بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىمەن ىسكەرلىك قارىم-قاتىناس جاساپ كەلەدى. شەتەلدىك ينۆەستورلار ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالاسىندا قىزمەت جاساي باستادى. شيكى­زاتقا باي ءبىزدىڭ ەلىمىزدە حيميالىق ەلەمەنتتىڭ بارلىعىن دا تابۋعا بولاتىنى بەلگىلى. وزگە ەلدىڭ قارجىسى مول كومپانياسى قازاق جەرىن­دە ەڭبەك ەتۋىنە بارلىق مۇمكىندىكتەر جاسالعان. ءبىزدىڭ دە ولاردىڭ جۇمىس جاساۋىنا ەشقانداي قارسىلىعىمىز جوق. دەسە دە، سولارعا بايلانىستى ءبىرشاما تۇيتكىلدەر دە بارشىلىق. باستىسى، وندا ەڭبەك ەتەتىن شەتەلدىك جانە وتاندىق مامانداردىڭ جالا­قىسى جونىندە ايتىلاتىن اڭگىمەلەر جەتەرلىك. شەكارا اسىپ كەلگەن قىزمەتكەر شەكەسى شىل­قي­تىن ايلىق الادى. وكىنىشكە قاراي، قازاق­­ستان­دىق مامان ودان بىرنەشە ەسە تومەن اقشا­نى مىسە تۇتۋعا ءماجبۇر. بۇل ماسەلە بىرنەشە جىل­دان بەرى قوزعالىپ كەلەدى. ايتسە دە اتالمىش الەۋمەتتىك ماسەلە ءالى كۇنگە دەيىن كەزدەسەدى.

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىمەن ىسكەرلىك قارىم-قاتىناس جاساپ كەلەدى. شەتەلدىك ينۆەستورلار ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالاسىندا قىزمەت جاساي باستادى. شيكى­زاتقا باي ءبىزدىڭ ەلىمىزدە حيميالىق ەلەمەنتتىڭ بارلىعىن دا تابۋعا بولاتىنى بەلگىلى. وزگە ەلدىڭ قارجىسى مول كومپانياسى قازاق جەرىن­دە ەڭبەك ەتۋىنە بارلىق مۇمكىندىكتەر جاسالعان. ءبىزدىڭ دە ولاردىڭ جۇمىس جاساۋىنا ەشقانداي قارسىلىعىمىز جوق. دەسە دە، سولارعا بايلانىستى ءبىرشاما تۇيتكىلدەر دە بارشىلىق. باستىسى، وندا ەڭبەك ەتەتىن شەتەلدىك جانە وتاندىق مامانداردىڭ جالا­قىسى جونىندە ايتىلاتىن اڭگىمەلەر جەتەرلىك. شەكارا اسىپ كەلگەن قىزمەتكەر شەكەسى شىل­قي­تىن ايلىق الادى. وكىنىشكە قاراي، قازاق­­ستان­دىق مامان ودان بىرنەشە ەسە تومەن اقشا­نى مىسە تۇتۋعا ءماجبۇر. بۇل ماسەلە بىرنەشە جىل­دان بەرى قوزعالىپ كەلەدى. ايتسە دە اتالمىش الەۋمەتتىك ماسەلە ءالى كۇنگە دەيىن كەزدەسەدى.

راس، كەزىندە تەك شيكىزاتقا ارقا سۇيەگەن قازاق­ستان ءۇشىن كەيبىر سالالاردا ماماندار جەتىسپەيتىنى تاعى بار. وسىنى العا تارتىپ، ءوز ەلىنەن قىزمەتكەر الىپ كەلەتىن كومپانيالار از ەمەس. وعان دا ەش­كىم­نىڭ داۋى بولماس. بىلىكتىلىگى جوعارى ماماندار كوم­پانيانىڭ قالىپتى جۇمىس جاساۋىنا سەپتىگىن تيگى­زەرى انىق. دەگەنمەن ءدال سونداي مامان ءوزىمىز­دە بولعانىمەن، ونى قانشاما جەردەن اتتاي قالاپ شاقىرۋعا نە سەبەپ؟ بۇل جەردە كەيبىر شەتەلدىك ين­ۆەستورلار قۇيتىرقى ساياسات ۇستاناتىنىن نەسىنە جا­سىرامىز؟ الىپ كەلگەن مامانعا قوماقتى قار­جى بەرەدى. سونداي قىزمەتتەگى قازاقستاندىق ما­مان شەتكە ىسىرىلىپ قالادى. بولماسا، اۋىز تۇ­شىت­پايتىن ايلىق الادى. بۇل - ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قاي ايماعىندا دا كەزدەسىپ وتىرعان جاعداي.

