وققا بايلاپ جىبەرگەندەردىڭ تۇقىمى سىپسىڭ ءسوز تاراتپاي تىنىش ءجۇرسىن.

(جالعاسى بار)

Abai.kz