1-2 - سۋرەتتە: جازۋشى تالاپتان احمەتجان

3 - سۋرەتتە: تالاپتان احمەتجان جانە جازۋشى ءازىلحان نۇرشايىقوۆ

4 - سۋرەتتە: تالاپتان احمەتجان جانە جازۋشى اكىم تارازي

5-6 - سۋرەتتە: جازۋشى تالاپتان احمەتجان وتباسىمەن بىرگە

 

 

جازۋشى تالاپتان احمەتجاننىڭ  دۇنيەدەن وزعانىنا ءتورت جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. قالامگەرلەر مەن زامانداستارى ورتاسىندا سىيلى، سىرباز جان ەدى.

جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى. تالاپتان زەينوللاۇلىنىڭ كىسىگە مەيىرىمدى، اياۋلى بەينەسى زامانداستارىنىڭ جۇرەگىننەن، جادىنان وشپەيدى. ال، ارتىنا قالدىرعان ادەبي مۇرالارى سان بۋىن ۇرپاقتىڭ يگىلىگىنە اينالادى. قالامگەردىڭ ونەردەگى ءومىرى ادەبيەت پەن تەاتردا ءالى كۇنگە جالعاسىپ جاتىر. جالعاسا بەرمەك.

سوڭىنا ولمەيتۇعىن ءسوز قالدىرعان قالامگەر تالاپتان احمەتجان قازاق وقىرماندارىمەن بىرگە ۋاقىتتى كوكتەي ءوتىپ، جاساي بەرمەك!

تومەندە قالامگەردىڭ دوسى انۋاربەك اۋەلبەك پەن قىزمەتتەس بولعان ىنىلەرى داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى مەن سايات قامشىگەردىڭ ەستەلىكتەرىن جاريالاپ وتىرمىز.

Abai.kz

 

مىڭ ءبىر مۇڭ مەن تالاپتان

ادامدار ارتىندا ۇرپاعىن قالدىرۋى مۇمكىن، جۇرەكتەن شىققان تۋىندىلارىن قالدىرۋى مۇمكىن. جازۋشى-دراماتۋرگ تالاپتان احمەتجان بولسا، وسىلارمەن بىرگە ءوزىنىڭ وزگەشە مىنەزىن دە قالدىرىپ كەتتى...

1-2 - سۋرەتتە: جازۋشى تالاپتان احمەتجان

3 - سۋرەتتە: تالاپتان احمەتجان جانە جازۋشى ءازىلحان نۇرشايىقوۆ

4 - سۋرەتتە: تالاپتان احمەتجان جانە جازۋشى اكىم تارازي

5-6 - سۋرەتتە: جازۋشى تالاپتان احمەتجان وتباسىمەن بىرگە

 

 

جازۋشى تالاپتان احمەتجاننىڭ  دۇنيەدەن وزعانىنا ءتورت جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. قالامگەرلەر مەن زامانداستارى ورتاسىندا سىيلى، سىرباز جان ەدى.

جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى. تالاپتان زەينوللاۇلىنىڭ كىسىگە مەيىرىمدى، اياۋلى بەينەسى زامانداستارىنىڭ جۇرەگىننەن، جادىنان وشپەيدى. ال، ارتىنا قالدىرعان ادەبي مۇرالارى سان بۋىن ۇرپاقتىڭ يگىلىگىنە اينالادى. قالامگەردىڭ ونەردەگى ءومىرى ادەبيەت پەن تەاتردا ءالى كۇنگە جالعاسىپ جاتىر. جالعاسا بەرمەك.

سوڭىنا ولمەيتۇعىن ءسوز قالدىرعان قالامگەر تالاپتان احمەتجان قازاق وقىرماندارىمەن بىرگە ۋاقىتتى كوكتەي ءوتىپ، جاساي بەرمەك!

تومەندە قالامگەردىڭ دوسى انۋاربەك اۋەلبەك پەن قىزمەتتەس بولعان ىنىلەرى داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى مەن سايات قامشىگەردىڭ ەستەلىكتەرىن جاريالاپ وتىرمىز.

Abai.kz

 

مىڭ ءبىر مۇڭ مەن تالاپتان

ادامدار ارتىندا ۇرپاعىن قالدىرۋى مۇمكىن، جۇرەكتەن شىققان تۋىندىلارىن قالدىرۋى مۇمكىن. جازۋشى-دراماتۋرگ تالاپتان احمەتجان بولسا، وسىلارمەن بىرگە ءوزىنىڭ وزگەشە مىنەزىن دە قالدىرىپ كەتتى...

ءومىر. جول. تاعدىر. ادام مەن ادامدى جولىقتىراتىن دا، تابىستىراتىن دا، قيماي قوشتاستىراتىن دا وسىلار بولسا كەرەك. جەر باسىپ جۇرگەن بارشا جان-نىڭ ەنشىسىنە تيەتىن وسى ءۇش نارسە ءار ادامنىڭ وزىندىك بەينەسىن سومداپ شىعارادى. كۇنى كەشە ارامىزدا جۇرگەن تالاپتان دوسىمنىڭ تابيعاتى قان- داي ەدى؟ ونى جاقىن ارالاسىپ جۇرگەن كىسىلەردىڭ ءبارى بىردەي تاني الدى ما؟ جازۋشى تالاپتاندى تانۋ، بالكىم، كەيىنگى كۇندەردىڭ ەنشىسى بولار، سول ارقى-  لى ونىڭ ورنىن تولتىرۋعا دا بولاتىن شىعار. ال دوس تالاپتاننىڭ ورنىن تولتىرۋ مۇمكىن بە؟ ءاي، قايدام... مەن ءبىر عانا نارسەنى بىلەمىن، جانىڭا نۇر سىيلاعانداي بولىپ تۇراتىن ونىڭ جايدارلى ءجۇزى ەشقاشان كومەسكىلەنبەيدى. كەرىسىنشە، ارادا ۋاقىت وتكەن سايىن ول اجارلانىپ، شۋاقتانا تۇسەدى. وعان مەنىڭ تالاپتان ءتىرى جۇرگەننىڭ وزىندە كوزىم جەتكەندەي ەدى.

كوڭىلىنە قىلاۋداي  كىر تۇسپەگەن ونىڭ تازا نيەتى ادامدى وزىنە تارتىپ تۇرا- تىن. ەكەۋمىز ەگىز قوزىداي بولىپ ءتورت-بەس جىل بىرگە جۇردىك. جۇمىسقا بىرگە باراتىنبىز، بىرگە ىستەيتىنبىز. كەش قارايا جاياۋلاتىپ-جالپىلاتىپ ۇيگە بىرگە قايتاتىنبىز. كوبىنە، نە ونىڭ ۇيىنە، نە ءبىزدىڭ ۇيگە بارىپ ءتۇن ۇزاق انگىمە- دۇكەن قۇرىپ وتىرىپ الاتىنبىز. ول كەزدەرى ەكەۋمىزدىڭ جىرىمىز دا، سىرى- مىز دا ءبىر ەدى. بىرگە قينالدىق، بىرگە تالپىندىق، بىرگە تويلادىق. الماتىدان باسپانا بۇيىرار ءتۇرى بايقالماعان سوڭ، قالا شەتىندەگى ەن دالادان ەنشى ءتيىپ، جارىماعان جالاقىمىزعا «جامان» ءۇي سالىپ الدىق. بالا-شاعانىڭ باسى بار، يتتەن سۇيەك قارىزدار بولىپ ءجۇرىپ، سول كۇندەردىڭ وزىندە كۇلىپ وتتىك.

تىستەگەنى الداسپان،

جايداق ءمىنىپ جىر-اتىن.

