تۇمان

مەنىڭ نالا-مۇڭىمنان جاراتىلعان

دالا - تۇمان...

تۇكپىرىندە تۇماننىڭ پەرىشتە ءجۇر،

پەيىش نۇرى تامشىلاپ قاناتىنان...

قالار ما ەكەم ايىرىلىپ تاعاتىمنان،

ۋاقىت نۇرى تامشىلار ساعاتىمنان,

نارەستەنىڭ ىڭگاسى قۇمىعادى،

جۋساننان جاڭا تۋعان;

جۇپار بۋى شىعا الماي قاۋىزداردان،

سوزدەر - اۋىزداردان;

كۇماندى ويدىڭ اينالىپ قۇربانىنا،

جاد جاتىر باۋىزدالعان...

و، سۇمدىق-اي، كورىنىس اۋىر قانداي!

كوزى اقشيا تۇنشىققان داۋىلدارداي

اپپاق تۇمان!

تۇماننىڭ تۇيسىگىندە

قاڭىراعان قازاقى اۋىل بارداي...

 

ءسىڭىپ بارام ماڭگىرگەن اعايىنعا...

سىنعان ساۋلە تۇسەدى ورايىما.

سوقىر تۇمان جانە مەن...

«مەن» دەپپىن عوي...

ءوزىمنىڭ دە تۇماننان جوق ايىرمام...

 

تامشى مەن تاس

بۇگىنگى ءتۇن - ءتۇن ەمەس-ءتى،

اي قارايدى مارقايىپ.

تامشى جەلمەن كۇبىرلەستى،

تاس ۇستىندە جانتايىپ.

 

كوز تامشىسى؟

قۇر ەلەس - بۇل!

قانداي قىزىق قويىلىم!

مەن ءوزىم دە شىن ەمەسپىن،

جاتتىڭ جالعان ويىمىن.

 

كوزىمدەگى جاستىڭ ءوزىن

مۇڭ جاراتقان، قامىقپاي.

تامشى قونعان تاستىڭ ءوزى -

تالىپ قالعان جارىقتاي!

 

اڭقىپ ۇرار شاش بوياۋى،

ول دا - وينامپاز، الدامشى.

كوز تامشىسى - تاستاي اۋىر،

 

تۇمان

مەنىڭ نالا-مۇڭىمنان جاراتىلعان

دالا - تۇمان...

تۇكپىرىندە تۇماننىڭ پەرىشتە ءجۇر،

پەيىش نۇرى تامشىلاپ قاناتىنان...

قالار ما ەكەم ايىرىلىپ تاعاتىمنان،

ۋاقىت نۇرى تامشىلار ساعاتىمنان,

نارەستەنىڭ ىڭگاسى قۇمىعادى،

جۋساننان جاڭا تۋعان;

جۇپار بۋى شىعا الماي قاۋىزداردان،

سوزدەر - اۋىزداردان;

كۇماندى ويدىڭ اينالىپ قۇربانىنا،

جاد جاتىر باۋىزدالعان...

و، سۇمدىق-اي، كورىنىس اۋىر قانداي!

كوزى اقشيا تۇنشىققان داۋىلدارداي

اپپاق تۇمان!

تۇماننىڭ تۇيسىگىندە

قاڭىراعان قازاقى اۋىل بارداي...

 

ءسىڭىپ بارام ماڭگىرگەن اعايىنعا...

سىنعان ساۋلە تۇسەدى ورايىما.

سوقىر تۇمان جانە مەن...

«مەن» دەپپىن عوي...

ءوزىمنىڭ دە تۇماننان جوق ايىرمام...

 

تامشى مەن تاس

بۇگىنگى ءتۇن - ءتۇن ەمەس-ءتى،

اي قارايدى مارقايىپ.

تامشى جەلمەن كۇبىرلەستى،

تاس ۇستىندە جانتايىپ.

 

كوز تامشىسى؟

قۇر ەلەس - بۇل!

قانداي قىزىق قويىلىم!

مەن ءوزىم دە شىن ەمەسپىن،

جاتتىڭ جالعان ويىمىن.

