دىنمۇحامەدايازبەكوۆ.قازاقتىلدى باق-تىڭ قازىرگى احۋالى – قاۋىپتى قۇبىلىس
مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجين مەن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحامەتتىڭ نازارىنا!
اقش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ريچارد نيكسون ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە بيۋدجەت شىعىندارى تۋرالى سويلەگەن سوزىندە «اقپارات پەن ۇگىت-ناسيحاتقا جۇمسالعان 1 دوللار قارۋ جۇيەسىن قۇرۋعا جۇمسالعان 10 دوللاردان الدەقايدا تابىستى، قارۋعا كەتكەن شىعىن سول مەرزىمدە ىسكە جاراتىلىپ ۇلگەرەتىن بولسا، شىعىن كەتىرگەن اقپارات ءسات سايىن، ساعات سايىن جۇمىس ىستەي بەرەدى» دەگەن ەدى. بۇگىندە ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس سول اقپارات سوعىسى كەيپىندە ءجۇرىپ جاتىر. سول سەبەپتى، ءاربىر مەملەكەت اسكەري سالادان گورى، اقپاراتتىق قۋاتتارىن، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتەرىن بارىنشا نىعايتۋدا. ماسەلەن، رف پرەزيدەنتى ۆ.پۋتين وسىدان ءبىر اي بۇرىنشەت ەلدەردەگى ءورىستىلدى باق-تاردى دامىتۋعا ۇكىمەتكە تاپسىرما جۇكتەدى. وندا بيىلدىڭ وزىندە ءورىستىلدى باق-تى قولداۋعا رەسەيلىك بيۋدجەتتەن 70,4 ملرد. رۋبل بولىنگەنىن «يزۆەستيا» گازەتى قۋانا جاريالادى. سونداي-اق، بۇل قارجىنىڭ ءبىر بولىگى «رۋسسكي يازىك» اتتى ارنايى فەدەرالدىق باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا شەت ەلدەردەگى ورىستىلدىلەرگە دەمەۋشىلىك جاساۋ بولىپ تابىلادى.
اقپاراتتىق سوعىستىڭ الەمدىك كورىنىسى
مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجين مەن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحامەتتىڭ نازارىنا!
اقش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ريچارد نيكسون ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە بيۋدجەت شىعىندارى تۋرالى سويلەگەن سوزىندە «اقپارات پەن ۇگىت-ناسيحاتقا جۇمسالعان 1 دوللار قارۋ جۇيەسىن قۇرۋعا جۇمسالعان 10 دوللاردان الدەقايدا تابىستى، قارۋعا كەتكەن شىعىن سول مەرزىمدە ىسكە جاراتىلىپ ۇلگەرەتىن بولسا، شىعىن كەتىرگەن اقپارات ءسات سايىن، ساعات سايىن جۇمىس ىستەي بەرەدى» دەگەن ەدى. بۇگىندە ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس سول اقپارات سوعىسى كەيپىندە ءجۇرىپ جاتىر. سول سەبەپتى، ءاربىر مەملەكەت اسكەري سالادان گورى، اقپاراتتىق قۋاتتارىن، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتەرىن بارىنشا نىعايتۋدا. ماسەلەن، رف پرەزيدەنتى ۆ.پۋتين وسىدان ءبىر اي بۇرىنشەت ەلدەردەگى ءورىستىلدى باق-تاردى دامىتۋعا ۇكىمەتكە تاپسىرما جۇكتەدى. وندا بيىلدىڭ وزىندە ءورىستىلدى باق-تى قولداۋعا رەسەيلىك بيۋدجەتتەن 70,4 ملرد. رۋبل بولىنگەنىن «يزۆەستيا» گازەتى قۋانا جاريالادى. سونداي-اق، بۇل قارجىنىڭ ءبىر بولىگى «رۋسسكي يازىك» اتتى ارنايى فەدەرالدىق باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا شەت ەلدەردەگى ورىستىلدىلەرگە دەمەۋشىلىك جاساۋ بولىپ تابىلادى.
اقپاراتتىق سوعىستىڭ الەمدىك كورىنىسى
اقپارات كىمنىڭ قولىندا بولسا، سول الەمدى بيلەيدى. سەبەبى، اقپارات ارقىلى كەز كەلگەن ەلدى قارۋسىز ساناسىن جاۋلاپ، ولتىرمەي جانىن الۋعا ابدەن بولادى. ءبىزدىڭ ءاربىرىمىز تۋىلعان كۇننەن باستاپ اقپاراتتىق توردىڭ قۇرساۋىنا ورالامىز. قوعام بار جەردە اقپاراتتىق شابۋىل ۇنەمى جاسالادى. ءبىر قاراعاندا، ەشبىر وزگەرiسسىز اقپارات سانامىزعا سىڭۋدە. الايدا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن قۇلاققا كىرىپ، ساناعا سىڭگەن اقپارات كىشىگىرىم قوعامدا، مەملەكەتتە، ءتىپتى تۇتاستاي الەمدە قارۋى جوق سوعىستىڭ ورشۋىنە سەبەپكەر بولاتىنىن سەزە بەرمەيمىز... اقپاراتتىق سوعىستىڭ باستى ماقساتى - قارسى جاقتى ءوز ىرقىنا ماجبۇرلەپ كوندىرۋ ارقىلى ءوز مۇددەسىنە سايكەس كەلەتىن ساياسي، ەكونوميكالىق، اسكەري، الەۋمەتتىك ۇتىسقا قول جەتكىزۋ. مۇنداي سوعىس مەملەكەتتەر، وداقتار، قوعامدىق، ەكونوميكالىق جانە اسكەري قۇرىلىمداردىڭ اراسىندا جۇرگىزىلەدى. اقپاراتتىق سوعىستى كەيبىر عالىمدار «پسيحولوگيالىق سوعىسپەن» دە تەڭەستىرىپ جاتادى. ەڭ قىزىعى، بۇل قارۋسىز مايداندا «كىمنىڭ جاۋ» ەكەنىن اجىراتۋ وتە قيىنعا تۇسەدى. پسيحولوگيالىق شارالار، ەلەكتروندىق سوعىس شارالارى، تەرىس اقپارات تاراتۋ مەن قارسى ۇگىت-ناسيحات شارالارى، قارسى ارەكەت ەتۋ مەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ شارالارى، تىكەلەي اقپاراتتىق شابۋىلدار مەملەكەتتەر مەن ءىرى دەرجاۆالار اراسىنداعى اقپاراتتىق تەكە تىرەستىڭ ورشۋىنە نەگىزگى سەبەپ بولادى. سونداي-اق، الىپقاشپا اڭگىمە، سەنىمسىز اقپارات، قاۋەسەت مۇنىڭ بارلىعى دا اقپاراتتىق تەرروريزمنىڭ بولشەگى رەتىندە تانىلادى.
الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى الەمدى بيلەۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق كەڭىستىگىن وتە جوعارى دەڭگەيگە كوتەردى. ماسەلەن، ءبىر عانا اقش-تىڭ CNN تەلەارنالارى جۇزدەگەن ەلدەردە اقپارات تاراتادى. ارينە، بۇل اقپارات قۇرالدارىنىڭ يدەولوگياسى «الەمدى بىرىكتىرىپ، تىنىشتىق ساقتاۋ» بولىپ تابىلعانىمەن اقش-تىڭ جەكە مۇددەسىنەن ءارى اسا المايدى. «CNN پلانەتانى جاھاندىق اۋىلعا اينالدىردى. ال ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى كورشىلەرگە اينالدىردى. جاھاندانۋدىڭ تەز جۇزەگە اسۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپ وسى تەلەكومپانيا» - دەپ جۋرناليست انگەلينا سيرينا سوناۋ 1996-جىلدىڭ وزىندە مالىمدەمە جاساعان بولاتىن.ودان كەيىن ونداعان جىل وتكەنىن ەسكەرسەك، بۇگىنگى الەم كىمنىڭ قۇرساۋىندا ەكەنى ءمالىم بولادى. شىن مانىندە، جاھاندانۋ جاڭاشىلدىعىمەن قوسا تۇتاس ۇلتتى جۇتىپ جىبەرۋگە بار وزگە دە شوۆينيستىك پيعىلىمەن كورىنىس تاپتى. اقپاراتتىق شابۋىل ارقىلى اقش ەندى دامىپ جاتقان ەلدەردىڭ مادەني ازعىنداۋىنا، ۇلتتىق رۋحتارىن جوعالتۋعا، سالت-داستۇرلەرىن ۇمىتۋعا ت.ب. تەرىس ارەكەتتەردىڭ جۇزەگە اسۋ ساياساتىن جۇرگىزدى.
سوڭعى جىلدارى جەر بەتىندەگى ءىرىلى-ۇساقتى مەملەكەتتەر اراسىندا قاقتىعىستار مەن شيەلەنىستەر كوبەيىپ كەتتى. سولاردىڭ ىشىندەگى يسلام مەن باتىس ەلدەرى اراسىندا اشىق اقپاراتتىق سوعىس جۇرگىزىلىپ جاتقاندىعىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ماسەلەن، قىرىق ءبىر جىلدان بەرى ەلدى باسقارىپ كەلە جاتقان مۋاممار كاددافيدى بيلىكتەن كەتسىن دەپ كوتەرىلىسكە شىققان ليۆيالىقتار الەم جۇرتشىلىعىن تاڭعالدىرعانى راس. شىنىندا، ليۆيانىڭ ەكونوميكالىق قۋاتى، حالقىنىڭ جاعدايى كەيبىر ەلدەرگە قاراعاندا الدەيقايدا جوعارى ەدى. مۇنداي ەلدە كوتەرىلىس بولاتىنىن ساياساتتانۋشىلار ءۇش ۇيىقتاسا دا تۇسىنە كىرگىزە الماعان. قاقتىعىس سالدارىنان 6 مىڭ ادام كوز جۇمدى. اقىرىندا ليۆيا كاددافيگە باعىناتىن باتىس پەن وپپوزيتسيانىڭ ىقپالىنداعى شىعىسقا ءبولىنىپ، ەكىگە جارىلدى جانە كاددافيدىڭ اياۋسىز ولىمىمەن اياقتالدى. ءتىپتى، كاددافيدىڭ ءولىمىن تىكەلەي ەفيردەن كورسەتىپ، ءبازبىر ءبىر الپاۋىت تەلەارنالار وزىنە ۇپاي جينادى. ليۆياداعى جاعداي دۇنيەجۇزىندە جاسىرىن اقپاراتتىق سوعىستىڭ ءجۇرىپ جاتقانىن اشكەرەلەپ بەردى. كوپتەگەن اقپاراتتىق جانە الەۋمەتتىك ينتەرنەت جەلىلەر ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى مالىمەت تاراتتى. الەم ليۆياعا قاتىستى اقپاراتتىق سوعىستىڭ «قۇربانى»، سونىمەن قاتار كورەرمەنى بولدى.
اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن قاپەرىنە ۇستاعان كاتارداعى «Al Jazeera» تەلەارناسى دا مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن الەمدىك تەلەارنالاردىڭ بىرىنە اينالدى. بۇگىنگى كۇنى بۇل تەلەارنا اقپاراتتىق سوعىستا ەشكىمگە، ءتىپتى اقش-تىڭ وزىنە دە دەس بەرمەي كەلەدى. ال، اقش اقپاراتتىق سوعىستا «Al Jazeera» اراب تەلەارناسىنان بولەك، قىتاي مەن رەسەيدەن دە ءباسى تومەندەپ جاتقانىن كەيبىر ساراپشى ماماندار ايتىپ ءجۇر. قىتايلار ءار ءتۇرلى تىلدە تاراتىلاتىن عالامدىق تەلەۆيزيالىق جەلى قۇرىپ جاتسا، ورىستار اعىلشىنتىلدى تەلەارنا اشىپ الدى. بۇل بۇگىنگى كۇندە اقش-تىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىكتە بەدەلى مەن ىقپالى ازايىپ بارا جاتقانىنىڭ انىق ايعاعى بولسا، ءبىر جاعىنان باسقا دا ەلدەردىڭ اقپاراتتىق ۇستەمدىككە جەتكىسى كەلەتىندىگىنىڭ دالەلى.