ءۇستى-باسىن شاڭ باسقان

اداسىپ ءجۇر ءبىر اقىن، - دەپ جۇرگەن ۋاقىتتار ەدى ول.

الدىندا، بىرگە قىزمەت ىستەيتىن جازۋشى-جۋرناليست دوسىمىز جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ ءبىر قارىنداسىنىڭ ۇيىندە ۋاقىتشا تۇرىپ جۇرگەن تالاپتان جيعان-تەرگەن بار قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءبىرىنشى الماتىداعى سوڭعى پاتەرلەردىڭ بىرىندە تۇرىپ جاتقان مەنىڭ ۇيىمە اكەلىپ جيناستىرىپ جۇرگەن. ەكى كەشتىڭ اراسىندا اسقار التاي ەكەۋى ۇلكەن كولىك جالداپ كەلىپ، ۇشەۋلەپ اق تەر-كوك تەر بولىپ تيەگەنىمىز ەسىمدە.

الماتىدان شىققان بۇكىل «ب.ۋ» ەسىك-تەرەزە، اعاش-پاعاش - ءبارى ءبىزدىڭ سالعان باسپانالارىمىزدىڭ نەگىزىن قالاپ جاتتى. بۇل كەز ءبىز ءۇشىن اۋىر جىلدار بولدى، بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيتىن «شاڭىراق» ءبىزدىڭ اۋىلىمىز بولاتىن. وسىنشا ۇلكەن قالاعا سىيماي، ايدالادا ەكەۋمىز عانا تۇرىپ جاتقانداي اسەردە بولاتىنبىز. بىراق بىزگە كەلىپ-كەتىپ جاتاتىن دوستار از ەمەس ەدى. ەلگە تانى- مال اقىن-جازۋشىلارعا اينالعان دوس-جاراندارىمىزدىڭ ارقايسىسى ءبىر كەلىپ كەتكەننىڭ وزىندە جىلدىق ازىق جيناپ العانداي قۋاناتىنبىز. «شاڭىراققا» ءبىزدىڭ دوس جىگىتتەرىمىز - قورعانبەك امانجول، اۋباكىر قايران، زەينوللا اباجان، نۇرلان ماۋكەنۇلى، قايرات الىمبەك، جاڭابەك شاعاتاي، مارالتاي رايىمبەكۇلى، ءجۇسىپ ەرعاليۇلى، تاعى باسقا ءوز بيىك، ءوز ۇستانىمدارى بار ارىپتەستەرىمىز قوناق بولىپ كەلگەن سايىن ءبىر جاساپ قالۋشى ەك. ويتكەنى، ءبىزدىڭ اۋىلىمىزعا كەلەتىن اۆتوبۋس تا، كولىك تە جوق ەدى. «جازعان قۇلدا شارشاۋ جوق» دەپ ىڭىلداپ قويىپ، تالاپتان ەكەۋمىزدىڭ سوناۋ ۇلكەن الماتى كانالى جاقتان رىسقۇلوۆ كوشەسىنە دەيىن جاياۋ جۇرەتىن كەزدەرىمىز ەدى. كۇنىنە ون بەس شاقىرىمداي جول ءجۇرىپ جۇمىس ىستەپ جۇرسەك تە، ەڭسەمىز ءتۇسىپ كورمەپتى. بىراق، كىم ءبىلسىن، جاستىق جالىنىمىزدىڭ جارتىسى سول جولدىڭ جيەگىندە شاڭعا كومىلىپ قالعان دا بولار. ۋاقىت كوپ نارسەنى ۇرلايدى، «تام سالعاننىڭ تامتىعى قالمايتىنى» تاعى بار. ءبىزدىڭ كۇش جىگەرىمىزدىڭ كوبى «شاڭىراقتىڭ» شاڭىمەن ارالاسىپ كەتكەندەي كورىنەدى. بىراق ءتاۋباشىل جان-دارمىز عوي، كەيىن تالاپتان سول كۇندەردىڭ ءوزىن ۇلكەن ساعىنىشپەن ايتىپ، اڭگىمەلەپ جۇرەتىن.

ەكەۋمىز «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمىزدە، مارقۇم ورالحان بوكەي كوپ جاعداي جاسادى. «انىباربەك (مەنى وسىلاي اتايتىن) پەن تالاپتانعا تيمەڭدەر، ىزدەمەڭدەر. ولار ءۇي سالىپ جاتىر. اسارعا بارىپ، كومەكتەسىپ تۇرىڭدار!» دەپ قويىپ، ماتەريالدىق كومەك جازدىرىپ بەرەتىن. ءتىپتى، بىردە ەكەۋمىزگە «سپيسانيەگە» شىعارىپ، ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى تۇراتىن ەكى-ەكىدەن كىشكەنتاي شكافتار بەرگىزدىرگەنى بار. «ءاي، تالاپتان، سەندەردە نە بار دەيسىڭدەر، مىنالارعا كىتاپتارىڭدى، كيىمدەرىڭدى سالىپ قويارسىڭدار. ءبىزدىڭ قولدان كەلەتىنى ازىرگە وسى عانا» دەپ قوياتىن. رەداكتسيانىڭ ەسكى مۇلكى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قازىنا ەدى، شىنىندا. ەكەۋمىز سول كۇنى-اق كولىك جالداپ، جەلكەمىز كادىمگىدەي كۇجىرەيىپ، ۇيگە يسپان جيھازىن اپارعانداي قۋاندىق.

ءسويتىپ جۇرگەن تالاپتانىما ءبىر كۇنى قالادان ءۇي بەرىلىپ، كوشىپ كەتتى. ارينە، قاتتى قۋاندىق. «بىزگە دە سەنىڭ جولىڭدى بەرسىن!» دەپ ىرىمداپ، جاڭا ۇيىنە بارىپ ريزا مەن بالالاردى قۇتتىقتاپ، ءماز بولىپ قالدىق. بىراق، بارلىق قى- زىعىمىز تالاپتانمەن كەتىپ قالعانداي، «شاڭىراق» جىم-جىرت بولدى دا قال- دى. مەن ءۇشىن ءالى دە سولاي بولىپ ءجۇر. تالاپتان كەتكەلى قۇتىمنان ايىرىل- عانداي، قۋىس كەۋدە جانعا اينالىپ قالا بەرگەندەي بولدىم. ءتىپتى، قالاعا شىعۋدىڭ وزىنە جۇرەگىم داۋالاماي، جۇمىستى تاستاپ جاتىپ العان كەزدەرىم دە بار ەدى.

ەلۋ گرامم جالعاسىپ ءبىر-بىرىنە،

ۇقساس كۇندەر قول بۇلعايدى كۇنىگە.

تالاپتان دا كوشىپ كەتىپ مەن جاقتان،

جالعىزدىعىم جەتكەلى ءجۇر تۇبىمە، - دەگەن شۋماعى بار ولەندەرىم سول جىلداردىڭ مۇڭدى كۇندەرىنىڭ بەلگىسى بولىپ قالدى. تالاپتان ونى كەيىنىرەك گازەتتەن وقىعان بولاتىن.

اينالايىن، تالاپتان مەنىڭ جان-دۇنيەمدى جاقسى تۇسىنەتىن. قاشان كورسەم، مەنىڭ جاعدايىمدى كوپ سۇراپ، قۇدايدان تىلەك تىلەپ وتىراتىن. مەن «حابار» تەلەارناسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ جانىنان «ادەبيەت ايدىنى» گازەتى شىعا باستايتىن بولىپ، مەنى وزىمەن بىرگە قايتادان قىزمەت ەتۋگە شاقىرعان ەدى. دوستىڭ كوڭىلىن قالدىرعىم كەلمەدى. ونىڭ ۇستىنە «جازۋشىلار وداعى ءوزىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەلى جاتىر. بالكىم، ءۇيدىڭ رەتى دە بولىپ قالار» دەگەن ءسوزى پەندەشىلىك ءۇمىتىمدى وياتقانىن دا جاسىرا المايمىن. جازۋشىلار وداعىندا قايتادان بىرگە جۇرگەن سوڭ، ارامىز ءتىپتى دە ۇزىلمەگەندەي بولىپ كەتىپ ەدى. بىراق، كوپ ۇزاماي مەنىڭ قۋ تىرلىكتىڭ تاۋقىمەتىمەن باسقا جاققا اۋىسىپ كەتۋىمە تۋرا كەلدى.

