نەسىپبەك دەپ وتىرعانىم، قازاقتىڭ دارىندى اقىندارىنىڭ ءبىرى - نەسىپبەك ايتۇلى. بۇل نەسىپبەكتىڭ دارىنىنىڭ كەمەلىنە كەلگەنى سونشالىق، اناۋ-مىناۋلاردىڭ باتىلى بارا بەرمەيتىن: «بايتەرەك»، «شاپىراشتى ناۋرىزباي»، ت.ب. سياقتى سۇيەكتى دۇنيەلەر جازعانى دەر ەدىم. جانە بۇل ازاماتتىڭ ءجۇنى قىزىل. بىردەن كوزگە ءتۇسىپ قالىپ جۇرگەنى، قارا باسىپ...

سەبەبى، نە جازسا دا، نە ىستەسە دە، بىردەن كوزگە ءتۇسىپ، بىردەن قىزىل سوزگە ءىلىنىپ جۇرە بەرەدى-اۋ، مەنىڭ قايران دوسىم! وسى نەسىپبەكتى كورە المايتىن جۇرت كەڭەس وداعى تۇسىندا ونى سول كەزدەگى كسرو كوسەمى ل.ي.برەجنەۆ تۋرالى «سالا قۇلاش داستان جازىپ، بايگە العان» دەپ، وزدەرىنشە ءسوز ەتەدى. «وندايلاردىڭ ءىشى كۇيسىن!» دەيمىن مەن!ەڭ الدىمەن اقىن نە جازسا دا، ونى ءوزى بىلەدى. وندا بىلايعى جۇرتتىڭ نە شارۋاسى بار ەكەنىن ءوزىم تۇسىنبەيمىن.

مەن وسى نەسىپبەكتى بەس ساۋساعىمداي بىلەتىن جانمىن. سوناۋ سەمەيدىڭ شۇبارتاۋى مەن اياگوزىنىڭ «اقشاتاۋ» كەڭشارىنىڭ يگىلىك، تازقىزىل، جەلتۇمسىق اتتى جايلاۋلارىنىڭ تۇيىسەر جەرىندە بالا نەسىپبەكتىڭ لاق تارتىپ جۇرگەنىنەن ءبىلۋشى ەدىم.

نەسىپبەك دەپ وتىرعانىم، قازاقتىڭ دارىندى اقىندارىنىڭ ءبىرى - نەسىپبەك ايتۇلى. بۇل نەسىپبەكتىڭ دارىنىنىڭ كەمەلىنە كەلگەنى سونشالىق، اناۋ-مىناۋلاردىڭ باتىلى بارا بەرمەيتىن: «بايتەرەك»، «شاپىراشتى ناۋرىزباي»، ت.ب. سياقتى سۇيەكتى دۇنيەلەر جازعانى دەر ەدىم. جانە بۇل ازاماتتىڭ ءجۇنى قىزىل. بىردەن كوزگە ءتۇسىپ قالىپ جۇرگەنى، قارا باسىپ...

سەبەبى، نە جازسا دا، نە ىستەسە دە، بىردەن كوزگە ءتۇسىپ، بىردەن قىزىل سوزگە ءىلىنىپ جۇرە بەرەدى-اۋ، مەنىڭ قايران دوسىم! وسى نەسىپبەكتى كورە المايتىن جۇرت كەڭەس وداعى تۇسىندا ونى سول كەزدەگى كسرو كوسەمى ل.ي.برەجنەۆ تۋرالى «سالا قۇلاش داستان جازىپ، بايگە العان» دەپ، وزدەرىنشە ءسوز ەتەدى. «وندايلاردىڭ ءىشى كۇيسىن!» دەيمىن مەن!ەڭ الدىمەن اقىن نە جازسا دا، ونى ءوزى بىلەدى. وندا بىلايعى جۇرتتىڭ نە شارۋاسى بار ەكەنىن ءوزىم تۇسىنبەيمىن.

مەن وسى نەسىپبەكتى بەس ساۋساعىمداي بىلەتىن جانمىن. سوناۋ سەمەيدىڭ شۇبارتاۋى مەن اياگوزىنىڭ «اقشاتاۋ» كەڭشارىنىڭ يگىلىك، تازقىزىل، جەلتۇمسىق اتتى جايلاۋلارىنىڭ تۇيىسەر جەرىندە بالا نەسىپبەكتىڭ لاق تارتىپ جۇرگەنىنەن ءبىلۋشى ەدىم.

1969 جىلى نەسىپبەك، تۇرسىندار سول كەزدەگى س.م.كيروۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ (قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى) جۋرفاگىنە وقۋعا ءتۇسىپ كەتىپ، مەن ەميتحاننان وماقاسا قۇلاپ، ەلگە قايتقانمىن. سودان اسكەرگە كەتىپ، ودان 1972 جىلى ەلگە ورالىپ، جۋرفاككە وقۋعا تۇسۋگە ەمتيحان تاپسىرىپ جاتقان كەزىمدە، ول تۇستا بىلدەي ستۋدەنت، تانىمال اقىن نەسىپبەكپەن، ونىڭ قازگۋ-دە جۇمىس ىستەيتىن ايەلى ماينانمەن تانىسىپ، ەسكى دوستار قايتادان قاۋىشقان ەدىك. ايتپاقشى، نەسىپبەك ستۋدەنت بولىپ ءجۇرىپ، مۇزافار الىمباەۆ باسقاراتىن بالالار جۋرنالى «بالدىرعاندا» جۇمىس ىستەيدى ەكەن.