 

كوزىمدەگى جاستىڭ ءوزىن

مۇڭ جاراتقان، قامىقپاي.

تامشى قونعان تاستىڭ ءوزى -

تالىپ قالعان جارىقتاي!

 

اڭقىپ ۇرار شاش بوياۋى،

ول دا - وينامپاز، الدامشى.

كوز تامشىسى - تاستاي اۋىر،

تاس - قاراڭعى ءداۋ تامشى.

 

ءتۇن دە، بىلەم، ءتۇن ەمەس-ءتى.

ءتۇن - ءلۇپىلى تامىردىڭ.

ءوزىم دە ەندى شىن ەمەسپىن، -

وي كومىلگەن قابىرمىن.

 

ال، كوز جاسى وشەتىندەي...

بۇزىلارداي كەلىسىم...

اتىپ تۇرىپ شەشەتىندەي،

تاس قاپ-قارا تەرىسىن...

 

بۇگىن مۇلدە ءتۇن ەمەستى،

ەستىلەدى اقىرعى ءۇن.

ساعىنۋمەن ءبىر ەلەستى،

تامشى ىشىندە جاتىرمىن...

 

جولدا

الماتى ۆوكزالى - قوشتاسۋ الاڭى.

تاعدىردىڭ جازۋى - اسپاننىڭ امالى.

بەيتانىس جولاۋشى - بەس كۇننىڭ قوناعى...

جاپ-جاسىل باعدارشام جانارى...

 

ءدال سونداي قاربالاس - ءدال كەشە، ءسال بۇرىن...

اشىعان كەڭسىرىك... الدە ءۇمىت، الدە مۇڭ؟

جۇرەكتى قينايدى - جول جۇرمەك كۇندەرىم...

ءجۇز جىلعا ەسەيدىم تاعى دا مەن بۇگىن.

 

سۇر پەررون، ءمولدىر جاس... ورامال القىزىل!..

مەن كەتتىم، سەن قالدىڭ، جالعىزىم... جالعىزىم...

الدىدا - استانا.

كوڭىلدە - مۇڭ، كۇدىك...

ەسالاڭ سۇراقتار...

ءبارى دە - تالقى، ءزىل!

ءبارىنىڭ جوق مۇلدەم ەشقانداي پايداسى.

مۇندايدا ولەڭ عوي - وزىڭە ساي دوسىڭ,

«دالاعا قاراشى، مۇحيتتاي تەربەلگەن...

...كەمەگە ۇقسايدى كوك تاۋلار كەيدە وسى...»

 

بوياۋلار اۋەنى

جاسىل بوياۋ شاشىراپ تۇر ءدال بۇگىن،

سەنىمسىزدەۋ ۇسىنىپ تۇر تال ءبۇرىن.

ءار بۇرشىكتىڭ دىرىلىنەن سەزەمىن

تاڭ نۇرىنىڭ قالدىعىن،

جاپىراقتار تاعدىرىن.

 

اشا ما ەكەن ءومىر ماعان بار سىرىن،

كەلەر كۇننەن دامەتەدى جان ءبىلىم.

مەن تاعاتسىز كۇتىپ ءجۇرمىن اسپاننان،

جاڭا كوكتەم جاڭبىرىن،

تامشىلاردىڭ ءاربىرىن.

 

جانىم تالاي جالالاردان كۇيگەسىن،

اۋىپ تۇرار كوكتەم وينار كۇيگە ەسىم.

جۇلىپ تاستاپ كوكىرەگىندەگى تۇيمەسىن،

اۋاداعى جاسىل كۇيگە

ساۋلەلەر،

سۇلاپ تۇسكەنشە بيلەسىن!

مۇمكىن سوندا جۇرەگىمدە مازاسىز،

ورناي ما ەكەن ۇيلەسىم؟

 

قىستان، مۇزدان، سوزدەن اۋىر جابىققان،

بۇل كوكتەمدى اقىل ەمەس، جان ۇققان.