قولىڭا قالام ۇستاپ جۇرگەن سوڭ، ىشكى سەزىمدەرىڭدى، بەيمالىم دۇنيەگە زارىق-تىرعان ساعىنىشىڭدى تۇرتپەكتەپ جازىپ قالعىڭ كەلەتىنى بار ەمەس پە. سونداي ءساتتىڭ بىرىندە جازىلعان «جاردىڭ باسى» دەگەن جىرىمدى ءبىر توپ ولەڭدەرىم-مەن قوسىپ، تالاپتاننىڭ ەلەكتروندى پوشتاسىنا سالىپ جىبەردىم. كوپ ۇزاماي «ادەبيەت ايدىنى» گازەتىندە جىبەرگەن ولەڭدەرىم جارىققا شىقتى. بىراق، ءوزى تۋرالى جىردى گازەت بەتىنە بەرمەگەندى ءجون ساناعان شىعار، ول ونىڭ وزىندە قالىپ قويعان ەدى. بۇل ولەڭ تاياۋدا جارىققا شىققان «جانىڭمەن جاز سىرىڭ- دى» اتتى كىتابىمدا بار.

ۇمىتپاسام، ءساۋىر ايىنىڭ اياعى ما دەيمىن، قالتا تەلەفونىم شىر ەتە قالىپ، ار جاعىنان اقىن دوسىم داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى ءۇن قاتتى. حال-جاعدايدى سۇراسقان سوڭ، ول «تاكەڭ سىرقاتتانىپ قالىپ، ءسوۆميننىڭ اۋرۋحاناسىندا جاتىر» دەگەن ەدى. مەنىڭ ويىمدا ەشتەڭە جوق، «تاكەڭنىڭ كوكتەم كەلگەندە، كۇز كەلگەندە سۋىقتاپ قالا بەرەتىنى بار ەدى عوي. دۇرىستاپ ەمدەلىپ الايىن دەگەن شىعار، ايتقانىڭ جاقسى بولدى. حال-جاعدايىن سۇرايىن» دەپ، ىلە-شالا تالاپتانعا قوڭىراۋ شالدىم. اقجارقىن داۋسى تۇك بولماعانداي، ءۇي-ءىشىمنىڭ جاعدايىن سۇراپ، جۇمىسىم تۋرالى سۇراستىرىپ، ءبىراز اڭگىمەلەستىك. مەن ءسوز اراسىندا داۋلەتبەككە ايتقانىمدى ايتىپ ەدىم، ول: «سەن دۇرىس ايتپاپسىڭ. «تالاپتاننىڭ كوكتەم-كۇزدە قۇس كەلىپ، قۇس قايتقاندا اۋىرىپ قالاتىنى بار ەدى» دەۋىڭ كەرەك ەدى» دەپ، ءسوز اياعىن كۇلكىگە اينالدىرىپ جىبەردى. ءبىز اقىن نۇرجان قۋانتايۇلى ەكەۋمىزدىڭ بارايىن دەپ جاتقانىمىزدى ايتىپ ەدىم، «مەن انە-مىنە شىعايىن دەپ جاتىرمىن، اۋرە بولماي-اق قويىڭدار» دەگەن. سودان كەيىن ونىمەن تاعى ءبىر-ەكى رەت تەلەفون ارقىلى سويلەستىم. «الماتى اقشامىنىڭ» ەلەكتروندى پوشتاسىنا گازەتىمىزدىڭ باس رەداكتورى قالي سارسەنبايدىڭ ايتۋىمەن تالاپتان «مۇڭ» اتتى اڭگىمەسى مەن سۋرەتتەرىن سالىپ جىبەرگەن ەكەن، ول سول مەزەتتە گازەتكە شىقتى.

ودان كەيىن مەن تالاپتانمەن قوشتاسۋعا ءبىر-اق باردىم. بۇل اۋىر قوشتاسۋ ەدى. ونى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتىنداعى ماڭگىلىك اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋشىلاردىڭ اراسىندا از ۋاقىت قانا بولدىم دا، شىدا- ماي جىلدام كەتىپ قالدىم. توپىراق سالۋعا بارا المادىم... كوڭىلىمدى سودان بەرى مىڭ ءبىر مۇڭ باسقانداي بولىپ ءجۇرمىن. جانىڭا جانى جاقىن ادامنان ايىرىلۋ قيىننىڭ قيىنى عوي، كەۋدەم قايتادان قاڭىراپ بوس قالعان سياقتى. ول تۋرالى ايتا بەرگىم كەلەدى، ايتا بەرگىم كەلەدى. ءبىزدىڭ بىرگە جۇرگەن كەز- دەرىمىزدەن قالعان ەستەلىك كوپ قوي، شىركىن. ەندىگى جەردە كوڭىلگە سونى مەدەۋ ەتۋدەن باسقا ەشتەڭە قالماعانداي. ءومىر عوي بۇل...

 

جاردىڭ باسى

مەن قوسىلام، دومبىرا تالاپتاندا،

ازداپ اۋىز تيگەن سوڭ شاراپتارعا،

قايتاتىنبىز قىر اسىپ جاياۋلاتىپ،

ادام ءىزى تۇسپەگەن الاپتاردا.

شالقامىزدان جاتامىز قاراپ ايعا،

ول ءبىز جاققا قاراي ما، قاراماي ما،

جۇمىسىمىز جوق وندا، بادىكتەنىپ،

ايتىسامىز، ىرگەمىز جار اندايدا.

ايعا قاراپ شاعامىز مۇڭىمىزدى،

بىرەۋ بىلسە كۇلەر اۋ مۇنىمىزدى.

اپپاق قاردا، سىرەسكەن سارى ايازدا

تارتقىلايمىز تىزەگە تونىمىزدى.

تەرەڭ سايدا سۋىق سۋ سىلدىراعان،

وزەن بويى تىك جار ەدى قۇلدىراعان.

ءتۇن جارىمى. كۇن سۋىق. ءان سالامىز،

كوتەرەمىز كوڭىلدى تۇنجىراعان.

قولىمىزدا دومبىرا كەزەك-كەزەك

كۇمبىرلەتە شەرتەمىز كەزەپ-كەزەپ.

ءاربىر سوزگە ءزىل باتپان جۇك ارتامىز،

ول ءوزى ءبىر سويلەيتىن كەز ەكشەلەپ.

كوز ۇشىندا ءبىر-ءبىر ءۇي سالىنباعان،

ءجون دە شىعار ول كۇندى ساعىنباعان.

ءۇيدىڭ ءىشى دالاداي ازىنايدى،

ۇيىقتاپ جاتىر سول جەردە جارىڭ، بالاڭ.

جىرلاعاننان باسقا تۇك قالماعانداي،

ءۇمىت الدان كۇتەتىن الداعانداي.

بار كۇدىكتى ءبىر سەرپىپ تاستاۋشى ەدىك،

ىرىققا اكەپ سىرىقتى جالعاعانداي.

تۋعان كۇنىم ەدى ول، ءبىز جىراقتا،

تويلاپ ءجۇرمىز كوڭىلدى تۇنجىراتپاي.

