وزبەك بيلىگى سول جولى مىقتاپ قاتەلەستى. بۇل ناۋقاندى ءاۋ باستا ەسكى ادىسپەن تىپ- تىنىش، جىپ- جىلماعاي تۇردە وتكەرىپ الماق بولدى. بۇرىن يسلوم اكا تۇسىندا تالاي رەت كونستيتۋتسيانى دابىراسىز وزگەرتىپ، تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە ماشىقتانعان احمال سايدوۆ توبى بۇل ءىستى ءاپ- ادەمى ورىنداپ تاستاعان.

قاراقالپاقستان جوعارعى كەڭەسىنىڭ كەلىسىمىن الىپ، ولي ماجىلىستە ماقۇلداتىپ تا قويعان. قاراقالپاق حالقى اشىق تالقىلانباعان وسى كونستيتۋتسياداعى تاۋەلسىزدىككە قاتىستى باپتارعا قارسى شىقتى.

"قاراقالپاقستان سۋۆەرەنيتەتى " دەگەن ءسوز الىپ تاستالعان بولاتىن. وزبەكستان جاعى ەڭ اۋەلى وزبەك- قاراقالپاق بايلانىسى تۋرالى ارا قاتىناستى قۇقىقتىق نەگىزدە ناقتى انىقتاپ الۋى قاجەت ەدى. كەلىسىم شارت نەگىزىندە ماقۇلدانعان مەرزىم 2013 جىلى بىتكەن بولاتىن. قاراقالپاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى تۋرالى دەكلاراتسيا بەكىتىلىپ، رامىزدەرى- ەلتاڭبا، بايراق، ءانۇراندارى جوعارعى كەڭەستە قابىلدانىپ قويىلعان بولاتىن. ءوز كونستيتۋتسياسىنا يە ەگەمەن ەلدىڭ ەركىمەن ەسەپتەسپەي ، "وزبەكستان رەسپۋبليكاسى قۇرامىندا ەكىنشى سۋۆەرەندى مەملەكەت بولمايدى" دەگەن جەلەۋمەن بۇل باپتى وزگەرتىپ تاستاعان. شىلدە كوتەرىلىسى وسىدان باستالدى. اسكەرلەر كۇشىمەن اياۋسىز جانشىلعان بۇل قايعىلى وقيعا بۇگىندە الەمگە ءماشھۇر بولدى. اقش - تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى وزبەكستانعا ءوزى كەلىپ ، نوكىس بۇلقىنىسىن تەرگەۋدى دۇرىس ، ءادىل وتكىزۋدى تالاپ ەتتى. بۇۇ -نىڭ ارناۋلى وكىلى فولكەر تيۋرك مىرزا تاشكەنت پەن نوكىستە بولىپ بيلىكپەن اشىق سويلەستى.

قۇربان بولعاندار ەسەبى دە كەمىتىپ كورسەتىلگەن. ەلىنىڭ ەگەمەندىگىن ، كوستيتۋتسيالىق قۇقىعىن تالاپ ەتكەن جازىقسىز ەرەۋىلشىل جاستاردىڭ ۇستىنەن قوزعالعان بۇحارا پروتسەسىن  دەموكراتيالىق  الەم مويىنداعان جوق. وسى " ەكسترەميستىك توپتىڭ" سەركەسى  ون التى جىلعا قامالعان د. ءتاجىمۇراتوۆتىڭ بۇگىنگى دەنساۋلىعى تۋرالى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ جاتقان حابارلار ەستىلىپ جاتىر. بەلگىلى ادۆوكات بۇل تۋرالى وزبەكستان پرەزيدەنتىنە مالىمدەمە جاسادى.

سونىمەن كەيىنگە شەگەرىلگەن رەفەرەندۋمنىڭ  وتەتىن كۇنى دە بەلگىلەندى. 30 ساۋىرگە بەلگىلەنگەن بۇل ناۋقانعا دايارلىق قىزۋ باستالىپ تا كەتتى. قاراقالپاقستاننىڭ ىشكى، سىرتقى ساياسي تىركەلمەگەن ۇيىمدارى بىرلەسىپ، رەفەرەندۋمعا بويكوت جاريالاپ تا ۇلگەردى. " ايدى ەتەكپەن جابۋ مۇمكىن ەمەس،" ارينە.