قارا جەرگە، ساعىنىشتان قامىققان،

ءبىر قۇدىرەت سۇلبالانا جەتەردەي،

باستاۋى جوق جارىقتان،

توقتاۋى جوق جارىقتان؟

 

بۇلتتار قاشان كوشەدى ەكەن مۇڭ تىلەپ؟

جاسىن قاشان جارلىق شاشار كۇركىرەپ؟

نوسەر قاشان كوكىرەگىمىزگە كۇي قۇيار،

سانسىز تامشى-نوتالارى دۇركىرەپ؟

...سولىپ قالىپ جۇرمەسىنشى كەۋدەمدە،

قاتالاعان گۇل-جۇرەك،

جالعىز تامشى نۇر تىلەپ...

 

***

قايدان كەلدىم؟

قايدا مەنىڭ قاناتىم؟

كىم بىلەدى كەۋدەمدەگى جان اتىن؟

كىمدە، قانداي بولادى ەكەن بۇل سەزىم،

مەندە عانا بولاتىن؟

كۇلەمىن بە؟

ەستىلمەيدى كۇلگەنىم.

بىلەمىن بە؟

بىلىنبەيدى بىلگەنىم.

تەك تۇيسىكتىڭ بۇلتى عانا كورەدى،

ويلارىمنىڭ قاي الەمدە جۇرگەنىن.

 

سويلەيمىن بە؟

تەك داۋىستىڭ ەلەسى...

داۋىسىمنان اڭقىلدايدى جەل ەسى.

كۇبىرلەسەم، ۇركىپ ۇشا جونەلەر

پەرىشتەلەر كەڭەسى.

 

قول سوزام با اسپان جاققا ت.. تاعى؟

قول مەن ەمەس، قول - قاراعاش بۇتاعى.

تاعى بۇگىن تارس جابىلار، وقىلماي،

پايعامبارلار كىتابى.

 

توڭدىم با الدە؟..

توڭعان تاڭعى نۇر ەكەن...

سۋىق سوزدەن دىردەك قاققان ءتىل ەكەن...

تىرىسىندە گۇل كورمەگەن ءبىر ارۋ

نۇر ىشىندە ءجۇر ەكەن!..

 

ول ما ولگەن؟ مەن بە ولگەن؟

كىم ەكەن؟..

الميساقتان اشىلماعان سىر ەكەن.

ۇشقىم كەلىپ!..

ۇشقىم كەلىپ!..

قانات جوعىن بىلەم دە،

نارەستەدەي شىر ەتەم!

 

سەن جانە مەن...

سەن جانە مەن...

كوكشىل كورپە...

دەمگە - دەم...

(تەرەزەدەن اي جىلتىراپ تەڭگەدەي...)

ەكى جۇرەك - پىراقتار ما،

ۇشا الماي،

بۇعاۋلانعان كەرمەدە؟..

 

(جىلت-جىلت ەتىپ قويار ەمەس تيىن-اي)

سەن جانە مەن...

قيمىلداۋدىڭ قيىنى-اي!..

«ءتىل - جوق؟.. قول - جوق؟..

ءتان دە، ءسىرا، جوق شىعار،

قايران عانا ميىم-اي؟..»

 

سەن جانە مەن!..

كوكشىل كورپە - كولدەنەڭ...

كورپە استىندا ەكى جان بار، شولدەگەن...

ءبىر نۇر-ساعىم تارالادى عارىشقا،

بىزدەر جاتقان بولمەدەن...

 

جۇمباق

سول ءۇشىن شىعادى جولعا ءبارى،

سول ءۇشىن قۇرباندىق - قولدا بارى.

سول ءۇشىن كۇز نازدانادى،

سول ءۇشىن كوكتەم بۇلدانادى!

 

سول ءۇشىن سۇلۋ جاندار ءان سالادى،

اجالدى دا سول ءۇشىن قارسى الادى.

سول ءۇشىن بارىنەن بەزىنەدى،

سول تۋرالى بارىنە جار سالادى!

 

سول ءۇشىن ەرتەلەدى اتتىڭ ءبارى،

سول تۋرالى سويلەيدى زاتتىڭ ءبارى.