بىرنەشە جىل بۇرىنعى رەسەي مەن بەلارۋس اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك گاز جانجالىنان باستاۋ الىپ، سوڭى اقپاراتتىق سوعىسپەن اياقتالعان ەدى. بۇل جاعدايدى كورشىلەس ەلدەر تۇگىلى، باتىستىڭ اقپارات قۇرالدارىنىڭ وزدەرى جارىسا حابارلادى. كەدەندىك وداققا بىرەسە «كىرەمىن»، بىرەسە «كىرمەيمىن» دەپ دال بولىپ جۇرگەن بەلورۋسسيا باسشىسى لۋكاشەنكو سوڭىندا كەدەندىك كودەكستى راتيفيكاتسيالاعانىن، استانادا وتكەن ەۋرازەق-ءتىڭ مەملەكەتارالىق كەڭەسىنە قاتىساتىنىن مالىمدەدى. ءوز ەسەسىن جىبەرمەيتىن رەسەي ەرتەسىندە جاۋاپ رەتىندە نتۆ ارناسىنان لۋكاشەنكونىڭ باسقا قىرىنان كورسەتكەن «وكىل باتكا» ءفيلمىن كورسەتىپ، باسىلىمداردا سىننىڭ استىنا العان كوپتەگەن ماقالالار جاريالاندى. «باتكادا» ايانىپ قالسىن با، گرۋزيانىڭ پرەزيدەنتى سااكاشۆيليمەن بىرىگىپ، كرەملدىڭ دە ءبىراز قۇپيالارىن جالپاق جۇرتقا جايىپ جىبەردى. وسىلايشا «اقپاراتپەن اتىسىپ» جۇرگەن ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى تارتىس ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى. ونى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس.
ءبىر عانا مىسال، سوڭعى ون جىل كولەمىندە الەمدەگى وقيعالاردى كورسەتۋدە باق ءرولى ايتارلىقتاي ءوستى. بۇل ۇدەرىستەردىڭ بارلىعى الەمنىڭ اقپاراتتىق سالاعا ميلليونداپ قارجى قۇيىپ جاتقاندىعىن كورسەتەدى. اسىرەسە، جەرگىلىكتى سوعىستار مەن جانجالدار كەزىندە بىردەن كوزگە كورىنىپ تۇراتىن، سول جەردەن رەپورتاج جاساپ، وقيعانى ءوزىنىڭ مۇددەسىنە بۇراتىن باق قازىر دە ءارتۇرلى مەملەكەتتەردىڭ جەكە قولداۋىمەن كوبەيىپ كەتتى.ولار بۇرىنعى ۋاقىتتارعا قاراعاندا وقيعانى بولعان جەردەن جانە ءدال ۋاقىتىندا، حالىقتى قالاي سەندىرگىسى كەلسە، سولاي كورسەتە الدى. كوپ جاعدايدا اسكەري ناۋقان ۇرىس دالاسىنداعى تابىسىمەن ەمەس، الەمدىك باق-تىڭ ونى قالاي جەتكىزۋىمەن قورىتىندىلانىپ وتىردى. ماسەلەن، 2009 جىلعى قاڭتارداعى يزرايلدىكتەردىڭ گازا سەكتورىنداعى اسكەري وپەراتسياسى بارىسىندا بومبالار مەن زىمىرانداردىڭ كوزدەلگەن جەردەن ءمۇلت كەتۋى ەمەس، قورشاۋداعى قالادا قالىپ قويعان بي-بي-ءسيدىڭ جالعىز ءتىلشىسى ءالي ماكبۋلدىڭ قاي جەردە قانداي جارىلىس، قانداي قىرعىن بولعانىن كورسەتۋى ماڭىزدى بولدى. بۇل يزرايلدىكتەردى باسقىنشى ەكەندىكتەرىن كورسەتۋدىڭ، الەم جۇرتشىلىعىن وعان قارسى قويۋدىڭ، سول ارقىلى باسەكەلەستىكتەن كەتىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى.
اقپاراتتىق مايدان ءۇشىن تەك اسكەري جانجال عانا نەگىزگى تاقىرىپتىڭ وزەگى بولىپ قالمايدى. كەي جاعدايلاردا، جەرگىلىكتى اسكەري قاقتىعىستان گورى ۇلت باسشىسىنىڭ دەنساۋلىعى نەمەسە سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى داۋ-دامايدىڭ ءوزى ماڭىزى زور الەمدىك وقيعاعا اينالىپ كەتىپ جاتادى. اراقاشىقتىق، شەكارا دەگەن بوگەتتەردى بىلمەيتىن، كوپشىلىكتىڭ قولدانۋىنا وتە ىڭعايلى دۇيەجۇزىلىك عالامتور الەمدىك ماسەلەلەردى شەشۋدە باق-تىڭ ءرولىن بۇرىنعىدان دا كوتەرىپ جىبەردى. مۇنداي جاعدايدا، كەز-كەلگەن مەملەكەت اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى ءوزىنىڭ شەكاراسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنەن كەم كورمەۋى قاجەت ەكەنىن الەمدىك ساياساتتانۋشىلار قاپەرگە ىلەدى.