سىر بويىندا دا قانشاما شەتەلدىك كومپانيا بار. باسىم بولىگى تاۋ-كەن سالاسىنىڭ ەنشىسىنە تيە­دى. قىزىلوردا وبلىسى بويىنشا باقىلاۋ جانە الەۋ­­مەتتىك قورعاۋ دەپارتامەنتى وسى ماقساتتا تو­عىز مەكەمەگە تەكسەرۋ جۇرگىزدى. ونىڭ قورىتىندىسى كوپتى ويلاندىرادى. اۋەلگى اڭگىمەنى وڭىردەگى ىرگەلى كوم­پانيا - «پەترو قازاقستان» اكتسيونەرلىك قوعا­مى­نان باستاساق، مۇندا دا تالاي كەمشىلىك ورىن العان. قىتايلىق ينۆەستورلار ءوز ەلىنەن كەلگەن ۋچاس­كە شەبەرىنە 3 ملن تەڭگەدەن اساتىن جالاقى قو­يىپتى. وكىنىشتىسى، ءدال سول قىزمەتتەگى قازاقستان­دىق ازامات ودان ون ەسە از ايلىق الادى ەكەن. سوندا قى­تاي­لىق ۋچاسكە شەبەرى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مامانىنان ون ەسە ارتىق جۇمىس جاساي ما؟ اتقاراتىن قىزمەتى ءبىر­دەي. وندا ايىرماشىلىق نەگە جەر مەن كوكتەي؟ قى­تايلىق كومپانيا جەر استىنداعى قازبا باي­لىق­تى ءوز ەلىنەن ارقالاپ الىپ كەلگەن بە؟ قازاقتىڭ باعىنا بۇيىرعان كەن ورنىنان «قارا التىن» ءوندىرىپ جاتىر. ەندەشە، ايلىق جونىنەن نە سەبەپتى الالاۋعا جول بەرىلىپ وتىر؟

سونداي-اق «پەترو قازاق­ستان­دا­عى» جەتەكشى ينجەنەردىڭ جالا­قى­سىندا 8,3, توپ جەتەكشىسىندە 4,3 ەسە ايىرماشى­لىق بار. مۇنداي جاع­داي «قاز­گەرمۇنايدا» دا كەزدەسەدى. جەرگىلىكتى باس گەولوگ 350 مىڭ تەڭگەدەي اق­شا السا، شە­تەلدىك ارىپتە­سىنە 1,3 ملن تەڭ­گە جالا­قى بەرىلگەن. وسىن­داي كە­لەڭ­سىز كورىنىس «سنپس «ايدانمۇناي»، «ازەر­كورپۋ»، «اك­كورد-وكان» كومپانيا­لا­رىن­دا بايقالدى.

نۇرلىبەك جولداسباەۆ، قىزىلوردا وبلىسى بويىنشا باقىلاۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى:

- كەيبىر كومپانيالاردا لاۋازىم­دىق ەڭبەكاقىسى مەن اۋماقتىق ۇستەم­اقى­سىمەن قوسا، ەڭبەك جانە ۇجىمدىق شارتتا كورسەتىلمەگەن تولەمدەر تولەن­گەن. اتاپ ايتقاندا، شەتەلدىك قىزمەت­كەر تەلەفون بايلانىسى كەزەكشىلىگى، ۇيا­لى تەلەفون بايلانىسى، سىياقى، نا­رىقتىق ۇستەماقى، ۆاحتا اۋىسىمى ءۇشىن ۇستەماقى، جەكەمەنشىكتىڭ ساقتاندى­رى­لۋى سەكىلدى كومەكتەر الىپ كەلگەن. سو­نى­مەن قاتار ارنايى جۇمىس جاعدايى مەن مەديتسينالىق، قارجىلىق، جۇمىس بەرۋشىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ساقتاندىرۋ، زاتتارىن ساقتاۋمەن بايلانىستى شى­عىن­دارعا، بالالارىنىڭ وقۋىنا، وكىلدى شىعىندارعا، جەكە تابىس سالىعى سەكىل­دى ۇستەماقىلار بەرىلگەن.