سول ءۇشىن جۇرەك بىتكەن اقتالادى،

سول ءۇشىن جۇرەك بىتكەن سوتتالادى!

 

سول ايتسا، ءبارى-ءبارى قۇپ بولادى،

سول ءۇشىن كوكورايعا بۇلت قونادى،

سول ءۇشىن ءدارۋ ىزدەپ جەر شالادى...

ۋدىڭ ءوزى سول ءۇشىن ۇرتالادى...

 

سول ءۇشىن ءومىر ءوزى تۇزىلەدى،

قۇدىرەتى سودان عانا سەزىلەدى.

سول ارقىلى كەزىكپەستەر كەزىگەدى،

سونى عانا قيماستان كوز ىلەدى...

 

يماني كوكتەم

بۇرشىك اتا كەلسە-داعى كوكتەم-قىز،

كەۋدە ىشىندە ەرىمەيدى وكتەم مۇز.

جارالساق تا اق نۇرىنان اللانىڭ،

كولەڭكەگە ۇقساپ نەگە كەتكەنبىز؟

 

بۇل كوكتەمنىڭ قانىعار ما ەم سىرىنا...

ءتانىم مەنىڭ - مۇڭ قۇيىلعان قۇمىرا.

كوڭىلىمدى تىڭدامايدى اقىلىم.

ەكەۋىندە جوق نەلىكتەن ىمىرا؟

 

سوڭىنا ەنىپ سايتانقۇيرىق ساعىمنىڭ،

سانسىز مارتە سابىرىمنان جاڭىلدىم.

مەنى وزىڭە جاقىنداتشى، ءتاڭىر-اي،

كورمەسەم دە، سەنى سونداي ساعىندىم!

 

كىرەسىلى-شىعاسىلى مۇلدە ەسىم.

قالدى ادىرا ءوز-وزىممەن تىلدەسۋ.

تابيعاتقا قارايمىن دا جىلايمىن،

قانداي عاجاپ ۇيلەسىم!

 

كوكتەم، كوكتەم... وزگە كوكتەم!.. جاڭا دەم...

جانارىمدا جارالار ما جاڭا الەم!..

ءتىپتى، جاندىك بولۋ دا - ارمان، - زيانسىز،

جان-داۋامدى تابار ەم...

 

جوعالتقانىم كوپ سەكىلدى جيعاننان،

قيماعانىم كوپ سەكىلدى قيعاننان.

اسپانعا دا قايمىعامىن قاراۋعا,

قاراشىعىم نۇرلانباعان يماننان...

 

السام دەيمىن اپپاق نۇردان ەمدەلىپ،

كەتپەسە ەدى جىنمەن بىرگە، مۇڭ دا ءولىپ...

وتكەن ءومىر - كۇنالارىم جازىلعان

پەرىشتەنىڭ قولىنداعى كۇندەلىك...

 

كەش

قانشا ءوتتى كۇز اياۋلى،

سونشا كوكتەم بۇرلەدى.

الەمنىڭ بار بوياۋى -

كەپكەن نۇردىڭ تۇرلەرى.

 

جەردى قيماي جىلاعان -

باتقان كۇننىڭ جارىعى.

شىڭعىرىپ كەپ قۇلاعان

ەستىلمەيدى قار ءۇنى.

 

جۇرەگىمە كەشتە بۇل

بارا جاتىر ءتۇن قۇلاپ.

تۇيسىك ءسوزى ەستە تۇر,

«قارتايمايدى نۇر بىراق..».

 

نۇر ساناسى - وزگە الەم،

قۇپيانىڭ ورداسى.

ول تىلسىمدى سەزبەگەن

كوزىم -

سوقىر جولداسىم.

 

سىرتىن سيپاپ قۇنىعا،

بەز دە تويماس اربالىپ,

قايران شۋاق-شۇعىلا،

ايمالايدى جەردى الىپ.

 

كۇن نۇرىنا تويمايسىڭ،

جاننىڭ ەمى - جىلىلىق.

جىلاتۋدى قويمايسىڭ،

قۇدىرەتتى سۇلۋلىق!