رەسەيدىڭ ەزگىسىندەگى قوعامدىق سانا
اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىك - بۇل اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىككە جەتۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى. بۇگىنگى اقپاراتتىق عاسىرىمىزدىڭ تالابى وسى بولىپ تۇر. الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك، وركەنيەتتى ەلدەردە ءار ەل ءوز اۋماعىنا سىرتتان تارالاتىن باق-تى مەملەكەت تۇرعىسىنان رەتتەپ وتىرادى. وزگە ەلدىك باق-تى 20 پايىزدىق شەكتەن اسىرمايدى. ەگەر، ودان اسسا مەملەكەتتىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرىلگەن بولىپ سانالادى. وسىنداي قاعيدالاردى ەسكەرگەنىمىزبەن، ءوزىمىزدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىكتى رەسەيلىك باسپاسوزگە بەرىپ قويۋىمىز مەملەكەتتىگىمىزدىڭ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن قاۋىپ توندىرەتىنى شىندىق.
قازاقستاندىق تەلەكورەرمەننىڭ 55 پايىزى رەسەي باق-ىڭ ىقپالىندا. ال، ەلىمىزدەگى باسىلىمداردى ساراپقا سالۋ تاۋەلسىزدىگىمىزدەن تۇڭىلۋگە الىپ كەلەدى. نەگە دەسەڭىز، ءورىستىلدى باسىلىمداردىڭ قاسىندا قازاقتىلدى باسىلىمدار تەڭىزدىڭ تامشىسىنداي... قاراپايىم عانا مىسال، ەلىمىزدەگى باق سانىنىڭ تەك قانا ورىس تىلىندە شىعاتىن ۇلەسى 35 %، ال تەك قانا قازاق تىلىندە تارالاتىن باق ۇلەسى 18%، ال، ەكى تىلدەگى كورسەتكىش 35 %-دى قۇرايدى. قالعان بولىگى باسقا ءتىلدى بولىپ كەلەدى. ال، بۇل ەسەپكە رەسەيدەن اعىلاتىن 5000-نان استام گازەت-جۋرنالداردى قوسى بەرىڭىز... رەسەيدىڭ «ترۋد»، «كومسومولسكايا پراۆدا»، «موسكوۆسكيە نوۆوستي»، «نوۆايا گازەتا»، «ايف» سياقتى باسىلىمدارى قازاقستاندىق قوسىمشا شىعارىپ، سول ارقىلى ءوز مۇددەلەرىن قورعاۋعا بارىن سالۋدا. ول ازداي قازاق تەلەكورەرمەندەرىنىڭ ساناسىن ۋلاپ جاتقان شەتەلدىك تەلەونىمدەردى ەفيرلەردەن ۇزبەي بەرىپ ءجۇرمىز. قازاقستاندىق «31-ارنا» اكتسياسىنىڭ 20 پايىزىن «ستس مەديانىڭ» قولىنا بەرىپ قويدىق. ودان وزگە ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزگە جات، بۇرىس تاربيەگە يتەرمەلەيتىن انايى باعدارلامالار مەن فيلمدەر جەتكىلىكتى.
قازاقستاندا كىم كىمنىڭ سويىلىن سوعادى دەگەن سۇراق كوپ ادامدى مازالايدى. بۇل اسىرەسە جەكەلەگەن دەپۋتاتتار مەن اقپارات قۇرالدارىنا قاتىستى كوپ ايتىلىپ كەلەدى. الدەقانداي ءبىر يدەولوگيالىق توپتاردىڭ قولشوقپارى بولىپ كەتكەندەردىڭ اتى اتالىپ، ءتۇسى تۇستەلمەگەنىمەن، مۇنداي جاعدايلاردىڭ بولىپ جاتقانى اقيقات. ساياساتتانۋشى مۇحيت اسانباي: «قازاقستاننىڭ مۇددەسىنە قارسى شىعاتىن جۋرناليستەر دە، ساراپشىسىماقتار دا جەتەدى. ءتىپتى، كوپ-كورىم اتى بار اكادەميالىق ۇيىمدار دا، پرەزيدەنتتىڭ اتىن جامىلىپ جۇرگەن ينستيتۋتتار دا بار. ال ول جەردە جۇمىس ىستەيتىن ادامداردىڭ بارلىعى دا رەسەيشىل، سەبەبى، باسشىلىعى رەسەيشىل» - دەگەنى بار. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ اقپاراتتىق قورعانسىزدىعىمىزدىڭ ناتيجەسى.
قازاقستاندا قازاقتىلدى باق قانا ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە الاڭدايدى. ءورىستىلدى باق-تارداعى ءورىستىلدى جۋرناليستەردىڭ ءبىرازى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرۋ بىلاي تۇرسىن، قايبىر جىلى ساۋالناما جۇرگىزگەندە 50%-دان استامى رەسەيدىڭ قۇرامىنا كىرگىسى كەلەتىندىكتەرىن قالاعان. بۇل نەنىڭ بەلگىسى؟ ارينە، ولاردىڭ باسىم بولىگى رەسيدىڭ مۇددەسىنە جۇمىس ىستەپ جاتقاندىقتىڭ بىردەن-ءبىر ايعاعى. ماسەلەن، بىردە-ءبىر ءورىستىلدى جۋرناليست كەدەندىك وداققا قارسى شىققان جوق. ال، قازاقتىلدى باق-تىڭ ءبارى دەرلىك وعان قارسى بولىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزگە، ەلدىگىمىزگە الاڭدادى. وسىلايشا قازاقتىلدى جانە ءورىستىلدى بولىپ بولىنەتىن اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىز ءوز ىشىنەن ءىرىپ جاتىر. باسقاسى باسقا، سوڭعى كەزدە سان ءتۇرلى بالەگە ۇشىراعان اقپارات كەڭىستىگىمىز قوعامعا كادىمگىدەي اپات ءتوندىرىپ وتىر دەسەك، قاتەلەسپەگەن بولار ەدىك. ويتكەنى، كوزگە كورىنبەيتىن «مىلتىقسىز مايدان» ءجۇرىپ جاتقانىن كوزى اشىق جانداردىڭ ءبارى بىلەدى.