الدەنەگە الاڭبىز، كىم بىلەدى،

نەنى ىزدەپ جاتىرمىز، كىمدى تاپپاي؟

بارا جاتسا دا بەتتەن سۋىق قارىپ،

قىزاتىنبىز ءبىز قايتا سۋىپ بارىپ.

بىرىمىزگە-ءبىرىمىز سەپ بوپ ءجۇرىپ،

جۇرەكتەردىڭ جىلۋىن سۋىتپادىق.

سودان بەرى تىرلىكتە قارقىن باسىم،

تالاي رەت قار الدى قاردىڭ باسىن.

تاۋ جاعالاپ تالاپتان كەتىپ قالدى،

جالعىز قالدىم جاعالاپ جاردىڭ باسىن.

انۋاربەك اۋەلبەك

 

ءولىمى دە ۇلگى جاقسىنىڭ

2005-2009 جىلدار اراسىندا 5 جىل بويى ول كىسىمەن ءبىر مەكەمەدە قىزمەتتەس بولدىم. «ادەبيەت ايدىنى» گازەتىنىڭ اشىلعان كۇنىنەن باستاپ، «جابىلعان» كۇنىنە دەيىن وسى گازەتتىڭ ىستىعى مەن سۋىعىنا بىرگە كۇيدىك، بىرگە توڭدىق. اسىرەسە بۇل جاۋاپكەرشىلىك بىزدەن گورى قازاقستان جازۋشىلار وداعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، گازەتتىڭ باس رەداكتورى تالاپتان احمەتجانعا سالماعىنىڭ اۋىر سەزىلگەنى راس. وداقتاعى ءوتىپ جاتاتىن سان الۋان شارالار، الماتى، استانادان اسىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى جيىندار، كونفەرەنتسيالار بولىپ جاتادى. وعان بارۋ، ءسوز سويلەۋ، ودان كەلە قالسا، ءارتۇرلى جۇمىستارمەن كەلىپ جاتاتىن قالامگەرلەرمەن پىكىرلەسۋ، ولاردىڭ ءسوزىن تىڭداۋ، ءتيىستى جاۋابىن بەرۋ، اكەلگەن ماتەريالدارىن قابىلداۋ. ال، رەداكتسيا ىشىندەگى باسشىلىق جۇمىسى... بىرىنەن سوڭ ءبىرى كۇتىپ تۇراتىن... جالپى تىنىم بولماۋشى ەدى. ول كىسىنىڭ وتباسىلىق ءومىرى مەن جەكە شىعارماشىلىق قۇپياسىن اسا بىلە بەرمەيمىن، الايدا مەنىڭ بايقاعانىم، وسى جىلدار ىشىندە ول كىسىنىڭ قالامىنان «قاراتورعاي» ورال، وسكەمەن تەاترلارىندا، «ەكى جۇرەك»، «تازشا بالا»، ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى جاس وسپىرىمدەر مەن جاستار تەاترىندا، «سۇلۋ مەن سۋرەتشى» م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىندا قويىلدى. تاكەڭ ءوز بويىنداعى قايسار قاجىر-قايراتىن، شىعارماشىلىق شەبەرلىگىن ساحنالىق ەڭبەكتەرىنە ارنادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ۇلكەن تابىستارعا قول جەتكىزىپ، ەڭبەگى جارقىرادى. رەجيسسەر نۇرقانات جاقىپباەۆ قويعان «سۇلۋ مەن سۋرەتشى» وتە ءبىر سۇلۋ شىعارما، شىنايى ونەر تۋىندىسى. ول قازىردە كورەرمەنى كوپ، جاستاردىڭ كوزايىمىنا اينالعان شوقتاي جانىپ تۇرعان قويىلىم.

كەزەكتى ءبىر اڭگىمە ۇستىندە: «ءبىراز اڭگىمە، حيكايات، پەسا جازدىم، ول ەڭبەگىمە  لايىقتى باعا دا الدىم. ەندى ءبىر روماننىڭ سيۋجەتى دايار، باستالۋىنان شەشىمىنە دەيىن جادىمدا تۇر. قانداي تاسىلمەن جازاتىنىمدى دا ويلاپ قويدىم، تەك وتىرا الماي ءجۇرمىن» - دەپ ايتىپ ەدى. سول كەسەك دۇنيە قولعا الىندى ما، جوق پا؟ ول جاعى بىزگە بەيمالىم. مۇمكىن سول جاڭا رومانىن باستاي الماعان بولۋ كەرەك، وعان سەبەپ، قول بايلاعان شارۋاسى شاشىنان كوپ بولدى. ال، ونىڭ ارعى جاعىندا دىمكاس دەنساۋلىعى ىلعي دا سىر بەرىپ اۋىرىپ قالا بەرۋشى ەدى. سوندا دا ۇزاق جاتىپ، ءۇزىلدى-كەسىلدى ەمدەلۋگە نازار اۋدارعان جوق. قاتتى قينالىپ كەتكەندە عانا دوقتىرعا بارماسا، جۇمىستان قالا بەرۋدى دە جانى سۇيمەيتىن.  «ىستەگىسى كەلمەيتىن كىسىدەن، جاۋاپكەرشىلىگى جوق ادامنان جۇمىس ءوزى قاشادى. ال، ۇياتى بار ادامدى جۇمىس ىزدەپ كەلىپ، ءوزى تابادى» - دەۋشى ەدى.

كەيدە ويلايمىن، ەڭ بولماسا ەكى-ءۇش ايعا جۇمىستان بوساپ، الگى جازباق بولعان رومانىن باستاعاندا ءبىتىرىپ كەتەر ەدى دەپ. وندا نە ايتقىسى كەلدى ەكەن؟ ول جاعى بىزگە سىرلى قالپىندا تاكەڭمەن بىرگە و دۇنيەگە سىرعىدى... سەبەبى، تاكەڭ، مۇندا اعاسى نۇرلان ءورازاليندى جالعىزسىراتقىسى كەلمەدى، سول اسىل اعانىڭ قاشاندا قاسىنان تابىلدى. «ادەبيەت ايدىنىن» قۇلازىتقىسى كەلمەدى. كەمەنىڭ كاپيتانىنداي ىلعي دا بيىكتەن قاراپ تۇردى. سونىڭ ءبارى دەنساۋلىققا كەرى اسەر ەتپەي قويعان جوق. تۋرا كەلگەن اجالعا ەشكىم اراشا بولماسى بەلگىلى، دەسە دە، سەبەبى كوپ بولدى-اۋ!

تالاپتان احمەتجان رەداكتور بولىپ تۇرعان كەزدەردە گازەتتە نە وزگەشەلىكتەر بولدى؟ - دەگەن سۇراۋعا اركىم ءار ءتۇرلى جاۋاپ بەرەر، مەن ءوزىم ول كىسىنىڭ جانىندا جۇرگەندىكتەن كوزىم جەتكەندەرىن سانامالاپ كورەيىن.

1. «ادەبيەت ايدىنى» قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءۇنى، ايدىنداعى اق جەلكەنى بولدى. ول تۇستا «قازاق ادەبيەتى»، «جۇلدىز»، «پروستور» سەكىلدى باسىلىمداردىڭ باسقا مەكەمەنىڭ قۇزىرىندا وداققا باعىنباي كەتكەن كەزى ەدى. «ادەبيەت ايدىنى» اقيقات ايناسىن جۇرتقا جاريا ەتتى. شىندىقتىڭ شىرايىن اشتى. سوڭعى ناتيجە: «ايدىن»  قايىق سەكىلدى «قازاق ادەبيەتىن» ارعى جاعادان بەرگى جاعاعا ارقالاپ وتكىزدى دە، ءوز ميسسياسىن ورىنداپ، تاريحي بورىشىن اداقتاپ «قازاق ادەبيەتى» دەگەن قارا ارباعا تاڭىلىپ (قازىر قوسىمشا رەتىنلە «قازاق ادەبيەتىندە» جالعاسىپ جاتىر) الىستارعا جول الدى.