 

ناۋرىز

الەم بۇگىن ءوز-وزىنەن كوڭىلدى،

الەم بۇگىن ءوز-وزىنە سەنىمدى.

ءتۇن دە بۇگىن ءوز-وزىنەن تىم ءوڭدى،

كۇن دە بۇگىن ءوز-وزىنەن جىلىندى.

 

ماڭگىلىكتى جوعالتپاپپىز، بار ەكەن،

ەرىپ جاتقان بىزدەر ەمەس، قار ەكەن.

جارقىراعان بىزدەر ەمەس، تاڭ ەكەن!

جاۋراپ قالعان بىزدەر ەمەس، جان ەكەن...

 

مىناۋ الەم وزگە ەمەس، ءبىز ەكەن،

مىناۋ اسپان - اسپان ەمەس، كوز ەكەن.

مىناۋ كوكتەم - نۇردان قالعان ءىز ەكەن...

نۇردىڭ ءوزى - جاراتقاننىڭ ءوزى ەكەن!

***

ءتۇننىڭ اپپاق مەڭىندەي،

اي كورىنەر.

سەنىمسىز؟

ەستەن ساۋلە توگىلمەي،

بۋلانبايدى كوڭىل - سىز.

 

ايعىر-بۇلتتىڭ قۇيرىعى

جاسىرادى اي-مەڭدى.

ول دا - تاعدىر بۇيرىعى؟

تاعدىرسىزدار قايدا ەندى؟...

 

باعالى ەمەس عۇمىر تۇك.

بايانسىزىن اڭداتتى.

ميعا ساۋلە جۇگىرتىپ،

مىنە، تاعى تاڭ دا اتتى.

 

قاق ماڭدايدان تەبىلگەن،

قاشىپ كەتتى  ءتۇن، تۇزگە.

سۇراعى كوپ ومىردەن

جاۋاپ بەرەر كىم بىزگە؟.

***

ايلى ءتۇن.

رەلستەر تاسىرى...

تامبۋردا بيلەيدى كوك تۇمان.

ميىمدا - ويلاردىڭ جاسىنى،

جۇرەكتە - سەزىمدەر كوك شۋلان.

اڭساۋ مەن ساعىنۋ، ءتاتتى مۇڭ...

ءبارى دە - ءبىر قاۋىم، جاسىرىن.

پويىزدان وزارداي اپتىعىپ،

وزىڭە اسىعام، اسىلىم!

 

 

ۇزاق جول.

كۋپەنىڭ اق شامى.

سوندا دا، قوڭىرقاي جارىق تىم.

كۇبىر مەن كۇلكىلەر - جان-جاعىم...

جابىقتىم...

 

اي قوسا جارىسىپ...

ءتىل قاتسا،

سىرلاسىپ كورەيىنتۇنىمەن.

سۇراق كوپ، ءاربىرى - ءبىر پاتشا،

مازاق قىپ وينايتىن قۇلى - مەن...

قوس رەلس - دومبىرا ىشەگى..

كۇي وينار ءبىر مۇڭلى، مىڭ ءتۇرلى...

ساپارلاس شارابىن ىشەدى،

مەن ەلەس ۇرتتايمىن...

كۇلكىلى.

 

ىشپەدىم.

ءىشۋشى ەم ۇدايى...

باسا الماس شاراپ تا مۇڭىمدى.

ماحاببات - ماستىقتىڭ قۇدايى...

مەن سونى ۇعىندىم.

قوس رەلس - ەكەۋمىز سەكىلدى...

قوسىلماي، تىرەلەر تۇيىققا.

پويىزدان تۇسۋگە بەكىندىم،

سۋمكامدى ءىلدىم دە يىققا...

 

باستىعىرىلۋ

تۇسىنىكسىز تۇسىمدەگى قارامويىل قارعالار،

كۇدىگىم بوپ قارقىلداپ اپ، ۇرەيىمە جالعانار.

سودان كەيىن ۇيا سالىپ بۇتاقتانعان شاشىما،..

قورقىنىشتى سوزدەر بولىپ تۇيسىگىمە سورعالار...