كوپ رەتتە قازاقتىلدى باسىلىم مەن ءورىستىلدى باسىلىمداردىڭ قاندايدا ءبىر وقيعاعا بايلانىستى بەرگەن باعاسى دا ەكى ءتۇرلى بولىپ شىعادى. ولاردىڭ پىكىر قاراما-قايشىلىعى، كوزدەگەن مۇددەسى دە ەكى ءتۇرلى ەكەنى كوزگە ايقىن كورىنەدى. باق باسىلىمدارىنىڭ مازمۇنىنان ونى باسقارىپ وتىرعان جانداردىڭ، جۋرناليستەر ۇجىمىنىڭ ىشكى پيعىلىن، نيەتىن، ۇستانىپ وتىرعان ساياساتىن انىق بايقاۋعا بولادى. بۇل جەردە دۇرىس نارسەنى بۇرمالاۋ، ءجونسىز بايبالام سالۋدىڭ ورىن الىپ جاتاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. ەندى ءوز ىشىمىزدەگى ءورىستىلدى باسىلىمداردىڭ قاتارىنا تازا ورىستىق ساياساتپەن اينالىساتىن مىڭ سان رەسەيلىك باق-تاردى قوسىڭىز. وسىندايدا ساننىڭ ساپاعا اينالاتىنىن ەسكەرسەك، ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە قاۋىپ ءتونىپ تۇر. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىن جاۋلاپ العان ءورىستىلدى ءباسپاسوز بەن رەسەي باق-ى ۋلاپ-شۋلاپ از سان قازاق ءباسپاسوزىنىڭ ءۇنىن شىعارماي تاستايدى. بۇدان قازاق باسپاسوزىمەن بىرگە قازاق مۇددەسىنىڭ دە جەڭىلىس تاۋىپ جاتقان جايى بار.
سوڭعى كەزدەرى قازاقستاندىق كەيبىر جۋرناليستەر شەتەلدىك ۇيىمدارعا جۇمىس ىستەيدى دەگەن قاۋەسەت اقپاراتتار دا ەلىمىز دە ءورىپ ءجۇر. وسىدان بىرنەشە اي بۇرىن باس پروكۋراتۋرانىڭ جاساعان مالىمدەمەسى ەستىگەنىمىزدى دالەلدەي ءتۇستى. «ك+» تەلەارناسى، «ستان-تۆ»، «رەسپۋبليكا» ينتەرنەت-پورتالدارى ماتەريالدارىنىڭ، «رەسپۋبليكا»، «گولوس رەسپۋبليكي»، «ۆزگلياد» گازەتتەرىنىڭ تۇجىرىمدامالىق ءماتىنى الەۋمەتتىك ارازدىق قوزدىرۋعا باعىتتالعانىن، اقپاراتتارىندا مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىن ناسيحاتتاۋلار بار ەكەنى ءمالىم بولدى. ەندى بۇل باق-تىڭ ەلىمىز اۋماعىندا تاراتىلۋىنا تىيىم سالىنۋى مۇمكىن ەكەندىگى دە ەسكەرتىلگەن ەدى. بۇل جاعدايلار، راسىندا، ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ وتە تومەن دەڭگەيدە ەكەنىن كورسەتىپ بەردى.
عىلىمداعى جۇيەلىلىك تۇرعىدان قارايتىن بولساق، قازاق باق-نىڭ باسەكەگە قابىلەتسىزدىگى جالپى قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى مۇشكىل جاعدايىنان تۋىنداپ وتىر. كەز-كەلگەن مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ءتىلىنىڭ قوعامداعى احۋالى قانداي بولسا، ءباسپاسوزىنىڭ دارەجەسى سونداي بولادى. ەلىمىزدەگى شەشىم شىعاراتىن ساياسي باسشىلار نەگىزىنەن ءورىستىلدى باق دەرەكتەرىنە سۇيەنەدى. ءورىستىلدى گازەت-جۋرنالدار قازاق ۇلتىنا قاتىستى ماسەلەلەردى قوزعامايتىندىقتان، قازاقتىلدى حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجى، مۇددەسى قابىلدانعان شەشىمدەردە كورىنىس تاپپاي قالادى. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتىندە وتىرعان شەنەۋنىكتەر قازاقتىلدىلەردى كاسىبيلىكتەن جۇرداي دەپ سانايدى. مۇنىڭ ءوزى شەنەۋنىكتەرىمىزدىڭ رەسەيدىڭ اقپاراتتىق تورىنا قۇرسالعانىن بىلدىرەدى. دەگەنمەن، قازاق جۋرناليستەرىنىڭ باسىم بولىگى وتكىر ماتەريالدار جازۋعا قابىلەتسىز ەكەندىكتەرىن دە ەشكىم جوققا شىعارمايدى. بيلىك نە ايتسا، باسىن شۇلعي بەرەتىن كونبىستىك ءبىزدىڭ قازاق جۋرناليستەرىنە ءتان. ءوز ۇستانىمىن قورعاپ، مىنەز كورسەتە الماۋى دا قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ باعىن بايلاپ تۇر.
بۇگىندە ينتەرنەت جۋرناليستيكا ازاماتتىق جۋرناليستيكانىڭ بەلسەندىلىگىن تۋدىردى. بىراق، قازاق باسپاسوزىندە قالىپتاسقان مەكتەپتى، قالىپتاسقان كاسىبي بىلىكتىلىكتى قازاق ينتەرنەت جۋرناليستيكاسىندا دا قولدانۋىمىز كەرەك. ياعني، ءبىز ينتەرنەت جۋرناليستيكانىڭ كەڭ بەلەڭ العاندىعىن ەسكەرىپ، ونداعى اقپاراتتىق ارميامىزدى مىقتاپ نىعايتۋ ءۇشىن قازاق باسپاسوزىندەگى ءداستۇرلى مەكتەپتىڭ تاجىريبەسىن ينتەرنەت جۋرناليستيكانىڭ جاڭاشىلدىعىمەن ۇيلەستىرە بىلسەك نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. قازاق ءباسپاسوزى تۋرالى ءبىر سۇحباتىندا ەرلان قارين «قازاق ءباسپاسوزى ۇلتتىق پارتيانىڭ قىزمەتىن اتقارىپ كەلە جاتىر» دەپ ەدى. قازاق ءباسپاسوزىنىڭ سول پوزيتسياسى، سول ۇستانىمى، سول مازمۇنى ينتەرنەت جۋرناليستيكادان كورىنىس تاپسا، بۇل ۇلتتىق پارتيامىزدىڭ الەمدىك دەڭگەيدە تانىلۋىنا سەبەپ بولا الادى.