ولار  " وزبەكستان كونستيتۋتسياسى بىزگە قاتىستى ەمەس" دەپ دۇنيەگە جار سالىپ جاتىر. بۇل سايلاۋعا  وزبەك وقىعاندارى مەن بۇقارا جۇرتى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى نارازىلىق بىلدىرۋدە. نەگە؟ ەگەر بۇل رەفەرەندۋم ماقۇلدانسا ، ميرزيوەۆتىڭ ەكىنشى مەرزىمى نولگە تەڭەستىرىلىپ ، جەتى جىلدان ەكى رەت پرەزيدەنت بولۋعا قۇقىعى بولادى. بيلىكتەگىلەر ونى تاعىندا قالدىرۋ ءۇشىن جانىن سالىپ - اق جاتىر. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى بارلىق ءۋالاياتتاردى ارالاپ ، حالىقتى ۋادەگە تويدىرىپ قايتتى. قاراقالپاقستاندا دا بولدى. قارجىلاي جاردەمدى اياپ قالعان جوق.  انادا فولكەر تيۋرك كەلەر قارساڭىندا ءامۋداريانى دا  سۋعا تولتىرىپ بەرگەن. . بۇۇ  وكىلى مويناقتى دا كوزىمەن كوردى ەمەس پە؟

پرەزيدەنت وزىنە پيار جاساۋدان كەندە قالعان جوق. بارلىق ايماقتاردا  جالاۋلاتقان، كەرنەيلەتكەن شوۋلار ، دۋماندى مەرەكەلەر جاپپاي وتكىزىلۋدە.  "رەفەرەندۋم مەنىكى، سەنىكى، ونىكى" دەپ ولەڭدەتكەن ءانشى- بيشىلەر بار ونەرىن سالىپ باعۋدا. " مۇستاقىللىق  ميرزيوەۆ  پرەزيدەنت بولعان ون التىنشى جىلدان باستالادى",- دەپ دابىلداتىپ جۇرگەن  وزبەكتىڭ ونەر جۇلدىزدارى ەل قۇلاعىن شۋلاتتى. مۇعالىمدەر ەل ارالاپ ، جۇرتشىلىقتان  داۋىس جيناۋدا. كوكا كولا، شامپۋن تاراتىپ بەرىپ ، قاعازعا قول قويدىراتىن شارانى بۇرىن- سوڭدى  ەستىمەپپىز.  كاريموۆتى داتتاپ، ءميرزيوۆتى ماقتاپ جارنامالاپ جۇرگەن مادەنيەت ءمينيسترى بار اتاعىن ءبىرىنشى پرەزيدەنت تۇسىندا الىپتى عوي. وزبەكتىڭ شەتەلدەردەگى زيالىلارى " الەم الدىندا ءشارماندا بولدىق،" دەپ شۋلاپ جاتىر. ولار وسى يۋرتباشىنىڭ تاعى ون ءتورت جىل  بيلىك قۇرعانىن قالامايدى. حالىقتىڭ كەدەيشىلىك قامىتىن كيگەنى الدەقاشان. كەمباعالدىقپەن كۇرەس مينيسترلىگى تەك عانا وسى ەلدە بار شىعار. جۋىردا  شاۆحات اكا حالىققا " تاۋىق باعىپ، جۇمىرتقانى تاماق قىلۋدى" ۇيرەتتى. باياعىدا " بالىق وسىرىڭدەر" ،" قوي- ەشكى باعىڭدار" دەگەن ەدى. بۇگىندە بىزدەگى سياقتى جاپپاي قىمباتشىلىق بەلەڭ العان ، كوكونىس باعالارى دا اسپانداپ تۇر. جان باسىنا شاققاندا ىشكى ءونىم ەكى مىڭ دوللاردان كەلەدى ەكەن. الەۋمەتتىك احۋال تۇراقتى ەمەس. حالىقتىڭ جارتىسىنا جۋىعى شەتەلدەردە كۇن كورىس قامىمەن ءجۇر. ولار قازىناعا جىلىنا 12 ميلليارد دوللار قۇيادى ەكەن. وزبەكستاندىقتار بۇگىندە ويانعان. بيلىكتىڭ قۇيتىرقى تىرلىكتەرىنەن ابدەن زارەزاپ بولعان.

ولار  كونستيتۋتسياسىندا جازىلعان دەموكراتيالىق قوعامدى ارماندايدى." قازىرگى كەزدە ايدان باسقا جەردىڭ بارىندە وزبەكتەر بار." وزدەرى سولاي دەيدى. ديكتاتۋرا مەن سىبايلاسىپ العان  مونوپوليا ىسكەنجەسىندە قىسىلىپ جاتقان  باۋىرلارىمىزدىڭ  وركەنيەتتى  ەلدەردى  كورىپ، كوزدەرى اشىلعان. ورتا ازياداعى ەكى ىرگەلى مەملەكەتتىڭ وداقتاس بولعانىنا قۋانامىز .ەڭبەكقور وزبەك حالقىنىڭ باي، قۋاتتى جاساۋىنا قۇقىعى بار. ەڭ باستىسى، تىنىشتىق. وزبەكتەر ءوز تاڭداۋىن جاسايدى. ءبىز بۇل ناۋقاننىڭ  بەيبىت وتۋىنە تىلەكتەسپىز.

  شىنىندا، رەفەرەندۋم كىمدىكى؟

قالباي ءادىلوۆ

Abai.kz