 

تۇيسىگىمنىڭ ورتاسىندا ءيىرىم بار قۇيىندى،

ورتاسىنا تارتار مەنى، شىر اينالتىپ ميىمدى.

مەن تۇسىمدە سۇراپ ءجۇرىپ، جىلاپ ءجۇرىپ تابامىن،

ەشقاشاندا سالىنباعان ءۇيىمدى.

 

ول قارا ۇيدە ءومىر ءسۇرىپ جاتادى ەكەن وتكەنىم,

باۋىرلارىم...  ەستەرىندە ەلەسىم دە جوق مەنىڭ.

قارعالارعا قاراپ قويىپ ءدان شوقيدى اۋلادا،

قالىپ قويعان باياعىدا مەنىڭ كوڭىل-كەپتەرىم...

 

ول قارا ۇيدە اكەم، اپام، اعام جانە كارى انام

ءومىر ءسۇرىپ جاتادى ەكەن، بۇرىنعىداي...جاڭادان...

اتتاي الماي جۇرەدى ەكەم بوساعادان، قينالىپ...

قارا يتكە اينالادى قولىمداعى چەمودان...

باعانا بوپ ىڭىرسيدى كۇنىەرتەڭگى جەل دۇلەي.

(جان-جاعىمنان باقىلايدى قيمىلىمدى ەل، بىلەم)

قاڭعىرامىن، قارا ءيتىمدى قارعىباۋدان تارتقىلاپ...

ءۇيدى اينالا جۇگىرەمىن... تەرەزەدەن تەلمىرەم...

(ەشكىم ماعان ساتكە نازار اۋدارمايدى دەيدى ەكەم)

تەرەزەگە قاراپ قويىپ، كۇرسىنەدى كەيدە اكەم...

ءبارىن تاستاپ، بايانسىزعا كەتىپ بارا جاتامىن...

ءوزىم - ءوزىم ەمەس ەكەم، جەل ۇشىرعان جەيدە ەكەم...

 

ءبىر كۇرسىنىس جەتەر ءبىر ءسات مولاسى مول دالادان.

قالش-قالش ەتىپ دىرىلدەيدى شام ودان...

سەلك-ك ەتەم دە، ويانامىن... قابىرعانى سيپاقتاپ،

قارا بولمە - چەمودان؟..

***

تالاي اسەر جوعالدى، ۇمىت بولدى.

ءومىر ءوزى ەرىكسىز ۇمىتتىردى.

ۇمىتپايدى جارالى جانىم بىراق،

بۇرشىك اتىپ كورمەگەن سىنىق گۇلدى.

 

ءومىر ءوزى وتكەندى جات قىلادى.

جات قىلادى، جادىمنان لاقتىرادى.

ۇمىتپايدى جارالى جانىم بىراق،

دوستارىمنىڭ جاساعان سوققىلارىن.

 

قۇتىرتتى دا سان مارتە جەڭىس مەنى.

ءومىر ءبارىن وزگەرتتى، تەرىستەدى.

ۇمىتپايدى جارالى جانىم بىراق،

ىشىمدەگى مەرت بولعان پەرىشتەنى.

 

ەرىپ كەتتى ىشتەگى مۇزدىڭ ءبارى.

بۋلاپ كەتتى ىشتەگى سىزدىڭ ءبارى.

ۇمىتىلماس بىراق تا تۇنگى اسپاننىڭ

مەنى ەسىركەپ جىلاعان جۇلدىزدارى.

 

ۇمىتىلار - بىرەۋدىڭ جاۋ بولعانى،

دوس بولعانى بىرەۋدىڭ، جار بولعانى...

جادتان وشپەي، قينايدى كوپ وكىنىش.

ولەڭ ەتىپ ساقتارمىن - قالعاندارىن.

 

كىمگە ۇناعان اقىننىڭ قىلىقتارى؟

تاعدىر-تۇرمە سىرتىمنان قۇلىپتادى.

مەنىڭ نازىك جانىمنىڭ پاك تابانىن

تىلگىلەۋدە اينا-ءومىر سىنىقتارى...

Abai.kz