قازاقستاندىق ماسس-مەديا الاڭىنداعى قازاقتىلدى باق ۇسىنىپ جاتاتىن ۇلتتىق يدەيا «ەتنومادەني تۇجىرىمدامالارعا» جۇگىنەتىن بولسا، قازاقستاندىق يدەيانى جاقتاۋشى ءورىستىلدى باق «ساياسي-ازاماتتىق كوزقاراستاردى» نەگىزگە الادى. قازاقتىلدى جانە ءورىستىلدى باق اراسىنداعى قايشىلىق 2009 جىلى «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىن تالقىلاۋ كەزىندە ايقىن كورىنىس تاپتى. قىسقاسى، وتاندىق باق الاڭىندا «ۇلتتىق يدەيا» مەن «قازاقستاندىق يدەيا» اراسىندا ىشتەي قايشىلىق پەن ءوزارا باسەكەلەستىك بارىنا كوز جەتكىزۋ قيىن ەمەس. دەگەنمەن ۇلتتىق يدەيانىڭ گەنەراتورى - قازاقتىلدى باق. قازاقتىلدى باسىلىمداردىڭ اتاۋى ۇلتتىق سيمۆوليكالىق بولىپ كەلەدى. سوندىقتان، ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى، ەلدىگىمزدى قورعايتىن قازاقتىلدى باق ەكەنىنە ەشكىم شەك كەلتىرمەس. الايدا، سەنگەنىمىز ءورىستىلدى باق-تىڭ ەزگىسىندە ءجۇر.
اشىق داربازا نەمەسە قورعانسىز قامال
قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگى بۇرىننان رەسەيگە تاۋەلدى. ەلىمىزدەگى ءورىستىلدى جانە قازاقتىلدى اقپارات قۇرالدارىنىڭ سانىن سالىستىراتىن بولساق، ەكەۋىنىڭ ايىرماسى جەر مەن كوكتەي. دەگەنمەن، سوڭعى جىلدارى باسقا دا ەلدەر بىزگە كوز تىگىپ وتىر. بۇل ولاردىڭ بىزگە دەگەن اقپاراتتىق باسقىنشىلىعىنىڭ باستالايىن دەپ جاتقاندىعىن بىلدىرەدى. ماسەلەن، ەلىمىزگە جانە ورتالىق ازياعا كوز تاستاپ وتقان الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى - قىتاي.
بۇگىندە اسپان استى ەلى ورتالىق ازياعا (وا) اقپاراتتىق شابۋىل جوبالارىن جاساپ، ونى باستاماقشى بولىپ وتىر. قىتاي وزىنشە ءبىر الەم جانە ول اقش پەن ەۋروپا وكىلدەرى سياقتى، ءبىزدىڭ ەلدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىنە اسەر ەتۋ ءۇشىن رەسەي جانە بىزدەگى ءورىستىلدى باق-تىڭ ىقپالىنا جۇگىنبەيدى. قىتايدىڭ وزىندە 1,5 ميلليونعا جۋىق قانداستارىمىز بار. سوندىقتان، بۇل ەل قانداستارىمىز ارقىلى بىزگە قازاق تىلىندە اقپاراتتىق شابۋىل جاساۋعا مۇمكىندىگى بار. رەسەيدىڭ بۇگىنگى يدەولوگتارى قازاق جۇرتشىلىعىنىڭ قوعامدىق پىكىرى ماسكەۋدىڭ باقىلاۋىنان سىتىلىپ شىعىپ، اقش-تىڭ جانە باتىس ەۋروپانىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتەدى-اۋ دەپ قاۋىپتەنبەيدى. الايدا، ەلىمىزدەگى اقپاراتتىق كەڭىستىكتى باسقارىپ جاتقان رەسەي قىتايدىڭ بۇگىنگى قارقىنىنان سەسكەنىپ جاتقانىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى.
قازىر الەمدە ساياسي وزگەرىستەر كۇرت كوبەيۋدە. وڭتۇستىكتە يسلام الەمى، شىعىستا جاڭا يندۋستريالدى مەملەكەتتەرگە اينالعان ازيا مەملەكەتتەرى، ونىڭ ىشىندە، ەشكىمگە باعىنبايتىن قىتاي كۇش الىپ كەلەدى. بۇل ەكى ايماقتىڭ ەكەۋى دە باتىستىڭ باسەكەلەسى رەتىندە قالىپتاسۋدا. قازاقستان جانە جالپى ورتالىق ازيا ولاردىڭ ءوزارا جانە باتىستىق الەممەن قايشىلىققا ەنەتىن الاڭدارىنىڭ بىرىنە اينالدى. ال، قازاقستان وا-عى ەڭ ماڭىزدى مەملەكەت ەكەنىن ەسكەرسەك، رەسەيدىڭ، باتىس ەلدەرىنىڭ جانە قىتايدىڭ اقپاراتتىق سوعىس الاڭى ءبىزدىڭ ەل بولاتىنى كۇمانسىز. نەگە دەسەڭىز، ءبىزدىڭ ولارعا قارسى تۇرارداي اقپاراتتىقا ارميامىز جوق. داربازادان كەز كەلگەن ەل كىرىپ، قامالدى قالاعانىنشا باقىلاۋعا الۋدا. بۇل ءبىزدىڭ السىزدىگىمىز...