مەن ۇيلەنگەندە وسى نەسىپبەك كۇيەۋ جولداس بولدى. كەيىن، مەنىڭ ايەلىم شولپان، ونىڭ ايەلى ماينان، اقىن، عالىم، بۇگىندە مارقۇم اسقار ەگەۋباەۆ ايەلىمەن، ايتۋعان ءشايىموۆ بويداق (ول دا مارقۇم), ءبارىمىز، «تاۋلى قىرات»(بىر كەزدەگى گورنىي گيگانت) دەگەن جەردە پاتەر جالداپ تۇرىپ جاتتىق. ولاردىڭ ىشىندە ماعان اكەم ءبىرىنشى ءۇي ساتىپ اپەرىپ، نەسىپبەك بىزدەن كەيىن پاتەرلى بولعانى بار. ولاردى «قازاقفيلمدەگى» جاڭا پاتەرىنە شولپان ەكەۋمىز كوشىرىپ اپارىپ، شاشۋ شاشقانبىز. نەسىپبەك تەز ارادا كىتاپتارى شىعىپ، بايگەلەر الىپ، تانىمال اقىن بولدى. مەن ودان كوش بويى ارتتا ءجۇردىم. ءالى كۇنگە دەيىن سولاي.

ءسوز جوق، نەسىپبەك دارىندى قازاق اقىنى. باياعى دا وسى دوسىم ماعان:

-         سەن، جاقسى، دارىندى اقىنسىڭ، بىراق، كۇشىڭدى ايدالاعا جىبەرىپ ءجۇرسىڭ، بوس ارامتەر بولىپ، - دەپ ايتۋشى ەدى.

مەنىڭ دە نەسىپبەك دوسىما وزىنە ۇقساپ، تۋرا سولاي دەپ ايتقىم كەلەدى. بىراق، باتىلىم بارماي ءجۇر. بۇل ەكەۋمىزدىڭ باسىمىزدان نە وتپەدى؟ جاستىق شاقتىڭ نەبىر دۋماندى، ەستەن كەتپەس ىستىق شاقتارىن بىرگە وتكىزگەن ەدىك. ول جونىندە اڭگىمە بولەك. قازىر مەنىڭ ايتايىن دەپ وتىرعانىم، مۇلدەم باسقا اڭگىمە.

سونىمەن، مەنىڭ نەسىپبەك دوسىم كوممۋنيست بولدى ما، جوق پا؟ سوعان جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك...

توق ەتەرىن ايتسام، ول كوممۋنيست بولعان!

بىراق، ۇزاق ەمەس. نەگە دەيسىز عوي؟ ايتايىن.

كوممۋنيستىك پارتيا عانا ەمەس، تۇتاستاي ءبىر كەڭەس وداعى اتتى الىپ يمپەريانىڭ ىرگەسى سوگىلىپ، قابىرعاسى شاتىناپ تۇرعان 1990 جىلدىڭ باسى بولاتىن. مەن وندا «ازات» قوزعالىسىنىڭ «ازات» گازەتىندە وسى يمپەريانى قالاي دا وماقاستىرا قۇلاتساق دەپ الا-شاپقىن بولىپ، شاپقىلاپ جۇرگەنمىن. باسقاشا ايتقاندا، انا نەسىپبەك پەن تۇرسىننىڭ قارسى جاعىنداعى مايداندا تۇرعان كەزىم. بۇل ەكەۋىنىڭ مىنانداي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە اتىڭ وشكىر، كوممۋنيستىك پارتياعا وتكەلى جاتقاندارى تۋرالى ۇزىن قۇلاقتان ەستىگەنمىنمىن. ءبىر كورگەنىمدە نەسىپبەككە ايتتىم:

- مىنا اقىماقتىقتى توقتات! - دەپ. بىراق، ءسوز ۇعاتىن نەسىپبەك پە؟ ءبىزدىڭ بۇل دوسىمىز ەشقاشان دا وزگەنىڭ اقىلىن تىڭداعان جان ەمەس ەدى.

- مەن قايتسەم دە تۋىسقان كومپارتياما مۇشە بولىپ وتەمىن! بۇل مەنىڭ تۋعالى بەرگى اسىل ارمانىم بولاتىن. ەگەر، انا تاپ جاۋلارى كەدەرگى بولىپ، اياعىمنان شالىپ دەگەندەي، الدا-جالدا وتپەي قالسام، وندا، ولەم! ەندى مەندە باسقا جول قالعان جوق. كومپارتيا جولىندا قۇربان بولۋعا بارمىن! - دەپ، قاسقايىپ تۇرىپ العانى ەسىل ەردىڭ...