2. «ادەبيەت ايدىنى» ەسىگى اشىق وقىرمانعا ەتەنە جاقىن، اۆتورلارعا ەركىن جانە بۇكپەسىز جىلىشىرايلى گازەت بولدى. ول ەشكىمدى الالامايتىن، بار قازاققا ءبىر قازاقتاي كوز سالىپ، قۇلاق قوياتىن ىزگى قاسيەتىن كورسەتتى. ونى ءتورت جىلعى تىگىندىنى پاراقتاعان وقىرمان بىردەن بايقايدى. جالپى گازەت ۇلت رۋحىن تۋ ەتۋ پوزيتسياسىنان اينىمادى.

3. جاستارمەن قويان-قولتىق قىزمەت ەتە ءبىلدى. ۋنيۆەرسيتەت اۋديتورياسىنداعى ستۋدەنت شىعارماشىلىعىنان تارتىپ، ەڭبەگىن ەلگە قالاي جەتكىزۋدىڭ جولىن تاپپاي جۇرگەن جاس تالانتتاردى تاني ءبىلدى، تاعدىرىنا از دا بولسا وڭ ىقپالىن تيگىزۋگە كومەك قولىن سوزدى. ارينە، وزگە باسىلىمدار دا قاراپ قالعان جوق. دەگەنمەن «ادەبيەت ايدىنىنا» جاس قالامگەرلەر ۇيىرسەك بولدى. جانە ولار وزىنە قاناعاتتانعان جاۋاپتارىن ەركىن وتىرىپ الدى عوي دەپ ويلايمىن.

كەشەگى سارىاۋىز بالاپان، بۇگىنگى اقپاراتتىڭ سايىپقىراندارى، اقىن، جازۋشى بولىپ جۇرگەن ءبىر شوعىر تەبىندى، تەگەۋرىندى قالامگەرلەردىڭ ءسات ساپارى وسى ارادان باستالىپ ەدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى.

4. گازەتىمىزدىڭ مىندەتى يماندىلىقتى ناسيحاتتاۋ بولماسا دا، ءار ايداعى ءتورت سانىنىڭ بىرىندە مۇسىلماندىقتى ءتۇيىن ەتكەن كەمىندە ءبىر ماتەريال شىعىپ وتىردى. اشىق تسەنزۋرا، قاتاڭ شەكتەۋ بولماسا دا، زاڭ ارقىلى بەكىتىلگەن زايىرلى مەملەكەتتە ءبىر ءدىندى ايتا بەرۋ دە ايىپ سانالاتىنى شىندىق. دەيتۇرعانمەن، قازاق حالقى مۇسىلمان، ونىڭ ۇستىنە ءدىني بوستاندىق قۇقى تاعى بار، ەندەشە، يسلام تۋرالى ايتۋعا تولىق مۇمكىندىك بار دەگەن ءسوز.

كەيبىر گازەتتەر جىل بويى يمان تۋرالى ءبىر اۋىز جىلى ءسوز جازباي جۇرگەندە «ادەبيەت ايدىنى» ونداعان ماتەريال جاريالاپ، وقىرماندارى مەن قالامگەرلەر اراسىندا جاڭالىق الىپ كەلدى. جۇرەك تازالىعى ارقىلى اقيقاتتىڭ اۋىلىن ىزدەيتىن ىزگىلىكتىڭ رۋحىن جەتكىزىپ وتىردى.

بۇلاردى جىكتەپ-ناقتاپ جازىپ وتىرعانىم - گازەت ايتەۋىر كوپ گازەتتىڭ ءبىرى بولمادى، ونىڭ ۇجىمى ۇيىمشىل، قىزمەتكەرلەرى باۋىرمال، ءبىر-ءبىرىنىڭ قۋانىشىنا دا، جۇبانىشىنا دا ورتاق بولىپ ءجۇردى. حالال داستارحاندار جايىلىپ، «قايىرلى بولسىن!» ايتۋ داستۇرگە اينالعان بولاتىن. وسىنىڭ بارىنە ۇيتقى بولىپ تاكەڭ تۇرۋشى ەدى. رەداكتورىمىز رۇحسات ەتكەندىكتەن، ءوزى دەم بەرىپ جولعا قويعاندىقتان، ءبىزدىڭ ۇجىمنان سونداي كوركەم مىنەز، كوڭىلدى ورتا قالىپتاستى. «جاقسىنىڭ شاراپاتى» دەگەن وسى شىعار.

سول ادەتىمىز بويىنشا 16 جەلتوقسانداعى تالاپتان احمەتجاننىڭ تۋعان كۇنىن بيىل دا اتاپ ءوتىپ، ول كىسىگە قۇران باعىشتادىق. وكىنىشتىسى سول: بەتپە-بەت وتىرىپ تىلەك ايتۋدىڭ ورنىنا، رۋحىمەن سىرلاسىپ، اقىرەتىنە جاقسىلىق تىلەپ دۇعا باعىشتادىق. قازىر «ادەبيەت ايدىنى» مەكەمەسى تاراتىلعانىمەن، ونىڭ ورنىندا قۇرىلعان «ان ارىس» باسپاسى جۇمىس ىستەپ جالعاسىپ كەلەدى. جالپى جۇرەكتەگى «ايدىن» سۋالعان جوق. ىلعي دا حابارلاسىپ، سويلەسىپ، باس قوسىپ تۇرامىز. رەداكتورىمىز ءالى دە تالاپتان احمەتجان.