رەسەي تاكتيكالىق تۇرعىدان باتىسپەن باسەكەلەس بولعانىمەن، ستراگەتيالىق تۇرعىدان ولارمەن بىرىگىپ، بىزگە اقپاراتتىق شابۋىل ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. سوندىقتان، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا ءورىستىلدى اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ بۇرىنعىدان بەتەر قانات جايۋىنا، رەسەيلىك جانە جەرگىلىكتى باق قۇرىلىمدارىنىڭ وسىنداعى ىقپالىنىڭ ودان ءارى ارتا تۇسۋىنە جالعىز ماسكەۋ عانا ەمەس، ۆاشينگتون دا مەيلىنشە مۇددەلى. بۇل باعىتتا امەريكاندىقتار، بريتاندىقتار جانە ت.ب. سول سياقتىلار رەسەيلىكتەرمەن وداقتاسقان. ماسەلەن، ۇلىبريتانيالىق بي-بي-سي كورپوراتسياسىنىڭ جاقىندا قازاقستاندا قازاق تىلىندە حابار تاراتۋىن توقتاتىپ، ەسەسىنە ءبىزدىڭ ەلگە تەك ورىسشا حابار تاراتۋ جۇيەسىن ساقتاپ قالۋىن ايتۋعا بولادى. وسى ءجايتتىڭ وزىنەن كوپ نارسەنى اڭعارۋعا بولادى.
ەندى سىرتقى كۇشتەر قازاقتىلدى اقپاراتتىق كەڭىستىك تىنىسىنىڭ تارىلا بەرۋىنە قۋانباسا، قاپالانا قويماس. ولارعا كەرەگى - مادەني مۇددە ەمەس، ساياسي ماقساتتار. جانە جاي ماقساتتار ەمەس - گەوساياسي ماقساتتار. سوندىقتان كەيىنگى جىلدارى رەسەيدەگى باق قۇرىلىمدارىن قايتا بولىسكە سالىپ، ونداعى اقپاراتتىق كەڭىستىكتى ءوز ىڭعايىنا قاراي قايتا ءبولىپ الىپ شىققان كۇشتەر قازىر قازاقستاندا دا وسىعان ۇقساس وزگەرىستەر جاساۋعا كىرىسۋدە. باتىستاعى مەديا-بيزنەس ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى مەديا-كەڭىستىك ءۇشىن رەسەيلىك ارىپتەسىمەن تىكەلەي باسەكەلەستىككە تۇسپەيتىنىن تانىتتى. الايدا، قىتاي ءبىزدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدى قولعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن رەسەيمەن دە، باسقاسىمەن دە باقتالاسۋعا بار.
ماسكەۋدە امەريكاندىق «نيۋسۋيكتەن» باستاپ «بيزنەس ۋيككە» دەيىنگى اقش-تىڭ تالاي گازەت-جۋرنالى ورىس تىلىندە شىعادى. بۇنداي قۇبىلىس قازاقستانعا دا كەلۋى مۇمكىن. ارينە، قازاقتىلدى ەمەس، سول ءورىستىلدى نەگىزدە تارالادى. ورىس تىلىندە شىعاتىن امەريكالىق بۇل گازەت-جۋرنالداردىڭ باسىقاسىندا رەسەيلىك جانە قازاقستاندىق ءورىستىلدى جۋرناليستەر جۇرەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سولار وسىنى باسقارادى جانە جۇرگىزەدى. ال، ونى وقيتىن جانە ونداعى اقپاراتتارعا سەنەتىن، شىن مانىندە، قازاقتار بولادى. ونداي جوبا قازىردىڭ وزىندە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ارينە، اشىقتان-اشىق ەشتەڭە ايتىلمايدى جانە مويىندالمايدى. جاڭا ماقساتتاعى العاشقى قادامداردىڭ، العاشقى شارالاردىڭ ءبىرى - سول بي-بي-سي شاراسى. الىس بريتانيادا ورنالاسقان كورپوراتسيانىڭ تەك ءوز قۇرىلىمى اۋقىمىندا جاساعان از عانا وزگەرىسىنىڭ ناتيجەسىندە قازاقستانداعى باق كەڭىستىگىندە قازاقتىلدى جۋرناليستيكانىڭ پوزيتسياسى السىرەپ، ال ءورىستىلدى جۋرناليستيكانىڭ پوزيتسياسى بۇرىنعىدان بەتەر كۇشەيە تۇسپەك.
اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدى وسىلايشا كىم كورىنگەن پايدالانعىسى كەلەدى. ال، كەيبىرەۋلەرى (رەسەي) پايدالانىپ تا وتىر. ءبىز اقپاراتتىق ارميامىزدى تەز ارادا تىكتەپ ۇلگەرمەسەك، قازاققا ورتاق تىلدەن دە، مادەنيەتتەن دە ايرىلامىز. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ وسىنداي جاعدايعا تۇسكەنىمىزدى قالايتىن، وسىدان ءوز مۇددەسىن وربىتەتىن كۇشتەر بۇگىنگى تاڭدا جەتەرلىك. ءبىزدىڭ ءوز ءتىلىمىز بەن مادەنيەتىمىزگە دەگەن نەمقۇرايلىلىعىمىز نەعۇرلىم ارتسا، وندايلار سوعۇرلىم ءوز ماقساتتارىنا جەتپەك. كەز كەلگەن دامىعان اقپاراتتىق توپتىڭ ساياسي پارتيادان دا قاتەرلى ەكەنىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. مىنە، قازىر كورىپ ءجۇرمىز اقپاراتتىق ەزگىدەن كەيىن كەڭەستىك رۋحتى، قۇل سيپاتتى، ەڭسەسى ەزىلگەن ءالجۋاز ادامدار ەلىمىزدە پايدا بولۋدا. كىم كورىنگەنگە داربازامىزدى اشا بەرسەك، ءتۇبى قازاقتىڭ بولاشاعىنان قايران كەتۋى ابدەن مۇمكىن.