«انكەتاسىن وتىرىك جازدى» دەگەن سياقتى سىلتاۋمەن ولارتۇرسىندى وتكىزبەي، ءتىپتى، بيۋرودا ماسەلەسىن دە قاراتتىرماي، ورتا جولدان قاعىپ تاستايدى. ال، ءبىزدىڭ نەسىپبەك بيۋروعا شالقايىپ كىرەدى. ارداگەر كوممۋنيستەر، جاس كانديداتقا:

-جاس جىگىت، ءبىزدىڭ كومپارتياعا سونشالىقتى نەگە قۇمار بولىپ قالدىڭىز؟ ونسىز دا ءبىزدىڭ تۋىسقان كومپارتيانىڭ ىرگەسى شايقالىپ تۇرعانى اناۋ. باياعىدا-اق قۇرتىپ جىبەرەتىن تاپ جاۋلارى قايتا باس كوتەرىپ جاتىر. ەرتەڭ «قاتەلەسىپپىن، جازا باسىپ، جاڭىلىپپىن!» دەپ قورىقپايسىز با؟ بۇل ءوزى ءسىزدىڭ شىن ءسوزىڭىز بە؟ - دەگەن كەزدە، ءبىزدىڭ نەسىپبەك تاپ كۇرەسى جولىندا قۇربان بولعان قاھارمان بولشەۆيك بابالارىنا ۇقساپ كەتىپ،  اينالاسىنا اسقاق قاراپ قويىپ:

- ۇلى بابام لەنيننىڭ اتىنان انت ەتەيىن! جانە ماعان ءالجاپپار ابىشەۆ، اۋباكىر نىلىباەۆ سياقتى ادال كوممۋنيستەر سەنىم ارتىپ وتىر. بۇل مەنىڭ پرولەتارياتتىق شىنىم! ماعان سەنىڭىزدەر، تاپ جاۋلارىن قۇرت دەسەڭىزدەر، وسى قازىر قۇرتىپ بەرە الامىن، ەڭبەكتەرىڭىزدى اقتايمىن! ۇلى لەنين بابام ىرگەسىن قالاعان كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ادال ۇلى بولايىن! نەگە قورقام! بۇل مەنىڭ بەسىگىمنەن باستالعان اسىل ارمانىم بولاتىن. مەن تاپ جاۋلارىنا قارسى تۇرىپ، تۋعان پارتيامدى قورعاپ قالامىن! - دەيدى اعىنان جارىلىپ جانە ءوزى ورنىنان تۇرىپ، ءبىر ءتۇرلى ويلى كوزدەرىمەن الىسقا قاراپ، قاسقايىپ تۇرادى.

پارتبيۋرونىڭ كىلەڭ اقساقالدارى مەن كوك ساقالدارى نەسىپبەكتىڭ بۇل ايتقاندارىنا سەنىپ قالىپ، ونى كومپارتيانىڭ مۇشەسى ەتىپ قابىلداپ جىبەرەدى. اۋزى اڭقايىپ ءجۇرىپ، انا تۇرسىن جۇرتباي دالادا قالادى.

ارادا جىل وتپەي جاتىپ، الگى نەسىپبەك مۇشەسى بولعان كوممۋنيستىك پارتيا ەندى قايتىپ ورنىنان تۇرماستاي بولىپ، گۇرس ەتىپ قۇلاپ قالادى. سول كەزدەرى مەن ءوزىم قىزمەت ىستەيتىن «ازات» گازەتىنىڭ بەتىندە، ىشىندە نەسىپبەك بار، ءبىراز كومپارتيا سەركەلەرىنە «كوڭىل» ايتقانىم بار.

سول كۇندەرى كوشەدە جولىعىپ قالعان وسى نەسىپبەك:

-ءاي، كوكبورى، ادامنان ازعان سەن  حايۋان، «ىمدى بىلمەگەن، دىمدى بىلمەيدى» دەگەندەي، سونى دا تۇسىنبەدىڭ بە، ءوي، ماقۇلىق، مەن ولاردىڭ ىشىنە شپيون بولىپ كىرىپ الىپ، جاۋىز پارتيانى ىشتەن شالىپ قۇلاتقانمىن! - دەپ قاراپ تۇر.

بۇعان نە دەيسىڭ؟ جىلايسىڭ با، كۇلەسىڭ بە؟..

ايتپاقشى، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن، نەسىپبەكتە تاعى ءبىر ارمان پايدا بولعان. ول ءول، ءتىرىل، قالايدا قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنا قول جەتكىزۋ! نەسىپبەكتىڭ ول ارمانى دا وتكەن جىلى ورىندالدى! كورە المايتىن بىلايعى جۇرت، نە دەسە، و دەسىن، نەسىپبەك شىنىندا دا بۇل سىيلىققا لايىق جان!..

جۇماش كوكبورى، اقىن،

02.05.2013 جىل.

Abai.kz