قىسقاسى، شەتەلدىك ماماندار اعىل-تەگىل اقشاعا كەنەلگەن. الايدا قازاقستان­دىق قىزمەتكەر ونداي سىياقى مەن ۇستەم­اقىدان قاعىلىپ كەلگەن كورىنەدى. قالاي دەسەك تە، بۇل جەردە شەتەلدىك كومپانيانىڭ وزىمبىلەرمەندىگىن بايقاۋ قيىنعا سوعا قويماس. بىراق قازاقستاننىڭ بۇل تۇرعىدا ءوز زاڭدىلىعى بار ەمەس پە؟ ءبىزدىڭ زاڭى­مىز­عا باعىنباي، اركىم ويىنا كەلگەنىن جا­ساي بەرۋگە بولا ما؟ ارينە، جوق. قاي ۋاقىتتا دا شەتەلدىك كومپانيالار سول ەل­دىڭ تالابىنا باس شۇلعۋى ءتيىس. دەگەنمەن ءبىزدىڭ ءالسىز جاعىمىز دا بار سەكىلدى. وسىن­داي جونسىزدىككە جول بەرگەن كومپانيا كە­لە­شەكتە اياعىن تارتىپ جۇرەتىن تالاپتاردى نەگە قويمايمىز؟ ونىڭ قانداي تەتىگى بار؟ ءبىزدىڭ وسى تۇرعىدا ويلانعانىمىز ارتىق­تىق ەتپەيدى. ايتپەسە قانشاما جىلدان بەرى ءوز ايتقانىمەن ءجۇرىپ كەلگەن كومپا­نيا­لار اياعىنىڭ ۇشىمەن باسا قويا ما؟

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، شەتەلدىك كوم­پا­نيالاردا جەرگىلىكتى ماماندار كوبىنەسە جوعارى قىزمەتتىڭ قۇلاعىن ۇستاي المايدى. ياعني ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ساتىداعى جۇ­مىس­تاردان اسپايدى. بىلاي الىپ قاراعاندا، قوعاممەن بايلانىس جانە وزگە دە كاسىپ­تەر­دى مىسە تۇتادى. جالپى، شەتەلدىك جانە جەرگىلىكتى مامانداردىڭ بىلىكتىلىك قابىلە­تى تارازىعا تارتىلا ما؟ ياكي شەتەلدىك ين­ۆەستور كىمدى قاي قىزمەتكە قويعىسى كەلەدى، ونى ءوزى شەشە مە؟ ويتكەنى ەلدىڭ اراسىندا ساۋاتتى، ءوز كاسىبى بويىنشا تاجىريبەسى مول، بىلىكتىلىك دەڭگەيى جوعارى ماماندار دا از ەمەس قوي.

قازىرگى تاڭدا ونداي كومپانيالاردا جەر­گىلىكتى مامانداردىڭ سانىن وسىرۋگە ءمان بەرىلىپ جۇرگەنى بەلگىلى. ايتكەنمەن شە­تەل­دىك ينۆەستورلار تەحنيكالىق مامان­دىق­تارعا بەيىمدەلگەن قىزمەتكەرلەردى دا­يىنداۋعا ونشا قۇلىقتى ەمەس ەكەنى اڭعا­رىلادى.

قىرىمبەك كوشەرباەۆ، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى:

- ءبىز ينۆەستورلاردىڭ شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن تارتۋ ماقساتىن تۇسىنەمىز. الەمدىك تاجىريبەدە ونداي ءۇردىس بار. ەلباسىمىز قازاقستاندىق مازمۇندى ارتتىرۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن. سول تاپسىرما مىندەتتى تۇردە ورىندالۋى قاجەت. شەتەلدەردەن كاسىپورىنداردىڭ اياعىنان تۇرىپ كەتۋىنە ىقپال جاسايتىن مامانداردىڭ شاقىرىلىپ جاتقانىنا كۇمانىمىز جوق. دەگەنمەن ولار جەرگىلىك­تى ماماندار مەن جاستاردىڭ اراسىنان قازاقستاندىق مامانداردىڭ سانىن وسىرۋگە كوڭىل بولگەنى ورىندى بولادى. الداعى ۋاقىتتا قىزىلوردا وبلىسى بو­يىنشا باقىلاۋ جانە الەۋمەتتىك قور­عاۋ دەپارتامەنتى كومپانيالارعا جالاقى تولەۋدەگى سايكەسسىزدىك تۋرالى اق­پاراتتى جولداپ وتىرادى. كەلەشەكتە بۇل تۇرعىدا ەشقانداي سايكەسسىزدىك بول­ماعانى دۇرىس.

شىندىعىن ايتقاندا، بىزدە جاستاردىڭ تەحنيكالىق ماماندىقتاردا ءبىلىم الۋى ءالى دە كەمشىن ءتۇسىپ تۇرعان جايى بار. كەلە­شەكتە سول دۇرىس جولعا قويىلسا، ءشومىشتىڭ سابىن دا ءوزىمىز ۇستاي الار ەدىك. ءوزىڭنىڭ قامىڭدى ءوزىڭ ويلاماساڭ، وزگەنىڭ باس اۋىرتا قويمايتىنىن وسىنداي جاعدايلار كورسەتىپ وتىر ەمەس پە؟

اۆتور: ءادىلجان ۇمبەت، قىزىلوردا وبلىسى

"الاش ايناسى" گازەتى