اقپارات سالاسىن قايتسەك نىعايتامىز؟
اينالىپ وتە المايتىن شىندىعىمىز سول، قازاقستان 130 ۇلىس وكىلى تۇرىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان «كوپۇلتتى ەل» بولىپ اتالادى. سونىمەن قاتار، ورىس ءتىلى ءالى كۇنگە دەيىن ەلىمىزدەگى بارلىق دياسپورالار ءۇشىن نەگىزگى قاتىناس ءتىلى رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ال، اقپاراتتىق ارميانىڭ نەگىزى باق-تاعى كورىنىس تە ءدال وسى ورىستىلدىلەردىڭ ۋىسىنان شىقپاي وتىر.تۇرعىنداردىڭ باسىم بولىگى قازاق تىلىندە سويلەيتىن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا عانا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ساقتالعان. دەيتۇرعانمەن، ەلىمىزدەگى اقپاراتتىق كەڭىستىكتى باقىلايتىن جانە باسقاراتىن ءورىستىلدى باق. ال، تاۋەلسىزدىگىمىزگە، ۇلتتىعىمىزعا، ەلدىگىمىزگە الاڭدايتىن قازاقتىلدى اقپاراتتىق ارميامىزدى قالاي كۇشەيتەمىز؟
ەگەر، ءىرى قالالارداعى تۇرعىندار ءۇشىن قولجەتىمدى ينتەرنەتتى الار بولساق، وندا دا ورىس ءتىلىنىڭ ارتىقشىلىعى كوزگە ۇرىپ تۇرادى. بۇل فاكتىلەر، ءالى كۇنگە دەيىن، سول كسرو كەزىندەگىدەي وتارشىلدىقتى ناسيحاتتايتىن قوعامدىق سانا قالىپتاستىرۋعا يتەرمەلەپ كەلەدى. بۇعان 2008 جىلعى تامىزداعى رەسەي مەن گرۋزيا اراسىنداعى جانجالدى قازاقستاندىق باق-تىڭ كورسەتۋىن ناقتى دالەل رەتىندە كەلتىرۋگە بولادى. ەل باسشىلىعىنىڭ وقيعاعا بايسالدى باعا بەرگەنىنە قاراماستان، قازاقستانداعى ورىس ءتىلدى باق-تار رەسەيدەگى گرۋزياعا قارسى ناسيحاتتى سول كۇيىندە قايتالاپ بەرىپ وتىردى، ال ونىڭ بارلىعى دا كاۆكازداعى سوعىستىڭ نەگىزگى شىندىعىمەن سايكەس كەلە بەرمەيدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىز ءوز الدىنا تاۋەلسىز ساياسات جۇرگىزىپ وتىر.ارينە، ءبىزدىڭ ساياسي باعىتىمىز رەسەي ساياساتىمەن ۇنەمى سايكەس كەلە بەرمەيدى. «بەيبىتشىلىك ءۇشىن ارىپتەستىك» باعدارلاماسى اۋقىمىندا قازاقستاننىڭ ناتو-مەن ىنتىماقتاستىعىن، ەنەرگيا رەسۋرستارىن كورشى ەلدەرگە شىعارۋ جولىن تاڭداۋداعى تاۋەلسىز ەكونوميكالىق ساياساتتى رەسەيلىك باق-تار، ءوز تۇتىنۋشىلارىنا قاساقانا بىرجاقتى ەتىپ كورسەتۋگە تىرىستى. مۇنداي ساياسات كەلەشەكتە جاعدايدىڭ ۋشىعىپ كەتۋىنە سەپ بولادى. بۇل كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن وتە قاۋىپتى.
«اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ەلىمىزدىڭ بارلىق سالاسىندا، ونىڭ ىشىندە باق-تا قولدانىلۋىندا جاتىر. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى قازاق تىلىنە وقىتۋ جانە ەلىمىزدە قازاق ءتىلدى باق-تىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋمەن ءبىر مەزەتتە جۇرگىزىلۋى ءتيىس.مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىپ، ونى ۇيرەنىپ جاتقان حالىقتىڭ بارلىق دەڭگەيىن ەلەكتروندىق باق-تار قولداپ وتىرسا، وندا بۇل ماقساتقا ابدەن جەتۋگە بولادى. اسىرەسە، قابىلەتىنە، جاسىنا جانە قاي ۇلىسقا جاتاتىنىنا قاراماستان، كەز-كەلگەن ادام جەڭىل ۇيرەنىپ الاتىن تۇرمىستىق قازاق ءتىلى دۇكەندە، كولىكتە، جۇمىستا، مەكتەپتە جانە باسقا دا ورىنداردا تىلدەسەتىن قۇرالعا اينالۋى قاجەت. ءتۇرلى ءتىل ۇستارتۋ باعدارلامالارىن كورسەتۋ ارقىلى باق-تار دا كومەك جاساۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، ەگەر قازاق ءتىلى كيريلليتسادان لاتىن ارىپىنە كوشىرىلسە، وندا ينتەرنەت مەملەكەتتىك تىلدە جاقسى دامىپ كەتەر ەدى. كوپتەگەن تۇركى ءتىلدى ەلدەر، اتاپ ايتقاندا تۇركيا» - دەيدى قبتۋ-دىڭ پروفەسسورى، لەكتور لەونيد پۋحوۆيچ.
ارينە،بۇل عالىمنىڭ پىكىرىن قازاقتىلدى ساراپشىلار دا ايتىپ ءجۇر. شىنىندا، قازاقستان تاۋەلسىز ساياسات جۇرگىزگىسى كەلسە، ونىڭ ىشىندە اقپاراتتىق ارمياسىن كۇشەيتەمىن دەسە، وسىنداي ۇسىنىستار مەن ويلاردىقولداۋى كەرەك. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگىنىڭ اسا ماڭىزدى ەلەمەنتىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ ارقىلى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ جونىندە جوعارىدا قارالعان شارالاردى اسىقپاي جانە ابايلاپ جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدى ساقتاۋدىڭ ءبىر عانا جولى، باق-تا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ بولىپ تابىلادى. باسقا جول بۇرالاڭ...
Abai.kz