گازەت بولعان سوڭ، قاربالاستىق، قايناعان قىزۋ جۇمىس ءجۇرىپ جاتاتىن. بىردە بەلگىلى ءبىر ءدىن تاقىرىبىنداعى سۇحباتتا «بىزدەر قاجىلىققا باراتىن ازاماتتارعا بارلىق ءىس-امالداردى ۇيرەتەمىز» دەگەن ءسوز، ءبولىم رەداكتورىنىڭ قولىنان وتكەندە «بىزدەر قاجىلىققا باراتىن ازاماتتارعا بارلىق عيبادات (دۇرىس ەدى) امالداردى ۇيرەتەمىز» بولىپ وزگەرتىلەدى. ال، تەرۋشىگە بارىپ، ونان كوررەكتوردان وتكەندە الگى ءسوز «بىزدەر قاجىلىققا باراتىن ازاماتتارعا بارلىق عايبات (ورەسكەل قاتە) امالداردى ۇيرەتەمىز» بولىپ وزگەرىپ كەتەدى. ونى ۇستىنەن قاراعان كەزەكشى رەداكتور بايقاماي قالىپ، بايقاسا دا تۇسىنبەي قالىپ، گازەتكە شىعىپ كەتتى. ەرتەسىندەگى جاعداي بەلگىلى، شۋ باستالدى. ءبىرى - عيبادات - ساۋاپشىلىق، ىزگى امال، اللاعا جاقىنداۋدىڭ جولى. ەندى ءبىرى - عايبات - بارىپ تۇرعان كۇنا، سىرتىنان سويلەۋ، وسەك، جالا، ارانداتۋ سەكىلدى تەرىس ادەت. اللا الدىندا ايىپقا باتۋ، ۇياتقا قالۋ كۇناھار بولۋ. ۇندەستىگى جاقىن بولعانىمەن، ءبىر-ءبىرىنىڭ ءانتونيمى. رەداكتسياعا تەلەفون قوڭىراۋلارى ءتۇسىپ جاتتى. مەكەمەدە شۇعىل جينالىس اشىلدى. ءىس باسىندا مەن جۇرگەندىكتەن، ءارى تالاپتان احمەتجاننىڭ ورىنباسارى بولعان سوڭ، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءبىر باسى ماعان دا ءتيدى. قارسىلىقسىز قابىلدادىم. ونىڭ ۇستىنە ءدىن تۋرالى ماتەريالداردى دايارلاپ بەرىپ جۇرگەندىكتەن، موينىما الدىم. كەلەسى نومەردە تۇزەتۋ ەنگىزىپ، قازاقستان مۇسىلماندارىنان كەشىرىم سۇرادىق. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم - سول جولى تاكەڭ مەنى وڭاشا شاقىرىپ: «داۋلەتبەك، مىنە، ابايسىزدىقتان ۇلكەن قاتەلىككە ۇرىندىق. بۇدان بىلاي ءدىن تاقىرىبىنا بايقاپ بارساق، ءتىپتى قويا تۇرامىز با؟» - دەدى. مەن ول كىسىگە: «تاكە، قاتەلىك جىبەرۋىمىز ۇيات بولدى، ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەردىڭ اراسىندا ءالى دە «عيبادات» پەن «عايباتتى» اجىراتا المايتىندار بار. مۇنىڭ ءوزى تۇتاس ۇلتىمىزدىڭ ورتاق اۋرۋى. ياعني، يماننان الىس، ءدىني ساۋاتى تومەن. قاتەلىك بولدى ەكەن دەپ، كىدىرۋدىڭ ورنىنا قايتا يماندىلىقتى ناسيحاتتايتىن تانىمدىق ماتەريالداردى كوبەيتەيىك. جۇرت قالاي ويلاسا دا مەيلى، ەڭ باستىسى - اللاعا دەگەن نيەتىمىز ءتۇزۋ. العان بەتىمىزدەن قايتپايىق. ءسىز رەداكتور بولعان كەزدەگى گازەت بەتى تۋرا جولدى جەتكىزۋگە ارنالسا، ول ۇلكەن مارتەبە» - دەگەن مازمۇندا ويىمدى اشىق ايتتىم.

تاكەڭ ەكەۋمىز وسى ويعا توقتاپ، اراعا بىرنەشە نومەر سالىپ جىبەرىپ، ءداستۇرلى يماندىلىق تاقىرىبىن جالعاستىرا بەردىك. وسىنىڭ ءوزىن اللانى سۇيگەن اق كوڭىل ازاماتتىڭ ىزگى امالى دەپ بىلەمىن. ول ءۇشىن اللا تاعالا ساۋاپشىلىق ەتەرى ءسوزسىز. مەنشە ارتىنان توقتاۋسىز باراتىن امالداردىڭ ءبىرى وسى بولۋ كەرەك.

بىرگە ىستەگەن كەزدەردە تاكەڭنىڭ ماعان جانە مەنىڭ قاتارىمداعى ازاماتتارعا جاساعان وڭدى ىقپالى، ءتالىم-تاربيەسى، ۇستازدىقتىڭ ءۇنسىز ونەگەسى ءاردايىم الدىمىزدان شىعىپ، ءوز اسەرىن تيگىزىپ وتىراتىن. كىشكەنە عانا الاقانداي حابار-وشار جازۋدان، كولەمدى ماقالاعا دەيىن ول كىسىنىڭ قىراعى كوزى، قيسىندى قالامىنان تاسا قالماۋشى ەدى. ايعاي-اتتان،  قىرىپ-جويۋ اتىمەن بولمايتىن. اقىرىن عانا كورسەتۋشى ەدى. ءبارىن كوزىمەن، بىرەر اۋىز قونىمدى سوزىمەن ءبىلدىرىپ وتىراتىن. سوندىقتان دا ول كىسىنىڭ قاراماعىندا جۇمىس ىستەگەندەر وشىگىپ كەتۋدىڭ ورنىنا، قيماي، قينالىپ قوشتاساتىن، ءارى ۋاقىت وتە كەلە ءجيى كەلىپ تۇراتىن.

تاكەڭ موينىنا العان مىندەتتى ءوزى ورىنداپ شىعاتىن. الدە ءبىر باستىقتار سەكىلدى قول استىنداعىلارعا يتەرە سالىپ، سىرعىتا وتكىزىپ، سۇيرەپ سالىپ قورازدانىپ وتىرۋدى بىلمەيتىن. ءوزىنىڭ تاستاي تىندىرىمدى جۇمىسى ارقىلى كورىنىپ وتىراتىن. جانە ونىسىنا ەشكىمنەن اقى دا سۇرامايتىن. اۋىرىپ جۇرگەن كەزىنىڭ وزىندە «التىن قالام» سەرياسىمەن شىققان م.اۋەزوۆتىڭ ءبىر تومدىعىنا قۇراستىرۋشى رەداكتور بولىپ، ءاربىر بەتىنە دەيىن قولىن قويىپ، قاداعالاپ تۇزەتىپ، ءۇتىر، نۇكتەسىنە دەيىن نازار اۋدارىپ باسپاعا وتكىزدى. تۇرىك ويشىلى، يسلامتانۋشى عالىم فەتحۋللاھ گۇلەننىڭ «بايان» كىتابىنىڭ قازاقشا اۋدارماسىنا رەداكتور بولىپ، ءدىني تاقىرىپتا ساۋاپتى جۇمىس اتقاردى. سول كىتاپ قازىر وقىرمانداردىڭ ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن ەڭبەگىنە، اقىن-جازۋشىلاردىڭ جان ازىعىنا اينالدى. ماعان سوڭعى تاپسىرماسى: جۇسىپبەك ايتماۋىتوۆتىڭ «قارتقوجا» رومانىنىڭ رەداكتسياسىن قاراپ شىعۋىمدى جانە عابيدەن ءمۇستافيننىڭ «كوزكورگەن» رومانىنىڭ قۇراستىرۋشى رەداكتورى بولۋدى تاپسىردى. ءوز الىمشە ورىندادىم عوي دەپ ويلايمىن. 2009 جىلى تامىز ايىندا جازۋشىلار وداعى تاراپىنان تۇركياعا باراتىن دەلەگاتسيانىڭ قۇرامىنا ول كىسى مەنى دە قوستى. ءبىز 8 كۇن ءجۇرىپ، الماتىعا ورالعان كۇننىڭ تۇنىندە تالاپتان اعا باقي دۇنيەگە اتتانىپتى. ونى بىلەتىن كۇللى قازاق بالاسى ول كىسىنى كەڭسايداعى ماڭگىلىك مەكەنىنە شىعارىپ سالۋعا تۋرا كەلدى.

قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا ءجۇرىپ، ءبىراز ىستەرگە كۋا بولدىم. ءومىر بولعان سوڭ، توي-دۋمان، ءولىم-ءجىتىم الما كەزەك. باقيلىق بولعان اعالار مەن اپالاردىڭ ءبىرازىنىڭ قوشتاسۋى وداقتىڭ ادەبيەتشىلەر ۇيىندە وتەلىپ جاتتى... سوندا كەيبىرەۋلەرى ءراسىم ءۇشىن اتقارىلىپ جاتقان شارالار ەكەنىن دە بايقايتىن ەدىم. ويتكەنى كوڭىل ايتا كەلگەن كىسىلەردى بىلاي قويعاندا،  مارقۇم بولعان ادامنىڭ جاقىندارىنىڭ كوزىنەن دە جاس تامباۋشى ەدى. ال تالاپتان اعانىڭ قازاسى ونى بىلەتىندەردىڭ دەنىن شىن قايعىرتتى، ەزىلتتى، ەگىلتتى، جاناردان جاس پارلاتتى. جۇرەكتى تولقىتىپ، قيماستىق سەزىمگە بولەدى... تاكەڭ اتاعا - بالا، اعاعا - ءىنى، ىنىگە - شىنايى اعا بولا بىلگەن پەندەلىك دۇنيەنىڭ زاتتىق ماتەريالىنا ەمەس، ادامداردىڭ رۋحانيات الەمىنە قىزمەت ەتكەن ازامات ەدى. پايعامبارىمىز مۇحامەدتىڭ (س.ع.س.) كوركەم مىنەزىنە بارىنشا مۇراگەر بولا وتىرىپ، ادامدارعا قىزمەت ەتتى.  جۇرەكتەرگە جىلۋ تاراتتى. سوندىقتان دا: «كوتەرگەن تۋىڭ جىعىلماي،

جاقسى ءولىپسىڭ ياپىرماي» - دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، جاقسى ءومىر سۇرە بىلگەن، بەينەتتى شىعارماشىلىعى ارقىلى مول ونەر تۋىندىسىن ارتىنا قالدىرىپ، جارىق دۇنيەمەن دە جاقسىلاپ قوشتاسا بىلگەن، ومىرىمەن عانا ەمەس، ولىمىمەن دە ونەگە كورسەتىپ كەتكەن ساناۋلىلاردىڭ ساپىندا.

«عۇمىرىڭ قىسقا بولسا دا،

جۇرتىڭا شاشتىڭ نۇرىڭدى.

ۇيرەتىپ كەتتىڭ بارشاعا،

ءومىردى قالاي ءسۇرۋدى» - دەپ اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت جىرعا قوسقانداي، «ءبىز وتىرىك ايتا بىلەمىز. ال ول ايتپايتىن. ايتا دا المايتىن» - دەپ دوسى باۋىرجان ومارۇلى جازعانداي ايتۋلى ازامات ەدى. وعان بەس جىل بىرگە جۇمىس ىستەگەندە كوزىم انىق جەتكەنىن ايتقىم كەلەدى. سول سەبەپتى ول كىسى دۇنيەدەن وتكەندە مەن دە شاعىن عانا جىر تولعاپ ەدىم. سول شۋماقتارمەن ءسوزىمدى اياقتايىن:

بىلىنگەن جۇرتقا ءبىر بەتپەن،

ءومىرى جايناپ نۇرلى وتكەن.

دارحان دالامىز سياقتى،

كوز الدىمىزدا تۇر كوكتەم.

كۇندەرىن بوسقا وزدىرىپ،

وتپەگەن استە دۇرمەكپەن.

وزگەنىڭ جانىن جارالاپ،

كەزى جوق كوڭىل كىرلەتكەن.

ارداقتى بولعان تىرلىكتە،

قينالماي ءومىر سۇرمەك كەڭ.

اجالى جەتسە اللاھتان،

شىعارار ەلى قۇرمەتپەن.

بولسىن دەپ جانىڭ ءجانناتتا،

توپىراق سالار ءبىر كەتپەن.

جۇرەككە ۇيىپ يمانى،

امالى سەرىك بىرگە وتكەن.

ءولىمى دە ۇلگى جاقسىنىڭ،

ەرتە مە، كەش پە ءبىر جەتكەن...

 

داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى،

اقىن، قازاقستان جازۋشىلار

وداعىنىڭ مۇشەسى

ءساۋىر، 2010 جىل

 

 

كوڭىلدەردىڭ كوپىرى

عۇمىرىندا ۋاقىتىن ماعىنالى دا ءماندى وتكىزەتىن ادامدار بار. ولار ءار ءساتىنىڭ، ءار سەكۋندىنىڭ قادىرىن ءبىلىپ، ۇلكەن كۇش-قايراتپەن، قاجىرمەن ەڭبەك ەتىپ، ۇنەمى شىعارماشىلىق ىزدەنىستە جۇرەدى. سونىمەن قاتار قانداي كۇندەردى باستارىنان كەشىرسە دە، قۋانسا دا، قينالىپ، مۇڭايسا دا، قىزمەتتە مەرەيى ءوسىپ، جوعارىلاسا دا، بولماسا قاراپايىم جاي قىزمەتكەر بولىپ قالسا دا وزگەرمەيتىن، ۇمىتسىزدىككە سالىنباي، تەك العا قاراي تالپىنىپ، بىرقالىپتى كۇيمەن، كوڭىلمەن جۇرەتىن جاندار ارامىزدا از بولسا دا، بار. قۋانىپ، شاتتانعاندا اسىپ-تاسىپ كەتپەيتىن، قايعى مەن قيىندىقتار باسىنا تونگەندە اسىپ-ساسپايتىن، قاشان كورسەڭ دە ءبىر مىنەزىنەن اينىمايتىن سونداي ادامدار كوپكە ۇلگى.

وسىنداي بىرقالىپتى ءومىر سۇرگەن جاقسى جاننىڭ ءبىرى جازۋشى، دراماتۋرگ، ۇلاعاتتى ازامات مارقۇم تالاپتان احمەتجان ەدى. بويىندا ادامگەرشىلىگى مول، پاراساتتى جاننىڭ جۇرەگى جۇمساق، كوڭىلى ساحاراداي كەڭ بولاتىن.

تالاپتان اعامەن مەن ستۋدەنت كەزىمدە تانىستىم. اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جۇرگەنىمدە ول كىسى «پاراسات» جۋرنالىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ەدى. جۋرنالعا مەنىڭ ولەڭدەرىمدى بىرنەشە رەت باستى. باس رەداكتور باققوجا مۇقايدى ىزدەپ بارعاندا قاليحان ىسقاقتىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ، ءامىرحان بالقىبەكتىڭ جاڭا ولەڭدەرىن ەستىپ، ءبىر مارقايىپ، كوڭىلىمىز كوتەرىلىپ قايتۋشى ەدىك. سول كەزدەردە تالاپتان احمەتجان ۇنەمى جۇمىس ۇستىندە، قىزۋ ەڭبەك ۇستىندە بولاتىن. سويلەگەندە مەيىرىمىن توگە، كۇلىمسىرەپ تۇراتىن، سەنىڭ بارلىق سوزدەرىڭدى بايىبىنا جەتىپ، سوڭىنا دەيىن تىڭداي الاتىن ادامعا قىزىعا قاراۋشى ەدىم...

كۇندەردىڭ كۇنىندە مەن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا ادەبي كەڭەسشى بولىپ قىزمەتكە كەلدىم. تالاپتان اعا توراعانىڭ ورىنباسارى ەكەن. جازۋشىلار وداعىنان «ادەبيەت ايدىنى» دەگەن ادەبي گازەت اشىلىپ، باس رەداكتورى بولىپ تالاپتان احمەتجان تاعايىندالدى. ول كىسى ەندى ەكى جۇمىستى دا قوسا اتقاراتىن بولدى.

تالاپتان اعا جازۋشىلار وداعىنىڭ بارلىق جۇمىستارىنا اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن كىرىسكەنىن كوزىم كوردى. توراعامىز نۇرلان ءورازاليننىڭ تىنىسى، ءىنىسى بولا ءبىلدى. توراعانىڭ بەرگەن تاپسىرمالارىن ۇلكەن ىجداعاتپەن ورىندايتىن. بىزگە تاپسىرما، جۇمىس بەرگەندە الدىمەن ونى ءتۇسىندىرىپ، ءجون سىلتەپ، سودان كەيىن اسىقپاي وتىرىپ پىكىرىمىزدى سۇرايتىن. تاپسىرمانى ورىنداعان، ورىنداماعانىمىزدى قاداعالاپ، جۇمىستى تالاپ ەتەتىن. جۇمىستا وتە تالاپشىل بولدى. ءوزى دە سول بيىكتەن تابىلدى، باسقادان دا سونى تالاپ ەتتى.

بىردە مەن كەزەكتى جۇمىس بارىسىندا باستىقتاردىڭ بىرىنەن ءسوز ەستىدىم. باسىمنان ءسوز اسىرمايتىن «اساۋ» شاعىم. قىزبالىقپەن مەن دە بىردەڭەلەر ايتىپ قالدىم، بىلەم...

ەرتەڭىندە تالاپتان اعا مەنى بولمەسىنە شاقىرىپ، باسشىلارعا ولاي سويلەۋدىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن، جۇمىس بارىسىندا ونداي-ونداي ماسەلە بولىپ تۇراتىنىن، ەل سىيلايتىن ادامدارعا قۇرمەتپەن قاراۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىردى. «ءالى-جاسسىڭ عوي، ءالى تالاي جەرلەردەن وتەسىڭ، سول كەزدە ءبىلۋىڭ ءتيىستى نارسەلەر»، - دەگەنى ءالى كۇنگە كوكەيىمدە، جادىمدا. ماعان ونداي اعالىق اقىلىن ايتاتىن ادامنان اينالايىن... ماعان جۇمىسقا ۋاقىتىندا كەلىپ، ۋاقىتىندا قايتۋدى ۇيرەتكەن، ايتقان ءسوزدى ورىنداۋ كەرەك ەكەنىن، ال ورىنداي المايتىن ءىستى جاۋاپكەرشىلىگىڭە الماۋ كەرەك ەكەنىن دە وسى اعام ۇيرەتكەن بولاتىن.

«ادەبيەت ايدىنى» گازەتى ءبىراز جىل شىعىپ، كەيىن وداققا «قازاق ادەبيەتى» گازەتى قايتىپ كەلگەن سوڭ، قوسىلىپ كەتتى. «ادەبيەت ايدىنى» گازەتى وتكەن تاريحقا، مۇراعاتقا كوپ ءمان بەردى. ۇمىتىلا باستاعان فوتوسۋرەتتەر، ۇلى تۇلعالاردىڭ جاساعان باياندامالارى مەن ماقالالارى جاس ۇرپاقپەن قايتا قاۋىشتى. نۇرلان اعامەن بىرلەسىپ تالاپتان اعا گازەتتى وتە جوعارى دەڭگەيدە شىعاردى. گازەت رەداكتسياسىنا قىزمەتكەرلەردى دە جاقسى تاڭداپ الدى. جاراس سارسەك، المات ءيسادىل، داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى، دالەلبەك باتىر، كەنجەعازى ايتجۇمانۇلى سياقتى ازاماتتار بار قاجىر-قايراتتارىمەن ەڭبەك ەتتى. باس رەداكتوردىڭ بويىنداعى جىلىلىق پەن مەيىرىم، كوركەم مىنەز بۇل جىگىتتەردىڭ بويىنان دا كورىنىس بەردى. اقىن-جازۋشىلاردىڭ بارلىعى بۇل گازەتتىڭ رەداكتسياسىنان ريزا بولىپ، جەلپىنىپ شىعاتىنىن، كوتەرىڭكى كوڭىلمەن قايتاتىنىن كوزىم كوردى. تالاپتان اعا دا، قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرى دە اداممەن سويلەسىپ، قارىم-قاتىناس جاساي الاتىن، كىسىنىڭ جان دۇنيەسىن ايتپاي تۇسىنەتىن جاندار ەدى. بۇگىندە تالاپتان اعامىز ارامىزدا جوق، بىراق «ادەبيەت ايدىنىنىڭ» ۇلكەن مەكتەبىنەن وتكەن باسقا جىگىتتەردىڭ بارلىعى ءار سالادا ەڭبەك ەتىپ، ابىروي بيىگىنەن كورىنىپ كەلەدى.

«ادەبيەت ايدىنى» گازەتىنە اقىن سەرىكجان قاجي ەكەۋىمىز دە كومەكتەستىك. جازۋشىلار وداعىنان شىعاتىن گازەت بولعاندىقتان، ءبىز دە ماتەريالدار ۇيىمداستىرىپ، سۇحباتتار الىپ، كەزەكشىلىكتەردى اتقاردىق. تالاپتان اعا مەنىڭ قاسىم قايسەنوۆ پەن مارفۋعا ايتحوجينامەن، ايگۇل يمانباەۆامەن ارالاسۋىما جول اشتى. وسىنداي ادامداردان سۇحبات الۋدى تاپسىراتىن. سۇحبات الۋ بارىسىندا ول جاندارمەن ارامىز جاقىندايتىن، ءبىرىمىز اكە، ءبىرىمىز بالا بولىپ، ءبىرىمىز انا، ءبىرىمىز ۇل بولىپ، ءبىرىمىز زامانداس، ءبىرىمىز دوس بولىپ كەتەتىن ەدىك. مىنە، تالاپتان احمەتجان وسىنداي ادامداردىڭ جاقىنداۋىنا اسەر ەتىپ، كوڭىلدەردىڭ كوپىرى بولىپ جۇرەتىن.

ءبىر كۇنى مەنى تالاپتان اعا جۇمىس كابينەتىنە شاقىردى. كىرسەم، ءبىر اپاي وتىر الدىندا. تانىستىردى. اپاي دەگەنىم جامبىل اتىنداعى جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى قۇماروۆا شاراينا فايزۋللاقىزى ەكەن. مەنى اپايعا «قازىرگى جاس اقىنداردىڭ مىقتىلارىنىڭ ءبىرى» دەپ وسىرىڭكىرەپ ايتىپ تانىستىردى. سول كۇنى ماعان ەندى وسىدان بىلاي سەن وسى كىتاپحاناعا كومەكتەسىپ تۇراسىڭ، «شابىت» دەگەن جاس اقىندار كلۋبىنا جەتەكشى بولاسىڭ، وداقتىڭ اتىنان كىتاپحانامەن بايلانىس جاسايتىن جاۋاپتى ادام بولاسىڭ دەپ تاپسىردى. سودان باستاپ بىرنەشە جىلداردان بەرى مەن ول كىتاپحانامەن ەتەنە تىعىز قارىم-قاتىناستامىن. كوپتەگەن جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ ول كىتاپحانادا كىتاپتارىنىڭ تۇساۋكەسەرلەرى، شىعارماشىلىق كەش، كەزدەسۋلەرى ءوتتى. كىتاپحانانىڭ «شابىت» كلۋبى كوپتەگەن جاس تالانتتاردىڭ جارقىراپ كورىنۋىنە مۇرىندىق بولدى. كلۋبتىڭ جۇمىسى بۇگىندە دە قارقىندى تۇردە دامىپ كەلەدى.

مىنە، تالاپتان احمەتجان وسىنداي ىرگەلى ىستەردىڭ ۇيىتقىسى، باستاماشىسى بولدى. ادامدار مەن ادامداردىڭ اراسىن جالعايتىن التىن جەلى ەدى.

تالاپتان اعا ومىردەن ەرتە اتتانىپ كەتتى. وتىرىك ايتپايتىن، شىنشىل، ادىلەتشىل، ەڭبەكقور دارىن يەسى ورتاسىنا سىيلى بولاتىن. اۋىرعانىن كوپ ەشكىمگە سەزدىرمەدى. جايدارى، جايساڭ كۇيىندە ءومىر ءسۇردى، سول قالپىندا باقيعا دا اتتاندى.

جانىڭىز ءجانناتتا بولسىن، ارداقتى اعا! اللا ۇرپاقتارىڭىزعا باقىتتى دا ۇزاق عۇمىر بەرسىن!

سايات قامشىگەر،

اقىن، «سەرپەر» جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى.

Abai.kz